20:36 / 18-09-2024
“Rusiya ən azı daha iki il döyüşə bilər” - General
20:26 / 18-09-2024
Almaniya qarışqaların hücumuna məruz qalıb
20:13 / 18-09-2024
Ruslar Qara dənizdə taxıl gəmisini vurub - Foto
20:05 / 18-09-2024
Livanda yenidən silsilə partlayışlar baş verir
19:08 / 18-09-2024
Leyla Əliyeva Milli Qəhrəmanın ailəsini ziyarət edib - Fotolar
19:02 / 18-09-2024
Leyla Əliyeva Biləsuvarda orta məktəbdə - Fotolar
18:34 / 18-09-2024
Avropa Komissiyasının üzvlüyünə dinləmələr nə vaxt olacaq?
18:07 / 18-09-2024
Ermənistan Azərbaycandan qaz alacağını istisna etmir
18:05 / 18-09-2024
"Fənərbağça"-"Qalatasaray" derbisini Atilla Karaoğlan idarə edəcək
17:53 / 18-09-2024
Keçmiş vəkil məhkəmə zalında həbs olunub
17:38 / 18-09-2024
Mədəniyyət nazirinin müavinlərinin sayı artırılıb
17:31 / 18-09-2024
Bulvar İdarəsinin sabiq rəisi 2 milyon manat mənimsəyib?
17:16 / 18-09-2024
"Azərreyl"ə yeni baş məşqçi təyin edilib
16:49 / 18-09-2024
Ərdoğan: "Bu, tamamilə qarayaxmadır"
16:18 / 18-09-2024
Ceyhun Bayramov ABŞ rəsmisi ilə görüşüb - Açıqlama
16:10 / 18-09-2024
"Kəpəz" portuqaliyalı müdafiəçi transfer edib
15:53 / 18-09-2024
Leyla Əliyeva “Kəpənək” uşaq bağçasının açılışında iştirak edib - Fotolar
15:53 / 18-09-2024
Diplomatik korpus üzvləri Kəlbəcərdə səfərdədir - Fotolar
15:32 / 18-09-2024
"Tesla" avtomobilinə rəqib hazırlayırlar
15:23 / 18-09-2024
Açıq havada dərs deyən müəllimə işdən azad olunmasının səbəblərini açıqlayıb
15:20 / 18-09-2024
Məşhur rejissor böyük faciədən bəhs edən film çəkəcək
14:55 / 18-09-2024
"Roma" De Rossini istefaya yollayıb
14:23 / 18-09-2024
Peskov: "Kreml Paşinyanla qətiyyən razı deyil"
14:11 / 18-09-2024
Ukraynada sülhə necə nail olmalı?
13:58 / 18-09-2024
“Ulduz” jurnalının sentyabr sayı... - Foto
13:53 / 18-09-2024
Əli Əsədov təhsillə bağlı daha bir qərar imzalayıb
13:36 / 18-09-2024
Həbsdəki sabiq vəzifəli şəxslərin şikayətləri qismən təmin edilib
13:05 / 18-09-2024
KTN-nin şöbə müdiri vəzifədən azad edilib - Yeni təyinat
12:52 / 18-09-2024
Hikmət Hacıyev: "Regionda gərginlik ocaqları yaratmaq istəyirlər"
00:07 / 14-09-2024
Gəncədə 18 yaşlı qadın bıçaqlanıb
18:01 / 14-09-2024
Hərbçimiz güllələnib
00:17 / 15-09-2024
Bakının erməni-bolşevik işğalından azad olunmasından 106 il ötür
13:30 / 14-09-2024
Azərbaycan Qran-prisi: "Mercedes" pilotu birinci olub - (Yenilənib)
00:01 / 16-09-2024
Bu gündən dərslər başlayır
12:38 / 15-09-2024
İlham Əliyev “Formula 1”in prezidenti və baş icraçı direktoru və supermodeli qəbul edib - Yenilənib
18:29 / 15-09-2024
Azərbaycan Qran-prisinin qalibi bəlli olub
14:21 / 15-09-2024
23 saylı Nəsimi-Səbail dairəsində pozuntu təsdiqlənib
09:30 / 14-09-2024
Prezident “Xəqani” bağında və ətraf ərazilərdə yaradılan şəraitlə tanış olub - Fotolar
20:26 / 16-09-2024
Qızıl dollara qənim kəsilib
16:31 / 14-09-2024
Daha bir seçki dairəsində pozuntular araşdırılıb
00:03 / 15-09-2024
FHN işçiləri qəzaya düşüb - Ölən və yaralılar var
Zəngəzur dəhlizi - 11 ölkənin qoşulduğu savaş böyüyür
Tarix: 09-09-2024 16:33 | Bölmə: Slayd
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana səfəri, prezident İlham Əliyevlə görüşməsi, habelə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla telefon danışığı fonunda Zəngəzur dəhlizi ətrafında aktivləşmə müşahidə edilir. Xüsusilə rəsmi Bakı son bir neçə ayda apardığı intensiv və məhsuldar danışıqlarla dəhlizin açılması üçün regionda marağı olan bir çox ölkənin dəstəyini ala bilib. Bununla belə, həm Cənubi Qafqazda, həm də böyük güclər arasında Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəməyənlər var.
Dəhlizin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr onsuz da geosiyasi müstəvidə qütbləşirdi. Zəngəzur dəhlizi isə bu qütbləşməni daha da kəskinləşdirib.
Sual yaranır: Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr hansılardır? Onların marağı, hədəfi və narahat edən maraqlar nələrdir?
Hesab edirəm, bu suallara cavab tapmaq üçün Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən ölkələrə həm Cənubi Qafqaz, yəni regional kontekstdə, həm də böyük güclər, yəni geosiyasi kontekstdə baxmaq lazımdır.
Qeyd edim ki, Azərbaycan və Ermənistanın məsələyə baxışı aydın olduğu üçün bu iki ölkənin mövqeyi yazıda əks olunmayacaq.
Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinə baxışı ehtiyatlıdır. Yəni rəsmi Tbilisi dəhlizin açılmasına qarşı olmasa da, narahatlığı var. Gürcüstanı narahat edən başlıca məsələ Zəngəzur dəhlizinin açılması və Ermənistanla Azərbaycanın sülh müqaviləsi imzalaması fonunda regional əhəmiyyətini itirməsidir.
Mövcud şərtlər daxilində Azərbaycan neft və qaz layihələrini Gürcüstanla icra edir. Bunun müqabilində Tbilisi həm gəlir əldə edir, həm də qeyd olunan təbii sərvətləri ucuz ala bilir. Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda isə Bakı bütün bunları həm də Ermənistanla edə bilər.
Türkiyə Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəyir. Ankaranın məsələyə baxışı Avropaya nəql ediləcək neft və qazın həcminin artması ilə bağlıdır. Daha dəqiqi, Türkiyə Osmanlının bir zamanlar Baharat və İpək yoluna nəzarəti fonunda Qərbə qarşı etdiyi təzyiqi indi neft, qazla etməyi düşünür. Düzdür, Türkiyə Avropaya neft, qaz nəql etmir, amma Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda Bakının yeni layihələrlə nəql ediləcək neft və qazın həcmini artıracağını bilir. Türkiyə isə bunun Avropaya daşınmasında ötürücü ölkə kimi söz sahibi olmaqla Qərbə qarşı təzyiq rıçaqları əldə etməyi arzulayır. Bundan başqa, Bakının neft və qazın nəqlini artırması Türkiyənin də enerji asılılığına son qoya bilər.
İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəmir. Tehranın məsələyə baxışı həm narahatlıq, həm də maraqlar kontekstində diqqət çəkir. İran dəhlizin açılması fonunda regionda sərhədlərin dəyişəcəyini düşünür. Bu isə öz növbəsində Tehranın Avropaya əsas çıxışının bağlanması deməkdir. Bundan başqa, Ermənistan ilə sərhəd İran üçün illeqal fəaliyyətlər üçün də vacibdir. Söhbət qanunsuz silah və narkotik dövriyyəsindən gedir. Tehran Ermənistan üzərindən Avropaya bu iki qanunsuz ticarəti aparır və nəticədə milyonlarla dollar əldə edilir.
Tehranı narahat edən digər faktor da Azərbaycanla bağlıdır. Dəhlizin açılması fonunda Bakının güclənəcəyini bilən Tehran Qarabağ, Zəngəzurdan sonra hədəfin Cənubi Azərbaycan olacağını düşünür. Xüsusilə Ankara və Bakının bu istiqamətdə konkret plan üzrə hərəkət etdiyi fikri Tehranı siyasi paranoyaya salır.
Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən əsas ölkələrdəndir. Kremlin məsələyə baxışı regional kommunikasiyalara nəzarət etməkdir. Ukrayna ilə müharibə kontekstində Qərbin sanksiyaları Kremlin gəlirlərinə ciddi təsir edib. Rusiya həm Qərbə qarşı təzyiqləri artırmaq, həm də əlavə nəfəslik əldə etmək üçün dəhlizin açılmasını istəyir.
Onu da qeyd edim ki, 10 Noyabr bəyanatına görə, dəhlizin təhlükəsizliyini Rusiya təmin etməlidir.
Nəticə etibarilə Türkiyə, Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını arzulayır, İran qarşı çıxır, Gürcüstan isə ehtiyatla yanaşır. Lakin regional aktorlardan əlavə, dəhlizin açılmasına təsir edəcək əsas faktor geosiyasi aktorlardır.
Misal üçün, Çin dəhlizinin açılmasını istəyir. Pekin bunu “Bir kəmər, Bir yol” layihəsinin tərkib hissəsi görür. ABŞ isə dəhlizin açılmasında vəziyyətə görə hərəkət edir. Yəni açılma ehtimalı artdıqca qarşı çıxır.
Avropada dəhlizin açılmasında maraqlı olan əsas aktorlar Böyük Britaniya və İtaliyadır. Qarşı çıxan ölkə isə Fransadır. Makron hakimiyyətinin dəhlizə baxışı, yanaşması neqativdir.
Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizinin açılma ehtimalı hazırda 50 faizin üzərindədir. Təbii ki, bunun dəhliz və ya yol prinsipi ilə olacağı hələlik bəlli deyil. Bundan başqa, dəhlizə kimin nəzarət edəcəyi də fikir ayrılığı yaradan məqamlardandır.
Turan RZAYEV
Politoloq
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-09-2024 16:33 | Bölmə: Slayd
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycana səfəri, prezident İlham Əliyevlə görüşməsi, habelə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla telefon danışığı fonunda Zəngəzur dəhlizi ətrafında aktivləşmə müşahidə edilir. Xüsusilə rəsmi Bakı son bir neçə ayda apardığı intensiv və məhsuldar danışıqlarla dəhlizin açılması üçün regionda marağı olan bir çox ölkənin dəstəyini ala bilib. Bununla belə, həm Cənubi Qafqazda, həm də böyük güclər arasında Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəməyənlər var.
Dəhlizin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr onsuz da geosiyasi müstəvidə qütbləşirdi. Zəngəzur dəhlizi isə bu qütbləşməni daha da kəskinləşdirib.
Sual yaranır: Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən və istəməyən ölkələr hansılardır? Onların marağı, hədəfi və narahat edən maraqlar nələrdir?
Hesab edirəm, bu suallara cavab tapmaq üçün Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən ölkələrə həm Cənubi Qafqaz, yəni regional kontekstdə, həm də böyük güclər, yəni geosiyasi kontekstdə baxmaq lazımdır.
Qeyd edim ki, Azərbaycan və Ermənistanın məsələyə baxışı aydın olduğu üçün bu iki ölkənin mövqeyi yazıda əks olunmayacaq.
Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinə baxışı ehtiyatlıdır. Yəni rəsmi Tbilisi dəhlizin açılmasına qarşı olmasa da, narahatlığı var. Gürcüstanı narahat edən başlıca məsələ Zəngəzur dəhlizinin açılması və Ermənistanla Azərbaycanın sülh müqaviləsi imzalaması fonunda regional əhəmiyyətini itirməsidir.
Mövcud şərtlər daxilində Azərbaycan neft və qaz layihələrini Gürcüstanla icra edir. Bunun müqabilində Tbilisi həm gəlir əldə edir, həm də qeyd olunan təbii sərvətləri ucuz ala bilir. Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda isə Bakı bütün bunları həm də Ermənistanla edə bilər.
Türkiyə Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəyir. Ankaranın məsələyə baxışı Avropaya nəql ediləcək neft və qazın həcminin artması ilə bağlıdır. Daha dəqiqi, Türkiyə Osmanlının bir zamanlar Baharat və İpək yoluna nəzarəti fonunda Qərbə qarşı etdiyi təzyiqi indi neft, qazla etməyi düşünür. Düzdür, Türkiyə Avropaya neft, qaz nəql etmir, amma Zəngəzur dəhlizinin açılması fonunda Bakının yeni layihələrlə nəql ediləcək neft və qazın həcmini artıracağını bilir. Türkiyə isə bunun Avropaya daşınmasında ötürücü ölkə kimi söz sahibi olmaqla Qərbə qarşı təzyiq rıçaqları əldə etməyi arzulayır. Bundan başqa, Bakının neft və qazın nəqlini artırması Türkiyənin də enerji asılılığına son qoya bilər.
İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasını birmənalı şəkildə istəmir. Tehranın məsələyə baxışı həm narahatlıq, həm də maraqlar kontekstində diqqət çəkir. İran dəhlizin açılması fonunda regionda sərhədlərin dəyişəcəyini düşünür. Bu isə öz növbəsində Tehranın Avropaya əsas çıxışının bağlanması deməkdir. Bundan başqa, Ermənistan ilə sərhəd İran üçün illeqal fəaliyyətlər üçün də vacibdir. Söhbət qanunsuz silah və narkotik dövriyyəsindən gedir. Tehran Ermənistan üzərindən Avropaya bu iki qanunsuz ticarəti aparır və nəticədə milyonlarla dollar əldə edilir.
Tehranı narahat edən digər faktor da Azərbaycanla bağlıdır. Dəhlizin açılması fonunda Bakının güclənəcəyini bilən Tehran Qarabağ, Zəngəzurdan sonra hədəfin Cənubi Azərbaycan olacağını düşünür. Xüsusilə Ankara və Bakının bu istiqamətdə konkret plan üzrə hərəkət etdiyi fikri Tehranı siyasi paranoyaya salır.
Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyən əsas ölkələrdəndir. Kremlin məsələyə baxışı regional kommunikasiyalara nəzarət etməkdir. Ukrayna ilə müharibə kontekstində Qərbin sanksiyaları Kremlin gəlirlərinə ciddi təsir edib. Rusiya həm Qərbə qarşı təzyiqləri artırmaq, həm də əlavə nəfəslik əldə etmək üçün dəhlizin açılmasını istəyir.
Onu da qeyd edim ki, 10 Noyabr bəyanatına görə, dəhlizin təhlükəsizliyini Rusiya təmin etməlidir.
Nəticə etibarilə Türkiyə, Rusiya Zəngəzur dəhlizinin açılmasını arzulayır, İran qarşı çıxır, Gürcüstan isə ehtiyatla yanaşır. Lakin regional aktorlardan əlavə, dəhlizin açılmasına təsir edəcək əsas faktor geosiyasi aktorlardır.
Misal üçün, Çin dəhlizinin açılmasını istəyir. Pekin bunu “Bir kəmər, Bir yol” layihəsinin tərkib hissəsi görür. ABŞ isə dəhlizin açılmasında vəziyyətə görə hərəkət edir. Yəni açılma ehtimalı artdıqca qarşı çıxır.
Avropada dəhlizin açılmasında maraqlı olan əsas aktorlar Böyük Britaniya və İtaliyadır. Qarşı çıxan ölkə isə Fransadır. Makron hakimiyyətinin dəhlizə baxışı, yanaşması neqativdir.
Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizinin açılma ehtimalı hazırda 50 faizin üzərindədir. Təbii ki, bunun dəhliz və ya yol prinsipi ilə olacağı hələlik bəlli deyil. Bundan başqa, dəhlizə kimin nəzarət edəcəyi də fikir ayrılığı yaradan məqamlardandır.
Turan RZAYEV
Politoloq
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 14:11
Ukraynada sülhə necə nail olmalı?
Dünən, 12:09
İş və istirahət günlərinin yerləri dəyişdirilib
Dünən, 11:39
Superböcəklər 39 milyon insanı ölümlə təhdid edir
Dünən, 09:45
Ölkəmizdə qrip əleyhinə vaksinasiyaya başlanılıb
Dünən, 00:16
MOSSAD "peycer"lərə necə müdaxilə edib?
17-09-2024, 18:49
COVID-in yeni variantı yayılır
17-09-2024, 12:16
Pezeşkianın 50 günü: İran prezidenti bu müddətdə nəyə nail olub?
17-09-2024, 11:49
Kursk savaşı: Rusiyanın minlərlə hərbçisi mühasirəyə düşə bilər - Foto
17-09-2024, 08:09
Bu gün güclü maqnit qasırğası olacaq
16-09-2024, 18:00
Azərbaycan Rusiya XİN-ə nota verib
16-09-2024, 17:17
Vəzifəli şəxslərə cinayət işi açılıb
16-09-2024, 14:57
General və sabiq rəislər yenidən hakim qarşısına çıxarılıb
16-09-2024, 13:35
Parlament seçkiləri: MSK onları deputat elan edib - Siyahı
16-09-2024, 12:25
Ermənistan iki ittifaq arasında tarazlıq axtarır
16-09-2024, 11:04
NATO Rusiyaya daha böyük zərbələr endirilməsinə tərəfdardır
16-09-2024, 10:21
Ölkəmizdə kiberhücumların sayı artıb
16-09-2024, 09:22
33 ildən sonra Şuşada ilk zəng çalınıb
16-09-2024, 08:06
Konqresdə UNO dinləmələri olacaq
13-09-2024, 15:46
Ermənistanın xilası üçün 76 il əvvəlki plan işə salınır
13-09-2024, 11:37
Putinin Türkiyəyə yubanan səfəri…- Səbəb nədir?
13-09-2024, 10:53
Ruslar Kurskda 10 yaşayış məntəqəsini azad edib
13-09-2024, 10:13
Təhsillə bağlı şirkətlər əhalini aldadır - Xəbərdarlıq
13-09-2024, 09:04
Milyarder kosmosa səyahət edib
13-09-2024, 08:24
NATO Ukraynaya qoşun yeritmək istəyir
12-09-2024, 15:18
İrana yeni sanksiyalar tətbiq olunacaq
12-09-2024, 12:11
Məhkəmə AXCP sədri Əli Kərimli barəsində qərar verib
12-09-2024, 11:28
İran kəşfiyyatı israilliləri necə ələ alır? - Sadə nümunə
12-09-2024, 09:43
Naxçıvandakı mövqelərimiz yenidən atəşə tutulub
12-09-2024, 09:18
Kursk əməliyyatı: ruslar Ukrayna ordusunun tutduğu mövqeləri geri alır
12-09-2024, 08:47
Bill Qeyts dünyanı iki mümkün fəlakətdən xəbərdar edir
12-09-2024, 08:04
Sentyabrın 18-də ikinci Ay tutulması olacaq
11-09-2024, 19:01
İlqar Məmmədov REAL Partiyasının sədri vəzifəsindən istefa verib
11-09-2024, 18:09
Rəsmi Moskva Paşinyanı sülh təşəbbüslərinə hörmətlə yanaşmağa çağırır
11-09-2024, 17:02
DTX daha bir kiberdələduzu saxlayıb
11-09-2024, 12:06
Pezeşkianın xarici siyasətində hansı dəyişikliklər gözlənilir?
11-09-2024, 10:47
İki gün geomaqnit qasırğası olacaq - Xəbərdarlıq
11-09-2024, 10:07
Üç ölkə İrana qarşı yeni cəza mexanizmi hazırlayır
11-09-2024, 08:47
Beyin xərçənginin diaqnozu üçün yeni üsul tapılıb
10-09-2024, 19:24
Paşinyan reallıqları təhrif edir
10-09-2024, 18:09
Müəllimlərin işə qəbulu müsahibəsinin nəticələri açıqlanıb
10-09-2024, 17:55
Azərbaycanda 9 ali məktəb yenidən təşkil ediləcək - (Yenilənib)
10-09-2024, 17:48
Milli Paralimpiya komandasının üzvləri təltif edilib - Siyahı
10-09-2024, 16:53
Perinatal Mərkəzdə 7 körpənin ölümü - Məhkəmə başlayır