09:32 / 09-05-2025
SOCAR-da yeni təyinat olub
Qarabağ xanının övladları İranda böyük nüfuz sahibi olub
Tarix: 10-09-2020 15:20 | Bölmə: Cəmiyyət
Qarabağ xanının övladları İranda böyük nüfuz sahibi olub

Xanlıqlar dövrü Azərbaycan tarixinin ən maraqlı mərhələlərindən biridir. 1813 və 1828-ci ildəki müqavilələrdən sonra bu feodal dövləş quruluşları tədricən ləğv olunub. Xanlar kimi, onların övladlarının da taleyi fərqli olub, kimisi keşməkeşlər burulğanına düşüb, kimisi cah-calal içində yaşayıb.

Reyting.az
“İİCHS”-ə istinadla xəbər verir ki, Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xanın övladları da bu sırada istisna deyil. Onun ailəsinin kiçik üzvü Əbülfət ağa Qacar xanədanına sonadək sadiq qalmış şəxsdir. Qacar sarayında həmişə ehtiram sahibi olmuş Əbülfət ağa “Mötəmədüddövlə” ləqəbli oğlu Abbasqulu Cavanşir və Ağa Bəhram Xacə də zəmanələrinin böyük nüfuz sahibi olublar.

“İbrahimxəlil xan Cavanşirin kiçik oğlu Abbasqulu xan Cavanşir Mötəmədüddövlə, atası Əbülfət xan kimi, Məhəmməd şah və Nasirəddin şah Qacarın zamanında tanınmış şəxsiyyətlərdən idi, bir neçə dəfə vilayət və əyalətlərin hakimi olmuşdu…”. Bunu “İranın görkəmli şəxsiyyətlərinin tərcümeyi-halı” kitabında tarixçi Mehdi Bamdad qeyd edib. “Əbülfət xanın oğlu Abbasqulu xan Cavanşir hicri-qəməri 1251-ci ildə Kaşana hakim təyin edilib. Hicri-qəməri 1252-ci ildə Kaşan hökumətindən uzaqlaşdırılıb və onun əvəzinə Bəhmən Mirzə Bəhaüddövlə Kaşan hakimi olub”.

Abbasqulu xan bir müddət işsiz qalıb və hicri-qəməri 1257-ci ildə Fəzləli xan Qarabağinin yerinə Kirman hakimliyinə təyin edilib. Hicri-qəməri 1259-cu ilə kimi Kirman hakimi vəzifəsində qalıb. Hakimiyyət müddəti boyunca o, camaatla ədalətli rəftar edib, özündən əvvəlki məmurların və hakimlərin yol verdiyi zülm və pozğunluqların nəticəsini aradan qaldırmağa çalışıb. Nəhayət, hicri-qəməri 1259-cu ildə vəzifədən uzaqlaşdırılıb və bəylərbəyi kimi məşhur olan Fəzləli xan Qarabaği ikinci dəfə onun yerinə gətirilib.

Bamdad qeyd edir ki, Məhəmməd şahın vəfatından (hicri-qəməri 1264-cü il) sonra vəliəhdin Təbrizdən çıxıb Tehrana çatmasına kimi davam edən 45 gün müddətdə ölkənin idarəçiliyi Nasrəddin şahın anası, “Məhdi-ülya” ləqəbli Məlik Cahan xanımın əlində idi. O, idarəçilik işlərinə girişib, öz tərəfindən məmurlar və hakimlər təyin etdi. Bu böhranlı vaxtda əldə olunan məhsul məhv olmasın, dövlət qıtlığa və çətinliyə düçar olmasın deyə, işləri Abbasqulu xan Cavanşirə həvalə edir. Hicri-qəməri 1265-ci ildə o, Ərdəbil və Mişkin hakimliyinə təyin olunur, bu iki şəhərdə hakimliyi hicri-qəməri 1266-cı ilə kimi davam edir.

İran tarixçisi yazır ki, hicri-qəməri 1275-ci ildə Mirzə Ağaxan Nuri sədrlikdən (sədri-əzəm – Qacarlar dövründə şahdan sonra ölkənin ən mühüm dövlət başçılarından biri sayılırdı və təqribən Baş nazir vəzifəsinə uyğun idi) çıxarılandan sonra Nasirəddin şah 6 nazirlik yaratdı və ölkənin idarəsini bu 6 nazirin arasında bölüşdürərək, Ədliyyə naziri vəzifəsini Abbasqulu xanın öhdəsinə qoydu, ona “Mötəmədüddövlə” ləqəbini verdi. O, ömrünün sonuna, yəni hicri-qəməri 1278-ci ilə kimi həmin vəzifədə qaldı. 1276-cı ildə bu vəzifədən əlavə, Nasrəddin şahın həmin il təşkil etdiyi Ali Dövlət Şurasına üzv təyin olundu. Ölümündən sonra ləqəbi və vəzifəsi qardaşı Məhəmməd İbrahim xana verildi.

“Abbasqulu xan Mötəmədüddövlə ağıllı, ədalətli, siyasətcil, vüqarlı və kövrək adam idi. Başqa hakimlər kimi camaata o qədər də zülm və təcavüz etmirdi. Məhəmməd İbrahim xan əmiri-divan (məhkəmə sədri) və ya Divanxana naziri vəzifəsini qısa müddət daşıdı. Sonra vəzifədən kənarlaşdırıldı və elə həmin il keçmiş hacibüd-dövlə Hacı Əli xan Müqəddəm “Ziyaül-mülk” ləqəbi alaraq, onun yerinə keçdi”.

Tarixçi Nadir Mirzənin “Darüssəltənə Təbrizin tarix və coğrafiyası” kitabındakı qeydlər də maraqlıdır: “Məhəmməd İbrahim xan işdən çıxarıldıqdan sonra Nasrəddin şah həmin il onu yenidən “Mötəmədül-mülk” ləqəbi ilə ədliyyə məhkəməsinin fəaliyyətinin tənzimlənməsi üzrə məmur təyin edib. Həmin tarixdən etibarən, onun vəzifəsi “əmiri-divan”, ləqəbi isə “Mötəmədül-mülk” olub”.

Əbülfət xanın digər övladları da İranda vəzifə sahibi olublar. O cümlədən iki oğlu Təbrizdə “Qəhrəmaniyyə alayı”nın komandanlığına layiq görülmüşdü. Nadir Mirzə bu barədə yazır: “Naibüs-səltənənin səkkizinci oğlu Qəhrəman Mirzə… min iki yüz əlli [birinci] ildə Təbrizə gəldi… Qəhrəman Mirzə padşahsayağı hakimiyyətə malik idi… Bu şahzadə Təbriz cavanları arasından ən yaraşıqlılarını seçib bir alay yaratdı və ona “Qəhrəmaniyyə” adını verdi. Qoşunun komandanlığını Əbülfət xan Cavanşirin oğlu Məhəmməd Əli xana tapşırdı, kiçik qardaşı Məhəmmədqulu xanı da ona yardımçı təyin etdi”.

Hicri-qəməri 1314-cü il Rəcəb ayının 11-də, miladi 1896-cı il dekabrın 17-də, cümə axşamı günü Təbrizdə nəşr olunmuş “Nasiri” qəzetinin 29-cu sayında Məhəmmədqulu xanın vəfat xəbəri bu şəkildə verilib:

“Əbülfət xan Cavanşirin oğlu, İranın əzəmətli və şan-şöhrətli vəzifə sahiblərindən olan, gözəl xidməti sayəsində barmaqla göstərilən əmiri-tümən Hacı Məhəmmədqulu xan Hüsamüddövlə Rəcəb ayının 8-də sübh çağı, dövlətə 80 illik xidmətdən sonra podaqra xəstəliyi nəticəsində haqqın dəvətini qəbul edib dünyasını dəyişdi.

Bu bacarıqlı vəzifə sahibinin xidməti yoldakı ilk addımı hərbi sahədə olub, təqribən 15 yaşından etibarən bu sahədə xidmət mərhələlərini keçmiş, bir çox təhlükəli döyüşlərdə qələbələr qazanmış, öz ləyaqət və bacarığı sayəsində kapitan rütbəsindən “əmiri-tümən”liyə (10 min nəfərlik hərbi dəstənin komandiri) yüksəlmişdi. Bir çox mühüm və böyük dövlət imtiyazlarının sahibi idi. Son vaxtlar yaşının çoxluğu orduda xidmət etməsinə mane olurdu. Dövlət tərəfindən bir sıra mühüm rəhbər vəzifələrə təyin edilmişdi və xidmətdən yayınmırdı. Həqiqətən, o, elə bir dövlət adamı idi ki, itkisi hədsiz təəssüf və kədər yaradır”.

Söz düşmüşkən, Ağa Bəhram Xacə Qarabağinin də adını çəkmək lazımdır. O, xacəlikdən Qacar sarayında nazir rütbəsinə kimi yüksəlib. Bu barədə Mehdi yazır:

“İbrahimxəlil xanın qızı, “Ağabacı” adı ilə məşhur olan Ağabəyim Fətəli şaha ərə gedib, Qarabağdan Tehrana köçür və onun 12-ci arvadı olur. O, Tehrana daxil olanda Qarabağdan özü ilə gətirdiyi və hər biri yetkin, tanınmış şəxs olan 200 nəfərdən artıq adamdan ibarət şəxsi xidmət heyəti vardı. Ağa Bəhram da onun müşayiətçilərindən və xacələrindən biri idi. Qəməri 1250-ci ildə İsfahanın “Həft dəst” imarətində Fətəli şah elə həmin Ağa Bəhramın qolları arasında dünyasını dəyişmişdi.

Ağa Bəhram Fətəli şahın zamanında etibarlı və möhtərəm xacələrdən biri olmaqla yanaşı, Məhəmməd şah Qacarın hakimiyyəti dövründə də əhəmiyyətli şəxslərdən sayılırdı. O, əvvəlcə “əmini-divan” ləqəbini almış, sonralar, Nasrəddin şahın zamanında Ədliyyə naziri vəzifəsinə təyin edilərək “əmiri-divan” ləqəbini qazanmışdı. O, Nasrəddin şahın hökumətində ilk ədliyyə naziri idi”.

Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər
7-05-2025, 12:08 Sabah yağış yağacaq