07:33 / 20-06-2025
Əgər Tramp qərar versə...
2021-ci il: Türkiyə-Rusiya rəqabəti güclənə bilər
Tarix: 01-01-2021 19:14 | Bölmə: Slayd
2021-ci il: Türkiyə-Rusiya rəqabəti güclənə bilər

ABŞ-ın “Foreign Policy” nəşrində “2021-ci ildə izləniləcək 10 münaqişə” adlı təhlil dərc olunub.

Reyting.az
xəbər verir ki, Beynəlxalq Böhran Qrupunun prezidenti və baş icraçı direktoru Robert Malli yenicə qədəm qoymuş “Öküz il”ində bəşəriyyətin qarşılaşacağı əsas qaynar nöqtələri və problemləri sadalayıb.

Prezident Barak Obamanın administrasiyasında Yaxın Şərq üzrə xüsusi köməkçi olmuş Malli qeyd edir ki, 2020-ci ildə qlobal sülh və təhlükəsizlik üçün ən geniş təsirləri olan bir sıra hadisələr yaşanıb. “Koronavirus pandemiyasından iqlim dəyişikliyinin artan təsirinə, Tramp administrasiyasının Co Baydenin seçilməsindən sonra yürütdüyü yandırılan torpaq siyasəti, Azərbaycan-Ermənistan arasında Dağlıq Qarabağda müharibə və Həbəşistanın (Efiopiyanın) Tiqray bölgəsindəki ölümcül qarşıdurma bu sıradadır. 2021-ci ildə dünya bunun nəticələri ilə məşğul olacaq və dağıntıların bərpası ilə məşğul olacaq”.

Müəllifin fikrincə, “daha ədalətli siyasi həllər olmadığı təqdirdə, hərbi qazanclar kövrəkdir. Azərbaycanlılar 1990-cı illərin əvvəllərindəki rəzaləti heç unutmadıqları kimi, ermənilər də 2020-ci ilin ləkəsini silməyə çalışacaqlar. Əgər şikayətləri həll edilməzsə, bir çox tiqraylılar yad hökmranlıq qəbul etdikləri kimi, müqavimət göstərəcəklər. Fələstinlilər işğal altında yaşadıqları müddətdə İsrail əsl təhlükəsizliyin nə olduğunu bilməyəcək”.

Beynəlxalq Böhran Qrupunun prezidenti hesab edir ki, “qarşıdurmaların siyahısından göründüyü kimi, onun uzun kölgəsi hələ də davam edəcəkdir. 2020 unudulmalı il ola bilər, amma 2021-ci il, çox güman ki, bədbəxtlikləri bizə daim xatırladacaq”.

Robert Mallinin “qara siyahı”sında ilk yeri Əfqanıstan tutur. Sonra Həbəşistandakı münaqişə xatırladılır. “Qara siyahı”dakı üçüncü yer Afrika qitəsindəki Qərbi Səhraya məxsusdur. Yəmən, Venesuela, Somali, Liviya, ABŞ-İran gərginliyi sadalandıqdan sonra Rusiya-Türkiyə münasibətlərinə geniş yer ayrılır.

Malli yazır: “Rusiya və Türkiyə müharibə vəziyyətində deyil, əksər hallarda sövdələşir, lakin Suriyada və Liviyada olduğu kimi, bəzən də qarşı tərəfləri dəstəkləyir və ya Qafqazdakı kimi rəqabət aparır. Tez-tez bir-birlərini tərəfdaş kimi görür, müzakirələrdə bir mövzuda fikir ayrılığını digər bir məsələdən ayıraraq tərəfdaşa çevrilir və yerli müttəfiqləri mübarizə apardıqları təqdirdə belə əməkdaşlıq edirlər. Bununla belə, 2015-ci ildə Türkiyə-Suriya sərhədi yaxınlığında bir rus təyyarəsinin vurulması və 2020-ci ildə Rusiya tərəfindən dəstəklənən Suriya qüvvələrinin hava hücumlarında onlarla türk əsgərinin öldürülməsinin göstərdiyi kimi, gözlənilməz qarşıdurmalar riski yüksəkdir. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və rusiyalı vəzifədaşı Vladimir Putin bu günə qədər bu cür xoşagəlməz hadisələri idarə etməkdə usta olduqlarını sübut etsələr də, istənilən küsülülük hər ikisinin cəlb olunduğu münaqişələri daha da gücləndirə bilər.

Ankara-Moskva münasibətlərinin ziddiyyətləri Suriyada daha qabarıqdır. Türkiyə prezident Bəşər Əsədin ən sərt xarici antagonistləri arasındadır və üsyançıların qatı dəstəkçisidir. Həm də Rusiya Əsədin arxasında durur və 2015-ci ildə müharibəni qəti şəkildə onun lehinə çevirmək üçün müdaxilə edib. Türkiyə o vaxtdan bəri Əsədin qovulması fikrindən imtina edib, daha çox Türkiyəyə qarşı təxminən 30 ildir qiyam qaldırmış və Ankaranın (və eləcə də ABŞ və Avropanın) terror təşkilatı hesab etdiyi Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) qolu olan “Xalq Qoruma Birlikləri”nə (YPG) qarşı mübarizəyə maraq göstərir.

Moskva və Ankaranın birlikdə hazırladığı 2020-ci ilin mart müqaviləsi Suriyanın şimal-qərbində üsyançıların əlində olan son qalada – İdlibdə döyüşləri dayandırıb və iki gücün bir-birinə nə qədər ehtiyac duyduğunu göstərib. Rusiya Türkiyənin İdlibdə atəşkəs rejimi tətbiq etməsini gözləyir. Ankara yüz minlərlə suriyalının Türkiyəyə sürükləyə biləcək başqa bir rejim hücumunun Rusiyanın hava dəstəyindən asılı olduğunu və Moskvaya belə bir əməliyyata veto qoyduğunu qəbul edir. Ancaq status-kvo zəifdir: Suriya müharibəsi bitməyib və Rusiyanın dəstəyi ilə İdlibə növbəti hücum mümkündür.

Liviyada da Rusiya və Türkiyə qarşı tərəflərin arxasında durur. Rus muzdluları Həftəri, Türkiyə isə Tripolidəki MBH-ni dəstəkləyir. Oktyabr ayından bəri kövrək bir atəşkəs elan edilib. Ancaq anlaşmanın Türkiyəyə dost Liviya hökumətinə zəmanət verə biləcəyi, eyni zamanda, Rusiyaya axtardığı dəstəyi verib-verməyəcəyi aydın deyil.

Son dövrlərdə Rusiya və Türkiyə də Dağlıq Qarabağ uğrunda gedən müharibəyə cəlb olunub. Rusiyanın Ermənistanla hərbi ittifaqı var, ancaq tərəf seçməkdən çəkinib və nəticədə atəşkəsə vasitəçilik edərək döyüşləri dayandırıb. Türkiyə, Ermənistanın hava müdafiəsini zərərsizləşdirməyə kömək edən türk (və İsrail) pilotsuz təyyarələri ilə Azərbaycana diplomatik və hərbi dəstək verib. Cənubi Qafqazdakı rəqabətə baxmayaraq, həm Moskva, həm də Ankara bu dəfə qalibdir. Rusiya sülhməramlı qüvvələrini yerləşdirib və bölgədəki təsirini kəskin şəkildə artırıb. Türkiyə Azərbaycanın qələbəsində mühüm rol oynadığını iddia edə bilər və atəşkəs razılaşması ilə qurulan ticarət dəhlizindən faydalanacaq.

Paradoksal olaraq, getdikcə artan döyüş sahələrində Moskva və Ankara rəqabət apara-apara əlaqələri hər zamankından daha güclüdür”.

Beynəxalq Böhran Qrupunun rəhbəri daha sonra qeyd edir: “Onların “çılğınlığı” daha geniş tendensiyaların – Qərbdən kənar güclərin ABŞ və Qərbi Avropaya qarşı getdikcə daha çox müqavimət göstərməsi, daha iddialı və dəyişkən ittifaqlara girməsinin simptomudur.

Rusiya Ukrayna və Suriyadakı müharibələr, seçkilərə müdaxilə və xaricdəki müxaliflərin zəhərlənməsi ittihamları, ABŞ və Avropa sanksiyaları fonunda Qərblə gərginliyin artdığını görüb. Türkiyə, ABŞ-ın YPG-yə verdiyi dəstəyi və Ankaranın 2016-cı ildə çevrilişə cəhd təşkil etməkdə günahlandırdığı vaiz Fəthullah Gülənin ekstradisiyasına rədd cavabını, həmçinin demokratların geri dönüşünü və Kipr münaqişəsində iddia edilən qərəzliliyə görə Avropa tənqidlərini pisləyir. Ankaranın Rusiyadan “S-400” raketdən müdafiə sistemini satın alması və sınaqdan keçirməsinə cavab olaraq rəsmi Vaşinqtonun tətbiq etdiyi sanksiyalar bu gərginliyi əhatə edir. Həm Rusiya, həm də Türkiyə müxtəlif münaqişə zonalarında ikitərəfli razılaşmaları azaltmaqla, qazanc potensialını görürlər.

Bununla belə, fürsətdən yararlanma həmişə olmur. Müvafiq qüvvələri bir çox cəbhə xəttinə bu qədər yaxın olduqda, yenidən potensial odlanma nöqtələri yetərincə çoxdur. Münasibətlərindəki geriləmə hər iki dövlət üçün birdən çox müharibə zonasında problemlər yarada bilər”.




Bölməyə aid digər xəbərlər