Çinin Mərkəzi Asiyaya artan marağı yeni dövrün başlanğıcı olacaq - Foto
Tarix: 06-06-2023 14:18 | Bölmə: Slayd
Çinin Mərkəzi Asiyaya artan marağı yeni dövrün başlanğıcı olacaq

Çinin Sian şəhərində keçirilən Çin-Mərkəzi Asiya Liderlər Zirvəsinin əks-sədaları region ölkələrində davam edir. Ekspertlər bu sammiti Pekin administrasiyasının ölkələrlə bağlı siyasətində “yeni dövrün başlanğıcı” kimi qiymətləndirirlər.

Reyting.az
-ın məlumatına görə, mayın 18-19-da Sian şəhərində Çin lideri Si Cinpinin Özbəkistan prezidenti Şovkət Mirziyoyev, Qazaxıstan prezidenti Kasım-Cömert Tokayev, Qırğızıstan prezidenti Sadir Japarov, Tacikistan prezidenti İmaməli Rəhmon və Türkmənistan prezidenti Sərdar Berdiməhəmmədovla görüşü hələ də müzakirə olunur.

Mərkəzi Asiya mətbuatı sammitin region ölkələrinin iqtisadi inkişafına mühüm töhfə verəcəyini yazsa da, bəzi ekspertlər Çinin region ölkələri ilə iqtisadi və siyasi əməkdaşlığını dərinləşdirəcəyini və bu sammitin daxil olduğu himayədarlıq rolunu öz üzərinə götürəcəyini bildirirlər.

Region mətbuatında ilk dəfə Çinin təşəbbüsü ilə keçirilən sammit Çinin ortaq sərhədləri olan Mərkəzi Asiyanın üç ölkəsi ilə siyasətində yeni dövrün başlanğıcı kimi qiymətləndirilir.

Özbəkistanlı siyasi ekspert Rüstəm Usmanov Çin-Mərkəzi Asiya Sammitinin region ölkələrinin iqtisadi inkişafına əhəmiyyətli töhfə verəcəyini, digər tərəfdən isə Çinin bu sahədəki təsirinin artmasına region ölkələri üçün təhlükəyə səbəb ola biləcəyini deyib.

Sammiti Rusiyanın ötən əsrdə güclü təsirə malik olduğu bölgədə indi Çinin daha fəal siyasət yürütmək istədiyinin göstəricisi kimi xarakterizə edən Usmanov bildirib ki, Çin region ölkələrinə yeni əməkdaşlıq mexanizmi təklif edir və Rusiyanı bölgədə balanslaşdırmağa çalışırlar.

Usmanov Çinin Mərkəzi Asiya ilə bağlı yeni təşəbbüsünün Ukraynaya qarşı müharibə aparan Rusiyanın Qərbin sanksiyaları ilə üzləşdiyi, Əfqanıstandan qoşunlarını çıxaran ABŞ-ın Avrasiya regionunda təsirinin azaldığı bir vaxtda ortaya çıxdığını diqqətə çatdırıb:

“Bundan sonra region ölkələri ilə siyasi, ticarət-iqtisadi, təhlükəsizlik, investisiya, enerji və nəqliyyat sahələrində daha sıx əməkdaşlıq edəcək. Zirvə görüşü Çinin Mərkəzi Asiya siyasətində yeni dövrün başlanğıcını göstərir”.



R. Usmanov vurğulayıb ki, sammitin Çin və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında daimi əməkdaşlıq mexanizminə çevrilməsi və bu kontekstdə Çində əməkdaşlıq mexanizminin daimi orqanı olan katibliyin yaradılması Çinin bu əməkdaşlığı maksimum dərəcədə artırmaq əzmini göstərir.

Çin liderinin Orta Asiya ölkələrinə 3,8 milyard dollar qrant yardımı edəcəkləri barədə bəyanatına toxunan Usmanov Çinin ilk dəfə olaraq Orta Asiya ölkələrinə belə maliyyə yardımı etmək istədiyini və bununla da Rusiyanın bölgədəki təsirini azaltmağı hədəflədiyini bildirib.

Usmanov xatırladıb ki, sammitdə liderlər “Bir Kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində tarixi “İpək yolu” üzərində nəqliyyat və infrastruktur layihələri ilə Şərq-Qərb ticarətini canlandırmaq məqsədi daşıyan Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu və avtomobil yolu tikintisi layihəsini həyata keçirmək barədə razılığa gəliblər.

Bu layihənin Ukraynaya qarşı apardığı müharibəyə görə Qərbin sanksiyaları ilə üzləşən Rusiyadan yan keçəcəyini bildirən Usmanov, Çinin də ən qısa yolla Avropaya çatmasını təmin edəcəyini qeyd edib.

Yeri gəlmişkən, Qazaxıstan prezidenti Kasım-Cömert Tokayevin sammit öncəsi Çinə rəsmi səfərinin nəticələri də önəmli yer tutur. Xüsusilə Qazaxıstan və Çin arasında imzalanan qarşılıqlı 30 günlük vizasız səyahət müqaviləsinin əks-sədaları davam edir. Qazaxıstan mətbuatında razılaşma bir tərəfdən “təhlükə”, digər tərəfdən isə “iqtisadi qazanc” kimi şərh olunur. Qazaxıstan Prezident Administrasiyası rəhbərinin müavini, mətbuat katibi Ruslan Jeldibay bu qərarı turizm və işgüzar əlaqələrin artırılması istiqamətində atılan addım kimi qiymətləndirib.

Qazaxıstan Sosial İnkişaf İnstitutunun eksperti Oljas Beysenbayev Tokayevin Çinə səfərinin uğurlu keçdiyini və nəticədə tərəflər arasında 22 milyard dollarlıq 47 sənədin imzalandığını bildirib. Qazaxıstanın tarixi İpək Yolunun başlanğıc nöqtəsi olan Çinin Sian şəhərində baş konsulluğunun açılmasının əhəmiyyətinə işarə edən Beysenbayev Qazaxıstan logistika mərkəzinin təməlinin qoyulmasını diqqətəlayiq addım kimi qiymətləndirib.

Qırğızıstan mediası Mərkəzi Asiya-Çin Sammitinə geniş yer ayırsa da, qırğız ekspertləri Çinin investisiyalarının ölkə iqtisadiyyatının inkişafına töhfə verəcəyinə inanırlar.

Qırğızıstanda qlobal iqtisadi və geosiyasi tarazlıqları dəyişmək potensialına malik olan Çinin yumşaq güc strategiyası olan “Kəmər-Yol” layihəsinə üstünlük verənlərin sayı artarkən, əhalinin mənfi nisbəti ilə diqqəti cəlb edir.

Qırğızıstan Mərkəzi Asiya, Cənub-Şərqi, Qərbi Asiya və Yaxın Şərq bazarlarına çıxışı təmin etmək üçün nəzərdə tutulan Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsini çox vacib hesab etsə də, qırğız ekspertləri hesab edirlər ki, Çin bu layihənin təşəbbüskarı olarsa, xalqın rifahı yüksələcək, ölkə iqtisadiyyatı canlanacaq.

Qırğızıstan siyasətçisi, professor Zaynidin Kurmanov bildirib ki, son vaxtlar Çin investisiyalarının artdığı bölgədə Çinə mənfi baxan əhalinin nisbəti xeyli azalıb. Onun sözlərinə görə, Çin-Mərkəzi Asiya Sammitinin C5+C1 formatında əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm addım olacağına inanır. Kurmanov bildirib ki, bu gün təlatümlü geosiyasi şəraitdə Çin öz ölkəsində sülh və sabitliyin davam etdirilməsinə böyük əhəmiyyət verir.

“Mərkəzi Asiyada Çinlə bağlı mənfi fikirlərin geniş yayıldığını söyləmək olmaz. Bir çox sorğular göstərir ki, son illər Çin haqqında mənfi fikirdə olanların nisbəti xeyli azalıb. Çinə qarşı mənfi münasibət tendensiyası fəaliyyət göstərən Çin şirkətləri üçün problem olub. Amma zamanla Çin şirkətləri danışıqlar aparmağı öyrəndilər”,-Kurmanov deyib.

Çinin Mərkəzi Asiya regionunda siyasi və geosiyasi baxımdan mühüm oyunçu olmaq istədiyini qeyd edən Kurmanov əmindir ki, Çin xüsusilə başqa alternativlərin olmadığı halda regionda əsas iqtisadi oyunçu olmağa davam edəcək.

E. KAMAL




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}