11:50 / 17-06-2025
İlham Əliyev Assambleya sədrini qəbul edib - Fotolar
11:42 / 17-06-2025
"Mossad"ın binası vurulub
11:24 / 17-06-2025
Xarici vətəndaşların İrandan Azərbaycan vasitəsiylə təxliyəsi davam edir
11:19 / 17-06-2025
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
10:51 / 17-06-2025
Vətəndaşları aldadan qadın saxlanılıb
10:32 / 17-06-2025
“Azərbaycan-Almaniya Dostluq Həftəsi” keçiriləcək - Fotolar
10:26 / 17-06-2025
“Fənərbaxça”nın prezidenti Bakıya gəlib
10:23 / 17-06-2025
HƏMAS Rusiyanı İsrailə təsir göstərməyə çağırır
10:22 / 17-06-2025
Nazirliyin keçmiş vəzifəli şəxslərinin məhkəməsi başlayıb
10:11 / 17-06-2025
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
09:59 / 17-06-2025
"WhatsApp"da yenilik: reklamlar və pullu abunəliklər gəlir
09:53 / 17-06-2025
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
09:40 / 17-06-2025
İran nüvə silahları ilə bağlı müqavilədən çıxa bilər
09:21 / 17-06-2025
İsmayıllıda oğul atasını öldürüb
08:25 / 17-06-2025
Hakan Fidan Tiranada Vyosa Osmani ilə görüşüb
08:17 / 17-06-2025
Varşava preventiv tədbirlərə əl atır
08:11 / 17-06-2025
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
08:03 / 17-06-2025
Şakira: “ABŞ-da mühacir olmaq daim qorxu deməkdir”
07:51 / 17-06-2025
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası təcili Ağ evdə toplanır
07:44 / 17-06-2025
Kiyevə hücum: çoxmərtəbəli binalar dağılıb, ölən və çoxlu yaralı var - Foto
07:02 / 17-06-2025
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
06:47 / 17-06-2025
Kəşfiyyat agentliyinə qadın rəhbərlik edəcək
22:43 / 16-06-2025
Zakir Həsənov Belarusa rəsmi səfər edib
22:33 / 16-06-2025
Xarici ölkə vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
17:51 / 12-06-2025
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
17:09 / 12-06-2025
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
Qarabağ müharibəsindən bir il sonra: bölgədə nə dəyişib?
Tarix: 10-11-2021 18:18 | Bölmə: Slayd
2020-ci ilin payızında başlayan İkinci Qarabağ müharibəsi təkcə bu müharibədə iştirak edən Ermənistan və Azərbaycan üçün dönüş nöqtəsi deyil. O, Cənubi Qafqazda siyasi və hərbi qüvvələr balansını dəyişdirdi, Türkiyənin regional güc kimi daha da yüksəlməsinə töhfə verdi, Rusiyanın Zaqafqaziyadakı təsirinin real sərhədlərini, ABŞ və Avropa İttifaqı ölkələrinin postsovet məkanının bu hissəsində real maraqlarının dərəcəsini müəyyənləşdirdi. Azərbaycanın pilotsuz uçan aparatların və s. döyüş sursatlarının köməyi ilə hava üstünlüyünə nail olması təkcə müharibənin nəticəsini həll edən əsas amillərdən biri deyil, həm də bu miqyasda silahlı münaqişələrdə döyüş sənətinin daha da inkişaf etdirilməsi olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə nüfuzlu Moskva Karnegi Mərkəzinin saytında məqalə dərc olunub.
Təhlildə mövzunun davamı olaraq qeyd edilir:
Strateji baxımdan Dağlıq Qarabağda müharibə diqqətli müşahidəçilər üçün gözlənilməz olmadı. Bir neçə il əvvəl Strategiyaların və Texnologiyaların Təhlili Mərkəzi (CAST) “Cənubi Qafqaz. Fırtına gözləyir” adlı kitab nəşr edib. İndi, həqiqətən, 2020-ci ilin sentyabrında fırtına baş verəndən bir il sonra, CAST tədqiqatçıları və dəvət olunmuş həmkarları Ruslan Puxov və vaxtından əvvəl ayrılmış Konstantin Makienkonun redaktoru olduğu yeni kollektiv işdə müharibəyə yekun vurur və onun artıq görünən və potensial nəticələri haqqında düşünürlər. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin 26 illik dondurmadan sonra nə qədər tez və güclü şəkildə bərpa olunduğunu nəzərə alsaq, Dağlıq Qarabağda mövcud vəziyyəti sabit hesab etmək olmaz. Əgər belədirsə, təkcə son müharibənin dərslərini öyrənmək deyil, həm də onun müəyyən etdiyi dinamikanı izləmək lazımdır.
İlk növbədə ondan çıxış etmək lazımdır ki, silahlı münaqişənin nəticələri məğlub olanları şoka salıb, onlara dərin yaralar vurub, lakin qalibləri tam qane etmir. Əgər yaxın gələcəkdə erməni revanşı üçün imkanlar olmasa, o zaman Azərbaycan Dağlıq Qarabağın bütün ərazisi üzərində nəzarəti tam və qəti şəkildə bərpa etməyə çalışacaq. Puxov və Makienkonun öz fəsillərində ətraflı yazdıqları kimi, Rusiya da çətin vəziyyətdə qalıb. Bəzi beynəlxalq analitiklər atəşkəs və Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda yerləşdirilməsinə dair razılaşmanı Moskvanın qələbəsi adlandırmağa tələsdilər, onun qoşunları indi hər üç dövlətin - Ermənistanın (Gümrüdəki bazası), Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərində (Dağlıq Qarabağda) yerləşdiriləcək; həmçinin, Gürcüstanda (yalnız Rusiya Federasiyası və bir sıra digər Abxaziya və Cənubi Osetiya dövlətləri tərəfindən tanınan kontingent daxilində yerləşdirilən sülhməramlılar).
Bu baxış təkcə səthi deyil, həm də mahiyyətcə yanlışdır. Ermənistan, Abxaziya və Cənubi Osetiyadakı Rusiya bazaları ilə bağlı vəziyyəti bir kənara qoyaraq, Rusiyanın sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda mövcudluğunun şərtiliyini qeyd etmək lazımdır. Rusiya sülhməramlılarının 2020-ci ilin noyabrında razılaşdırılmış 5 illik mandatı, yəni əslində Qarabağ ermənilərinin əlində olan ərazinin Rusiyanın protektoratı kimi müvəqqəti statusu onun uzadılmasına imkan verir, lakin belə uzadılma, əgər olarsa, asan olmayacaq. Bakı artıq müttəfiqi Ankara ilə birlikdə bölgənin Azərbaycanın nəzarətinə tam qaytarılması lehinə Moskvaya təzyiq göstərməyə çalışır.
Beləliklə, regionda mövcud status-kvo ilkin olaraq qeyri-sabitdir. Bu şəraitdə Moskvanın münaqişə zonasında vəziyyətə nəzarət edən arbitr rolunu saxlamaqla, müttəfiq Ermənistanla tərəfdaş Azərbaycan arasında uzunmüddətli balansın saxlanmasında Rusiyanın keçmiş payı real deyil. 1994-cü ildə Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilən atəşkəs dörddə bir əsrdən çox davam etdi, lakin sonda yeni müharibənin qarşısını ala bilmədi. Dağlıq Qarabağın xarabalıqları üzərində oxşar bir şeyin yenidən qurulmasına cəhd etmək mənasızdır.
İndiyədək Rusiya rəhbərliyi taktiki səviyyədə manevr etməkdə nisbətən uğurlu olub. İkinci Qarabağ müharibəsində düşmənlər arasında balansı saxlayan Moskva Ermənistanı müttəfiq, Azərbaycanı isə tərəfdaş statusunda saxlayıb. Rusiya Qafqazda türk varlığının reallığını tanıdı, İrəvanla Bakı arasında yeganə vasitəçi kimi öz üzünü qismən saxladı, həmçinin Rusiyanın maraqlarına sadiq qalacaq istənilən Ermənistan rəhbərliyi ilə işləməyə hazır olduğunu bildirdi. Eyni zamanda, Rusiya Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini müzakirə etməkdən məharətlə yayınır. Bütün bu manevrlər yaxşıdır, lakin onlar ya ölən müharibə zamanı artıq istifadə olunub, ya da yalnız vaxt qazanmaq üçün vacib olaraq qalır. Bu son hissədə, qaçırmamaq üçün qazandığınız vaxtı izləməlisiniz.
Strateji baxımdan Moskva müharibə edən tərəflər arasında iqtisadi əməkdaşlıq layihələrinin təşviqi, SSRİ-nin dağılmasından sonra parçalanmış regionun daxili birləşməsinin artırılması, şimal-cənub və şərq-qərb xətləri boyunca nəqliyyat və digər kommunikasiyaların inkişafı istiqamətində kurs müəyyən etdi. Rasional nöqteyi-nəzərdən bu düzgün yanaşmadır və daim konkret konkret nəticələr əldə etməklə onu inkişaf etdirməyin mənası var. Bir anda yığılmış müsbət, prinsipcə, vəziyyətin dinamikasını dəyişə bilər. Ərəb-İsrail münaqişəsini aradan qaldırmaq və "yeni Yaxın Şərq" qurmaq üçün vaxtında oxşar bir şey sınandı. Bir çox güclərin, o cümlədən regiondan kənarda olanların maraqlarının toqquşduğu və Gürcüstanla bağlı kifayət qədər uzun müddətdir davam edən münaqişələrin mövcud olduğu Cənubi Qafqazda nəticələrin daha təsirli ola biləcəyini söyləmək üçün xüsusi əsas yoxdur.
Yaxın Şərqə istinad edilməsi təsadüfi deyil. Post-imperiya birliyi kimi postsovet məkanı dağıldıqca, Transqafqaz Rusiyadan getdikcə uzaqlaşır və onun bir hissəsi olmaq perspektivi ilə tədricən Yaxın Şərq regionuna bitişik olur. Bu haqda tanınmış irəvanlı politoloq Aleksandr İskandaryan yaxşı yazıb. ABŞ və Fransanın - onlar Rusiya Federasiyası ilə birlikdə Qarabağ üzrə Minsk Qrupunun həmsədrləri kimi çıxış edirlər - atəşkəsə nail olmaq səylərində zəif iştirakları simptomatikdir. Bu, situasiya diqqət çatışmazlığı deyil. Azərbaycan və Ermənistanda və onların arasında baş verənlərə Amerika və Avropa deyil, Türkiyə, İran və İsrail getdikcə daha çox təsir edir. Bu vəziyyət Rusiya siyasətini postsovet və ya Rusiya-Qərb kontekstində deyil, Transqafqaz qonşularına, daha geniş mənada Yaxın Şərqdə daha adekvat yanaşmalar axtarışına yönəltməlidir.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra yaranmış şəraitdə Rusiyanın bütövlükdə Zaqafqaziya regionunda, xüsusən də Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində yeni hədəflər qoymağa ehtiyacı var. Bizim milli maraqlarımızı qorumaq və təbliğ etmək üçün də müvafiq strategiya lazımdır.
Rusiyanın və ATƏT-in Dağlıq Qarabağ üzrə Minsk qrupunun digər həmsədrlərinin uzunmüddətli səyləri birmənalı nəticəyə gətirib çıxarır. Qarabağ münaqişəsinin yekun həllinə hələ də təkcə diplomatiya ilə, hökumətlərarası səviyyədə nail olmaq mümkün deyil. Bu, iki ölkənin geniş elita qruplarının və cəmiyyətlərinin uzlaşmaya doğru real hərəkətini tələb edir ki, bu da yaxın gələcəkdə praktiki olaraq ağlasığmazdır. Məsələnin hərbi yolla həlli var, lakin o, Rusiya sülhməramlıları ilə birbaşa toqquşmanı nəzərdə tutur. Bu, ciddi maneədir, lakin kənardan hərbi dəstək alaraq məsələni öz xeyrinə həll etməyə çalışacaq tərəf üçün çətin ki, tamamilə keçilməz hesab oluna bilər. Beləliklə, Qarabağdakı birinci və ikinci müharibələrlə müqayisədə Rusiyanın payı indi hədsiz dərəcədə artıb. Artıq rus qoşunları azərbaycanlılarla ermənilərin arasında dayanıb. Belə şəraitdə Moskvadan uzaqlaşmaq mümkün olmayacaq və kənardan təzyiq altında oyunu tərk etmək onun üçün böyük reputasiya itkiləri ilə doludur.
Rusiyanın növbəti beş ildə Ermənistan-Azərbaycan istiqamətində strateji hədəfi Qarabağda qarşılıqlı məqbul sülh müqaviləsi əsasında davamlı sülhə nail olmaq deyil, bu, çətin ki, mümkün deyil, regionda üçüncü müharibənin qarşısını almaq ola bilər. Belə bir müharibənin Rusiya üçün 2020-ci il münaqişəsindən qat-qat mənfi nəticələri olacaq. Münaqişə tərəfləri arasında iqtisadi qarşılıqlı əlaqələrin bərpası və şimal-cənub oxu boyunca logistika əlaqələrinin inkişafı ilə bağlı artıq müəyyən edilmiş xətti Ermənistana, Azərbaycana, eləcə də Ermənistana qarşı fəal siyasətlə birləşdirsək, bu məqsədə nail olmaq mümkündür.
Türkiyə və İran. Burada məqsəd təkcə onları Cənubi Qafqazın əlaqələrinin bərpası işinə cəlb etmək deyil, həm də Rusiyaya təzyiq göstərmələrinin qarşısını almaqdır.
Bu yanaşmanın tərkib hissəsi kimi Rusiyanın Ermənistanla münasibətlərinə yenidən baxmaq və yenidən başlamaq lazımdır. Burada RF siyasətinin məqsədi müttəfiqlik və tərəfdaşlıq münasibətlərini qorumaq ola bilər, lakin tərəflərin maraqlarının praqmatik əsasında. Moskva artıq göstərdi ki, İrəvanın daxili işlərinə qarışmaq fikrində deyil. Gələcəkdə də bu prinsipə əməl edilməlidir. Ermənistanın xarici siyasəti və iqtisadi oriyentasiyası ermənilərin özlərinin işidir, lakin Moskva İrəvana başa salmalıdır ki, bu istiqamətdə istənilən qərar Rusiya ilə münasibətlər üçün konkret nəticələr verəcək. Ermənistanın Aİİ-də iştirakı hər iki tərəf üçün faydalı olmalıdır və tərəfdaşların təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində öhdəlikləri nəinki aydın şəkildə göstərilməli, həm də aydın və açıq şəkildə bəyan edilməlidir.
Türkiyə ilə əlaqələri əsaslı surətdə daha sıx xarakter alan Azərbaycanla da münasibətlərin yenidən qiymətləndirilməsi və tənzimlənməsi tələb olunur. Moskvanın məqsədi Bakı ilə dostluq tərəfdaşlıq münasibətlərini, iqtisadi, mədəni və elmi əlaqələri qoruyub saxlamaq, Azərbaycanın Türkiyənin peykinə çevrilməsinin qarşısını almaq ola bilər. Bununla belə, Moskva ilə yaxşı münasibətlərin onun üçün nə qədər dəyərli olduğunu Bakıya başa salmaq məqsədəuyğundur. İndiki şəraitdə Azərbaycanın çoxvektorlu xarici siyasəti, onun Rusiya ilə Türkiyə arasında balanslaşdırılması mümkün olan maksimumdur.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya strategiyasında Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanda uğurlu hücum əməliyyatının hazırlanmasında və keçirilməsində əsas rol oynayan NATO üzvü və iddialı regional güc Türkiyənin Transqafqazda siyasi və hərbi mövcudluğunu nəzərə almalıdır.
Qarabağ. Moskva Türkiyə hərbçilərinin Ağdamda birgə monitorinq mərkəzinin işində iştirakına razılıq verərək, artıq bu mövcudluğu tanıyıb. Eyni zamanda, Türkiyənin Qafqazda daha da hərbi-siyasi ekspansiyasının Rusiyanın təhlükəsizliyi üçün mənfi nəticələri olacaq. Lazım gələrsə, Türkiyənin digər bölgələrdəki mövqelərinin zəifliyinə işarə edərək, dayandırılmalıdır.
Rəqabət və əməkdaşlıq elementlərini birləşdirən Rusiya-Türkiyə münasibətləri getdikcə daha rəqabətli olur, çünki Ankaranın təsiri və ambisiyaları təkcə Osmanlı İmperiyasının tərkibində olan ölkələrə deyil, həm də Orta Asiya, Şimali Qafqaz, Krım, Abxaziyaya və digər rayonlarda təsir göstərməyə başlayır. Türkiyənin Qarabağ münaqişəsinə uğurlu müdaxiləsi bu təsirin əsasını xeyli genişləndirdi. Türkiyənin Azərbaycan və Türkmənistanla ittifaq yaratmaq cəhdləri artıq Xəzərdə yeni situasiya yaradır. Türkiyə ilə birbaşa toqquşma Rusiyanın maraqlarına uyğun deyil, lakin onun iddialı mövqeyi ilə geri çəkilmək qəbuledilməzdir. Türkiyə istiqaməti tərəfdaşlıq və qarşıdurmanın dialektik əlaqədə olacağı xüsusi strategiyaya layiqdir.
Nəhayət, hərbi səviyyədə mühüm dərslər çıxarılmalıdır. İkinci Qarabağ müharibəsi, CAST kitabının bir çox müəlliflərinin inandırıcı şəkildə yazdığı kimi, hərbi məsələlərdə inqilabın yerli hərbi münaqişələr səviyyəsində özünü necə göstərdiyinin bariz nümunəsi oldu. 1990-cı illərin əvvəllərində Rusiya üçün Dağlıq Qarabağ parçalanmaqda olan Sovet İttifaqının ərazisində uzunmüddətli silahlı münaqişələr silsiləsində ilk həlqə oldu. Bütün bu münaqişələrdə Rusiya Federasiyası əvvəldən bir növ iştirak edirdi. Ona görə də Moskva son Qafqaz müharibəsinin nəticələrinin Ukrayna rəhbərliyinin Donbass və ya Gürcüstanla - Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə bağlı düşüncəsinə və mümkün hərəkətlərinə təsirini nəzərə almaya bilməz. Dnestryanıda kiçik rus hərbi kontingenti də xüsusi, coğrafi cəhətdən təcrid olunmuş vəziyyətdədir. Aydındır ki, bütün bu regionlarda təkcə siyasi deyil, həm də hərbi strategiyanı dəqiqləşdirmək və uyğunlaşdırmaq lazımdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-11-2021 18:18 | Bölmə: Slayd
2020-ci ilin payızında başlayan İkinci Qarabağ müharibəsi təkcə bu müharibədə iştirak edən Ermənistan və Azərbaycan üçün dönüş nöqtəsi deyil. O, Cənubi Qafqazda siyasi və hərbi qüvvələr balansını dəyişdirdi, Türkiyənin regional güc kimi daha da yüksəlməsinə töhfə verdi, Rusiyanın Zaqafqaziyadakı təsirinin real sərhədlərini, ABŞ və Avropa İttifaqı ölkələrinin postsovet məkanının bu hissəsində real maraqlarının dərəcəsini müəyyənləşdirdi. Azərbaycanın pilotsuz uçan aparatların və s. döyüş sursatlarının köməyi ilə hava üstünlüyünə nail olması təkcə müharibənin nəticəsini həll edən əsas amillərdən biri deyil, həm də bu miqyasda silahlı münaqişələrdə döyüş sənətinin daha da inkişaf etdirilməsi olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə nüfuzlu Moskva Karnegi Mərkəzinin saytında məqalə dərc olunub.
Təhlildə mövzunun davamı olaraq qeyd edilir:
Strateji baxımdan Dağlıq Qarabağda müharibə diqqətli müşahidəçilər üçün gözlənilməz olmadı. Bir neçə il əvvəl Strategiyaların və Texnologiyaların Təhlili Mərkəzi (CAST) “Cənubi Qafqaz. Fırtına gözləyir” adlı kitab nəşr edib. İndi, həqiqətən, 2020-ci ilin sentyabrında fırtına baş verəndən bir il sonra, CAST tədqiqatçıları və dəvət olunmuş həmkarları Ruslan Puxov və vaxtından əvvəl ayrılmış Konstantin Makienkonun redaktoru olduğu yeni kollektiv işdə müharibəyə yekun vurur və onun artıq görünən və potensial nəticələri haqqında düşünürlər. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin 26 illik dondurmadan sonra nə qədər tez və güclü şəkildə bərpa olunduğunu nəzərə alsaq, Dağlıq Qarabağda mövcud vəziyyəti sabit hesab etmək olmaz. Əgər belədirsə, təkcə son müharibənin dərslərini öyrənmək deyil, həm də onun müəyyən etdiyi dinamikanı izləmək lazımdır.
İlk növbədə ondan çıxış etmək lazımdır ki, silahlı münaqişənin nəticələri məğlub olanları şoka salıb, onlara dərin yaralar vurub, lakin qalibləri tam qane etmir. Əgər yaxın gələcəkdə erməni revanşı üçün imkanlar olmasa, o zaman Azərbaycan Dağlıq Qarabağın bütün ərazisi üzərində nəzarəti tam və qəti şəkildə bərpa etməyə çalışacaq. Puxov və Makienkonun öz fəsillərində ətraflı yazdıqları kimi, Rusiya da çətin vəziyyətdə qalıb. Bəzi beynəlxalq analitiklər atəşkəs və Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda yerləşdirilməsinə dair razılaşmanı Moskvanın qələbəsi adlandırmağa tələsdilər, onun qoşunları indi hər üç dövlətin - Ermənistanın (Gümrüdəki bazası), Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərində (Dağlıq Qarabağda) yerləşdiriləcək; həmçinin, Gürcüstanda (yalnız Rusiya Federasiyası və bir sıra digər Abxaziya və Cənubi Osetiya dövlətləri tərəfindən tanınan kontingent daxilində yerləşdirilən sülhməramlılar).
Bu baxış təkcə səthi deyil, həm də mahiyyətcə yanlışdır. Ermənistan, Abxaziya və Cənubi Osetiyadakı Rusiya bazaları ilə bağlı vəziyyəti bir kənara qoyaraq, Rusiyanın sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda mövcudluğunun şərtiliyini qeyd etmək lazımdır. Rusiya sülhməramlılarının 2020-ci ilin noyabrında razılaşdırılmış 5 illik mandatı, yəni əslində Qarabağ ermənilərinin əlində olan ərazinin Rusiyanın protektoratı kimi müvəqqəti statusu onun uzadılmasına imkan verir, lakin belə uzadılma, əgər olarsa, asan olmayacaq. Bakı artıq müttəfiqi Ankara ilə birlikdə bölgənin Azərbaycanın nəzarətinə tam qaytarılması lehinə Moskvaya təzyiq göstərməyə çalışır.
Beləliklə, regionda mövcud status-kvo ilkin olaraq qeyri-sabitdir. Bu şəraitdə Moskvanın münaqişə zonasında vəziyyətə nəzarət edən arbitr rolunu saxlamaqla, müttəfiq Ermənistanla tərəfdaş Azərbaycan arasında uzunmüddətli balansın saxlanmasında Rusiyanın keçmiş payı real deyil. 1994-cü ildə Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilən atəşkəs dörddə bir əsrdən çox davam etdi, lakin sonda yeni müharibənin qarşısını ala bilmədi. Dağlıq Qarabağın xarabalıqları üzərində oxşar bir şeyin yenidən qurulmasına cəhd etmək mənasızdır.
İndiyədək Rusiya rəhbərliyi taktiki səviyyədə manevr etməkdə nisbətən uğurlu olub. İkinci Qarabağ müharibəsində düşmənlər arasında balansı saxlayan Moskva Ermənistanı müttəfiq, Azərbaycanı isə tərəfdaş statusunda saxlayıb. Rusiya Qafqazda türk varlığının reallığını tanıdı, İrəvanla Bakı arasında yeganə vasitəçi kimi öz üzünü qismən saxladı, həmçinin Rusiyanın maraqlarına sadiq qalacaq istənilən Ermənistan rəhbərliyi ilə işləməyə hazır olduğunu bildirdi. Eyni zamanda, Rusiya Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini müzakirə etməkdən məharətlə yayınır. Bütün bu manevrlər yaxşıdır, lakin onlar ya ölən müharibə zamanı artıq istifadə olunub, ya da yalnız vaxt qazanmaq üçün vacib olaraq qalır. Bu son hissədə, qaçırmamaq üçün qazandığınız vaxtı izləməlisiniz.
Strateji baxımdan Moskva müharibə edən tərəflər arasında iqtisadi əməkdaşlıq layihələrinin təşviqi, SSRİ-nin dağılmasından sonra parçalanmış regionun daxili birləşməsinin artırılması, şimal-cənub və şərq-qərb xətləri boyunca nəqliyyat və digər kommunikasiyaların inkişafı istiqamətində kurs müəyyən etdi. Rasional nöqteyi-nəzərdən bu düzgün yanaşmadır və daim konkret konkret nəticələr əldə etməklə onu inkişaf etdirməyin mənası var. Bir anda yığılmış müsbət, prinsipcə, vəziyyətin dinamikasını dəyişə bilər. Ərəb-İsrail münaqişəsini aradan qaldırmaq və "yeni Yaxın Şərq" qurmaq üçün vaxtında oxşar bir şey sınandı. Bir çox güclərin, o cümlədən regiondan kənarda olanların maraqlarının toqquşduğu və Gürcüstanla bağlı kifayət qədər uzun müddətdir davam edən münaqişələrin mövcud olduğu Cənubi Qafqazda nəticələrin daha təsirli ola biləcəyini söyləmək üçün xüsusi əsas yoxdur.
Yaxın Şərqə istinad edilməsi təsadüfi deyil. Post-imperiya birliyi kimi postsovet məkanı dağıldıqca, Transqafqaz Rusiyadan getdikcə uzaqlaşır və onun bir hissəsi olmaq perspektivi ilə tədricən Yaxın Şərq regionuna bitişik olur. Bu haqda tanınmış irəvanlı politoloq Aleksandr İskandaryan yaxşı yazıb. ABŞ və Fransanın - onlar Rusiya Federasiyası ilə birlikdə Qarabağ üzrə Minsk Qrupunun həmsədrləri kimi çıxış edirlər - atəşkəsə nail olmaq səylərində zəif iştirakları simptomatikdir. Bu, situasiya diqqət çatışmazlığı deyil. Azərbaycan və Ermənistanda və onların arasında baş verənlərə Amerika və Avropa deyil, Türkiyə, İran və İsrail getdikcə daha çox təsir edir. Bu vəziyyət Rusiya siyasətini postsovet və ya Rusiya-Qərb kontekstində deyil, Transqafqaz qonşularına, daha geniş mənada Yaxın Şərqdə daha adekvat yanaşmalar axtarışına yönəltməlidir.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra yaranmış şəraitdə Rusiyanın bütövlükdə Zaqafqaziya regionunda, xüsusən də Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində yeni hədəflər qoymağa ehtiyacı var. Bizim milli maraqlarımızı qorumaq və təbliğ etmək üçün də müvafiq strategiya lazımdır.
Rusiyanın və ATƏT-in Dağlıq Qarabağ üzrə Minsk qrupunun digər həmsədrlərinin uzunmüddətli səyləri birmənalı nəticəyə gətirib çıxarır. Qarabağ münaqişəsinin yekun həllinə hələ də təkcə diplomatiya ilə, hökumətlərarası səviyyədə nail olmaq mümkün deyil. Bu, iki ölkənin geniş elita qruplarının və cəmiyyətlərinin uzlaşmaya doğru real hərəkətini tələb edir ki, bu da yaxın gələcəkdə praktiki olaraq ağlasığmazdır. Məsələnin hərbi yolla həlli var, lakin o, Rusiya sülhməramlıları ilə birbaşa toqquşmanı nəzərdə tutur. Bu, ciddi maneədir, lakin kənardan hərbi dəstək alaraq məsələni öz xeyrinə həll etməyə çalışacaq tərəf üçün çətin ki, tamamilə keçilməz hesab oluna bilər. Beləliklə, Qarabağdakı birinci və ikinci müharibələrlə müqayisədə Rusiyanın payı indi hədsiz dərəcədə artıb. Artıq rus qoşunları azərbaycanlılarla ermənilərin arasında dayanıb. Belə şəraitdə Moskvadan uzaqlaşmaq mümkün olmayacaq və kənardan təzyiq altında oyunu tərk etmək onun üçün böyük reputasiya itkiləri ilə doludur.
Rusiyanın növbəti beş ildə Ermənistan-Azərbaycan istiqamətində strateji hədəfi Qarabağda qarşılıqlı məqbul sülh müqaviləsi əsasında davamlı sülhə nail olmaq deyil, bu, çətin ki, mümkün deyil, regionda üçüncü müharibənin qarşısını almaq ola bilər. Belə bir müharibənin Rusiya üçün 2020-ci il münaqişəsindən qat-qat mənfi nəticələri olacaq. Münaqişə tərəfləri arasında iqtisadi qarşılıqlı əlaqələrin bərpası və şimal-cənub oxu boyunca logistika əlaqələrinin inkişafı ilə bağlı artıq müəyyən edilmiş xətti Ermənistana, Azərbaycana, eləcə də Ermənistana qarşı fəal siyasətlə birləşdirsək, bu məqsədə nail olmaq mümkündür.
Türkiyə və İran. Burada məqsəd təkcə onları Cənubi Qafqazın əlaqələrinin bərpası işinə cəlb etmək deyil, həm də Rusiyaya təzyiq göstərmələrinin qarşısını almaqdır.
Bu yanaşmanın tərkib hissəsi kimi Rusiyanın Ermənistanla münasibətlərinə yenidən baxmaq və yenidən başlamaq lazımdır. Burada RF siyasətinin məqsədi müttəfiqlik və tərəfdaşlıq münasibətlərini qorumaq ola bilər, lakin tərəflərin maraqlarının praqmatik əsasında. Moskva artıq göstərdi ki, İrəvanın daxili işlərinə qarışmaq fikrində deyil. Gələcəkdə də bu prinsipə əməl edilməlidir. Ermənistanın xarici siyasəti və iqtisadi oriyentasiyası ermənilərin özlərinin işidir, lakin Moskva İrəvana başa salmalıdır ki, bu istiqamətdə istənilən qərar Rusiya ilə münasibətlər üçün konkret nəticələr verəcək. Ermənistanın Aİİ-də iştirakı hər iki tərəf üçün faydalı olmalıdır və tərəfdaşların təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində öhdəlikləri nəinki aydın şəkildə göstərilməli, həm də aydın və açıq şəkildə bəyan edilməlidir.
Türkiyə ilə əlaqələri əsaslı surətdə daha sıx xarakter alan Azərbaycanla da münasibətlərin yenidən qiymətləndirilməsi və tənzimlənməsi tələb olunur. Moskvanın məqsədi Bakı ilə dostluq tərəfdaşlıq münasibətlərini, iqtisadi, mədəni və elmi əlaqələri qoruyub saxlamaq, Azərbaycanın Türkiyənin peykinə çevrilməsinin qarşısını almaq ola bilər. Bununla belə, Moskva ilə yaxşı münasibətlərin onun üçün nə qədər dəyərli olduğunu Bakıya başa salmaq məqsədəuyğundur. İndiki şəraitdə Azərbaycanın çoxvektorlu xarici siyasəti, onun Rusiya ilə Türkiyə arasında balanslaşdırılması mümkün olan maksimumdur.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya strategiyasında Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanda uğurlu hücum əməliyyatının hazırlanmasında və keçirilməsində əsas rol oynayan NATO üzvü və iddialı regional güc Türkiyənin Transqafqazda siyasi və hərbi mövcudluğunu nəzərə almalıdır.
Qarabağ. Moskva Türkiyə hərbçilərinin Ağdamda birgə monitorinq mərkəzinin işində iştirakına razılıq verərək, artıq bu mövcudluğu tanıyıb. Eyni zamanda, Türkiyənin Qafqazda daha da hərbi-siyasi ekspansiyasının Rusiyanın təhlükəsizliyi üçün mənfi nəticələri olacaq. Lazım gələrsə, Türkiyənin digər bölgələrdəki mövqelərinin zəifliyinə işarə edərək, dayandırılmalıdır.
Rəqabət və əməkdaşlıq elementlərini birləşdirən Rusiya-Türkiyə münasibətləri getdikcə daha rəqabətli olur, çünki Ankaranın təsiri və ambisiyaları təkcə Osmanlı İmperiyasının tərkibində olan ölkələrə deyil, həm də Orta Asiya, Şimali Qafqaz, Krım, Abxaziyaya və digər rayonlarda təsir göstərməyə başlayır. Türkiyənin Qarabağ münaqişəsinə uğurlu müdaxiləsi bu təsirin əsasını xeyli genişləndirdi. Türkiyənin Azərbaycan və Türkmənistanla ittifaq yaratmaq cəhdləri artıq Xəzərdə yeni situasiya yaradır. Türkiyə ilə birbaşa toqquşma Rusiyanın maraqlarına uyğun deyil, lakin onun iddialı mövqeyi ilə geri çəkilmək qəbuledilməzdir. Türkiyə istiqaməti tərəfdaşlıq və qarşıdurmanın dialektik əlaqədə olacağı xüsusi strategiyaya layiqdir.
Nəhayət, hərbi səviyyədə mühüm dərslər çıxarılmalıdır. İkinci Qarabağ müharibəsi, CAST kitabının bir çox müəlliflərinin inandırıcı şəkildə yazdığı kimi, hərbi məsələlərdə inqilabın yerli hərbi münaqişələr səviyyəsində özünü necə göstərdiyinin bariz nümunəsi oldu. 1990-cı illərin əvvəllərində Rusiya üçün Dağlıq Qarabağ parçalanmaqda olan Sovet İttifaqının ərazisində uzunmüddətli silahlı münaqişələr silsiləsində ilk həlqə oldu. Bütün bu münaqişələrdə Rusiya Federasiyası əvvəldən bir növ iştirak edirdi. Ona görə də Moskva son Qafqaz müharibəsinin nəticələrinin Ukrayna rəhbərliyinin Donbass və ya Gürcüstanla - Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə bağlı düşüncəsinə və mümkün hərəkətlərinə təsirini nəzərə almaya bilməz. Dnestryanıda kiçik rus hərbi kontingenti də xüsusi, coğrafi cəhətdən təcrid olunmuş vəziyyətdədir. Aydındır ki, bütün bu regionlarda təkcə siyasi deyil, həm də hərbi strategiyanı dəqiqləşdirmək və uyğunlaşdırmaq lazımdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:50
İlham Əliyev Assambleya sədrini qəbul edib - Fotolar
Bu gün, 11:19
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
Bu gün, 08:11
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
Bu gün, 07:02
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
Dünən, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Dünən, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Dünən, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Dünən, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
15-06-2025, 12:59
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
