22:50 / 27-04-2024
Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib
22:39 / 27-04-2024
Yunanıstanın baş naziri Türkiyəyə səfərə hazırlaşır
18:49 / 27-04-2024
Abşeronda qətl törədilib
18:15 / 27-04-2024
DİN: "Toplum TV”-nin əməkdaşı saxlanılmayıb"
17:09 / 27-04-2024
Hərbçilərimiz Türkiyədə beynəlxalq təlimdə iştirak edir
15:53 / 27-04-2024
Ali Məhkəmənin hakimi özünü öldürüb
14:39 / 27-04-2024
Prezident bir qrup sahibkarı təltif edib - Siyahı
13:42 / 27-04-2024
ANAMA əməkdaşı Şuşada minaya düşüb
12:45 / 27-04-2024
Laçının Sus kəndinə ilk köç olacaq - Fotolar
12:11 / 27-04-2024
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
11:59 / 27-04-2024
Dünyanın ilk süni enerji adası tikilir
10:14 / 27-04-2024
Xankəndidə silah və sursatlar aşkarlanıb
10:09 / 27-04-2024
Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar
09:27 / 27-04-2024
Britaniyanın lüks avtomobilləri Rusiyaya daşınır
08:18 / 27-04-2024
"Bir qalanın sirri" Musiqili Teatrda açılacaq - Fotolar
08:09 / 27-04-2024
Rusiyada azərbaycanlılarla taciklər arasında kütləvi dava: ölən və yaralananlar var
21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
20:58 / 26-04-2024
İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
19:35 / 26-04-2024
43 pişiyi ac-susuz saxlayan şəxsi həbs ediblər
19:06 / 26-04-2024
Rusların hücum etmək istədiyi iki xəstəxana təcili boşaldılır
18:43 / 26-04-2024
Türk dövlətləri parlamentlərinin komitə sədrləri Xankəndi və Şuşaya səfər ediblər - (Yenilənib) - Foto
18:41 / 26-04-2024
İsveç Latviyaya qoşun və zirehli texnika göndərir
18:36 / 26-04-2024
Blinken Pekində Çini hədələyib
18:20 / 26-04-2024
20-yə yaxın məhbus həbsxanadan qaçmağa cəhd edib - Foto
18:15 / 26-04-2024
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir
18:08 / 26-04-2024
Erməni deputatlar saxlanılıb
17:58 / 26-04-2024
Ermənistan XİN: "Azərbaycandan sülh sazişinə dair təkliflər almışıq"
17:39 / 26-04-2024
"Beşiktaş" daha bir futbolçu ilə müqaviləni yeniləyib
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
00:05 / 23-04-2024
Abramoviç yeni futbol klubunu Avropanın ən yaxşısı edəcək
00:02 / 23-04-2024
Məşhur boksçu Mayk Tayson şirkətin səfiri olub
17:29 / 24-04-2024
24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür
18:05 / 23-04-2024
Pul, reytinq, əxlaq... - Bu verilişlər bağlanacaq?
09:21 / 24-04-2024
Bakıda Qırğız Kino Günləri başlayıb - Fotolar
09:19 / 24-04-2024
Azərbaycan Kuboku: bu gün finalçılar bəlli olacaq
13:07 / 26-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
“Molla Nəsrəddin”çilərin izi ilə… - Elnur Astanbəyli yazır
Tarix: 22-01-2020 21:37 | Bölmə: Elnur ASTANBƏYLİ
Bu misraların müəllifi haqqında ədəbiyyat tariximizdə, bir qayda olaraq, “ikinci Sabir” kimi danışırlar.
Əslində onun bu cür tanınmaq niyyəti heç vaxt olmayıb, lakin bu da faktdır ki, son 100 ildə azərbaycanlıların bir azca satirik qələmi olan hər kəsi “ikinci Sabir”, yaxud “dövrümüzün Sabiri” adlandırmağa tükənməz bir həvəsi var. Guya “birinci Sabiri” – Mirzə Ələkbəri oxuyub ta nətəri dərs çıxardılar, ibrət aldılar, cahilliyin, xürafatın, mövhumatın daşını necə atdılar, qaldı digər “Sabirlər”…
Üstəlik, ən komiki, bir az da konkretləşdirsək, tragikomiki odur ki, camaatımız lağlağı yazan hər kəsi “yeni Sabir” kimi damğalamaqdan ötrü sinov gedir. Lakin bu “sabirlərin” yazdıqlarını götürüb oxuyursan və əksər hallarda əlin üzündə qalır: baxırsan bəzilərində pis-yaxşı satira var, ictimai-siyasi, sosial tənqid hədəfi var, ancaq bir çox hallarda tənqid obyekti ya kökündən yanlışdır, aqrar təfəkkür və qatı mühafizəkar, kəskin mental ümumiləşdirmə üzərində inşa edilib, məsələn belə: “Qızlarımız lüttənib, oğlan da it günündə…” (Baba Pünhan), bəziləri isə hər hansı ictimai-siyasi, yaxud sosial məzmundan, ümumiyyətlə, uzaqdır, dar, məhəlli sərhədlərdən, sataşmalardan kənara çıxmır. Ki, belələrinə də “satira” demək yerli-dibli doğru deyil.
Sabirin üstünlüyü onda idi ki, onun satirası sistemli idi, tənqid hədəfi aydın və konkret idi; misal üçün, insanların nə geyinib-gecindiyi onun üçün heç nə ifadə etmirdi, bütün üsyanı şüurların qaranlığa gömülməsinə qarşı yönəlmişdi.
Bu mənada ədəbiyyatımızda “ikinci Sabir” axtarışı mənə həmişə yersiz, mənasız, populist görünüb.
Söhbət hətta yazımızın əvvəlində iki misrasını oxuduğunuz Əli Nəzmidən gedirsə belə!
Halbuki əksəriyyətin fikrincə, Azərbaycan satirası tarixində istər yaradıcı istedadı, istərsə də yazdıqlarının bədii keyfiyyəti etibarilə Mirzə Ələkbərə nisbətən yaxınlaşan məhz o olmuşdu…
Kim idi Əli Nəzmi?
O, 1878-ci ildə Gəncə şəhəri yaxınlığındakı Sərab kəndində yoxsul ailədə doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra rus-tatar məktəbində oxuyub. Atasının vəfatının ardından güzaranının ağırlaşması ucbatından Orta Asiyaya yollanır, Buxara və Səmərqənd şəhərində iki il tacir dükanında şəyirdlik edir. Elə həmin illərdə mütaliə ilə ciddi məşğul olur, xüsusilə klassik Şərq ədəbiyyatını dərindən öyrənir.
“Bikəs” (“Kimsəsiz”) təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlayan Əli Nəzminin ilk mətbu əsəri “Kənddə ibtida” adlanır və 1904-cü ildə “Şərqi-rus” qəzetində dərc olunur.
Sonralar “Məşədi Sijimqulu”, “Kefsiz”, “A.S.Əlidəyənəkli”, “Həcamətverdi”, “Sərsəri”, “Qanacaqsız”, “Şallax”, “Qoca zığ-zığ” kimi müxtəlif imzalarla savadsızlıqdan tutmuş çar mütləqiyyətinə qarşı bir çox mövzularda satirik şeirlər yazıb və çap etdirib.
Azərbaycanın sovetləşməsinin ardından Gəncə məktəblərində müəllimlik edib, “Yeni Gəncə” qəzetində işləyib (1924-1926), bir müddət sonra Bakıya köçüb, öncə burada “Kəndli” qəzetində çalışıb, sonra isə “Molla Nəsrəddin” jurnalı redaksiyasında məsul katib işləyib – 1926-cı ildən 1931-ci ilədək!
Azərbaycanda ilk mənzum memuarı – “Keçmiş günlər”i məhz Əli Nəzmi, 1944-cü ildə yazıb. Bu əsər ədəbiyyat və mətbuat tariximizin önəmli bir dönəmi haqqında bizə xeyli maraqlı bilgilər verir.
Əli Nəzminin həyatındakı mühüm dönüş nöqtələrindən biri onun Tiflisə ikinci gəlişi zamanı baş verir. İlk gəlişində “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasına qonaq olan Nəzmi, növbəti səfəri zamanı isə “Molla Nəsrəddin”in naşirləri – Mirzə Cəlil və Ömər Faiq Nemanzadə ilə tanış olmaq imkanı qazanır. Bu tanışlıq möhkəm dostluğa çevrilir. O, tezliklə “Molla Nəsrəddin”in ən istedadlı müəllifi kimi ad çıxarır.
İş o yerə çatır ki, bir çoxları hətta Nəzminin satiralarını Sabirin şeirləri ilə qarışdırırlar, bu zaman köməyə onların fərqli gizli imzaları çatırdı.
Sonralar Nəzmi “Molla Nəsrəddin” jurnalının öz taleyindəki misilsiz rolunu belə qiymətləndirəcəkdi: “Mübaliğə olmasın, deyə bilərəm ki, əgər “Molla Nəsrəddin” məcmuəsi olmasaydı, əziz şairimiz Sabir də bu qədər məşhur ola bilməzdi. Mən isə ya heç şair ola bilməzdim, ya şair olsam da, bir növhə və mərsiyə şairi olmaqdan irəli gedə bilməzdim. “Molla Nəsrəddin”in bizim boynumuzda çox böyük haqqı vardır”.
1914-cü ildə “Məzəli” satirik jurnalının redaktoru Haşım bəy Vəzirov Əli Nəzmiyə məktub yazaraq onu əməkdaşlığa dəvət edir. Bu dəvətə “Yox!” deməyən Nəzminin “Məzəli”də işıq üzü görən ilk satirası böyük rəğbətlə qarşılanır. Hətta o iş o yerə çatır ki, Haşım bəy şairi həmin dövr üçün kifayət qədər yüksək məbləğ sayılan 20 manat pulla mükafatlandırır. Deyilənə görə, bu, uzun illərdir qəzet və jurnallarda çap olunan Nəzminin ilk qonorarı imiş…
Ümumiyyətlə, Nəzminin imzasını biz istər Azərbaycanın sovetləşməsi (1920-ci il), istərsə də ondan sonrakı dövrün əksər aparıcı qəzetlərində görürük. Bununla belə, o, heç şübhəsiz, ilk növbədə “Molla Nəsrəddin”çi idi və təqaüdə məhz “Molla Nəsrəddin”dən çıxması da (sonralar bir çox nəşrlərlə əməkdaşlıq etməsinə baxmayaraq!) bu mənada xeyli simvolikdir.
Əli Nəzminin adıçəkilən dərgi ilə bağlılığından danışarkən maraqlı bir faktı xatırlamamaq mümkün deyil.
1916-cı ildə görkəmli satirik Gəncə şəhərinə köçmüş, elə həmin vaxt Mirzə Cəlil ona məktub yazaraq Tiflisə dəvət etmişdi. Lakin Nəzmi yeddi nəfərdən ibarət bir ailə ilə Tiflisdə dolana bilməyəcəyini düşünür, Mirzə Cəlildən üzr istəyərək gələ bilməyəcəyini söyləyir.
Aradan 6 il keçdikdən sonra isə tam əksi yaşanır: 1922-ci ildə “Molla Nəsrəddin”in Bakıda çap olunan dördüncü sayında kiçik bir elan yerləşdirilir: “Kefsizə. Neçə il ayrı düşəndən sonra yada salırıq yoldaşımız və ikinci Sabirimiz Kefsizi (Məşədi Sijimqulunu). Harada olduğunu bilmədiyimiz üçün ondan bir xəbər tuta bilmədik. Ümidvarıq ki, tez vəqtdə öz lətafətli şerləri ilə məcmuəmizi zinətləndirəcəkdir”.
Bu elanı görən Əli Nəzmi “Molla Nəsrəddin”lə əməkdaşlığı bərpa edir, onun şeirləri adıçəkilən dərgidə yenidən işıq üzü görməyə başlayır.
Sonralar satirik yaradıcılıqla yanaşı, Nizamidən, Firodvisdən, Krılovdan tərcümələr edir. II Dünya müharibəsi illərində alman faşizmini ələ salan şeirlər qələmə alır.
Və müharibədən cəmi bir neçə ay sonra, 1946-cı il yanvarın 4-də, Bakıda vəfat edir.
Bu Sabirdən sonra Azərbaycan satirik şeirinin ikinci (və bəlkə də sonuncu!) nəhəng itkisi idi…
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 22-01-2020 21:37 | Bölmə: Elnur ASTANBƏYLİ
Çoxdur məşəqqəti gözü açıqlığın, inan,
Açsan gözünü, qəm görəcəksən, oyanma, yat!
Açsan gözünü, qəm görəcəksən, oyanma, yat!
Bu misraların müəllifi haqqında ədəbiyyat tariximizdə, bir qayda olaraq, “ikinci Sabir” kimi danışırlar.
Əslində onun bu cür tanınmaq niyyəti heç vaxt olmayıb, lakin bu da faktdır ki, son 100 ildə azərbaycanlıların bir azca satirik qələmi olan hər kəsi “ikinci Sabir”, yaxud “dövrümüzün Sabiri” adlandırmağa tükənməz bir həvəsi var. Guya “birinci Sabiri” – Mirzə Ələkbəri oxuyub ta nətəri dərs çıxardılar, ibrət aldılar, cahilliyin, xürafatın, mövhumatın daşını necə atdılar, qaldı digər “Sabirlər”…
Üstəlik, ən komiki, bir az da konkretləşdirsək, tragikomiki odur ki, camaatımız lağlağı yazan hər kəsi “yeni Sabir” kimi damğalamaqdan ötrü sinov gedir. Lakin bu “sabirlərin” yazdıqlarını götürüb oxuyursan və əksər hallarda əlin üzündə qalır: baxırsan bəzilərində pis-yaxşı satira var, ictimai-siyasi, sosial tənqid hədəfi var, ancaq bir çox hallarda tənqid obyekti ya kökündən yanlışdır, aqrar təfəkkür və qatı mühafizəkar, kəskin mental ümumiləşdirmə üzərində inşa edilib, məsələn belə: “Qızlarımız lüttənib, oğlan da it günündə…” (Baba Pünhan), bəziləri isə hər hansı ictimai-siyasi, yaxud sosial məzmundan, ümumiyyətlə, uzaqdır, dar, məhəlli sərhədlərdən, sataşmalardan kənara çıxmır. Ki, belələrinə də “satira” demək yerli-dibli doğru deyil.
Sabirin üstünlüyü onda idi ki, onun satirası sistemli idi, tənqid hədəfi aydın və konkret idi; misal üçün, insanların nə geyinib-gecindiyi onun üçün heç nə ifadə etmirdi, bütün üsyanı şüurların qaranlığa gömülməsinə qarşı yönəlmişdi.
Bu mənada ədəbiyyatımızda “ikinci Sabir” axtarışı mənə həmişə yersiz, mənasız, populist görünüb.
Söhbət hətta yazımızın əvvəlində iki misrasını oxuduğunuz Əli Nəzmidən gedirsə belə!
Halbuki əksəriyyətin fikrincə, Azərbaycan satirası tarixində istər yaradıcı istedadı, istərsə də yazdıqlarının bədii keyfiyyəti etibarilə Mirzə Ələkbərə nisbətən yaxınlaşan məhz o olmuşdu…
Kim idi Əli Nəzmi?
O, 1878-ci ildə Gəncə şəhəri yaxınlığındakı Sərab kəndində yoxsul ailədə doğulub. İbtidai təhsilini mollaxanada alıb. Sonra rus-tatar məktəbində oxuyub. Atasının vəfatının ardından güzaranının ağırlaşması ucbatından Orta Asiyaya yollanır, Buxara və Səmərqənd şəhərində iki il tacir dükanında şəyirdlik edir. Elə həmin illərdə mütaliə ilə ciddi məşğul olur, xüsusilə klassik Şərq ədəbiyyatını dərindən öyrənir.
“Bikəs” (“Kimsəsiz”) təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlayan Əli Nəzminin ilk mətbu əsəri “Kənddə ibtida” adlanır və 1904-cü ildə “Şərqi-rus” qəzetində dərc olunur.
Sonralar “Məşədi Sijimqulu”, “Kefsiz”, “A.S.Əlidəyənəkli”, “Həcamətverdi”, “Sərsəri”, “Qanacaqsız”, “Şallax”, “Qoca zığ-zığ” kimi müxtəlif imzalarla savadsızlıqdan tutmuş çar mütləqiyyətinə qarşı bir çox mövzularda satirik şeirlər yazıb və çap etdirib.
Azərbaycanın sovetləşməsinin ardından Gəncə məktəblərində müəllimlik edib, “Yeni Gəncə” qəzetində işləyib (1924-1926), bir müddət sonra Bakıya köçüb, öncə burada “Kəndli” qəzetində çalışıb, sonra isə “Molla Nəsrəddin” jurnalı redaksiyasında məsul katib işləyib – 1926-cı ildən 1931-ci ilədək!
Azərbaycanda ilk mənzum memuarı – “Keçmiş günlər”i məhz Əli Nəzmi, 1944-cü ildə yazıb. Bu əsər ədəbiyyat və mətbuat tariximizin önəmli bir dönəmi haqqında bizə xeyli maraqlı bilgilər verir.
Əli Nəzminin həyatındakı mühüm dönüş nöqtələrindən biri onun Tiflisə ikinci gəlişi zamanı baş verir. İlk gəlişində “Şərqi-rus” qəzetinin redaksiyasına qonaq olan Nəzmi, növbəti səfəri zamanı isə “Molla Nəsrəddin”in naşirləri – Mirzə Cəlil və Ömər Faiq Nemanzadə ilə tanış olmaq imkanı qazanır. Bu tanışlıq möhkəm dostluğa çevrilir. O, tezliklə “Molla Nəsrəddin”in ən istedadlı müəllifi kimi ad çıxarır.
İş o yerə çatır ki, bir çoxları hətta Nəzminin satiralarını Sabirin şeirləri ilə qarışdırırlar, bu zaman köməyə onların fərqli gizli imzaları çatırdı.
Sonralar Nəzmi “Molla Nəsrəddin” jurnalının öz taleyindəki misilsiz rolunu belə qiymətləndirəcəkdi: “Mübaliğə olmasın, deyə bilərəm ki, əgər “Molla Nəsrəddin” məcmuəsi olmasaydı, əziz şairimiz Sabir də bu qədər məşhur ola bilməzdi. Mən isə ya heç şair ola bilməzdim, ya şair olsam da, bir növhə və mərsiyə şairi olmaqdan irəli gedə bilməzdim. “Molla Nəsrəddin”in bizim boynumuzda çox böyük haqqı vardır”.
1914-cü ildə “Məzəli” satirik jurnalının redaktoru Haşım bəy Vəzirov Əli Nəzmiyə məktub yazaraq onu əməkdaşlığa dəvət edir. Bu dəvətə “Yox!” deməyən Nəzminin “Məzəli”də işıq üzü görən ilk satirası böyük rəğbətlə qarşılanır. Hətta o iş o yerə çatır ki, Haşım bəy şairi həmin dövr üçün kifayət qədər yüksək məbləğ sayılan 20 manat pulla mükafatlandırır. Deyilənə görə, bu, uzun illərdir qəzet və jurnallarda çap olunan Nəzminin ilk qonorarı imiş…
Ümumiyyətlə, Nəzminin imzasını biz istər Azərbaycanın sovetləşməsi (1920-ci il), istərsə də ondan sonrakı dövrün əksər aparıcı qəzetlərində görürük. Bununla belə, o, heç şübhəsiz, ilk növbədə “Molla Nəsrəddin”çi idi və təqaüdə məhz “Molla Nəsrəddin”dən çıxması da (sonralar bir çox nəşrlərlə əməkdaşlıq etməsinə baxmayaraq!) bu mənada xeyli simvolikdir.
Əli Nəzminin adıçəkilən dərgi ilə bağlılığından danışarkən maraqlı bir faktı xatırlamamaq mümkün deyil.
1916-cı ildə görkəmli satirik Gəncə şəhərinə köçmüş, elə həmin vaxt Mirzə Cəlil ona məktub yazaraq Tiflisə dəvət etmişdi. Lakin Nəzmi yeddi nəfərdən ibarət bir ailə ilə Tiflisdə dolana bilməyəcəyini düşünür, Mirzə Cəlildən üzr istəyərək gələ bilməyəcəyini söyləyir.
Aradan 6 il keçdikdən sonra isə tam əksi yaşanır: 1922-ci ildə “Molla Nəsrəddin”in Bakıda çap olunan dördüncü sayında kiçik bir elan yerləşdirilir: “Kefsizə. Neçə il ayrı düşəndən sonra yada salırıq yoldaşımız və ikinci Sabirimiz Kefsizi (Məşədi Sijimqulunu). Harada olduğunu bilmədiyimiz üçün ondan bir xəbər tuta bilmədik. Ümidvarıq ki, tez vəqtdə öz lətafətli şerləri ilə məcmuəmizi zinətləndirəcəkdir”.
Bu elanı görən Əli Nəzmi “Molla Nəsrəddin”lə əməkdaşlığı bərpa edir, onun şeirləri adıçəkilən dərgidə yenidən işıq üzü görməyə başlayır.
Sonralar satirik yaradıcılıqla yanaşı, Nizamidən, Firodvisdən, Krılovdan tərcümələr edir. II Dünya müharibəsi illərində alman faşizmini ələ salan şeirlər qələmə alır.
Və müharibədən cəmi bir neçə ay sonra, 1946-cı il yanvarın 4-də, Bakıda vəfat edir.
Bu Sabirdən sonra Azərbaycan satirik şeirinin ikinci (və bəlkə də sonuncu!) nəhəng itkisi idi…
Müəllifin bütün yazıları - Elnur ASTANBƏYLİ
Bölməyə aid digər xəbərlər