22:31 / 16-09-2025
Vardanyan Paşinyan, Minsk qrupu üzvləri və BQXK nümayəndələrinin dindirilməsini istəyir
21:03 / 16-09-2025
Sumqayıtda yaşayış binasında yanğın olub
19:49 / 16-09-2025
"Sonsuz qardaşlıq – IV" çoxmillətli birgə təlimi başa çatıb - Video
18:00 / 16-09-2025
Dövlətə məxsus 55 maşın hərracda satılıb
17:44 / 16-09-2025
Prezidentin Azərbaycana səfəri başa çatıb - Fotolar
17:39 / 16-09-2025
Ali Məhkəmənin hakimi təqaüdə göndərilib
17:36 / 16-09-2025
Azərbaycan və BƏƏ prezidentlərinin geniş tərkibdə görüşü olub - Fotolar
17:23 / 16-09-2025
ATƏT rəsmisi: "Minsk prosesinin bağlanması ilə bağlı qərarın icrasına başlanılıb"
17:08 / 16-09-2025
Sabah leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
16:46 / 16-09-2025
Ağacın 1 qramı 10 min dollardır
16:41 / 16-09-2025
Prezidentlər güllələnmiş heykəllərə baxıblar - Fotolar
16:35 / 16-09-2025
Zaqatala sakini bağında döyülüb
16:25 / 16-09-2025
Azərbaycan və BƏƏ liderləri Şuşa qalasının önündə - Foto
16:09 / 16-09-2025
Prezidentlər Cıdır düzündə Qarabağ atlarının şousunu izləyiblər - Fotolar
16:07 / 16-09-2025
Deputat: Şərtimizi yerinə yetirsinlər, sülh sazişinə hazırlaşaq
15:55 / 16-09-2025
İlham Əliyev və BƏƏ prezidenti Yeni Şuşa məscidində - Fotolar
15:39 / 16-09-2025
Azərbaycan və BƏƏ prezidentləri Milli Xalça Muzeyinin Şuşa filialında olublar - Fotolar
15:20 / 16-09-2025
Bakıda Beynəlxalq Kitab Sərgisi keçiriləcək
15:11 / 16-09-2025
Cəlilabadda məktəbli bıçaqlanıb
15:07 / 16-09-2025
Nigar Köçərlinin kitabları müsadirə olunub? - Açıqlama
14:55 / 16-09-2025
Alla Puqaçovanın son müsahibəsi 16 milyondan çox baxış toplayıb
14:50 / 16-09-2025
Prezident iqamətgahı üzərindən uçan PUA ələ keçirilib
14:44 / 16-09-2025
İsrail iqtisadiyyatını ağır sınaqlar gözləyir
14:06 / 16-09-2025
Xalq artisti II Fəxri xiyabanda dəfn olunub - Yenilənib
13:39 / 16-09-2025
Prezidentlər Füzulidən sonra Şuşaya gediblər - Fotolar
13:31 / 16-09-2025
Zülfüqarov: Xankəndidə terror törətməklə bir neçə məqsədə çatmaq istəyiblər
13:27 / 16-09-2025
Sabah yağış yağacaq
12:57 / 16-09-2025
Əliyar Ağayev “Bayer”in oyununa təyinat alıb
12:53 / 16-09-2025
Əlisəmid Kür reanimasiyaya yerləşdirilib
12:45 / 16-09-2025
Deputat: “Əvvəlcə ingilis-rus, sonra Azərbaycan dilində yazırlar”
20:48 / 13-09-2025

15:14 / 12-09-2025

18:29 / 12-09-2025

10:50 / 12-09-2025

18:40 / 14-09-2025

23:44 / 12-09-2025

22:10 / 12-09-2025

13:31 / 16-09-2025

15:37 / 14-09-2025

09:10 / 12-09-2025

13:50 / 14-09-2025

Mərkəzi Asiya respublikalarının xəyanəti: Kipr dilemması
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:39
Prezidentlər Füzulidən sonra Şuşaya gediblər - Fotolar
Bu gün, 11:57
Yeni qadağa Rusiya-NATO müharibəsinə səbəb ola bilər
Bu gün, 11:42
İlin ikinci Günəş tutulması baş verəcək
Bu gün, 10:20
“Formula-1” ilə əlaqədar əhaliyə müraciət edilib
Bu gün, 09:07
Okeanlarda 14 min ton qızıl var
Dünən, 15:11
Kəlbəcərə köç karvanı gedib - (Yenilənib)
Dünən, 13:02
Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var
14-09-2025, 18:40
İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
14-09-2025, 17:39
İlham Əliyev Xankəndidə açılışlarda iştirak edib - Fotolar
14-09-2025, 15:37
İlham Əliyev Xocavəndin Qırmızı Bazar qəsəbəsində olub - Fotolar
14-09-2025, 14:57
Azərbaycan prezidenti Xocavəndin Sos kəndinə səfər edib - Fotolar
14-09-2025, 13:50
İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində olub - (Yenilənib) - Fotolar
14-09-2025, 13:17
Prezident Füzulidə - Qaraxanbəyli kəndinin təməli qoyulub - Fotolar
14-09-2025, 11:49
Qar və leysan yağır, çaylardan sel keçir
13-09-2025, 18:41
Xocalının Daşbulaq kəndinə ilk köç olub - (Yenilənib)
12-09-2025, 10:50
Zülfüqarov: Regiondankənar qüvvələr Ermənistana təzyiqlər göstərirlər
12-09-2025, 09:10
Güclü maqnit qasırğaları gözlənilir
12-09-2025, 00:10
Zelenski liderləri üçtərəfli sammitə çağırır
11-09-2025, 14:21
Hərbi ekspert: Polşa, Avropa və NATO müharibəyə hazır deyil
11-09-2025, 13:31
Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var
11-09-2025, 11:55
Su qıtlığının qarşısını almaq mümkün deyil
11-09-2025, 10:51
Beş dövlət BMT Təhlükəsizlik Şurasının təcili iclasını tələb edir
11-09-2025, 10:33
Sabah daha 4 itkin-şəhidimiz dəfn olunacaq - Siyahı
11-09-2025, 10:28
Putin Avropanı vurmağa davam edəcək
11-09-2025, 10:02
Bakının bəzi küçələrində nəqliyyatın hərəkəti məhdudlaşdırılacaq
11-09-2025, 09:46
Marsda həyat izləri aşkar ediblər
11-09-2025, 06:10
Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)
10-09-2025, 14:28
Zülfüqarov: Rusiya ilə münasibətlərimiz əvvəlki səviyyəyə qayıtmayacaq
10-09-2025, 12:48
Zənginlərin ümumi sərvəti 6,6 trilyon dolları keçir - Siyahı
10-09-2025, 10:54
Tramp Avropanı Rusiyaya sanksiyalar tətbiq etməyə çağırır
10-09-2025, 10:19
Putin müharibəni genişləndirir, növbəti hədəf Polşadır
10-09-2025, 09:31
Güclü küləklə bağlı təhlükə xəbərdarlığı edilib
10-09-2025, 09:22
Hikmət Hacıyev ABŞ-da senatorlarla görüşüb - Fotolar
9-09-2025, 11:33
Sualtı silahlanma yarışı sürətlənir
9-09-2025, 09:10
Etibar Məmmədov aktiv siyasətə qayıda bilər
9-09-2025, 08:20
Netanyahu Qəzza əhalisini bölgəni tərk etməyə çağırır
8-09-2025, 23:20
ABŞ düşüncələrə nəzarət etməyə çalışır
8-09-2025, 16:29
Rusiya Qarabağda yaşamış ermənilərdən terrorçu qrup yaratmaq istəyir
8-09-2025, 15:40
Professor: Rusiya tədricən Çinin təsirinə düşür
8-09-2025, 12:43
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiyalar hazırlanır