18:34 / 08-06-2025
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
10:50 / 08-06-2025
Donald Trampın adı insan alverində hallanır
10:05 / 08-06-2025
Sabunçu bazarında yanğın baş verib - Video
09:10 / 08-06-2025
Ukraynanın hökumət binalarına hücum olacaq
23:25 / 07-06-2025
Varislərin Kreml təqdimatı: Mirziyoyevə sui-qəsdin arxasında kim durur?
14:45 / 07-06-2025
İlham Əliyevlə Şahbaz Şərif arasında telefon danışığı olub
12:09 / 07-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
11:43 / 07-06-2025
Zakir Həsənov xidməti-döyüş fəaliyyəti ilə maraqlanıb
11:12 / 07-06-2025
Bank kartlarından oğurluqlar davam edir
09:56 / 07-06-2025
Aktoyorun adı Ginnesin Rekordlar Kitabına yazılıb - Video
09:00 / 07-06-2025
Azaraq Azərbaycan ərazisinə keçən iki yeniyetmə erməni geri verilib
18:07 / 06-06-2025
Tovuzda oğul anasını öldürüb
13:11 / 06-06-2025
Azərbaycanla sərhəddə iki erməni itkin düşüb
10:11 / 06-06-2025
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
09:32 / 06-06-2025
Şamaxıda yenidən zəlzələ baş verib
09:27 / 06-06-2025
Gəncədə azyaşlı bıçaqlanıb
09:12 / 06-06-2025
Məscidlərdə bayram namazı qılınıb
00:01 / 06-06-2025
Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd olunur
20:08 / 05-06-2025
Toyda döyülən şəxs xəstəxanada ölüb
18:49 / 05-06-2025
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
18:41 / 05-06-2025
Rusiyada təyyarə qəzası olub
18:32 / 05-06-2025
Almaniya Rusiyadan gözlənilən təhlükəyə hazırlaşır
18:02 / 05-06-2025
Bakı-Quba yolunda yanğın olub, bir nəfər xəsarət alıb
17:47 / 05-06-2025
Prokuror Oleq Bakinski və sabiq nazir müavininə cəza istəyib
17:35 / 05-06-2025
Konstitusiya quruluşuna qarşı çağırış edənlərə hökm oxunub
17:33 / 05-06-2025
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
17:08 / 05-06-2025
Azərbaycanın daha iki rayonunda zəlzələ baş verib - (Yenilənib)
17:05 / 05-06-2025
Çin və ABŞ prezidentləri telefonla danışıblar
16:57 / 05-06-2025
Ölkədən çıxışına qadağa qoyulanlara SMS göndəriləcək
16:02 / 05-06-2025
Sabah Bakıda leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
08:39 / 05-06-2025

10:11 / 06-06-2025

23:41 / 04-06-2025

15:02 / 04-06-2025

20:34 / 03-06-2025

21:59 / 04-06-2025

20:08 / 05-06-2025

00:01 / 06-06-2025

00:07 / 04-06-2025

13:29 / 05-06-2025

11:27 / 04-06-2025

19:20 / 04-06-2025

Mərkəzi Asiya respublikalarının xəyanəti: Kipr dilemması
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 18:49
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 17:08
Azərbaycanın daha iki rayonunda zəlzələ baş verib - (Yenilənib)
5-06-2025, 15:34
Prezident yeni Təşkilat Komitəsi yaradıb - Sərəncam
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
3-06-2025, 11:57
Şəhidimiz Suraxanıda dəfn olunub - (Yenilənib) - Foto
3-06-2025, 10:34
Ərdoğan Zelenski, Putin və Trampla Türkiyədə görüşmək istəyir
3-06-2025, 09:58
Türkiyədə güclü zəlzələ olub - Ölən və xəsarət alanlar var
3-06-2025, 08:26
Yerin maqnit qasırğası artıb
2-06-2025, 14:02
50 minlik qoşun hücumdadır, Ukrayna Sumını itirə bilər - (Yenilənib)
2-06-2025, 11:00
Paşinyan kilsəyə niyə müharibə elan edib?
2-06-2025, 08:58
Azərbaycan ərazisində zəlzələ olub
1-06-2025, 20:08
Kəlbəcərdə traktor minaya düşüb, yaralı var
31-05-2025, 16:52
Laçına növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
30-05-2025, 18:30
Asim Mollazadə: Azərbaycan və müttəfiqləri qitələrarası sistem yaradır
30-05-2025, 14:10
Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan ittifaqı qlobal xarakter daşıyır - Ekspert
30-05-2025, 13:00
Azərbaycan və Çin arasında viza ləğvi barədə saziş təsdiqlənib
30-05-2025, 12:44
Böyük Qayıdışa dair II Dövlət Proqramı hazırlanacaq - Sərəncam
30-05-2025, 11:35
Paşinyan “2018-in uğuru”nu xərcləyir - Yeni seçkilər “Vətəndaş müqaviləsi”nə nə vəd edir?
30-05-2025, 09:44
Xoş günlər zamanın sürətinə təsir edir?
30-05-2025, 07:59
COVID-in yeni ştammı daha təhlükəlidir
30-05-2025, 07:51
İki gün sonra sülh danışıqları olacaq
29-05-2025, 16:23
Hərbçimiz minaya düşüb - Yenilənib
29-05-2025, 16:02
Laçına növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
29-05-2025, 15:21
Yeni dünya müharibəsi qaçılmazdır - Sorğu
29-05-2025, 13:41
İlham Əliyev iş adamlarını qəbul edib - Fotolar
29-05-2025, 13:11
Trampın Yaxın Şərq strategiyası: Bu yol İranla razılaşmadan keçir
29-05-2025, 11:41
Nüvə silahı olan dövlətlər arasında gərginlik artır
29-05-2025, 09:55
İyunun 1-də I və IV ixtisas qrupları üzrə qəbul imtahanı keçiriləcək
29-05-2025, 09:51
Lisey və gimnaziyalara qəbul qaydaları dəyişib