13:32 / 12-06-2025
Prezident Şahin Mustafayevlə bağlı sərəncam verib
13:28 / 12-06-2025
Müxalifətin baş naziri devirmək cəhdi uğursuz olub
13:21 / 12-06-2025
Tramp: Putin Ukraynadakı itkilərə əhəmiyyət vermir
13:18 / 12-06-2025
Siyavuş Novruzov: “Vətəndaşlar dövlətin, bələdiyyənin üzərinə gəlir ki..."
13:07 / 12-06-2025
İranı vurmağa hazırlaşırlar
12:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin cinayət işi üzrə məhkəmə keçirilir
12:27 / 12-06-2025
Sabah 37 dərəcə isti olacaq - Proqnoz
12:22 / 12-06-2025
Moskvaya hücum: dronlar texnoparkı vurub - Foto
12:00 / 12-06-2025
Qış fırtınası: 49 nəfər ölüb, məktəblilərin avtobusu su altında qalıb
11:49 / 12-06-2025
Baş Qərargah: İndiyə qədər bir milyon rus hərbçisi zərərsizləşdirilib
11:15 / 12-06-2025
“TikTok”da dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
11:01 / 12-06-2025
İlham Əliyev Putini təbrik edib
10:42 / 12-06-2025
Prezident İlham Əliyev iclas iştirakçılarına müraciət edib
10:23 / 12-06-2025
Xaricdə oxuyan 52 nəfərin diplomu tanınmayıb
10:11 / 12-06-2025
TÜRKPA-ya sədrlik Azərbaycandan Qazaxıstana keçib
10:00 / 12-06-2025
İrandan Azərbaycana 75 kq narkotik keçirilməsinin qarşısı alınıb
09:50 / 12-06-2025
Bakı məktəblərində attestat üçün 20 manatdan rüşvət yığırlar - Video
09:41 / 12-06-2025
DSMF sədrinə yeni müşavir təyin olunub
09:24 / 12-06-2025
Klinika rəhbərinin ölkədən çıxışına “stop” qoyulub
08:52 / 12-06-2025
30 yaşlı kişi "Niasitol"dan zəhərlənərək ölüb
07:47 / 12-06-2025
Prezident: “Latın Amerikasında demokratiya təhlükədədir”
07:42 / 12-06-2025
Astana “Power Central Asia+China” forumuna hazırlaşır
07:37 / 12-06-2025
Sabiq prezident sui-qəsddə şübhəli bilinir
07:31 / 12-06-2025
Kim Çen In: “Həmişə Rusiyanın yanındayıq!”
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:22 / 12-06-2025
Zelenski Luiz Silva ilə görüşmək istəyir
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
00:23 / 12-06-2025
TV rəhbəri həbs olunub
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
10:50 / 08-06-2025
Donald Trampın adı insan alverində hallanır
23:25 / 07-06-2025
Varislərin Kreml təqdimatı: Mirziyoyevə sui-qəsdin arxasında kim durur?
18:34 / 08-06-2025
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
14:45 / 07-06-2025
İlham Əliyevlə Şahbaz Şərif arasında telefon danışığı olub
22:58 / 08-06-2025
Millimiz növbəti yoxlama oyunu oynayıb
09:10 / 08-06-2025
Ukraynanın hökumət binalarına hücum olacaq
10:05 / 08-06-2025
Sabunçu bazarında yanğın baş verib - Video
13:07 / 10-06-2025
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
09:31 / 09-06-2025
Naxçıvanda kütləvi zəhərlənmə olub - (Yenilənib)
08:48 / 09-06-2025
Ronaldunun karyerası sona yaxınlaşır
22:32 / 09-06-2025
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
16:32 / 10-06-2025
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
Əvvəl yaşıllıq olmuş ərazi indi ən qızmar səhradır - Foto
Tarix: 13-05-2024 08:38 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünyanın ən isti yerinin sirri elmə məlum olub. Alimlər 4000 il əvvəl Sahara səhrası və onun ətrafının necə, hansı vəziyyətdə göründüyünü nəhayət ki, aşkar ediblər.
Reyting.az "IFL Science"-yə istinadla bildirir ki, tədqiqatçılara bu işdə daşların üzərində çəkilən rəsmlər kömək edib.
Bir qrup elm adamının fikrincə, qədim insanlar min illər boyu qayaüstü rəsmlərdə indiki səhranın keçmişi ilə bağlı xatirələrini öz nəsillərinə ötürməklə əslində çox böyük, həmçinin də dəyərli informasiya bazası yaradıblar.
Saharanın şərqindəki Atbay səhrasında - Sudanla Misirin arasında yerləşən, ərazisi demək olar ki, 100 min kv kilometrdən də çox olan bir məkanda tədqiqatlar zamanı alimlər indiyə qədər dünya elminə məlum olmayan qədim qayaüstü rəsmləri aşkara çıxarıblar.
Bu yenilik elm adamlarına tamamilə təkzibedilməz dəlillər verir. Bu, onu sübut edir ki, min illər öncə planetin ən qızmar Sahara adlı səhrası bol su mənbəyi olub.
Məhz buna görə də bu yerin torpağı yaşıl otlarla örtülmüş düzən ərazi olduğundan Saharada çoxlu vəhşi heyvanlar, müxtəlif quşlar yaşayıb.
Tədqiqatçılar 16 qayaüstü sənət əsərini bu ərazidə aşkarlayanda qeyd ediblər ki, rəsmlərin hamısı yerlilərin - 4000 il əvvəl yaşayan qədim insanların əl işləri, onların yaradıcılığıdır.
Rəsmlərdə insanlar və bəzi növ mal-qara, eləcə də antiloplar, fillər və zürafələr təsvir olunub. Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, praktiki olaraq yağıntıların olmadığı Atbayın quraq iqlimində bunca heyvanlar yaşaya bilməzdi, çünki onlara otlaq və ya suvarma yeri lazım olacaqdı. Bu isə o deməkdir ki, isti Sahara cəmi bir neçə minilliklər boyu mövcud olan "Yaşıl cənnət"-in yerində formalaşıb.
2018-2019-cu illər ərzində Saharanın şərqində, Atbay səhralığındakı arxeoloji ekspedisiyanın rəhbəri olmuş tədqiqatçı alim Julyen Kuper də yeni kəşf olunmuş qayaüstü rəsmlərdən danışıb. Bu sahənin tədqiqatçılarından biri hesab edilən Julyen Kuper rəsmlər barədə deyib:
"Həqiqətən təəccüb doğuran, çox qəribə hadisədir. Səhradakı qayalıqların divarlarında oyulmuş mal-qara rəsmlərini tapmaq qəribə idi, çünki onlar çoxlu su və otlaq tələb edir, eyni zamanda sübut edir ki, bugünkü quraq Sahara mühitində belə yaşaya bilməzdilər. Deməli, münbit şərait olub və bu bizim tədqiqatlarımızla üst-üstə düşür. Beləliklə, bu qədim qaya sənətində təsvir olunanlar, qaya oymalarındakı mal-qaranın rəsmləri elm üçün ən mühüm sübutlardan biridir. Bir zamanlar yaşıl Saharanın mövcudluğu barədə danışmaq, bunu sübut etməkdən ötrü bu, ən yaxşı dəlil-sübutdur”.
Qeyd edək ki, J. Kuper tədqiqatçı və arxeoloq kimi dəfələrlə Sahara səhrasına yollanıb və alim bu gün də həmin əraziləri tədqiq edir.
Alimlərin fikrincə, 15 min il öncə Afrikaya çoxlu musson yağışları yağdığına görə bu ərazilər yeni göllər, yaşıl dərələr diyarına çevrilib. Lakin sonradan iqlim dəyişikliyi səbəbindən burada yaşayan insanların və heyvanların həyatı dəyişib.
"Fikrimcə, məhz bunun nəticəsi idi ki, bizim yenicə aşkar etdiyimiz qayaüstü rəsmlərin olduğu "Xəlifə Vadisi" adlanan ərazinin ətrafındakı Atbay səhrası demək olar, tamamilə boşaldılıb. Dəyişkənliyə və yeni iqlimə öyrəşməyi bacaranlar isə sağ qala biliblər. Beləliklə, insanlar üçün tam yeni bir həyat başlayıb və onlar üçün artıq vəhşi heyvanların ovlanması, həm də çöl vəhşiləri ilə mübarizə arxada qalıb. Qaya üzərindəki rəsmlər də göstərir ki, bu ərazidə yurd salan adamlar tədricən şəxsi təsərrüfat mərhələsinə qədəm qoyublar. Beləliklə, onlar mövcud iqlim şəraitindəki səhra həyatına uyğunlaşmaq üçün yaşam tərzi olaraq maldarlığı, qoyunları, keçiləri seçiblər. Bu proses insan həyatının bütün aspektləri üçün ciddi nəticələr verib. Həm də pəhrizə, məhdud qida olaraq süd tədarükünə, çobanların, çoban ailələrinin yaratdıqları köç ənənələrinə, qəribə olsa da, hətta daima mal-qarasından asılı olan insanların şəxsiyyət kimi formalaşmasına, dolanışığına qədər. Nəticələr də, təsirlər də məhz budur", - söyləyən J. Kuper yeni tapıntıların, qayaüstü rəsmlərin böyük dəyərini məhz belə izah edib.
Xatırladaq ki, Peruda da buna bənzəyən, ehtimala görə, halüsinogenlərin təsiri ilə yaradılan belə bir qədim mağara rəsmiləri aşkar edilmişdi. Tədqiqatçılar əldə edilən həmin rəsmlərin də təsvirlərini müqayisə üçün müzakirə edən zaman bildiriblər ki, bu, prinsipcə eyni proseslərin baş verdiyi oxşar hadisələrdir. Alimlər Peruda tapılan qədim Tukano xalqının nümayəndələrinə məxsus şəkillərini də Sahara rəsmləri ilə tutuşduraraq elmi cəhətdən ətraflı təhlilini veriblər.
Arxeoloqlar, alimlər üçün həmişə ən sirli, ən maraqlı məkanlardan biri olan, bu gün də geniş tədqiq edilən bu nəhəng səhra dünyanın ən böyük iki ərazisindən biri sayılır.
Onu da qeyd edək ki, Afrika qitəsinin nəhəngi hesab edilən qızmar Sahara səhrasının eni və ümumi ərazisi 9 200 000 км², uzunluğu isə 4800 kilometrdir.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 13-05-2024 08:38 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünyanın ən isti yerinin sirri elmə məlum olub. Alimlər 4000 il əvvəl Sahara səhrası və onun ətrafının necə, hansı vəziyyətdə göründüyünü nəhayət ki, aşkar ediblər.
Reyting.az "IFL Science"-yə istinadla bildirir ki, tədqiqatçılara bu işdə daşların üzərində çəkilən rəsmlər kömək edib.
Bir qrup elm adamının fikrincə, qədim insanlar min illər boyu qayaüstü rəsmlərdə indiki səhranın keçmişi ilə bağlı xatirələrini öz nəsillərinə ötürməklə əslində çox böyük, həmçinin də dəyərli informasiya bazası yaradıblar.
Saharanın şərqindəki Atbay səhrasında - Sudanla Misirin arasında yerləşən, ərazisi demək olar ki, 100 min kv kilometrdən də çox olan bir məkanda tədqiqatlar zamanı alimlər indiyə qədər dünya elminə məlum olmayan qədim qayaüstü rəsmləri aşkara çıxarıblar.
Bu yenilik elm adamlarına tamamilə təkzibedilməz dəlillər verir. Bu, onu sübut edir ki, min illər öncə planetin ən qızmar Sahara adlı səhrası bol su mənbəyi olub.
Məhz buna görə də bu yerin torpağı yaşıl otlarla örtülmüş düzən ərazi olduğundan Saharada çoxlu vəhşi heyvanlar, müxtəlif quşlar yaşayıb.
Tədqiqatçılar 16 qayaüstü sənət əsərini bu ərazidə aşkarlayanda qeyd ediblər ki, rəsmlərin hamısı yerlilərin - 4000 il əvvəl yaşayan qədim insanların əl işləri, onların yaradıcılığıdır.
Rəsmlərdə insanlar və bəzi növ mal-qara, eləcə də antiloplar, fillər və zürafələr təsvir olunub. Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, praktiki olaraq yağıntıların olmadığı Atbayın quraq iqlimində bunca heyvanlar yaşaya bilməzdi, çünki onlara otlaq və ya suvarma yeri lazım olacaqdı. Bu isə o deməkdir ki, isti Sahara cəmi bir neçə minilliklər boyu mövcud olan "Yaşıl cənnət"-in yerində formalaşıb.
2018-2019-cu illər ərzində Saharanın şərqində, Atbay səhralığındakı arxeoloji ekspedisiyanın rəhbəri olmuş tədqiqatçı alim Julyen Kuper də yeni kəşf olunmuş qayaüstü rəsmlərdən danışıb. Bu sahənin tədqiqatçılarından biri hesab edilən Julyen Kuper rəsmlər barədə deyib:
"Həqiqətən təəccüb doğuran, çox qəribə hadisədir. Səhradakı qayalıqların divarlarında oyulmuş mal-qara rəsmlərini tapmaq qəribə idi, çünki onlar çoxlu su və otlaq tələb edir, eyni zamanda sübut edir ki, bugünkü quraq Sahara mühitində belə yaşaya bilməzdilər. Deməli, münbit şərait olub və bu bizim tədqiqatlarımızla üst-üstə düşür. Beləliklə, bu qədim qaya sənətində təsvir olunanlar, qaya oymalarındakı mal-qaranın rəsmləri elm üçün ən mühüm sübutlardan biridir. Bir zamanlar yaşıl Saharanın mövcudluğu barədə danışmaq, bunu sübut etməkdən ötrü bu, ən yaxşı dəlil-sübutdur”.
Qeyd edək ki, J. Kuper tədqiqatçı və arxeoloq kimi dəfələrlə Sahara səhrasına yollanıb və alim bu gün də həmin əraziləri tədqiq edir.
Alimlərin fikrincə, 15 min il öncə Afrikaya çoxlu musson yağışları yağdığına görə bu ərazilər yeni göllər, yaşıl dərələr diyarına çevrilib. Lakin sonradan iqlim dəyişikliyi səbəbindən burada yaşayan insanların və heyvanların həyatı dəyişib.
"Fikrimcə, məhz bunun nəticəsi idi ki, bizim yenicə aşkar etdiyimiz qayaüstü rəsmlərin olduğu "Xəlifə Vadisi" adlanan ərazinin ətrafındakı Atbay səhrası demək olar, tamamilə boşaldılıb. Dəyişkənliyə və yeni iqlimə öyrəşməyi bacaranlar isə sağ qala biliblər. Beləliklə, insanlar üçün tam yeni bir həyat başlayıb və onlar üçün artıq vəhşi heyvanların ovlanması, həm də çöl vəhşiləri ilə mübarizə arxada qalıb. Qaya üzərindəki rəsmlər də göstərir ki, bu ərazidə yurd salan adamlar tədricən şəxsi təsərrüfat mərhələsinə qədəm qoyublar. Beləliklə, onlar mövcud iqlim şəraitindəki səhra həyatına uyğunlaşmaq üçün yaşam tərzi olaraq maldarlığı, qoyunları, keçiləri seçiblər. Bu proses insan həyatının bütün aspektləri üçün ciddi nəticələr verib. Həm də pəhrizə, məhdud qida olaraq süd tədarükünə, çobanların, çoban ailələrinin yaratdıqları köç ənənələrinə, qəribə olsa da, hətta daima mal-qarasından asılı olan insanların şəxsiyyət kimi formalaşmasına, dolanışığına qədər. Nəticələr də, təsirlər də məhz budur", - söyləyən J. Kuper yeni tapıntıların, qayaüstü rəsmlərin böyük dəyərini məhz belə izah edib.
Xatırladaq ki, Peruda da buna bənzəyən, ehtimala görə, halüsinogenlərin təsiri ilə yaradılan belə bir qədim mağara rəsmiləri aşkar edilmişdi. Tədqiqatçılar əldə edilən həmin rəsmlərin də təsvirlərini müqayisə üçün müzakirə edən zaman bildiriblər ki, bu, prinsipcə eyni proseslərin baş verdiyi oxşar hadisələrdir. Alimlər Peruda tapılan qədim Tukano xalqının nümayəndələrinə məxsus şəkillərini də Sahara rəsmləri ilə tutuşduraraq elmi cəhətdən ətraflı təhlilini veriblər.
Arxeoloqlar, alimlər üçün həmişə ən sirli, ən maraqlı məkanlardan biri olan, bu gün də geniş tədqiq edilən bu nəhəng səhra dünyanın ən böyük iki ərazisindən biri sayılır.
Onu da qeyd edək ki, Afrika qitəsinin nəhəngi hesab edilən qızmar Sahara səhrasının eni və ümumi ərazisi 9 200 000 км², uzunluğu isə 4800 kilometrdir.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:15
“TikTok”da dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
Bu gün, 07:27
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
Dünən, 15:58
Müğənni Əlikram Bayramovun qardaşı oğlu itkin düşüb
Dünən, 14:46
Uşaqlara sosial şəbəkədən istifadə qadağan olunacaq
Dünən, 13:06
Qərbi Azərbaycan layihələrinin keyfiyyəti yüksəlib
Dünən, 12:28
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
Dünən, 12:19
Sayt rəhbərinə 10, oğluna 5 il həbs cəzası verilib
Dünən, 11:22
Anar Cəbrayıllı mətbuat katibi təyin olunub
Dünən, 09:24
Bakıda kişini elektrik cərəyanı vuraraq öldürüb
10-06-2025, 18:23
Mayın 11-də keçirilən imtahanların nəticələri elan edilib
10-06-2025, 16:19
Lənkəranda 73 yaşlı qadını aldadıblar
10-06-2025, 15:30
Şəmkirdə əməliyyat: saxlanılanlar var
10-06-2025, 14:50
Suriyadan gətirilən 13 nəfər sosial xidmət müəssisəsinə yerləşdirilib
10-06-2025, 12:46
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10-06-2025, 11:03
Avtoxuliqanlıq edən sürücü həbs olunub
10-06-2025, 10:38
500 milyon dolları yuyan sahibkar həbs edilib
10-06-2025, 09:00
Dənizkənarı Milli Park ərazisində suda cəsəd tapılıb
9-06-2025, 21:10
Professor Tamilla Məmmədova vəfat edib
9-06-2025, 09:31
Naxçıvanda kütləvi zəhərlənmə olub - (Yenilənib)
8-06-2025, 18:34
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
7-06-2025, 12:09
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
7-06-2025, 11:43
Zakir Həsənov xidməti-döyüş fəaliyyəti ilə maraqlanıb
5-06-2025, 20:08
Toyda döyülən şəxs xəstəxanada ölüb
5-06-2025, 18:49
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
5-06-2025, 18:02
Bakı-Quba yolunda yanğın olub, bir nəfər xəsarət alıb
5-06-2025, 17:35
Konstitusiya quruluşuna qarşı çağırış edənlərə hökm oxunub
5-06-2025, 17:08
Azərbaycanın daha iki rayonunda zəlzələ baş verib - (Yenilənib)
5-06-2025, 16:02
Sabah Bakıda leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
5-06-2025, 14:57
Xəstənin çılpaq videosunu paylaşan həkim barədə araşdırma başlayıb
5-06-2025, 14:33
"Şərurlu İsfəndiyar" barəsində 40-a yaxın məhkəmə işi var
5-06-2025, 13:22
Nizami Alışanın cinayət işi üzrə məhkəmə prosesi keçirilib
5-06-2025, 13:04
Gədəbəydə 74 yaşlı qadına qarşı zorakılıq törədilib
5-06-2025, 12:34
Sabah yağış yağacaq
5-06-2025, 11:42
Azərbaycana narkotik keçirilməsinin qarşısı alınıb
5-06-2025, 10:55
Kosmosdakı qara dəlik informasiyalarla dolu portaldır
5-06-2025, 10:08
İki il əvvəl törədilmiş cinayətin üstü açılıb
5-06-2025, 09:20
Bakıda avtomobil piyadanı vurub
5-06-2025, 09:01
55 yaşlı kişi ikimərtəbəli evini yandırıb
5-06-2025, 08:39
Göyərtəsində 3 min avtomobil olan gəmi yanır
5-06-2025, 08:29
Qazaxdakı qəzada 4 nəfər dünyasını dəyişib - (Yenilənib)
4-06-2025, 23:41
Azərbaycanın beş rayonunda zəlzələ olub
4-06-2025, 17:57
Gölün dibində tapılan qədim qala arxeoloqları təəccübləndirib
4-06-2025, 16:23
Rezidenturaya qəbul üçün qeydiyyat başlayır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
