14:32 / 17-06-2025
Azərbaycan əhalisi artıb
12:54 / 17-06-2025
Sabah yağış yağacaq
12:50 / 17-06-2025
İki neft tankeri toqquşub
11:42 / 17-06-2025
"Mossad"ın binası vurulub
Azərbaycanla münaqişə İranın xeyrinə olmayacaq
Tarix: 08-10-2021 21:19 | Bölmə: Slayd
Azərbaycanla münaqişə İranın xeyrinə olmayacaq

Azərbaycan-İran qarşıdurmasında çatışmayan bənd nədir?

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Iranwire” saytı yazıb.

Məqalədə deyilir:

İranın Qafqaz münaqişəsinə girməsi ilə uduzanın vəzifəsi müəyyənləşdi. İslam Respublikası liderləri, hər zamankı kimi, İranın şimal sərhədlərində İsrail sui-qəsdinin izi ilə gedir və Azərbaycan üçün bir cızıq xətti çəkirlər. İran hava məkanını Azərbaycan hərbi təyyarələri üçün bağlayır, bununla da Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münasibətlərdə köhnə düyün açdığını bilmir.

30 ildən sonra Azərbaycan təyyarələrinin Ermənistan üzərindən uçmasına icazə verilib.

İranla Azərbaycan arasında son zamanlar baş verən münaqişə geniş siyasi və iqtisadi ölçülərə malikdir. Bir tərəfdən, İran şimal sərhədlərində İsrailin varlığını və müdaxiləsini iddia edir, digər tərəfdən, Azərbaycanla Türkiyə İran sərhədi yaxınlığında birgə hərbi manevr keçirir. Üstəlik, İran Azərbaycan hökuməti üçün sərhəd yaxınlığında hərbi manevr edir.

İslam Respublikasının lideri Azərbaycan liderlərinə dolayı yolla xəbərdarlıq edir, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti isə İran hərbi manevrini “şübhəli” adlandırır.

Amma digər təbəqədə İran-Ermənistan sərhəd əlaqəsinin strateji əhəmiyyəti barədə müzakirələr gedir. İran mətbuatı son günlərdə İran və Ermənistanın sərhəd bölgəsindəki tranzit vəziyyəti ilə bağlı çoxlu məqalələr dərc edib və İranın mövqelərini zəiflətmə təhlükəsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib.

İbrahim Rəisi hökumətinin Yollar və Şəhərsalma Nazirliyi də işə başlayıb və Ermənistanda Tatev yolunun inkişafı üçün qollarını açıb. Yerli mətbuatın yazdığına görə, bu yol Azərbaycandan yan keçmək üçündür.

Amma nəyə nail olmaq üçün Azərbaycandan yan keçməlidir?

Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizində İranın maraqları nədir?

Cənubdan şimala tranzitdə Qafqazın iqtisadi əhəmiyyətinə heç bir şübhə yoxdur, amma niyə Ermənistanla Azərbaycan arasında mümkün razılaşma İranı narahat etməlidir? Cənubdan şimala tranzit yolunun Azərbaycandan və ya Ermənistandan keçməsinin İran üçün nə fərqi var? Statistikaya görə, hazırda İrandan Azərbaycana daşınan malların həcmi İrandan Ermənistana daha çoxdur.

Bunu 1399-cu ildə (2019/20) İranın Avtomobil Yolları və Avtomobil Nəqliyyatının Statistik İlliyi də təsdiqləyir. Onun məlumatları göstərir ki, Astara sərhəd terminalından İrana idxal olunan malların miqdarı Norduz terminalından 19 dəfə çoxdur. Digər tərəfdən, İran və Azərbaycanın sərhəd terminallarından ixrac olunan malların həcmi İran və Ermənistanın sərhədinin yeganə terminalı olan Norduzdan çoxdur.

İranla Ermənistan arasında tranzit əlaqələri çox əhəmiyyətli olsa da, statistika İranın indiyədək Azərbaycanla heç bir problemi olmadığını, ancaq tranzit həcmi baxımından Azərbaycanın İran üçün Ermənistandan daha önəmli olduğunu göstərir. Buna görə də, Ermənistanla Azərbaycan arasında mümkün razılaşma olarsa, Şimal-Cənub dəhlizində İran üçün heç bir problem olmamalıdır.

Yollar və Şəhərsalma Nazirliyinin saytında yerləşdirilmiş "Şimal-Cənub Dəhlizinin İnkişafına dair Hesabat" adlı bir sənəddə Ermənistan Mumbai ilə Sankt-Peterburq limanı arasında üçüncü alternativ marşrut olaraq, Astara-Bakı Həştərxan isə Ermənistan yoluna alternativ olaraq marşrutu birincisi xüsusi marşrut kimi qeyd olunur.

Dəhlizin əsas yolu Mumbaydan başlayır, Hind okeanını və Oman dənizini keçdikdən sonra Bəndər-Abbasa çatır, oradan İranın Ənzəli və ya Amirabad limanına, oradan da dəniz yolu ilə Həştərxana, Moskva və Sankt-Peterburqa davam edir. Bu onu göstərir ki, makro görünüşdə, cənub-şimal dəhlizində, Azərbaycandan keçən marşrutun Ermənistana gedən yolla müqayisədə üstünlüyü var və bu üstünlüyünü əldən verməyin - ən azı iqtisadi səbəblərə görə - heç bir səbəbi yoxdur.

Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsinin və Naxçıvan-Azərbaycan quru əlaqəsinin qurulmasının bərabərlikləri dəyişdirəcəyinə şübhə yoxdur. İndi İranla Türkiyə arasında birbaşa və quru rabitə marşrutu yaradılıb və görünür, iki ölkə bu danışıq yolunu Ermənistanla danışıqlar yolu ilə inkişaf etdirmək və gücləndirmək niyyətindədir. Ermənistan əngəli ləğv edilərsə, Xəzər dənizinin şərqi ilə Türkiyə-Avropa əlaqəsi asanlaşdırılacaq və İpək Yolu kəmərində yeni bir marşrutun açılması mümkündür. Amma bu rabitə yolunun İranı İpək Yolu ilə zəiflədə və yox edə biləcəyi bir çox tənlikdən asılıdır. Ən vacib dəyişən İrandakı vəziyyətdir.

Şübhəsiz ki, İrandakı siyasi və iqtisadi vəziyyət indiki vəziyyətə bənzərsə, daha az ağrılı yollarla yoluna davam etmək hər kəsin xeyrinə olacaq. İran bölgədə iqtisadi-siyasi böhran və macəra içində olduğu müddətdə, qonşuları sanksiyalar kimi qeyri-adi problemlərlə mübarizə apardığı və çirkli pulların yuyulması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi üçün qara siyahıya salındığı müddətdə, şübhəsiz ki, təhlükəsiz bir yoldur. Trafik olmayacaq.

Çin ticarətinin məqsədi Avropa bazarına çıxmaqdır və İranın marşrut olmaqdan başqa rolu yoxdur. Çinin İrandan keçərkən alternativ yolları asanlaşdırmağı düşünməsi təbiidir ki, çinli iş adamları üçün Qərblə ticarət təhlükəsizliyi təhlükə altına düşür.

İpək Yolunun orijinal dizaynına görə, dəmir yolu xətti Çindən Orta Asiyaya, İrana, Azərbaycana, Gürcüstana, oradan da Rusiyaya və ya Türkiyəyə və nəhayət, Avropaya uzanmalı idi. Ancaq 2020-ci ilin dekabrında Avropadan Asiyaya gedən Türk qatarının ilk yükü İrandan keçmədən və Gürcüstan, Azərbaycan, Xəzər dənizi (gəmi ilə) və Qazaxıstandan keçərək Çinə çatıb.

İran-Azərbaycan münaqişəsi milli maraqlara uyğundurmu?

Bu sualın cavabı əsasən "milli maraq" anlayışının nə olduğuna bağlıdır. İslam Respublikası liderlərinin nöqteyi-nəzərindən nüvə enerjisi və ya regional sərgüzəştlər milli maraqlar sahəsində də müəyyən edilir. Bu siyasətlərin təkidindən asılı olmayaraq, İranın sosial-iqtisadi quruluşuna nə qədər düzəlməz zərər vurulub.

Amma milli maraqları, digər ölkələr kimi, iqtisadi və siyasi maraqları müəyyənləşdirsək, Azərbaycanla münaqişə, şübhəsiz ki, İranın xeyrinə olmayacaq. Bu qarşıdurmanın artması İranın gələcək hadisələrdə, xüsusən də Türkiyə ilə münasibətlərin tənzimlənməsindəki mövqeyini təhlükəyə atır.

İran, Şərqi-Qərb tranzit yolundan və şimal-cənub dəhlizindən faydalanan Rusiya, Çin, Hindistan və Mərkəzi Asiya ölkələri də daxil olmaqla, digər ölkələr kimi Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişədən asanlıqla çıxa bilər. Ermənistan və ya Azərbaycan tranzit təhlükəsizliyini təmin etdikcə, digər ölkələr kimi İranda da problem olmayacaq. Amma İran liderləri hər kəs kimi hadisələri izləmək və real təhlillərə əsaslanaraq milli maraqları güdmək istəmirlər. Son 40 ildə İran İslam Respublikasının xarici siyasətində itkin halqa olan maraqlardır.




Bölməyə aid digər xəbərlər