16:46 / 19-04-2024
İlham Əliyev Rusiyaya gedir
Seçkilər “Köhnə Qazaxıstan”ı “Yeni Qazaxıstan”a çevirəcəkmi? - Təhlil
Tarix: 17-03-2023 12:43 | Bölmə: Slayd
Seçkilər “Köhnə Qazaxıstan”ı “Yeni Qazaxıstan”a çevirəcəkmi?

Qazaxıstanda martın 19-da seçkilər keçiriləcək və təxminən 20 ildə ilk dəfə olaraq hökumətyönlü partiyalardan olmayan namizədlərin mandat qazanmaq şansı var.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “bne Intellinews” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, seçkilər vilayət, rayon və şəhər şuraları, eləcə də parlamentin aşağı palatası olan Məclisi əhatə edir:

Milli Məclisə seçkilər son 4 parlament seçkisindən (2007, 2012, 2016 və 2021) fərqlənəcək.

Qazaxıstanda seçicilər ölkə konstitusiyasının təxminən üçdə birinə dəyişiklikləri təsdiqləyiblər. Həmin dəyişikliklərdən bəziləri Məclisə aiddir. Qanunverici orqanda 107 yer var idi, lakin Qazaxıstan Xalq Assambleyası üçün ayrılmış doqquz yer - ölkədəki çoxsaylı etnik qrupları təmsil edən və prezidentin sədrlik etdiyi orqan - ləğv edilib. Yalnız əvvəllər seçki ilə doldurulmuş 98 yer qalıb.

Dəyişikliklər həmçinin deputatların seçilməsi üçün sonuncu dəfə 2004-cü ildə istifadə edilmiş split sisteminin yenidən tətbiqini nəzərdə tutur.

Seçkilərdə 69 yer partiya siyahıları üzrə, 29-u isə birmandatlı dairələr üzrə səsvermə yolu ilə seçiləcək.

2012-ci ildən başlayan son üç parlament seçkilərində bütün yerləri eyni üç prezidentyönlü partiya - hakim Nur-Otan partiyası, Ak Jol və Kommunist Xalq Partiyası tutub.

Prezidentyönlü partiyalara parlament çoxluğuna zəmanət verilir, çünki yalnız onlar partiya siyahısında 69 yer uğrunda mübarizə aparırlar. Lakin birmandatlı rayonlarda mövcud olan 29 yer hökumətyönlü partiyalarla əlaqəsi olmayan insanlara parlamentdə ən azı bir neçə mandata sahib olmaq şansı verir. Bu, prezident Kasım-Jomart Tokayevin keçənilki kütləvi iğtişaşlar və zorakılıqlardan (rəsmi olaraq 238 nəfərin ölümünə səbəb olan “Qanlı Yanvar”dan) bir neçə həftə sonra Konstitusiya dəyişikliyi zərurəti ilə bağlı verdiyi sözə uyğun olardı.

Tokayev deyib ki, xalq ölkənin idarəçiliyində daha çox söz sahibi olacaq. Beləliklə, Konstitusiya dəyişiklikləri “yeni” Qazaxıstanın yaradılması yolunun bir hissəsidir.

Qazaxıstan Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədr müavini Konstantin Petrov fevralın 19-da elan edib ki, 29 birmandatlı yer uğrunda mübarizə aparmaq üçün 435 namizəd qeydə alınıb - orta hesabla hər mandata 15 namizəd.



Petrov əlavə edib ki, 76 namizəd qeydə alınmış siyasi partiyalardandır.

Diskvalifikasiya

Petrovun sözlərindən sonra, ən azı iki onlarla namizəd, əsasən, vergi və ya sənədlərlə bağlı məsələlərə görə diskvalifikasiya edilib. Bir neçəsi qeydiyyatlarını bərpa etmək üçün məhkəmələrdə qalib gəlib.

Görünən odur ki, Milli Məclisə və ya “Maslixat”a seçkilərdə iştirakdan kənarlaşdırılanların hamısı müstəqil namizədlərdir. Qeydə alınmış siyasi partiyalar tərəfindən irəli sürülən 76 namizədin heç birinin qeydiyyat problemi olmadığı görünür.

Hələ də mübarizə aparan daha tanınmış müstəqil namizədlərdən bəziləri çətin bir yarışla üzləşirlər.

İnqa İmanbay kommersiya paytaxtı Almatıda bir rayonda məclis deputatlığına namizədliyini irəli sürür və digər 36 namizədlə rəqabət aparır.

İmanbay qeydiyyatdan keçməmiş Qazaxıstan Demokratik Partiyasının lideri Janbolat Mamayın arvadıdır. O, fevral ayında yanvar zorakılığı qurbanlarının anım toplantısını təşkil etdiyinə görə saxlanılıb və o vaxtdan həbsdədir.

İ. İmanbay hökuməti açıq şəkildə tənqid edir, tez-tez mətbuat konfranslarında çıxış edirdi. O, ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenin Qazaxıstana səfər etdiyi gün açıq məktub yayıb. O, ərinin saxlanmasına istinad edib və hökumətin siyasətini tənqid edib.

“Maslixat”larda yer almaq üçün iddia qaldıran digər müstəqillər, bəziləri qazax dilində “Qandy Qantar” kimi tanınan 2022-ci ilin yanvar iğtişaşları zamanı törədilmiş cinayətlərə görə diskvalifikasiya edilib.

Hadisələr Qazaxıstanda çoxları üçün ağrılı problem olaraq qalır. Hökumət Tokayevi hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq cəhdi kimi görünən şeylərin təfərrüatlarını açıqlamağa yaxınlaşmayıb. İlin əvvəlində baş verən iğtişaşlar hökumət əleyhinə geniş dinc etirazlarla başladı.

"20 min terrorçu"

Tokayev “20 min terrorçu”nun Qazaxıstan ətrafında qarət etdiyini iddia edib. Lakin onun sözləri tez bir zamanda hadisələrin rəsmi rəvayətindən uzaqlaşıb və hələ də terrorçuların əli olduğuna dair heç bir tutarlı dəlil yoxdur.

İğtişaşlarla bağlı saxlanılan və ya həbs olunan insanların yaxınları həbsdə olan qohumlarının haqsız yerə ittiham edildiyini deyirlər. Zorakılıqda həlak olanların bəzilərinin qohumları da, ölümündən sonra səlahiyyətlilər tərəfindən terrorçu elan edilib. Bir neçə müstəqil namizəd iğtişaşlarda iddia edilən rola görə araşdırılır.

Ən çox açıqlanan işlərdən biri fəal Aigerim Tleujanla bağlıdır. O, Almatı şəhərinin 3-cü dairəsi üzrə məclis deputatlığına namizəd kimi iştirak edirdi.

Tleujan fevralın ortalarında namizəd olmaqdan imtina edib. Dairə seçki komissiyası onun bank sənədlərinə şübhə ilə yanaşırdı, lakin Ali Məhkəmə fevralın 27-də qərarını ləğv edərək, Tleujana seçkilərdə iştirak etmək hüququ verib.

Fevralın 28-də Tleujan rəsmi namizəd kimi qeydiyyat sənədlərini götürmək üçün yerli seçki komissiyasına gedib. O, “Qanlı Yanvar”da Almatı hava limanını “ələ keçirməyə” cəhd edənlərdən biri olmaqda ittiham edilərək binadan çıxarkən saxlanılıb.

Martın 11-də Tleujanın məslidə namizədliyini irəli sürməsinə qadağa qoyulması barədə qərar təsdiqlənib.

Qazaxıstanda təxminən 15 ildir ki, qeydə alınmış əsl müxalifət partiyası yoxdur, ona görə də prezidentyönlü partiyada olmayan birinin mandat qazanması mümkün deyil.

Son illərdə bir neçə müxalifət partiyası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçməyə cəhd göstərmiş, lakin adətən qeydiyyat sənədlərinin qənaətbəxş olmadığına görə davamlı olaraq rədd edilib.

Amma yaşıllar partiyası olan Baytak Partiyası və hökumətyönlü və əvvəllər ictimaiyyətə məlum olmayan iş adamlarının yaratdığı Respublika Partiyası müvafiq olaraq noyabrın sonu və dekabrın ortalarında asanlıqla qeydiyyatdan keçib.

Beləliklə, bu seçkilərdə yeddi partiya mübarizə aparsa da, hamısı hökumətyönlüdür. 20 ildir ki, belədir. Bu, müstəqil namizədlərdən yalnız bir neçəsinin və ya heç birinin mandat qazanmayacağı təqdirdə ictimaiyyətin necə reaksiya verəcəyi ilə bağlı suallar yaradır.

2022-ci ilin əvvəlində etiraz aksiyası keçirən insanlar ölkənin idarə üsulunun dəyişdirilməsini istəyirdilər. Onlar həm də ölkənin kursunun müəyyənləşdirilməsində daha çox söz sahibi olmağa çalışırdılar. Tokayev tam olaraq bunu vəd etdi, lakin seçkinin nəticələri mahiyyətcə status-kvonun qorunduğunu göstərsə, Qazaxıstanda çoxları üçün ümumiyyətlə hər hansı bir dəyişiklik görmək çətin olacaq. Tokayevin də gələcək iğtişaşlara hazırlaşdığı görünür.

Martın 13-də Tokayev hökuməti modernləşdirmək üçün bir sıra təşəbbüslər elan edib, lakin onun şərhləri “qanunsuz fəaliyyətlərin” qarşısının alınmasına yönəlib. O, “Ölkədə nifaq toxumu səpən və ictimai asayişi pozmağa çağıran şəxslər ciddi şəkildə cəzalandırılacaq”,- deyib.

Tokayev əlavə edib ki, təşəbbüslər rəsmi olaraq seçkilərdən sonra elan olunacaq. Onun sözləri martın 9-da Qazaxıstanın “kütləvi iğtişaşlara çağırışlara” görə cəzanı sərtləşdirəcəyini deyən daxili işlər naziri Marat Axmetjanovun şərhləri ilə səsləşib.

Belə bir təəssürat yarana bilər ki, hakimiyyət artıq ictimaiyyətin seçkilərin nəticəsini “Yeni Qazaxıstan”ın yaradılması istiqamətində atılan addım kimi görməyəcəyinə inanır və nəticələrə etiraz etmək niyyətində olan hər kəsin cəzalandırılacağını bildirir. Köhnə Qazaxıstanda olduğu kimi.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}