08:22 / 03-07-2025
Meladzenin Yurmala konsertində qalmaqal olub
08:12 / 03-07-2025
Marsın səhraya çevrilməsinə səbəb nədir?
08:08 / 03-07-2025
Bali sahillərində bərə batıb
08:03 / 03-07-2025
Odessada partlayışlar baş verib
07:59 / 03-07-2025
ABŞ-la hərbi ittifaqda, Rusiya ilə praqmatik münasibətdə
07:53 / 03-07-2025
Tramp Ukrayna ilə bağlı hansı addımı atacaq?
22:44 / 02-07-2025
Ayxan Cavadov Avropa çempionu olub
21:18 / 02-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri görüşüblər - (Yenilənib) - Fotolar
21:11 / 02-07-2025
Göygöldə təcili tibbi yardım briqadasına hücum olub
20:57 / 02-07-2025
İlham Əliyev və Özbəkistan prezidenti “Sea Breeze”də - Fotolar
20:51 / 02-07-2025
Yekaterinburqda həbs olunan azərbaycanlıların sayı səkkizə çatıb - Yenilənib
19:09 / 02-07-2025
Çexiya rusiyalı məmura sanksiya tətbiq edib
18:55 / 02-07-2025
Roma Papası Türkiyəyə səfər etmək niyyətindədir
18:41 / 02-07-2025
Türkiyədə yenidən zəlzələ baş verib
18:32 / 02-07-2025
Bakıda “Özbəkistan” parkının təməli qoyulub
18:01 / 02-07-2025
Kibercinayətkarlıqda təqsirləndirilən dəstə üzvlərinin məhkəməsi başlayıb
17:54 / 02-07-2025
Əli Əsədov Əfqanıstanın Baş nazirinin müavini ilə görüşüb
17:25 / 02-07-2025
Rusiyanın Bakıdakı səfiri Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
17:18 / 02-07-2025
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
17:05 / 02-07-2025
Məhkəmə vəzifəli şəxslərin cinayət əməlini araşdıracaq
16:55 / 02-07-2025
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
16:22 / 02-07-2025
Tramp Putinin işğal siyasətinə laqeyd yanaşır
15:59 / 02-07-2025
Bakıda qəzalı binalarla bağlı Xüsusi Komissiya yaradılıb
15:56 / 02-07-2025
Azərbaycan Rusiyadan tam uzaqlaşır?
15:33 / 02-07-2025
Rusiya daha da aqressivləşir
14:52 / 02-07-2025
Gürcüstandan çox sayda əcnəbi deportasiya olunub
14:37 / 02-07-2025
Avropa müharibəyə hazırlaşır - Foto
14:29 / 02-07-2025
Vilayət Eyvazov: "Bu yolda qüvvə və bacarığımızı əsirgəməyəcəyik"
14:10 / 02-07-2025
"City Net" "Jurnalistlərin binası"nda problem yaradıb
13:16 / 29-06-2025

17:57 / 30-06-2025

08:55 / 28-06-2025

15:08 / 30-06-2025

11:12 / 28-06-2025

21:03 / 30-06-2025

13:20 / 29-06-2025

13:01 / 01-07-2025

09:57 / 28-06-2025

00:40 / 29-06-2025

21:41 / 28-06-2025

13:16 / 02-07-2025

Mərkəzi Asiya respublikalarının xəyanəti: Kipr dilemması
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 16-04-2025 13:41 | Bölmə: Slayd

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan bəri beş Orta Asiya respublikası çox mürəkkəb balanslaşdırma aktı həyata keçirir. Bəzi hallarda bu dinamika onları geosiyasi baxımdan çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qoyur. 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvü olan Kipr Respublikasının diplomatik tanınması ilə bağlı son həftələrdə baş verənlər də bunu isbatlayır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Times of Central Asia” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin mart ayının sonuna qədər Özbəkistan, Qazaxıstan və Türkmənistan hər biri Kipr Respublikasında diplomatik nümayəndələr təyin etdilər. Qazaxıstan Kiprdə birbaşa öz səfirliyini açmaq qərarına gəlib, Özbəkistan və Türkmənistan isə İtaliyada öz səfirlərini Şərqi Aralıq dənizi adasında diplomatik nümayəndə kimi akkreditə ediblər.
Təqvimə nəzər saldıqda, bu qərarların Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində keçirilən ilk tarixi sammitə bir neçə həftə qalmış qəbul edilməsi heç də təsadüfi görünmür. İclasın sonunda dərc edilmiş rəsmi birgə bəyannamənin dördüncü bəndi məsələyə aydınlıq gətirir: mətndə iştirakçı tərəflərin - Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnamələrinə dəstəyi açıq şəkildə ifadə edilir. Bu iki qətnamə adada tanınan yeganə səlahiyyətli orqanın Kipr Respublikası olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Son illərdə Avropa İttifaqı ilə Mərkəzi Asiya arasında münasibətlərdə Kipr məsələsinə açıq-saçıq istinadlar az olmayıb. Bu, məsələn, 2023-cü ilin sentyabrında belə idi: Brüsseldə keçirilən konfransda Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistana Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətini (ŞKTC) Ankaranın rəhbərlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) müşahidəçi üzv kimi rəsmən qəbul etməmək barədə xəbərdarlıq edilib. Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin Mərkəzi Asiya masasının rəhbəri Dietmar Krissler, Mərkəzi Asiya üzvlərinin ŞKTC-nin müşahidəçi qismində Təşkilata daxil olmasını ratifikasiya etsələr, onlara mümkün “mənfi təsirlərdən” danışıb.
Aprelin əvvəlində Səmərqənddə keçirilən sammitə qayıdaq, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen müzakirələr zamanı Mərkəzi Asiyada müxtəlif sektorlara 12 milyard avro sərmayə qoyulacağını açıqlayıb. Bu sərmayələrin perspektivindən də istifadə etməklə, Avropa İttifaqının Kiprlə bağlı Mərkəzi Asiya respublikalarına diplomatik təzyiqi uğurlu olub. “BBC Türkçe” xəbər verib ki, bu, sadəcə olaraq rəsmi niyyət bəyannaməsi deyil: rəsmi birgə bəyanatda gələcək əməkdaşlıq əslində BMT-nin iki qətnaməsində əksini tapmış prinsiplərə əməl olunması ilə sıx bağlıdır, bu, çox aydın mövqedir.
Türkiyə baxımından mənzərə tamamilə fərqlidir. O, 1974-cü ildə Türkiyənin adanın bir hissəsini işğal etdikdən sonra 1984-cü ildə özünü müstəqil elan edən ŞKTC-ni rəsmi olaraq tanıyan yeganə ölkədir. İllər ərzində Ankaranın təzyiqləri Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Kipr Respublikası arasında münasibətlərin diplomatik nümayəndəliklərə qədər uzağa getməsinə mane olmağa müvəffəq olub. Amma indi vəziyyət dəyişib.
Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın bu addımı başqa nöqteyi-nəzərdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan isə yalnız müşahidəçi qismindədir. Üç ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının bir hissəsidir və ŞKTC də 2022-ci ildən qurumda müşahidəçi statusundadır. Buna görə də Türkiyə nöqteyi-nəzərindən Astana, Daşkənd və Türkmənistanın qəbul etdiyi mövqe Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana münasibətdə yalnız xəyanət kimi şərh edilə bilər. Çünki Ərdoğanın türk cəbhəsindəki səyləri onun əsas xarici siyasət doktrinalarından biridir.
Ötən ilin noyabrında keçirilən son toplantıda Türkiyə prezidenti təşkilata üzv dövlətləri ŞKTC-yə daha çox dəstək verməyə çağırıb. Bu hadisə Qırğızıstanda olub, ŞKTC prezidenti Ersin Tatarın da iştirak etdiyi sammitdə. Bu il TDT-nin sammiti Azərbaycanda keçiriləcək və Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistandan Kipr Respublikasına səfirlərin təyinatı məsələsinin necə həll olunacağı maraqlı olacaq.
Hələlik Türkiyə hakimiyyəti üç Mərkəzi Asiya respublikasının bu addımı ilə bağlı heç bir rəsmi açıqlama verməyib. TDT Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətə başlaması kimi təşəbbüslərlə öz üzvləri arasında iqtisadi inteqrasiya baxımından irəliləyiş əldə etsə də, bunun əks təsirini istisna etmək olmaz. Türkiyə televiziyasına müsahibə verən ŞKTC nəqliyyat naziri Erhan Arıklı Türkiyənin təsirli əks tədbirlər görəcəyini açıq şəkildə ifadə edib. Türkiyə mətbuatı bu qərarın mahiyyətini prezident Ərdoğanın üzünə əsl diplomatik sillə kimi qələmə verib və həmçinin Avropanın Orta Asiyaya sərmayə qoyuluşunun elanı ilə uzlaşdığını vurğulayıb. Ölkə ictimaiyyətinə verilən mesaj budur ki, Türkiyə ilə rəsmi müttəfiq olan ölkələr türk dünyasının birliyini Brüsselə satıb.
Kipr məsələsi indiki beynəlxalq kontekstdə Mərkəzi Asiya respublikalarının manevr etməsinin nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Avropa İttifaqı və Türkiyənin göstərdiyi təzyiqlər də regionun diplomatik əhəmiyyətini ortaya qoyur. Bu, təkcə Ukraynaya təcavüzündən sonra beynəlxalq təcridlə üzləşən Rusiyaya aid deyil. Bu, fürsətlər təqdim edən, eyni zamanda riskləri ehtiva edən bir vəziyyətdir. Əsas imkan, minerallar və regional logistika kimi mühüm sektorlarla bağlı Avropa investisiyalarında olduğu kimi, güzəştlər əldə etmək üçün müxtəlif cəbhələrdə artan diplomatik aktuallıqdan istifadə etmədir. Digər tərəfdən, əsas risk Mərkəzi Asiya respublikalarının müxtəlif tərəfdaşlarının fərqli tələbləri arasında balansı saxlaya bilməməkdir. Bu, Mərkəzi Asiyanın geosiyasi və diplomatik aktuallığı üçün əsas uyğunluqdur və bunun üçün regional respublikalar arasında vahid blok kimi qəbul edilən əməkdaşlıq daha da fundamental xarakter alır.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 17:18
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
Dünən, 16:55
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
Dünən, 15:56
Azərbaycan Rusiyadan tam uzaqlaşır?
Dünən, 15:33
Rusiya daha da aqressivləşir
Dünən, 14:37
Avropa müharibəyə hazırlaşır - Foto
Dünən, 11:25
İran ABŞ və İsraildən kiberqisas alır?
1-07-2025, 16:50
Məhkəmələrə hakim təyinatları olub - Siyahı
1-07-2025, 13:01
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
1-07-2025, 10:45
Rusiya yeni ərazilərin işğalına hazırlaşır
1-07-2025, 09:03
Süni intellekt dünyanı ələ keçirir - Foto
30-06-2025, 16:27
Şahın atom bombası istəyi: ABŞ bunun qarşısını necə alıb?
30-06-2025, 15:08
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
30-06-2025, 12:21
Paşinyan onu “Dəccal” adlandıran kilsəyə müharibə elan edib
30-06-2025, 11:03
Rusiya ilə bağlı dəhşətli statistika açıqlanıb
30-06-2025, 10:57
Ağdamda polis minaya düşüb - (Yenilənib)
30-06-2025, 08:19
Sedna planetinin sirri açılacaq
29-06-2025, 13:16
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
29-06-2025, 11:16
Yekaterinburqda saxlanılan azərbaycanlılar hakim qarşısına çıxarılıb - (Yenilənib) - Fotolar
29-06-2025, 10:35
Deputat: Rusiyanın təzyiqləri həm də Azərbaycanın xarici siyasəti ilə əlaqədar ola bilər
28-06-2025, 11:12
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
28-06-2025, 08:55
İsrail-İran müharibəsi Orta Asiyanın yolunu bağlayıb?
28-06-2025, 00:01
Jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşları öldürülüb - (Yenilənib)
26-06-2025, 08:51
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
25-06-2025, 13:50
Nüvə müharibəsi... - Böyük fəlakətdən iki ölkə qurtulacaq
25-06-2025, 13:03
İsrail-İran müharibəsi Zəngəzur yolunu aça bilər
25-06-2025, 11:20
Beş hərbçiyə general-mayor rütbəsi verilib
25-06-2025, 10:56
Ermənistanda dövlət çevrilişi etmək istəyiblər
24-06-2025, 14:42
Beş ölkə Rusiyanın işğalından qorunmaq üçün milyonlarla mina basdıracaq
24-06-2025, 12:51
“Qiyamət planı” üzə çıxıb - Fotolar
23-06-2025, 19:12
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
23-06-2025, 18:53
Yeni dünya düzəni Yaxın Şərqin simasını dəyişir
23-06-2025, 15:14
İran MAQATE ilə əməkdaşlığı dayandırmaq istəyir
23-06-2025, 14:49
Neftin qiyməti son beş ayda ən yüksək həddə çatıb
23-06-2025, 14:23
İlham Əliyev Goranboyda müəssisənin açılışını edib - (Yenilənib)
23-06-2025, 13:56
Prezident Yevlaxa gedib - (Yenilənib) - Fotolar
23-06-2025, 11:57
Xüsusi karantin rejiminin müddəti uzadılıb
22-06-2025, 08:55
Tehran geri çəkilmək istəmir
21-06-2025, 19:32
DTX-nın saxladığı sabiq icra başçısı həbs edilib
21-06-2025, 18:12
“Real Ermənistan” erməniləri niyə qorxudur?