09:32 / 09-05-2025
SOCAR-da yeni təyinat olub
Xamenei İran-ABŞ nüvə danışıqlarına yaşıl işıq yandırır
Tarix: 26-09-2023 13:20 | Bölmə: Slayd
Xamenei İran-ABŞ nüvə danışıqlarına yaşıl işıq yandırır

İranın nüvə müzakirəçilərinə ABŞ-la birbaşa danışıqlara girmək icazəsi verilib. Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xameneinin 180 dərəcə dönüşü İranın nüvə proqramı ilə bağlı mübahisələr üçün dönüş nöqtəsi ola bilər.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj.media” yazıb.

Sayt yüksək səviyyəli mənbə ilə danışıb.

Anonimlik şərti ilə danışan İran mənbələri bildiriblər ki, ali nüvə müzakirəçisi Əli Baqeri-Kəni Ağ evin Yaxın Şərq və Şimali Afrika üzrə koordinatoru Brett MakQurkla yaxın həftələrdə Omanda görüşməyə hazırdır.

Mənbələrin iddia etdiyi iclas reallaşarsa, növbəti addım BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü (Böyük Britaniya, Fransa, Çin, Rusiya və ABŞ) və Almaniyanın İranla görüş keçirməsi olacaq. Mənbələrdən biri fərz edir ki, əgər sonuncu toplantı baş tutsa, bu, Birgə Kompleks Fəaliyyət Planı (JCPOA) çərçivəsində “Keçid Günü”ndən sonra, yəni oktyabrın 18-də ola bilər.

İran mənbələri Tehranın məqsədinin İran-ABŞ danışıqlarının dalana dirəndiyi 2022-ci ilin payızına qayıtmaq olduğunu bildirib. Bununla belə, bu, ötən il İranın antirejim aksiyalarına ölümcül basqısından sonra Qərb paytaxtlarında əhval-ruhiyyənin necə dəyişdiyini nəzərə almır.

İslam Respublikasının Rusiyaya silah təhvil verməsi vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirib. Avropa üçün Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi əsas təhlükəsizlik təhdididir. İran isə Moskva ilə münasibətləri, xüsusən də hərbi sahədə görünməmiş səviyyəyə qaldırmaq üçün münaqişədən istifadə edib. Bu dinamika İranın Rusiyaya silahlı PUA tədarükünü Avropanın siyasi gündəminin əsas bəndinə çevirib. O, həmçinin E3 (Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya) arasında Rusiyanın da iştirak etdiyi çoxtərəfli şəraitdə İranla əlaqə saxlamağa marağını xeyli azaldıb.

JCPOA-nın özünə gəlincə, Vaşinqton aydın şəkildə bildirib ki, o, sazişin təmiz dirçəldilməsini əlverişli variant kimi görmür. Co Bayden administrasiyası dəyişikliklərdə, o cümlədən İranın nüvə fəaliyyətlərinə qoyulan məhdudiyyətlərin uzadılmasında israrlıdır.

Eyni zamanda, məlumatlı müşahidəçilər “Amwaj.media”-ya özəl olaraq bildiriblər ki, JCPOA-nın yalnız sonradan həyata keçirilən dəyişikliklərlə bərpası ilə bağlı anlaşma olsa belə, Ağ evin 2024-cü il ABŞ prezidentliyinə qədər belə bir sövdələşməyə getmə ehtimalı yoxdur.

Bu, Donald Tramp administrasiyasının 2018-ci ildə nüvə sazişindən birtərəfli şəkildə çıxmasından sonra İranın ilkin sövdələşmənin dəyişdirilə bilməyəcəyində təkid etdiyi bir vaxtdadır. Tehran həmçinin Avropanın sərtləşən mövqeyinə, o cümlədən Avropanın JCPOA çərçivəsində “Keçid Günü”ndə ləğv edilməsi nəzərdə tutulan sanksiyaları ləğv etməkdən imtinasına sərt reaksiya verib.

Nəyin mümkün və nəyin mümkün olmadığının fərqli şərhləri İran-ABŞ birbaşa əlaqəsinin real olaraq nəyə nail ola biləcəyi ilə bağlı əsas suallar doğurur. Digər tərəfdən, ikitərəfli nüvə danışıqları ilə bağlı 2018-ci ildən sonrakı tabuya son qoyulması indiyə qədər düşünülməmiş həll yollarına qapı aça bilər.

2018-ci ildə JCPOA-dan birtərəfli qaydada çıxmasından sonra ovaxtkı ABŞ prezidenti Tramp (2017-21) dəfələrlə yeni nüvə sazişi üzrə danışıqlar aparmağa çalışdı. İranın ozamankı baş müzakirəçisi, xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif (2013-21) 2019-cu ildə razılığa gəlmək üçün birbaşa Ağ evə danışıqlara dəvət edilmişdi. Bununla belə, Xamenei, Trampın JCPOA-dan çıxmasını geri çevirməyincə, birbaşa danışıqları qəti şəkildə rədd etdi. Bu dinamika Tehran və Vaşinqtonun 2020-ci ilin yanvarında ABŞ-ın Bağdadda Qüds Qüvvələrinin komandiri Qasim Süleymaninin öldürülməsi və bunun ardınca İranın İraqdakı ABŞ bazalarını bombalaması ilə nəticələnən eskalasiya dövrünə girməsi demək idi.

Prezident Bayden 2021-ci ilin yanvarında vəzifəyə gələndə İranda ümidlər var idi ki, o, Trampın JCPOA-dan çıxmasını ləğv etmək üçün seçkiqabağı vədini dərhal yerinə yetirəcək. Belə bir nəticə əldə etməyə çalışan İranın mühafizəkarların üstünlük təşkil etdiyi parlamenti 2020-ci ilin dekabrında İran hökumətini Bayden prezident olduqdan sonra 30 gün ərzində sazişə yenidən qoşulmadığı təqdirdə nüvə fəaliyyətlərinə dair JCPOA məhdudiyyətlərindən imtinaya məcbur edən qanun qəbul etdi. Nüvə sazişinin təmiz bərpasının olmaması son nəticədə yenilənmiş eskalasiya dövrü yaratmağa kömək etdi, açıq-aşkar birbaşa əlaqə tabu olaraq qaldı.

Bununla belə, hesablamaların 2023-cü ildə dəyişdiyi görünür. Bu ilin əvvəlində İranın siyasi rəhbərliyi ABŞ fiqurları ilə “Track II” danışıqlarına yaşıl işıq yandırdı.

“Amwaj.media”-nın məlumatına görə, Şimali Avropada çoxlu sessiyalar keçirilib və hər iki tərəfdən yaxşı əlaqələri olan keçmiş rəsmilər, beyin mərkəzləri və akademiklər arasında fikir mübadiləsi üçün platforma yaradılıb. Bu arada, məlumatlı mənbələrin izah etdiyinə görə, İran və ABŞ rəsmiləri bir sıra məsələləri müzakirə etmək üçün dəfələrlə görüşüblər.

Bu tədbirlər gərginliyi “azaltmaq” üçün qeyri-rəsmi anlaşmanın yaranmasına kömək etdi. İranın addımları yüksək zənginləşdirilmiş uranın yığılmasında ləngimə, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) ilə əməkdaşlığı artırmaq və regionda təxribatlardan qaçmaqdan ibarətdir. ABŞ tərəfdən, sanksiyaların tətbiqi daha az sərt olub, İrana üçüncü ölkələrdə dondurulmuş aktivlərə giriş icazəsi verilib.

İran mənbələrinin məlumatına görə, məhz bu kontekstdə ABŞ-ın real dividendlərlə nəticələnən praktiki tədbirləri ilə Xamenei Baqeri-Kaniyə birbaşa ABŞ ilə danışıqlar aparmaq üçün geniş səlahiyyətlər verib.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər