09:32 / 09-05-2025
SOCAR-da yeni təyinat olub
İranı İsraillə müharibədən çəkindirən 7 əsas səbəb var
Tarix: 05-12-2023 12:03 | Bölmə: Slayd
İranı İsraillə müharibədən çəkindirən 7 əsas səbəb var

Başlandığı gündən Qəzzadakı müharibənin potensial olaraq İran və İsrail arasında birbaşa münaqişə olduğu düşünülür. “Hizbullah” bu müharibədə yeni cəbhə açmaqla hədələyir və İranın sərt xətt tərəfdarları ölkənin davaya birbaşa müdaxilə ehtimalını alqışlayırlar. Keçən ay İranın keçmiş xarici işlər naziri Cavad Zərif də sərt xətt tərəfdarlarının İranın ali liderinə HƏMAS-ın adından İsraillə münaqişəyə girməyə razı salmağa çalışdığı məktubu xatırladıb.

Amma regional müharibənin genişlənmə ehtimalı azdır. İranlı sərt xətt tərəfdarlarının səsləndirdiyi şüarlara baxmayaraq, İranın strateji düşüncəsinin reallığı daha ehtiyatlıdır. Tehranın HƏMAS naminə İsraillə müharibəyə başlamamasının ən azı 7 səbəbi var.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Birincisi, İran İslam Respublikası 1980-ci illərdə İraqla müharibə zamanı olduğu kimi cəmiyyəti yeni müharibəyə cəlb edə bilməz. İraq ordusuna müqavimət göstərən və Bağdadı İran ərazisindən çəkilməyə məcbur edən digər amillərlə yanaşı, o, insanların amansız səfərbərliyi dövrü idi. Lakin bir neçə onilliklər sonra cəmiyyətin siyasi sistemə dəstəyi əhəmiyyətli dərəcədə azaldı. Ötənilki etirazlardan sonra, qismən ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi sanksiyaların səbəb olduğu iqtisadi böhranla birlikdə, gənclər və şəhər orta təbəqəsi arasında narazılıq artıb.

İkincisi, İran hökumətindəki mötədil fraksiya İranın müharibəyə birbaşa müdaxiləsinə qarşıdır. Həqiqətən də, Qəzzadakı müharibə Tehranda siyasi parçalanmaları dərinləşdirib. Sərt xətt tərəfdarlarının təhdidlərinin qiymətləndirilməsində, HƏMAS-ın məhvi avtomatik olaraq “Hizbullah”ın sonrakı süqutu və son nəticədə İrana hərbi hücumla əlaqələndirilir. Buna görə də, onlar İranın şiə vəkilləri tərəfindən İraq və Suriyadakı Amerika bazalarının hədəf alınmasını dəstəkləyirlər.

Bu fikir İranın ABŞ-la müharibədə potensial iştirakının dağıdıcı nəticələri barədə ardıcıl olaraq xəbərdarlıq edən mötədil siyasətçilərin, xüsusən, Zərifin fikirləri ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. O, İsrailin alqışlayacağı ABŞ-la ölümcül münaqişənin əleyhdarıdır. İran prezidenti İbrahim Rəisi hökuməti tərəfindən təcrid edilsə də, Zərif hələ də İslam Respublikasının siyasi elitaları və hətta onun cəmiyyəti arasında böyük nüfuza malikdir.

Üçüncüsü, İsrailin HƏMAS-ın oktyabrın 7-də hücumunun qarşısını almaqda açıq-aşkar uğursuzluğu Tehranın İsrailə qarşı strateji hesablamalarını dəyişdirmir. İsrail “Dəmir Qübbə” hava hücumundan müdafiə sistemi kimi yüksək müdafiə texnologiyasına etibar etsə də, HƏMAS ona qarşı əhəmiyyətli hərbi və kəşfiyyat zərbəsi vurub və bununla da onun çəkindirmə siyasətini sarsıdıb. Lakin bu, İranın nə İsrailə baxışını, nə də regiondakı güc dinamikasını dəyişir. HƏMAS əməliyyatı İrana raket gücündən istifadə edərək İsrailə meydan oxumaq imkanı vermir. Əksinə, İran hesab edə bilər ki, İsrail çəkindirmənin bərpasını ekzistensial prioritet hesab edir və bunun üçün fövqəladə hərbi və ya siyasi riskləri nəzərə almağa dəyər.

Dördüncüsü, ənənəvi müdrikliyin əksinə olaraq, nə HƏMAS, nə də “Hizbullah” İranın vəkilləri deyil; onları İranın qeyri-dövlət müttəfiqləri kimi düşünmək daha düzgün olardı. Tehranla HƏMAS arasında yuxarıdan aşağıya heç bir əlaqə yoxdur. HƏMAS öz hərəkətlərini İranla eyniləşdirsə də, onun yanaşmaları, xüsusən də Suriya vətəndaş müharibəsi zamanı HƏMAS-ın sünni anti-Əsəd üsyançılarını dəstəklədiyi zaman olduğu kimi fərqli ola bilər.



Amerika və İsrail kəşfiyyatı İranın yüksək səviyyəli rəsmilərinin HƏMAS əməliyyatından xəbərsiz olduğunu irəli sürüb. Noyabrın ortalarında “Reuters” iddia edib ki, İranın ali lideri Ayətullah Əli Xamenei HƏMAS-ın rəhbəri İsmayıl Haniyəyə İran hökumətinə İsrailə hücumla bağlı heç bir xəbərdarlıq edilmədiyi üçün Fələstin qruplaşmasına qarşı müharibəyə girməyəcəyini deyib.

Beşincisi, İranın Moskva və Pekindəki strateji tərəfdaşları HƏMAS-ı tam dəstəklədiklərini bəyan etməyib. İran özünün “Şərqə Baxış” siyasəti çərçivəsində Çin və Rusiya ilə birləşməyə çalışır və bu ölkələrlə münasibətlərini korlamaqdan çəkinir. Tehran, əslində, 2 il əvvəl “Taliban”ın Kabili ələ keçirilməsi ilə bağlı Çin-Rusiyanın gözləmə mövqeyinə istinadla, oxşar siyasət aparır. İranın məqsədi böyük beynəlxalq böhranlardan təcrid olunmamaqdır.

Altıncısı, İranda qərar qəbulu məsələsində nüfuzlu şəxslər arasında Fars körfəzindəki ərəb şeyxlərinin İran və İsrail arasında genişmiqyaslı müharibəni alqışlayacağına dair dərin inam mövcuddur. İran ümid edir ki, ərəb ölkələri daha geniş müharibə nəticəsində İsraillə əlaqələri kəsəcək, lakin bu, ərəb ictimai rəyi ölkələrinin xarici siyasətinə çox az təsir edir. Onların liderləri çoxdan HƏMAS-ı İranın vəkili sayır, amma onlar İsrailin birdəfəlik dağılmasını görməkdən də məmnun olacaqlar.

İranın müharibəyə açıq-aşkar girmək istəməməsinə təsir edən sonuncu və ən mühüm amil Xameneinin regional münaqişələrə dair xüsusi nöqteyi-nəzəridir. Qərbdəki ümumi baxışın əksinə olaraq, İranın ali lideri regional münaqişələrə ideoloji deyil, realist mövqedən yanaşır. İraqla dağıdıcı müharibə zamanı İslam Respublikasının prezidenti vəzifəsində çalışaraq, o, müharibənin nəticələrini, xüsusən də ABŞ-la ola biləcək müharibənin nəticələrini çox yaxşı bilir. Xüsusən, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun “Qüds” Qüvvələrinin keçmiş lideri Qasim Süleymaninin öldürülməsindən sonra. Bu cür davranış onun regional böhranların həllində ümumi strategiyasına uyğun gəlir. Təxminən 20 il əvvəl Əfqanıstanın şimalında iranlı diplomatları “Taliban” qətlə yetirdikdə və İranda ictimai əhval-ruhiyyə böyük müdaxiləyə meylləndikdə, Xamenei və o zamankı Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Həsən Ruhani gərginliyin qarşısını aldılar.

Bir-biri ilə bağlı bu 7 səbəb İslam Respublikasının HƏMAS adından müharibəyə qoşulmaq istəməməsini izah edir. Qəzzada müharibə İranın nüvə proqramını sürətləndirə bilər. İranda, əsasən də sərt xətt düşərgəsində güclü çağırışlar var ki, HƏMAS-ın məhv edilməsinin qarşısını almaq üçün ən mühüm aləti kimi nüvə imkanları tam şəkildə həyata keçirilsin. Onlar hesab edirlər ki, İranın əsas kartı nüvə silahı yaratmaq təhdididir və Suriyanın Əsəd hökumətinə keçmiş dəstəyi kimi, Tehran müttəfiqlərinə mütləq dəstək nümayiş etdirməlidir. Bu mülahizə İsrailin ultramillətçi naziri Amiçai Eliyahu “bir seçim” olaraq Qəzza zolağına atom bombasının atılmasını müdafiə etdikdən sonra ciddi sürət qazanıb.

İran Qəzzada strateji aktivi olan HƏMAS-ı tərk etməyə hazır deyil. Tehran səssiz qalmaq əvəzinə, çox güman ki, münaqişəni genişmiqyaslı regional müharibəyə çevirmədən, “Hizbullah”, İraq və Suriyadakı şiə vəkilləri vasitəsilə həm İsrailə, həm də ABŞ-a təzyiq göstərməyə davam edəcək.

Y. QACAR





Bölməyə aid digər xəbərlər