İran Azərbaycanda mühasirəni necə yarmaq istəyir?

Xəbər lenti

11:00 / 30-10-2024

Eldəniz Əzizli: "Beşinci dəfə dünya çempionu olmağa çalışacağam"

10:50 / 30-10-2024

ABŞ-da seçki qutularını yandırırlar

10:21 / 30-10-2024

Elektrovoz iki nəfəri vuraraq öldürüb

10:17 / 30-10-2024

Birinci Qarabağ müharibəsinin daha yeddi itkin şəhidi dəfn ediləcək - Adlar

10:05 / 30-10-2024

Putin növbəti nüvə təlimini keçirib

09:59 / 30-10-2024

Prezident İlham Əliyev Bakıda yeni salınan parkda yaradılan şəraitlə tanış olub

09:53 / 30-10-2024

İsrail ordusu oktyabr ayında ölənlərin sayını açıqlayıb

09:44 / 30-10-2024

Rusiya ilə Ukrayna arasında danışıqlar başlayıb

09:31 / 30-10-2024

Kiyevə növbəti dəfə hücum olub - Foto

09:25 / 30-10-2024

Bakıda səfirliyə qarşı terror aktı planlaşdırmış şəxsə hökm oxunub

09:20 / 30-10-2024

Livan: 3 minə yaxın ölən, 12 mindən çox yaralı var

09:09 / 30-10-2024

HƏMAS atəşkəs bəyanatı verib

09:00 / 30-10-2024

Bakıda arvadını öldürən kişi özünü asıb

08:56 / 30-10-2024

ABŞ yenə Şimali Koreyanı hədələyir

08:43 / 30-10-2024

Rusiyanın 40-dan çox daşınmaz əmlakı üzərində həbs qoyulub

08:34 / 30-10-2024

ABŞ Türkiyənin hücumunu anlayışla qarşılayır

08:29 / 30-10-2024

İran-Almaniya münasibətləri yenidən gərginləşir - Foto

08:17 / 30-10-2024

Azərbaycan millisi dünya çempionatında birinci yeri tutub

22:20 / 29-10-2024

Elçin Əmirbəyov Britaniyaya səfər edib

20:24 / 29-10-2024

COP29-da restoran, gözəllik salonları bağlanacaq? - Açıqlama

18:01 / 29-10-2024

"Kəpəz" və "Araz-Naxçıvan" 1/8 finala yüksəliblər

17:54 / 29-10-2024

Mehriban Əliyeva Türkiyə xalqını təbrik edib

17:40 / 29-10-2024

Vergi Xidməti Bakıda 43 vergi ödəyicisinə maliyyə sanksiyaları tətbiq edib

17:34 / 29-10-2024

Xalq artisti daha bir məhkəməyə verilib

17:14 / 29-10-2024

Fransa kəşfiyyatçılarını Azərbaycan sərhədinə yerləşdirir

17:12 / 29-10-2024

Daha bir şəhər itirilib: ruslar Selidovoda bayraq qaldırıb - Foto

16:41 / 29-10-2024

Hökumət Cəbrayılla bağlı yeni qərar verib

16:27 / 29-10-2024

Prezident ƏƏSMN-lə bağlı Fərman imzalayıb

16:26 / 29-10-2024

Kreml: ABŞ və Aİ Gürcüstan hakimiyyətinə ultimatumları dayandırmalıdır

16:23 / 29-10-2024

Bakıda 15-ci Dünya İqlim Sammiti keçiriləcək

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

13:43 / 27-10-2024

İxtisar - Akif Əli yazır

16:09 / 25-10-2024

Qafqazda müharibə vəziyyətini saxlamağa və onu qızışdırmağa çalışırlar - Bəyanat

09:59 / 27-10-2024

İki rayona qar yağıb

17:42 / 25-10-2024

Sığorta agentlərinin lisenziyaları bərpa olunub

10:10 / 27-10-2024

Gürcüstanda seçki - MSK nəticələri elan edib - (Yenilənib)

11:25 / 28-10-2024

Noyabrda neçə gün qeyri-iş günü olacaq? - Qərar

07:55 / 26-10-2024

İsrail İranı bombalayıb - (Yenilənib+)

12:29 / 29-10-2024

Bakıda avtomobil yolu uçquna görə bağlanır - (Yenilənib) - Fotolar

09:26 / 26-10-2024

Tanınmış şəxslərin adı casus siyahısına salınıb

11:19 / 25-10-2024

İlham Əliyev iki sazişi təsdiqləyib - Fərman

14:25 / 29-10-2024

Aqil Abbas: “Torpaqlar kiminsə inhisarında qalmaq üçün işğaldan azad edilməyib"

09:57 / 28-10-2024

Müdafiə Nazirliyi işçi qəbuluna başlayır - Video

İran Azərbaycanda mühasirəni necə yarmaq istəyir?
Tarix: 07-06-2023 13:22 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

Dövlətlər öz mübarizələrində, geosiyasi məqsədlərdən və prioritetlərdən asılı olaraq, strategiyalarını hazırlayırlar. Çünki geosiyasi prioritetlər dövlət aktorlarının xarici siyasətləri üçün yaşayış sahəsi təmin edir və müvafiq olaraq, aktorların təhlükəsizlik strategiyalarının formalaşmasında effektiv rol oynayır. Bu, İran-İsrail kölgə müharibələrində də konkret görünür.

Əslində, İranın regional təsir dairəsi İsrail üçün təhlükəsizlik riskləri və təhdidləri olduğu halda, İsrailin təsir dairəsi İran üçün təhlükəsizlik riskləri və təhdidləri yaradır. Suriya, İraq, Yəmən və Livan kimi dövlətlərin nümunələrində konkretləşən İran-İsrail kölgə müharibələri geosiyasi məqsəd və prioritetlərin, aktorların strategiyalarının müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Bu çərçivədə İran müqavimət oxu doktrinası çərçivəsində başda İraq, Suriya, Livan və Yəmən olmaqla müxtəlif uğursuz dövlətlərdə şiə vəkil qrupları təyin edib.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə İRAM Center yazıb.

Türkiyə nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Müqavimət doktrinasının oxu daxilində uğursuz dövlət nümunələrinə diqqət yetirmək meyli olsa da, əslində İranın regional siyasətlərinin inkişafında strateji səviyyəli geosiyasi hədəflər təsirli olur. Xüsusən də, İran müqavimət doktrinası ilə Levant bölgəsində İsraili mühasirəyə almaq və ya mühasirəyə almaq məqsədi güdürdü. Bu istiqamətdə İsrailin şimalında yerləşən Livan cəbhəsi və İsrailin şərqində yerləşən Suriyadakı Colan təpələri də bu doktrina daxilində mərkəzi rol oynayır. Çünki İran İsraili Levant bölgəsində mühasirəyə almaq üçün bu iki fərqli cəbhəyə önəm verir.

Eynilə İraqa da böyük əhəmiyyət verir, lakin İraq cəbhəsi regional üstünlük yaratmaq üçün prioritet verilən geosiyasi məqsədlərdən biri sayıla bilər. Digər tərəfdən, İsrail ilk növbədə İrana qarşı təhlükəsizlik strategiyalarını müqavimət oxundakı ölkələri hədəf almaq üçün formalaşdırıb, daha sonra birbaşa İranı hədəfə almağa yönəlib. Bu əsasda İsrail, ilk növbədə, sərhədinə ən yaxın bölgələrdə hərbi fəaliyyətini artırır və bu yaxın mühitin təhlükəsizliyinə önəm verir. Çünki yaxın mühitin İranın təsiri altında olması İsrail üçün təhlükəsizlik riskləri və təhdidləri yarada bilər.

Əslində, İsrailin Suriyadakı hava hücumları və hərbi əməliyyatları da bu motivlər istiqamətində formalaşır, xüsusən də Colan təpələri ilə formalaşdırmağa çalışılan İran cəbhəsini şikəst etmək və məhdudlaşdırmaqdır. Digər tərəfdən, İranın Yəməndəki mövcudluğu, xüsusilə, Bab əl-Məndəb boğazı və Ədən körfəzi üzərində hökmranlığı, eləcə də Fars körfəzinin girişinə nəzarət, İranın regional güc olma məqsədinə uyğundur.

İran İsraili Levant bölgəsi (Livan, Suriya) vasitəsilə mühasirəyə almaq istəyərkən, 2020-ci ildə “Normallaşma Sazişləri” ilə başlayan yüksək templi diplomatik proses İranın geosiyasi baxımdan mühasirəyə alındığı yeni regional kontekstin formalaşmasına səbəb olub. ABŞ prezidenti Donald Tramp dövründə başlayan “Normallaşma Sazişləri” ilə İsrail Körfəzdəki ərəb ölkələri ilə münasibətlərini yaxşılaşdırıb. Bu razılaşmalar çərçivəsində İsrail bütün Körfəz ölkələri daxilində təsir dairəsini inkişaf etdirmək imkanı əldə edib. Xüsusilə, Bəhreyn və BƏƏ-ni İsrailin bu nöqtədə cəmləşdiyi Körfəz ölkələri kimi təsnif etmək olar. Son zamanlar, Benyamin Netanyahunun yenidən baş nazir olması ilə yenə də geosiyasi hədəflər çərçivəsində Səudiyyə Ərəbistanının “İbrahim Razılaşmaları”na daxil edilməsi səyləri mühüm prioritetə çevrilib. Bu addımın prioritetləşdirilməsi Çinin vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında münasibətlərin yaxşılaşdırılmasını da gücləndirir. Çünki İranın Səudiyyə Ərəbistanı ilə yaxşı münasibətləri İsrailin regional geosiyasi prioritetlərinə zidd bir vəziyyət təqdim edir.

İsrail “Normallaşma Müqavilələri” ilə İrana qarşı, xüsusən də Körfəzdə regional təsir dairəsini genişləndirməyə və gücləndirməyə çalışır. Normallaşma prosesində iştirak edən ölkələr birbaşa anti-İran koalisiyasında iştirak etmək istəməsələr də, İsrail bu ölkələrlə münasibətlərini yaxşılaşdırmaqla əhəmiyyətli üstünlüklər və imkanlar əldə edə bilər.

Beləliklə, ilk növbədə iqtisadi cəhətdən inkişaf etdirilən əlaqələr təhlükəsizlik və hərbi səviyyəyə qədər dərinləşir. Yeni şərtlər İsrailə İrana qarşı təhlükəsizlik səviyyəsində əhəmiyyətli üstünlüklər verə bilər. Digər tərəfdən, İsrailin Azərbaycanla münasibətləri dərinləşdiyi halda, Qarabağ zəfərindən sonra Türkiyə ilə münasibətlərin yaxşılaşması da eyni şəkildə İsrailin regional miqyasda həyata keçirdiyi geosiyasi məqsədlərin təsiri altındadır.

Bundan əlavə, son zamanlar Türkmənistanla münasibətlərini yaxşılaşdıran İsrail İranın sərhəd ölkələrində təsir dairəsini inkişaf etdirmək imkanı əldə edib. Pakistan və Əfqanıstandan başqa, İranı geosiyasi baxımdan böyük ölçüdə mühasirəyə alıb. Yenə də İsrail bu mühasirəni daha çox Şimali İraqdan keçirməyə çalışır.

İran bu geosiyasi mühasirəyə qarşı asimmetrik və hibrid vasitələrə əl atıb. İranın bu mühasirəyə reaksiyaları xüsusilə İraq və Azərbaycanda artıb. Bu reaksiyalar, ilk növbədə, ballistik raketlər və kamikadze PUA hücumları vasitəsilə görünən olub. Lakin İraq Suriyada müqavimət oxu daxilində təyin olunmuş vəkil qruplarda bu reaksiyaların inkişafında müxtəlif rollar oynayıb. Lakin bu asimmetrik və hibrid əsaslı reaksiyalar yeni yaranmış geosiyasi mühasirənin dəyişməsinə səbəb ola biləcək istənilən çəkindirici qüvvəni yarada bilməyib. Bu kontekstdə İran İsrailin “Normallaşma Müqavilələri” ilə başlatdığı mühasirə strategiyasına qarşı addımlar atmağa çalışıb. Bu vəziyyət, xüsusən də Qarabağ zəfərindən sonra Azərbaycanın “Zəngəzur dəhlizi”nin açılması səylərinə qarşı göstərilən reaksiyalar və strategiyalarla eyni şəkildə başa düşülür. Çünki İran Azərbaycanın “Zəngəzur dəhlizi” layihəsini geosiyasi sərhədlərin dəyişdirilməsi kimi qiymətləndirib və bunun İran üçün “qırmızı xətt” olduğunu vurğulayıb.

O cümlədən “Zəngəzur dəhlizi” layihəsini “NATO Turan” kimi qələmə verməklə, Rusiya və Çini öz narahatlıqlarında tərəfdaş etməyə çalışıb. Əslində, bu axtarış İranın asimmetrik və hibrid avtomobillərə verdiyi prioritet reaksiyaların geosiyasi mühasirəyə qarşı istənilən çəkindiricini yarada bilmədiyi düşüncəsinin nəticəsidir.

İran böyük dövlətlərlə (Rusiya və Çin) ittifaqlar yaratmaqla İsraili geosiyasi mühasirəsindən çəkindirməyə çalışır. Ancaq İsrailin son vaxtlar “Normallaşma Razılaşmaları” ilə həyata keçirdiyi mühasirə strategiyasına bənzər bir cavab axtardığı da görünür.

İran prezidenti İbrahim Rəisinin Suriyadakı son təmasları, xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahianın Livan və İordaniyadakı təmasları da bu əks-strategiyanın konkret inkişafı sayıla bilər. Buna uyğun olaraq İranın geosiyasi mühasirəyə qarşı Fars körfəzi, Qırmızı dəniz və Hind okeanına önəm verdiyi anlaşılır. Xüsusilə, iri təchizat və dəstək gəmiləri ilə dənizlərdə irəli mobil bazalar yaradaraq, geosiyasi mühasirəyə qarşı möhkəmlənməyə çalışır. Məlum məqamda İsrailin müdafiə naziri Yoav Qallant da böyük hərbi təchizat və dəstək gəmilərini gündəmə gətirib və İranın bu gəmiləri ballistik raketlər və pilotsuz uçuş aparatları ilə təchiz edərək dənizdə irəli müdafiə bazaları qurduğunu vurğulayıb. Bu yolla İran regional ağalıq yaratmaq məqsədinə qarşı başlatdığı geosiyasi mühasirə istiqamətində qabaqlayıcı addımlar atmağa çalışır. İş o yerə çatıb ki, İran dəniz səthində üzən modern müdafiə və hücum bazaları yaratmaqla ərazi üstünlüyünü, girişə nəzarət və yeni mövqelər əldə etməyə çalışır.

İranın son vaxtlar İsrailin geosiyasi mühasirəsinə qarşı tətbiq etdiyi yeni strategiyalardan biri də müqavimət cəbhələri oxunu birləşdirməkdir. Əslində, son aylarda Livan və Fələstin cəbhəsi üzərindən eyni vaxtda İsrailə qarşı raket hücumları həyata keçirilib. Bu, İranın İsrailə qarşı müqavimət cəbhələrini birləşdirmək strategiyasına və çox cəbhəli dağıdıcı müharibəyə işarə edən maraqlı və mühüm hadisədir. Hazırkı strategiya İsrailin “Normallaşma Müqavilələri” vasitəsilə İrana qarşı əldə etdiyi üstünlükləri məhdudlaşdırmaq üçün hazırlanır. Bu motivasiyadan asılı olaraq inkişaf edən strategiya dəyişikliyinin əlamətləri arasında çox cəbhəli məhvetmə müharibəsi strategiyası da var.

Nəticədə İran İsrailin 3 ilə yaxındır davam edən geosiyasi mühasirə strategiyasına qarşı addımlar atmağa can atır. Bu mühasirəni yarmaq axtarışları İranın ənənəvi strategiyalarına zidd olaraq yeni meyillərə meylli olduğu qənaətini gücləndirir. İsrailin “Normallaşma Müqavilələri”nə, İsrail üçün çox əhəmiyyətli olan İordaniya, Suriya və Livan təmaslarına, eləcə də dənizlərdə irəli müdafiə və hücum bazalarının yaradılması strategiyasına qarşı, makro səviyyədə bunlar sözügedən geosiyasi mühasirədən çıxmaq üçün atılan addımlar kimi qiymətləndirilir.

Y. QACAR

Ana səhifəyə dön