Türkiyənin Ermənistanla barışması nə zaman mümkündür?
Tarix: 23-09-2021 15:48 | Bölmə: Slayd
Türkiyənin Ermənistanla barışması nə zaman mümkündür?

Türkiyə-Ermənistan münasibətlərində irəliləyişin olması barədə şayiələrin heç bir əsası yoxdur. Türkiyə və Ermənistan Azərbaycanı daxil etmədən münasibətlərini normallaşdırmağı öhdəsinə götürə bilməz. Cənubi Qafqazda sabitlik və təhlükəsizlik, Türkiyə-Azərbaycan-Ermənistan arasında üçtərəfli dialoq üçün Ermənistan “Böyük Ermənistan” xəyallarından əl çəkməlidir.

Reyting.az
xəbər verir ki, bunu “Hurriyet Daily”də tanınmış ukraynalı analitik Taras Kuzio yazıb.

Müəllif qeyd edir ki, Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan arasında üçtərəfli dialoqa ehtiyacın səbəbi ikiqatlıdır:

Birincisi, Ermənistan SSRİ-dən miras qalmış sərhədləri ilə barışmır. Ermənistandakı millətçilər və erməni diasporu Türkiyə və Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə “Böyük Ermənistan” ideyasından əl çəkməyib. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan münasibətləri normallaşdırmaq üçün atılan addımları alqışlayaraq, hər iki tərəfin "bir-birlərinin ərazi bütövlüyünə hörmət etməli" olduğunu ifadə edib. Təəccüblüdür ki, "Qərbi Ermənistan” adlandırdıqları Türkiyənin şərqindəki ərazini təhvil verməyi tələb edən bəzi diaspora erməniləri hələ də qalmaqdadır.



İkincisi, Türkiyə və Azərbaycan iyun ayında ortaq bir Şuşa Bəyannaməsi imzalayıb ki, bu da onları strateji tərəfdaşlığa bağlamağa məcbur edib. Buna görə də Ermənistan Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmalıdır.

Beynəlxalq tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığı Şuşa Bəyannaməsində dörd dəfə qeyd edilib. Şuşa Bəyannaməsi terrorun bütün formaları və təzahürləri daxil olmaqla süverenliyə, ərazi bütövlüyünə, sərhədlərin toxunulmazlığına, sabitliyə və təhlükəsizliyə qarşı yönəlmiş hər hansı bir fəaliyyətin qınanmasını ehtiva edir və Türkiyə Cümhuriyyətinin terrora qarşı mübarizəsini qətiyyətlə dəstəkləyir. Bu sənəd 1920-ci il Sevr müqaviləsində Ermənistanın ərazi iddialarını təkzib edir.

Baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanın Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağa hazır olduğunu, millətçi və diaspor təzyiqlərinə görə Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamaq istəmədiyini və ya edə bilmədiyini açıqlayır. Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsi SSRİ-nin daxili respublika sərhədlərini postsovet beynəlxalq sərhədləri kimi tanımalıdır.



Buna görə də, Paşinyanın "avtomobil və dəmir yolu əlaqələrinin bərpasına" diqqət yetirməsi, Ermənistanın əsrlər boyu “Böyük Ermənistan”ı dəstəkləmək fantaziyasından əl çəkməyə hazır olub-olmaması ilə bağlı daha vacib məsələni bir kənara qoyur.

Əslində, Paşinyan Ermənistanın Rusiya ilə köhnə ittifaqından heç şübhəsiz öyrəndiyi köhnə imperiya "ayır və buyur" siyasətindən istifadə edərək Türkiyə ilə Azərbaycanı parçalamaq istəyir. Ermənistanın yanaşmasının işlədiyini görmək çətindir.

Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı yanaşma ziddiyyətlidir. Bir tərəfdən də Rusiya böyük güc olduğu üçün Cənubi Qafqaza hakim olmaq hüququna sahib olduğunu və NATO üzvü Türkiyənin varlığından narahatlığını düşünür. Digər tərəfdən, Türkiyə-Ermənistan sərhədinin yenidən açılması Türkiyənin Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya İqtisadi Birliyi ilə ticarətini artıracaq, bəlkə də daha dərin inteqrasiyaya və AB ilə əlaqələrin azalmasına səbəb olacaq.

Bu geosiyasi oyunların qarşısı, Rusiyanın 2020-ci ilin noyabr atəşkəs razılaşmasının vacib müddəalarını tətbiq etmədiyi, Rusiyanın Qarabağda qondarma "sülhməramlı" səyləridir. Rusiyanın "sülhməramlıları" Ermənistan təhlükəsizlik qüvvələrini geri çəkməklə Qarabağın silahsızlaşdırılmasında israr etmir; bunun əvəzində Laçın dəhlizi vasitəsilə Ermənistanın Qarabağ separatçılarına hərbi təchizat verməsinə göz yumurlar.

Fransa və ABŞ-ın mövqeləri bəlli deyil. Qərb ölkələri Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh nizamlanmasını görmək istəsələr də, eyni zamanda uzun müddət Cənubi Qafqazdan ayrıldılar. Türkiyəni cəzalandırmaq üçün bu ilin aprel ayında Co Bayden 1915-ci il hadisələrini soyqırım kimi tanıyan ilk ABŞ prezidentidir. Vaşinqtonun Ermənistanı, NATO-da ikinci ən böyük ordusu olan və ABŞ-ın nüvə silahına sahib olan Türkiyədən strateji baxımdan daha əhəmiyyətli hesab etdiyi görünür.



Prezident Emmanul Makronun Ermənistanı dəstəkləməsi səbəbindən həm Türkiyə, həm də Azərbaycan haqlı olaraq Fransaya güvənmir. Azərbaycan artıq Fransanı Minsk Qrupuna daxil etmək istəmir və onu beynəlxalq təşkilat kimi AB əvəz etməlidir.

ABŞ əvvəlcə Türkiyə ilə münasibətlərini düzəltmədən və yalnız bundan sonra Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşmasına kömək etmədən Cənubi Qafqaza qarışacağına ümid edə bilməz. Əfqanıstandan xaotik şəkildə geri çəkilmə və xarici müdaxilələrə son qoyulmasını elan etdikdən sonra, Baydenin daha təcridçi və realist prezidentliyinin Cənubi Qafqazla maraqlanıb-maraqlanmayacağı hələ aydın deyil.

Paşinyan Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyi Ermənistan hakimiyyətinin uzunmüddətli strategiyası saydığını iddia etsə də, bu, ölkəsinin həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə qarşı faktiki olaraq ərazi iddiaları ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Ona görə də Paşinyan iki addım atmalıdır.

Birincisi, Ermənistan iki sovet respublikası arasındakı daxili sərhədi postsovet beynəlxalq sərhədi olaraq tanıyan Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamalıdır. Bu sülh müqaviləsi, erməni millətçilərinin iddia etdiyi "Şərqi Ermənistan", amma əslində, Qərbi Azərbaycandır. Ermənistan da Qarabağı Azərbaycanın bir hissəsi kimi qəbul etməli və erməni azlığına qarşı hansı siyasətin aparılacağına İrəvan yox, Bakı qərar verməlidir.

İkincisi, Ermənistan 1915-ci ilin beynəlxalq səviyyədə soyqırım kimi tanınmasını Sevr müqaviləsinə əsaslanaraq Türkiyə-Ermənistan sərhədini yenidən müzakirə etmək tələbindən ayırmalıdır. Yerevanın, erməni millətçilərinin "Qərbi Ermənistan" adlandırdıqlarına qarşı irredentizmə son qoyması, ilk dəfə 1940-cı illərdə SSRİ-nin Şərqi Türkiyəni birləşdirmək istədiyi zaman Sovet diktatoru İosif Stalin tərəfindən irəli sürülən bir termin, hər iki ölkənin ziyalılarına və tarixçilərinə 1915 hadisələrini müzakirə etməyə imkan verərdi. Təbii ki, daha az yüklənmiş bir atmosferdə.

Türkiyə ilə Ermənistan Azərbaycanı prosesə daxil edəcəkləri təqdirdə uzunmüddətli təhlükəsizlik və sabitlik yarana bilər.




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}