16:46 / 19-04-2024
İlham Əliyev Rusiyaya gedir
Zəngəzur dəhlizi İranın xeyrinə, yoxsa ziyanınadır?
Tarix: 02-08-2022 14:46 | Bölmə: Slayd
Zəngəzur dəhlizi İranın xeyrinə, yoxsa ziyanınadır?

Cənubi Qafqazdakı qonşuları Azərbaycan və Ermənistan arasında 2020-ci ildə baş vermiş müharibədən bəri İran Avrasiyada regional gücü müəyyənləşdirən amil kimi beynəlxalq ticarət və nəqliyyat əlaqələrinin rolunu dərk etməyə başlayıb. Müharibədki qələbəsi və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə atəşkəs razılaşması Azərbaycanı müharibə qəniməti kimi Zəngəzur dəhlizinə iddialı edib. Bu dəhliz Ermənistanın cənubundan keçməklə Azərbaycanı coğrafi cəhətdən ondan ayrılmış Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirir.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Center” yazıb.

ABŞ saytının təhlilində deyilir:

Əgər reallaşarsa, bu dəhliz Naxçıvana çatmaq üçün İranın quru yol tranzitindən asılılığı aradan qaldırmaqla, Tehranın Bakıya təsir alətlərini neytrallaşdıracaq. O, həm də Naxçıvan-Türkiyə sərhədi ilə ilk dəfə olaraq Azərbaycanı birbaşa müttəfiqi Türkiyə ilə quru yolla birləşdirir.

Tehran bu hərəkəti, - Azərbaycanın anti-İran siyasət yeridəcəyi təqdirdə, - Türkiyənin, hətta İsrailin dəstəyini almaq cəhdi kimi şərh edir; bu siyasi gedişlərdən biri də Zəngəzur dəhlizi və ya ona paralel olan İran-Ermənistan sərhədini bağlamaq ola bilər.

İranın Azərbaycanı Zəngəzur dəhlizinə dair təhdid qavrayışlarını ciddi qəbul etməyə məcbur etmək taktikalarından biri də Bakıdan yan keçən Avrasiyaya alternativ marşrut yaratmaqla, Azərbaycanın kommunikasiya imkanlarına qarşı çıxmaqdır. Bu, Fars körfəzi - Qara dəniz Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizidir (ITC). O, İrandakı Fars körfəzi limanlarından Ermənistan vasitəsilə Gürcüstana, sonra Qara dənizdən keçərək Bolqarıstana və qurudan Yunanıstana və Avropaya çatır. Hazırda Qərbin Rusiyanı Ukraynaya təcavüzünə görə cəzalandırmaq cəhdi İTC-nin həyat qabiliyyəti və perspektivi üçün faydalı ola bilər.

Rusiyanı Ukraynaya təcavüzünə görə cəzalandırmaq naminə ABŞ və Avropa İttifaqı (Aİ) Rusiyanın Avrasiyadakı geoiqtisadi dəyişkənliyini azaltmaq üçün ardıcıl uzunmüddətli strategiyalar tapmağa tələsir. Buraya ABŞ-ın Avropanı Rusiya qazından asılılıqdan qurtulmağa kömək etmək üçün Qətərlə bu yaxınlarda məşğul olması da daxildir. ITC Cənubi Qafqaza qlobal bazarlara qeyri-rus marşrutu verməklə Qərbin bu məqsədini həyata keçirir. Bundan əlavə, İran və Qərb JCPOA-nın bərpası üzrə danışıqlarda qalan maneələri dəf etsələr, ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyaları ləğv ediləcək və bu, Rusiya ilə münasibətlərdə Qərb üçün İTC-nin cəlbediciliyini artıracaq.

Sanksiyaların ləğvi təkcə İTC-nin tikintisi üçün lazım olan sərmayənin cəlb edilməsini asanlaşdırmayacaq, həm də Avropanın BTC-dən öz Rusiya nefti əvəzinə İran neftini idxal etmək üçün istifadə ehtimalını artıracaq.

Avropa İttifaqı uzun müddətdir ki, İranın onun enerji təchizatında rol oynamasını istəyir, lakin indiyədək sanksiyalar buna mane olub. Eyni zamanda, Qərbin İTC-nin inkişafına marağı Azərbaycanın İranı marginallaşdırmaq və Bakını Tehranı öz əlaqəsinə daxil etməyə təşviq etmək məqsədilə Cənubi Qafqazı yenidən formalaşdırmaq səylərinin qarşısını almaq vasitəsi kimi İran üçün layihənin faydasını artıra bilər.

İran Rusiyanı Avrasiya balansının həyati bir hissəsi kimi tanıyır və yeni “Şərqə baxış” doktrinasına əsaslanaraq onun bir hissəsi olmaq istəyir. Bunun üçün Tehrandan tez-tez öz strategiyaları naminə İranın maraqlarından girov kimi istifadə edən Moskva ilə sövdələşmə mövqeyini yaxşılaşdırması tələb olunur. Həmin dinamika bu yaxınlarda Rusiyanın JCPOA danışıqlarında müşahidə edilib: Kreml nüvə müzakirələrini ABŞ sanksiyalarının ləğvi ilə bağlamağa çalışıb. Mart ayında Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Rusiyanın JCPOA-nın əsas imzaçısı kimi mövqeyindən istifadə edərək, Birləşmiş Ştatlardan JCPOA-nın müqabilində Rusiya-İran ticarətinin sanksiyalardan azad olacağına dair təminatlar istəyib.

Danışıqların uğur qazanması astanasında bu yeni tələb JCPOA danışıqlarında çıxılmaz vəziyyət yaradıb. Aydın idi ki, Rusiya Qərbin sanksiyalarının təzyiqini azaltmaq üçün JCPOA-dan istifadə etməyə çalışır. İranlı analitiklər Həmidrza Əzizi və Nikol Qrajevkinin hələ mart ayında yazdıqları kimi: “Moskva Ukraynaya hücumdan sonra Qərbin sanksiyalarından yan keçməyə çalışır. Rusiya İrandan Qərbin sanksiyalarından yan keçmək və sanksiyalara məruz qalmış mallarını yenidən ixrac etmək üçün istifadə edə bilər.

Beləliklə, görünür, top indi İranın tərəfindədir: JCPOA-nı xilas etmək üçün Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi ucbatından girovluqdan xilas olmalıdır.

İranın xarici işlər naziri Əmir Abdullahian martın 15-də Moskvaya səfər edib və JCPOA danışıqlarının Ukrayna ilə bağlı olmayacağını açıqlayıb, Lavrov isə Rusiyanın JCPOA-da çəkindirici mövqedən qaçmaq üçün ABŞ-dan zəmanət aldığını iddia edib.

İranlı siyasi iqtisadçı Esfandiar Batmangelicin fikrincə, İranın Rusiyanın geri çəkilməsində təsir alətləri Ukrayna böhranı və onun Moskva üçün yaratdığı beynəlxalq təcrid riskinin artması ilə bağlıdır.

Lavrovun JCPOA planı Tehranın razılığına əsaslanırdı və bu, Rusiyanın “Şərqə baxış” siyasətinə verdiyi əhəmiyyətdən qaynaqlana bilər. Lakin Abdullahianın qəti şəkildə imtinası Rusiyanın JCPOA spoylerinə çevrilməməsi üçün heç bir ağlabatan variant saxlamadı, çünki bu, bir çox diplomatik körpüləri yandıracaq və Ukraynaya təzyiqi nəzərə alsaq, Moskvanın bu körpülərə həmişəkindən daha çox ehtiyacı var.

Bundan əlavə, Ukrayna böhranı Moskvanın müharibəyə görə sanksiyalarla üzləşməsi ucbatından Qərb strategiyalarına müqavimət səylərində əhəmiyyəti Tehrana verməklə, İrana Rusiyanın gözündə mövqeyini yaxşılaşdırmağa kömək edir.

Başqa sözlə, böyük dövlətlərin maraqları ilə ənənəvi uyğunlaşmaya baxmayaraq, Rusiyanın Ukraynadakı siyasətini beynəlxalq hüququn pozulması hesab etməyən, Vaşinqton və Brüsselin beynəlxalq sanksiyaları ilə üzləşən dövlətlərlə münasibətlərini genişləndirir.

Avropa İttifaqı Rusiyadan enerji idxalını diversifikasiyası üçün İrana müraciət edə bilər. Ukraynadakı vəziyyəti nəzərə alsaq, Qərbin bu arzusu hmişəkindən daha böyükdür və JCPOA-nın bərpası ilə İrana qarşı sanksiyaların aradan qaldırılması, şübhəsiz, işləri sürətləndirəcək. Belə bir vəziyyətdə Rusiyanın Avropaya verdiyi neft və qazın həcmini məhdudlaşdırmaq müqabilində İrana güzəştlər təklif etmək üçün əsaslar yaranır.

İran Rusiyanın maraqları ilə ziddiyyət təşkil edən güzəştlər tələb edə bilər və Tehranın ənənəvi olaraq dəyişmək alətləri yoxdur. Məsələn, Moskvanın Suriya məsələsində İsraillə təhlükəsizlik əməkdaşlığı kimi. O, həmçinin Rusiyanın Mərkəzi Asiya kimi hegemon olduğu Avrasiya regionları ilə İranın qarşılıqlı əlaqəsini gücləndirmək üçün sövdələşmə apara bilər.

Əgər JCPOA bərpa olunarsa, İran Qərbdən iqtisadi fayda gözləyə bilər və hətta müttəfiqləri arasında daha geniş iqtisadi əlaqələr qurmaqla, Yaxın Şərqdə strateji və hərbi ittifaqlarını gücləndirmək imkanı olacaq və bu proqram çoxdan Tehranın təşəbbüsü ilə həyata keçirilir.

Bununla belə, İranın öz təsirini yeni üfüqlərə genişləndirmək, uzunmüddətli iqtisadi və siyasi keçidlərin mərkəzində yerləşdirmək imkanları məhz Avrasiyadadır. Birləşmiş Ştatlar və Avropa İttifaqı Rusiyaya təzyiq etmək variantları fikirləşərkən, Ukrayna böhranı Tehranın geniş, təbii resurslarla zəngin torpaqda inkişaf edən strategiyasını dəqiqləşdirmək üçün faydalı ola bilər.






Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}