12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
15:57 / 16-05-2025
Qurani-Kərimi yandıran siyasətçini deportasiya ediblər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
14:52 / 16-05-2025
Makron Azərbaycan prezidenti ilə görüşüb
14:28 / 16-05-2025
Prezident Jelka Tsviyanoviç ilə görüşüb
13:04 / 13-05-2025

18:10 / 13-05-2025

17:13 / 13-05-2025

08:33 / 14-05-2025

23:22 / 14-05-2025

21:28 / 13-05-2025

10:14 / 15-05-2025

15:22 / 15-05-2025

14:17 / 13-05-2025

12:42 / 15-05-2025

15:02 / 16-05-2025

Mərkəzi Asiya respublikalarının xəyanəti: Kipr dilemması
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 13:00
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
Dünən, 10:38
Venera planetində yaşayış mümkündür
16-05-2025, 17:37
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16-05-2025, 16:02
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
16-05-2025, 14:21
İlham Əliyev Avropa İttifaqı rəhbərləri ilə görüşüb - Fotolar
16-05-2025, 14:03
İlham Əliyev Nikol Paşinyanla görüşüb
16-05-2025, 12:53
Putinə qarşı ən sərt tədbirlər görməyə başlayırlar
16-05-2025, 12:08
Rusiya donanması ciddi problemlə üzləşib
15-05-2025, 15:22
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
15-05-2025, 11:59
Cəlaloğlu: Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başlamasına nə şərait var, nə də səbəb
15-05-2025, 10:14
İstanbul danışıqları öncəsi: ruslar daha bir kəndi işğal edib, Dnepropetovskə yaxınlaşır
15-05-2025, 09:31
Əlibəyli: PKK-nın sivil fəaliyyət göstərəcəyi inandırıcı görünmür
15-05-2025, 08:06
Tramp İstanbul danışıqlarına qatılmayacaq
15-05-2025, 07:53
Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətinin tərkibi məlum olub
14-05-2025, 20:02
Tramp elçilərini İstanbula göndərir
14-05-2025, 17:31
Deputat: “Rusiya müharibədə qalib gələ bilmir, Ukraynanın isə…”
14-05-2025, 13:03
Kobaxidze Trampın könlünü almağa çalışır
14-05-2025, 12:22
Qarabağa fərdi avtomobillərlə səfərlərin istiqamətləri genişləndirilir
14-05-2025, 08:48
Ordumuzun mövqeləri iki istiqamətdən atəşə tutulub
14-05-2025, 08:17
Rusiya genişmiqyaslı hücuma hazırlaşır?
13-05-2025, 16:13
Professor: Türkiyənin təklifinin alternativi müharibədir
13-05-2025, 14:17
Sərdar Cəlaloğlu: PKK dəstəyini itirib, bazası sıradan çıxıb
13-05-2025, 12:49
Rəsmi Bakı Kremlin bostanına daş atır
13-05-2025, 11:28
İstanbul danışıqları: Zelenski gəlir, Tramp iştirakına eyham vurur, Putin hələ də manevr edir
13-05-2025, 07:33
Tramp Türkiyəyə gəlmək istəyir
12-05-2025, 16:13
Mollazadə: PKK kürd məsələsi deyil, Sovet İttifaqının Türkiyəyə yaratdığı problemdir
12-05-2025, 14:04
Putini yenə atəşkəsə çağırırlar
12-05-2025, 11:15
Paşinyan peşman olub: İrəvan yenidən Rusiyaya meyllənir
12-05-2025, 09:06
Dünyanın ən xoşbəxt şəhərləri... - Siyahı tərtib ediblər
11-05-2025, 14:22
"Xudafərin" körpüsünün sütun hissəsində qazıntı aparanlara qarşı əməliyyat keçirilib - Video
10-05-2025, 20:00
İlham Əliyev Ağdama gedib - (Yenilənib) - Fotolar
10-05-2025, 11:49
Mövqelərimiz atəşə tutulub
8-05-2025, 18:28
95 milyard avroluq məhsula rüsum tətbiqinə hazırlaşırlar
8-05-2025, 11:24
İsraillə gizli danışıqlar: Əhməd Şaraa etibarlı çətir axtarır
8-05-2025, 09:30
“ABŞ Rusiyadan Çinə qarşı da istifadə edəcək” - Professor
8-05-2025, 09:13
Bayden: Putin Varşava Müqaviləsi Təşkilatını bərpa etməyə çalışır
7-05-2025, 19:40
İlham Əliyev Moskvadakı Qələbə paradına qatılmayacaq
7-05-2025, 13:55
Putin nüvə silahından istifadə edə bilər
7-05-2025, 12:57
Rus ordusu mayın 9-dək Dnepropetrovsk vilayətini işğal etmək istəyir
7-05-2025, 09:50
Magistraturalara qəbul imtahanının vaxtı açıqlanıb
7-05-2025, 08:28
Diqqət! Yeni mobil-virus yayılır
7-05-2025, 06:30
Hindistan Pakistana hücum edib - (Yenilənib)
6-05-2025, 17:35
Britaniya Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşır - Foto
6-05-2025, 16:07
Məhkəmələrə sədr və müavinlər təyin olunub - Siyahı