09:22 / 13-06-2025
Yardımlıda traktor aşıb
Priqojinin üsyanı İranın xeyrinə bitib
Tarix: 07-07-2023 19:21 | Bölmə: Slayd
Priqojinin üsyanı İranın xeyrinə bitib

Tehran İranın Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərqdəki planlarına mane olan güclü Rusiyada maraqlı deyil. Eyni zamanda, hədsiz dərəcədə zəifləmiş Rusiya da təhlükəli təzahür olardı. Çünki bu, İranın şimal sərhədində daha çox Qərb təsirinə zəmin yarada və eyni zamanda, hətta Moskvanın Tehrandan asılılığını aradan qaldıra bilər.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Eco Iran” yazıb.

İran nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Stimson İnstitutu hesab edir ki, 2023-cü il iyunun 24-də Vladimir Putinin keçmiş müttəfiqi və “Vaqner” qrupunun rəhbəri Yevgeni Priqojinin qiyamı İran hakimiyyətini təəccübləndirib və narahat edib. Çünki bu, Tehranla Moskva arasında görünməmiş uyğunlaşmanın olduğu bir vaxtda baş verib.

Qiyam haqqında rus rəvayətinin təkrarlanması

Stimsen İnstitutunun fikrincə, İran mediası bu hadisəyə müxtəlif cür reaksiya verib. “Fars” xəbər agentliyi hadisə ilə bağlı bir neçə məqalə dərc edib və iğtişaşın səbəblərini açıqlayıb, əsasən, Rusiya xəbər agentliklərinin təqdim etdiyi eyni hekayəti təkrarlayıb.

“Fars”, həmçinin Qərb mediasını qiyamını dəstəkləməklə ikili standartlara görə tənqid edib.

“Nour News”, həmçinin Qərbi bu qiyamı daha açıq şəkildə qızışdırmaqda ittiham edib. Bununla belə, həmin KİV-də Priqojinin Rusiyanın nüvə arsenallarını əldə etmə imkanlarını və Qərbə qarşı təhdidləri artırdığını müzakirəyə çıxaran məqalələr dərc olunub.

“Təsnim” xəbər agentliyi Qərbi Rusiya böhranını gərginləşdirməkdə ittiham edən bir sıra məqalə və təhlillər dərc edib.

“Kayhan” qəzeti də Qərbi Rusiyanın daxili işlərinə birbaşa müdaxilədə ittiham edib.

Təbii ki, digər analitiklər incə yanaşmalı idilər və bu üsyanın səbəbini Moskvanın Ukraynada hərbi məqsədlərinə çata bilməməsi hesab edirdilər. İran parlamentinin Milli Təhlükəsizlik və Xarici Əlaqələr Komissiyasının keçmiş rəhbəri Heşmətullah Fəlahətpişe bu qiyamdan sonra Putinin zəiflədiyini bildirib.

Kremlə tam dəstək fonunda tərəddüd

İran rəsmi səviyyədə açıq şəkildə şimal qonşusuna dəstək verdi. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü qanunun aliliyindən danışıb və xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdollahian Rusiyanın qalib gələcəyinə ümid etdiyini bildirib. İbrahim Rəisi də qiyamın bitməsindən 2 gün sonra Putinə zəng edərək tam dəstəyini açıqlayıb.

İranın Rusiya hökumətinə və onun rəhbərinə rəsmi dəstək verməsi təəccüblü deyildi. Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Çin və bir çox başqa ölkələr də eyni fikirdə idi. Önəmli olan odur ki, böhranı ehtiyatla idarə etmələrinə baxmayaraq, İran rəsmiləri hələ də Rusiyanın geosiyasi qüdrəti və ən əsası, Putinin vəziyyətə nəzarət etmək qabiliyyəti ilə bağlı bir az tərəddüd edirlər.

Ukrayna müharibəsi başlayandan bəri vəziyyət dəyişsə də, iki ölkə arasında nisbətən yaxşı münasibətlər var. Tarixi narazılıqlar, eləcə də regional ambisiyalar 1991-ci ildə Sovet İttifaqının süqutundan sonra əməkdaşlığı genişləndirməyi çox vaxt çətinləşdirir.

Dönüş nöqtəsi

Ukraynadakı müharibə dönüş nöqtəsi olub. Qərbin təzyiqi ilə Rusiya Asiyaya və İslam Respublikasına üz tutub. Şimal-Cənub dəhlizi ilə ticarətin genişlənməsi, eləcə də hərbi əməkdaşlığın artması ilə İran Rusiyanın Ukraynada və daxildə hərəkətləri riskini artırıb. Bir çox cəhətdən bu iki ölkənin uyğunlaşması müstəsnadır. Rusiya və İranın genişlənən Osmanlı İmperiyasından qorxduğu 16-cı əsrin sonlarından bu yana belə əməkdaşlıq görülməyib.

“Goldilocks” yanaşması: nə zəif, nə də güclü

Müasir İran Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərqdəki planlarını dayandıra biləcək güclü Rusiyada maraqlı deyil. Eyni zamanda, zəif Rusiya da təhlükəlidir və Qərbin İranın şimal sərhədində daha çox təsirinə yol açır və hətta Moskvanın Tehrandan asılılığını aradan qaldıra bilər.
Rusiyanın daxili qeyri-sabitliyi İran üçün də pis nəticə verəcək. “Vaqner”in uğuru Avrasiya dövlətlərinin qurduğu nizamın əsaslarını məhv edə bilər. Həm də rəqibləri idarə etmək üçün müasir texnologiyalardan istifadə edən təhlükəsizlik sistemini.

Yaxın vaxtlara qədər Avrasiya gücləri müasirliyin istifadə oluna biləcəyini və onun artıq sırf Qərb anlayışı olmadığını göstərdilər. Bununla belə, “Vaqner”in qiyamı göstərdi ki, bu nizam həssasdır və müasir avtoritar dövlət asanlıqla qarışıqlığa düşə bilər.

Digər tərəfdən, Priqojinin məqsədinə çata bilməməsi İran üçün ideal ssenaridir. Rusiya zəifləyib, amma çox deyil və bu vəziyyət nə qədər davam etsə, İran üçün bir o qədər yaxşıdır. Əslində, Moskva Qərbin diqqətini İranın regiondakı səylərindən, eləcə də nüvə proqramından yayındıra bilər. Rusiyanın Ukraynada müharibə ehtimalını nəzərə alsaq, yaxın illərdə bu tendensiya daha da arta bilər.

Kremlin hərbi dairələrində baş verən qiyam və sonrakı təmizləmələr Rusiya elitası arasında mövcud fikir ayrılıqlarını üzə çıxarmaqla yanaşı, İslam Respublikasına ikitərəfli münasibətlərdə öz məqsədlərinə nail olmaq üçün imkanlar yaratdı. Putin dostlarını itirə bilməz və bu, İran üçün daha çox imkanlar deməkdir. Bu, Tehranın Cənubi Qafqazda əlini gücləndirə bilər. Moskvanın diqqətini yayındırması nəticəsində boşluq yaranıb və İran Rusiyanın çoxdankı müttəfiqi Ermənistanla münasibətlərini gücləndirmək istəyir.

Digər bir sahə isə nüvə danışıqlarıdır, Rusiya hətta İrana dəstəyini artıra bilər. Eyni zamanda Suriyada İsrail tərəfindən İranın mövqelərinə hücumlarına qarşı.

Ən böyük fürsət

İran üçün bəlkə də ən böyük fürsət kosmos və hərbi sahədədir. Digər məsələlərdə İran bu ilin sonuna kimi Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə razılığa gələ bilər. Digər bir artım sahəsi Rusiyanın İrana investisiyası ola bilər. Bu yaxınlarda imzalanmış müqaviləyə əsasən, Moskva yeni nəqliyyat dəhlizi üçün dəmir yolunun maliyyələşdirilməsinə də razılıq verib. Bu, İranın digər iqtisadi sektorlarına sərmayə yatırmaq üçün müqəddimə ola bilər.

Uzunmüddətli perspektivdə İran elitaları bilirlər ki, Rusiyanın Ukraynadakı müharibədə qalib gəlmə ehtimalı azdır. Hazırkı dalan Kremli gözləyən ən yaxşı ssenaridir. Rusiya üçün bu dəhşətli mənzərə İranın son vaxtlar Çin, Hindistan və digər Asiya oyunçularının sərmayələrini cəlb etmək cəhdlərinin uğursuzluğa düçar olduğu “Şərqə bax” məqsədinə uyğun olaraq ölkənin hərəkəti və Asiyadan asılılığının artacağı anlamına gəlir.

Y. QACAR






Bölməyə aid digər xəbərlər