"“Kölgə iqtisadiyyat”ından leqallaşmaya sürətli keçid baş verir" - Vüsal Qasımlı gələn ilin büdcəsini detallı şərh etdi

Xəbər lenti

16:11 / 26-04-2024

Azərbaycanda partiya rəhbəri həbs edilib

16:05 / 26-04-2024

Əli Əsədov daha bir qərar imzalayıb

15:52 / 26-04-2024

Qəzzada daha 51 dinc sakin həlak olub

15:46 / 26-04-2024

Avtomobil şirkəti daha bir yeniliyə imza atıb - Fotolar

15:33 / 26-04-2024

Keçmiş rektor son söz üçün məhkəmədən yenə vaxt istəyib

15:14 / 26-04-2024

Azərbaycan prezidenti Almaniya kansleri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar

14:43 / 26-04-2024

Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndiyə gəliblər

14:06 / 26-04-2024

Rusiyanın yeni silahı ABŞ-a məxsus peykləri vura biləcək

13:54 / 26-04-2024

"Qarabağ" klubu cərimələnib

13:28 / 26-04-2024

Naxçıvan Nazirlər Kabinetinə Aparat rəhbəri təyin edilib

13:21 / 26-04-2024

Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?

13:07 / 26-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)

13:01 / 26-04-2024

Prezident: "Enerji təhlükəsizliyi məsələsi əhəmiyyətinə görə milli təhlükəsizliyə bərabər olmalıdır"

12:48 / 26-04-2024

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:43 / 26-04-2024

Əliyevin tarixi gedişi: Berlinə aparılan “qovluq”da nələr var?

12:34 / 26-04-2024

XİN: "Avropa Parlamentinin Azərbaycanla bağlı qətnaməsi əsassızdır"

12:29 / 26-04-2024

Kosmik Stansiyada tapılan təhlükəli bakteriyalar insanlar üçün əhəmiyyətli ola bilər

12:14 / 26-04-2024

İlham Əliyev: "Bizim Avropa bazarlarına nəql ediləcək resurslarımız var"

11:46 / 26-04-2024

Ukraynaya qarşı savaş Kremldəki kabinetlərə keçir - Politoloq

11:44 / 26-04-2024

Şirvanda əməliyyat: saxlanılanlar var

11:30 / 26-04-2024

İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar

11:21 / 26-04-2024

“Neftçi”nin şikayəti təmin olunmayıb

11:21 / 26-04-2024

Ağdamdakı Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzi fəaliyyətini dayandırıb - Fotolar

11:05 / 26-04-2024

Ən yaşlı albatros "aktiv görüş" rejiminə keçib

10:49 / 26-04-2024

İki elm adamı Ali Attestasiya Komissiyasını məhkəməyə verib

10:34 / 26-04-2024

Deputat: "Əlilliyin təyin edilməsi ilə bağlı boşluq var"

10:15 / 26-04-2024

Xocavənddə 74 mina və 110 partladıcı aşkarlanıb - Saxlanılan var

10:02 / 26-04-2024

Avropa Məhkəməsi Azərbaycanı cərimələyib - İki şikayət üzrə

09:51 / 26-04-2024

"Yeni Klinika"nın mühafizə rəisi saxlanııb

09:37 / 26-04-2024

Süni intellektin köməyi ilə Platonun məzarı tapılıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

18:56 / 22-04-2024

Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar

00:11 / 23-04-2024

Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı

18:01 / 21-04-2024

Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb

13:54 / 22-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)

09:53 / 22-04-2024

Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır

16:10 / 22-04-2024

Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib

14:10 / 23-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)

16:58 / 23-04-2024

İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)

14:03 / 24-04-2024

Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib

00:05 / 23-04-2024

Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək

00:02 / 23-04-2024

Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub

11:30 / 26-04-2024

İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar

"“Kölgə iqtisadiyyat”ından leqallaşmaya sürətli keçid baş verir" - Vüsal Qasımlı gələn ilin büdcəsini detallı şərh etdi
Tarix: 17-12-2019 16:32 | Bölmə: İqtisadiyyat

Şirift ölçüsü:

Prezident İlham Əliyev ötən gün "2020-ci il dövlət büdcəsi haqqında" qanunu təsdiq edib. Gələn il büdcə gəlirləri 24 134 500 min manat, büdcə xərcləri isə 26 894 700 min manat olacaq.

İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru Vüsal Qasımlı növbəti ilin büdcəsini şərh edib.

- 2020-ci ilin büdcəsi fiskal dayanıqlılıq baxımından necə qiymətləndirirsiniz?

- Əvvəla onu deyim ki, 2020-ci il və sonrakı üç ilin icmal və dövlət büdcələri yeni büdcə qaydalarına əsasən hazırlanıb. Yəni büdcə xərcləri bir ildə 3%-dən çox arta bilməz. Azərbaycan infrastruktur, orta təbəqə və ordu quruculuğu sahəsində nailiyyətlər əldə etdikdən sonra büdcə qaydalarını tətbiq etməklə fiskal dayanıqlılığa üstünlük verir. Beləliklə, növbəti ildə 4,6%-lik inflyasiya proqnozu nəzərə alınmaqla icmal büdcə bu illə müqayisədə 2 117 milyon manat və ya 7,7% artmaqla 29 488 milyon manata çatır. Fiskal dayanıqlılığın daha bir əlaməti odur ki, cənab Prezidentin tapşırığına uyğun olaraq icmal büdcənin qeyri-neft baza kəsirinin qeyri-neft ümumi daxili məhsula nisbəti növbəti ildə daha 1% azalaraq 29,1%-ə endiriləcək. Bu o deməkdir ki, icmal büdcə getdikcə neftdən daha az asılı olur. Xüsusən də nəzərə almaq lazımdır ki, gələn il sosialyönlü xərclər 2,6 milyard manat və ya 33,5% çox proqnozlaşdırılıb. Bir tərəfdən neft qiymətlərinin hər barelə görə növbəti ilin büdcəsində 5 dollar və ya 8,3% az götürülməsi, digər tərəfdən isə sosial xərclərin 33,5%-lik artımı fonunda büdcə qaydalarının pozulmaması fiskal dayanıqlılğın güclənməsi anlamına gəlir. Gələn il Dövlət Neft Fondundan büdcəyə transferin və hasilatın pay bölgüsü üzrə mənfəət vergisinin azalan həcmini qeyri-neft sektoru kompensasiya edəcək. Ümumilikdə fiskal dayanıqlılığın və onun ayrı-ayrı komponentlərinin, o cümlədən pensiya və səhiyyə sisteminin dayanıqlılığının artırılması istiqamətində konkret vəzifələr müəyyənləşdirilmişdi.

- Maraqlıdır, fiskal dayanıqlılığın artırılması nəyin hesabına baş verir?

- Burada iki mənbə var: qeyri-neft sektoru inkişaf edir və “kölgə iqtisadiyyat”ından leqallaşmaya sürətli keçid baş verir. Gələn il qeyri-neft sektorunun artımı 3,8% olacağı halda, qeyri-neft sektorundan büdcə daxilolmaları 3,2 dəfə üstün templə - 12%, qeyri-neft sektoru üzrə ixrac isə 4,8 dəfə üstün templə - 18,1% artacaq. Burada bir amili də nəzərə almaq lazımdır ki, həm 2019-cu, həm də 2020-ci illərdə “Vergi Məcəlləsi”nə edilən dəyişikliklər orta vergi dərəcəsini aşağı salır. 2020-ci ildəki vergi islahatlarında əsas məqsəd hamıya bərabər şəraitin yaradılması, vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi və vergi yükünün yüngülləşdirilməsidir. 2020-ci ildə vergi islahatlarının bəzilərini qeyd edək: sabit qəbz almaqla vergi ödəyən fiziki şəxslərin sadələşdirilmiş vergi üzrə aylıq sabit məbləğinin azaldılması, heyvandarlıq və quşçuluq təsərrüfatlarında istifadə edilən yem və yem əlavələrinin satışı üzrə dövriyyələrin ƏDV-dən azad edilməsi, dövlət büdcəsindən ödənilən ixrac təşviqinin vergidən azad edilməsi, yeni nəsil nəzarət-kassa aparatına çəkilən xərclərin vergi öhdəlikləri ilə əvəzləşdirilməsi, yeni tikilən binalardan dövlətə ayrılan hissəyə güzəştin verilməsi, sənaye və texnologiyalar parklarının rezidentlərinə verilən vergi güzəştlərinin müddətinin 7 ildən 10 ilədək artırılması və s. Beləliklə, azalan vergi dərəcələri fonunda vergi gəlirləri artır. Ədəbiyyatda belə asılılığa Laffer əyrisi deyilir. Bu onu göstərir ki, vergi yükünün artması deyil, azalması büdcə daxilolmalarının çoxalması ilə nəticələnir. Çünki məcburetmə prinsipindən könüllü riayətə keçid baş verir, heç kimə “imtiyaz” tanınmaması rəqabət mühitini yaxşılaşdırır və iqtisadiyyatı gücləndirir. Beləliklə, ədalətli vergi rejimi həm də rəqabəti və iqtisadi artımı stimullaşdırır və yenidən bu yolla vergi bazasını genişləndirir. Vergi-gömrük siyasəti və iqtisadi artım arasında “müdrik çevrə” yaranır. Ödəyici verginin ədalətliliyinə nə qədər çox inansa, bir o qədər də intizamlı olacaq. Vergi ədalətə bağlıdır.

Bu il ərzində Vergilər Nazirliyi və Dövlət Gömrük Komitəsinin xəttilə aparılan islahatlar nəticəsində büdcə daxilolmalarının plandan təxminən 1 milyard manat çox olması proqnozlaşdırılır. Gəlirlərin artmasında qeyri-neft sənayesi, xidmət, ictimai iaşə, tikinti, habelə idxal əməliyyatları aparıcı rol oynayır. Beləliklə, qeyri-neft sektorunun barını görürük, bu sahədən yığım əmsalı artır.

Karbohidrogen sektorunda ÜDM-in gələn il 1, 6% və 2021-ci ildə isə 4,5% artımı proqnozlaşdırılır. Amma bu qaz hasilatının kəskin artması nəticəsində mümkün olacaqdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, neftin mənfəət norması qazla müqayisədə bir neçə dəfə yüksək olduğundan, ölkənin, o cümlədən icmal büdcənin bu sahədən gəlirlərinin əhəmiyyətli artması mümkün deyil. Fiskal dayanıqlılığın təmin edilməsi yalnız qeyri-resurs iqtisadiyyatının inkişafı ilə mümkündür.

- Bəs dövlət büdcəsində xarici borca xidmətin dinamikası necədi?

- 2017-ci ildə cəmi xarici borca xidmət dövlət büdcəsinin xərclərinin 11%-ni təşkil etdiyi halda, 2025-ci ildə bu hədd 6,2%-ə endiriləcək. Prioritet layihələrimiz maliyyələşdirildikdən sonra xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti ən yuxarı həddə çataraq geri dönməyə başlayıb. Növbəti illərdə mövcud xarici dövlət borcunun azalması, cəlb olunan yeni borclardan çox olacaq və tədricən xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 2025-ci ildə 12,0%-ə endiriləcək. Azərbaycan xarici borcun ÜDM-ə nisbətinə görə dünyada ən yaxşı vəziyyətdə olan ölkələrin sırasındadır. Hazırda strateji valyuta ehtiyatlarımız xarici borcu 6 dəfə üstələyir. Xarici borcun məzənnə,faiz, təkrar maliyyələşmə və əməliyyat riskləri təhlil olunur ki, təhdidlər yaranmasın. “Fitch”, “Moodys” və “Standart Poors” agentliklərinin Azərbaycan üçün müəyyən etdiyi kredit reytinqləri əlverişli şərtlərlə kreditlərin cəlb olunmasını zəmin yaradır. Lakin cənab Prezidentin mövqeyi belədir ki, Azərbaycanın onsuz da az olan xarici dövlət borcu daha da azaldılmalıdır.

Azərbaycanda daxili dövlət borcuna xidmət xərclərinin dövlət büdcəsi xərclərinə nisbəti isə heç vaxt 1%ə çatmayıb və gələcək illərdə də bu tendensiya qorunacaq.

- 2020-ci ilin büdcəsinin manatın məzənnəsinə təsiri necə olacaq?

- “Əkiz balanslar”a – tədiyyə balansına və icmal büdcənin balansına baxmaqla bu suala cavab vermək olar. Gələn il ticarət balansında ixracın 3,8%, idxalın isə 1,5% artması proqnozlaşdırılır. Ümumilikdə, ticarət balansında olan profisit 2020-ci ildə maliyyənin hərəkəti balansındakı kəsiri bağlayacaq və beləliklə, tədiyyə balansı tarazlaşdırılacaq. İcmal büdcənin kəsirinin də maliyyələşdirilməsi mənbələri müəyyənləşdirildiyindən manata təzyiq yaranmayacaq. Bu il valyuta bazarının təhlili onu göstərir ki, tələb-təklif tarazlığı təmin olunub və bank sistemində izafi likvidlik var. Buna görə də, növbəti il manatın məzənnəsinin sabitliyi proqnozlaşdırılır. Bu il inflyasiyanın aşağı olması səbəbindən real effektiv məzənnənin qismən ucuzlaşması qeyri-neft ixracının stimullaşdırılmasına gətirir.

- Fiskal stimullar inflyasiyanı sürətləndirə bilərmi? Axı pul bazası da artır?

- Pul bazası ilin əvvəlindən ¼-ə qədər artıb, amma inflyasiya hədəf göstəricisindən belə aşağıdadı. Fiskal stimulların, o cümlədən, sosial paketin qiymətlərə təsirini tənzimləmək üçün Mərkəzi Bank pul siyasəti alətlərindən istifadə edir. Məsələn, bu il uçot dərəcəsi dəfələrlə endirilib və faiz dəhlizinin diapazonu daralmışdır. Rəqəmsal ödənişlər üzrə dövlət proqramı uğurla icra olunur və kölgə iqtisadiyyatla mübarizə kəskinləşir ki, bu da nağdsız dövriyyənin artması və iqtisadiyyatın leqallaşması üçün vəsilədir. Nəticədə inflyasiyanı cilovlamaq üçün imkanlar artır. Pul tədavülü qanununa görə pul bazasının artması ilə yanaşı, həm də qeyri-neft sektorunun artması və qeyri-neft ixracının genişlənməsi də inflyasiyaya cilovlayıcı təsir göstərir. Artan pul kütləsinin arxasında yerli məhsul dayanır. Ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-in həcmini aşması həm manatın məzənnəsi, həm də inflyasiyanın cilovlanması üçün imkanlar yaradır. Təsəvvür edin ki, bu gün Azərbaycanda pul bazasında hər manatın arxasında səkkiz manat strateji valyuta ehtiyatı dayanır. Bunu hiss edən bazar iştirakçılarının inflyasiya gözləntiləri çox aşağıdır. Azərbaycanda cənab Prezidentin tapşırığı əsasında fiskal və monetar siyasətlərin uğurla uzlaşdırılması həyata keçirilir.

- Siz qeyd etdiniz ki, Azərbaycanın valyuta bazarında izafi likvidlik var? Bu likvidliyin real sektorun inkişafına yönəlməsi imkanlarını necə qiymətləndirirsiniz?

- Hazırda əsas çağırış bank sistemindəki izafi likvidliyin hesabına real sektorun kreditləşdirilməsini sürətləndirməkdi. Təsəvvür edin ki, banklar depozit və not hərraclarında təklifdən üç dəfə çox tələblə çıxış edərək, vəsaitlərini 6-7%-lə yerləşdirdikləri halda, biznes kreditlərinin artırılmasına az maraq göstərirlər. Artıq cənab Prezident hökumətin qarşısında bu problemin həllilə bağlı konkret tapşırıqlar müəyyənləşdirmişdi. Bankların kredit faizlərini müəyyənləşdirən xərc maddələri – cəlb olunan vəsaitə çəkilən xərc, əməliyyat xərci, risklər - və üstəgəl mənfəət elə bir faiz dərəcəsi müəyyənləşdirir ki, bəzən kredit faizləri ilə real sektorun indiki gəlirlilik səviyyəsi arasında uyğunsuzluq yaranır. Məncə bu problemin həlli üçün - həm banklar xüsusilə risk antipatiyasını azaltmaqla kredit faizlərinin əlçatarlığını təmin etməlidir, həm dövlət kredit zəmanət mexanizminin imkanlarından daha geniş istifadə etməlidir, həm də real sektor bankları inandıra biləcək (bankable) biznes layihələri təqdim etməlidirlər. Alternativ variant kimi Azərbaycanda biznesin maliyyələşdirilməsi üçün dünya bazarlarında kraudfandinq və kraudinvestinq imkanlarına baxılmalı, həmçinin vençur, mələk, toxum və s. investorların cəlb edilməsinə çalışılmalıdır. Məsələn, “EnterpriseAzerbaijan.com” portalı artıq bir neçə startap layihəsini Kickstarter platforması üzərindən təqdim etməklə ABŞ bazarından sərmayə cəlbinə başlayıb.

Azərbaycanda yalnız dövlət sərmayələri hesabına iqtisadi artımın stimullaşdırılması imkanları getdikcə məhdudlaşır. Yaradılmış əlverişli biznes mühiti və təşviq siyasətilə özəl sektorun drayver olduğu sürətli iqtisadi artım modelinə keçilməlidir. Maykl Spens “The next convergence” əsəsrində göstərirdi ki, davamlı və sürətli iqtisadi artıma nail olmaq üçün özəl investisiyalar ÜDM-in 15-17%-ni təşkil etməlidir. Azərbaycanda 2018-ci ildə qeyri-dövlət investisiyaları 8,8 milyard manat olmuşdusa, 2020-2023-cü illərdə bu göstərici illik 11-12 milyard manat intervalında dəyişəcək və ÜDM-in 15%-nə yaxınlaşacaq. 2020-2023-cü illərdə dövlət sərmayələri isə illik 7-8 milyard manat olmaqla liderliyi özəl sərmayələrə ötürəcək. Təqdirəlayiq haldır ki, 2020-2023-cü illərdə qeyri-neft-qaz sektoruna neft-qaz sektoruna nisbətən iki dəfə çox sərmayə yatırılacağı proqnozlaşdırılır.

Cənab Prezidentin strateji yol xəritələrində qoyduğu tapşırığa əsasən biz 2020-ci ilə qədər 3%-lik iqtisadi artım tempinə çatmalıydıq ki, buna nail olunub. 2018-ci ildə Azərbaycanın adambaşına düşən ÜDM-i alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə Ermənistanla müqayisədə 75%, Gürcüstan ilə müqayisədə 58% çox olub. İndi iqtisadi artımın daha da sürətləndirilməsi vəzifəsi qarşıya qoyulub. Əhali artımını da nəzərə alanda biz ən azı 5-6%-lik iqtisadi artım tempinə çıxmalıyıq.

- 2020-ci ilin dövlət büdcəsi həm də səhiyyə xərclərinin artması ilə xarakterizə olunur. Bu artımda icbari tibbi sığortanın tətbiqinin də payı varmı?

- Əlbəttə. Gələn ildən ölkəmizdə mərhələli şəkildə icbari tibbi sığorta tətbiqi olunacaq və bunun üçün də 2020-ci ilin dövlət büdcəsində səhiyyə xərcləri 1 milyard 369 milyon manata yüksəlib. Yəni 2020-ci ilin dövlət büdcəsində icbari tibbi sığortanın tətbiqi ilə bağlı xərclər də nəzərə alınmaqla səhiyyə xərcləri bu illə müqayisədə 326, 5 milyon manat və ya 31,3% artırılıb. Burada diqqət yetirməli olduğumuz əsas məqamlardan biri “Tibbi sığorta haqqında” Qanununa təklif edilən dəyişikliklərin Milli Məclis tərəfindən qəbul edilməsidir. Dəyişikliyə əsasən, 2020-ci ilin yanvar ayının 1-dən etibarən mərhələlərə bölünməklə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına bütün əhali üzrə təqvim ili üçün adambaşına 90 manat icbari tibbi sığorta haqqı ayrılacaq. Qanuna əsasən bütün əhali sığortaolunan hesab edilir və xidmətlər zərfində nəzərdə tutulmuş tibbi xidmətlərdən yararlanmaqla bərabər hüquqa malik olacaq.

Göründüyü kimi icbari tibbi sığortanın tətbiqi ilə bağlı xərclərin əhəmiyyətli hissəsi dövlət tərəfindən qarşılanacaq və əhaliyə göstərilin tibbi xidmətin keyfiyyətinin artırılması istiqamətində böyük islahat tədbirləri həyata keçiriləcək.

Buradakı digər mühüm məqam isə ondan ibarətdir dünyanın bir çox ölkəsi ilə müqayisədə Azərbaycanda aşağı faizlə icbari tibbi sığorta haqları toplanacaq. Belə ki, 1 aprel 2020-ci il tarixindən qeyri-dövlət və qeyri-neft sektorunda çalışan işəgötürən və işçilərdən isə aylıq hesablanmış əməyin ödənişi fondunun 8000 manata qədər olan hissəsindən 1%, 8000 manatdan yuxarı olan hissəsindən 0,5% miqdarında icbari tibbi sığorta haqqı ödəniləcək. Dövlət və neft sektorunda çalışan işəgötürən və işçilərdən aylıq hesablanmış əməyin ödənişi fondunun 8000 manata qədər olan hissəsindən 2%, 8000 manatdan yuxarı olan hissəsindən 0,5% miqdarında icbari tibbi sığorta haqqı tutulacaq.

Xarici təcrübəyə baxdıqda isə məlum olur ki, Türkiyədə 12,5%, Rusiyada 5,1%, Estoniyada 13%, Almaniyada 14,6%, Çex respublikasında 13,5% təşkil edir. Bu siyahını kifayət qədər uzatmaq olar. Ümumiyyətlə, bəzi ölkələrdə icbari tibbi sığorta haqqının yalnız işçi və ya yalnız işəgötürən tərəfindən ödənilir. Azərbaycanda isə dövlət büdcəsinin icbari tibbi sığorta ilə bağlı yükün böyük bir hissəsini üzərinə götürməsi də büdcənin sosialyönlü olmasının göstəricisidir.

- Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf perspektivlərini necə görürsünüz?

- Empirik tədqiqatlar göstərir ki, inkişafın sənayeləşmə mərhələsində ölkədə adambaşına düşən ÜDM 12-15 min dollara çatana qədər sənaye sahəsinin ümumi məhsul buraxılışında payı 25%-ə qədər yüksəlir. Bu mərhələ inkişafın industrializasiya mərhələsi adlanır. Azərbaycanda sənayenin ÜDM-də payı 40%-i aşır. İnkişafın sonrakı mərhələsi isə daha çox xidmət sahələrinin genişlənməsi hesabına olduğundan de-industrializasiya mərhələsi adlanır. İqtisadi inkişafın de-industrializasiya mərhələsi təməl amillərin, yəni institutların və insan kapitalının inkişafı ilə mümkündür. Məsələn, Çin təməl amillərin deyil, daha çox dövlətin müdaxiləsi hesabına inkişafa meylləndiyindən, iqtisadi artım potensialı getdikcə zəifləyir. Amma Koreya, Sinqapur və Honq-Konq dövlətin müdaxiləsi ilə sənayeləşmənin və təməl amillərin (institut və insan kapitalı) inkişafının uğurlu sintezini yaradaraq davamlı yüksək iqtisadi artım tempini əldə edir. Azərbaycan ikinci yolla getməlidir və gedir də. Prezident İlham Əliyev 2019-cu ildə inqilabi sosial islahatlar həyata keçirməklə insan kapitalının, hakimiyyətin bütün qolları üzrə dərin struktur islahatları ilə isə instutların inkişafını təmin edir. Təsadüfi deyil ki, 2020-2023-cü illərdə ən yüksək sürətlə inkişaf edən sahələrimiz xidmət sektorunda olacaq: məsələn, informasiya və rabitə xidmətlərinin bu dövrdə 30,1% və turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşənin isə 24,9% artacağı proqnozlaşdırılır. Hansı ki, sənaye bu dövrdə Azərbaycanda 14,2% artacaq. Azərbaycan de-industrializasiya dövrünə keçir. Bizim okeanlara çıxışımızın olmaması strateji olaraq de-industrializasiya seçimimizə daha bir arqument ola bilər. Çünki xidmət sektorunun inkişafı okeana çıxışı, sənaye və aqrar sahə qədər tələb etmir. De-industrializasiya sənaye və aqrardan imtina demək deyil, sadəcə xidmət sektorunun üstün artım tempinin təmin edilməsidir. Azərbaycan bir sıra tibb xidmətləri, təhsil, elm, nəqliyyat, logistika, İKT, maliyyə texnologiyaları, turizm kimi sahələrdə regional haba çevrilə bilər. Dünyada bir daha yeni “Silikon vadisi” yaranmayacaq. Amma dünyada sub-sektorlar və regionlar üzrə 30 yeni start-up habının yaranması proqnozlaşdırılır. Dördüncü sənaye inqilabı tələblərinə uyğun olaraq Azərbaycan məhz innovativ iqtisadiyyatın inkişafı istiqamətində getməlidir.

Ana səhifəyə dön