3500 ildir gizli qalmış siyahı üzə çıxıb
Tarix: 28-07-2024 10:23 | Bölmə: Cəmiyyət
3500 ildir gizli qalmış siyahı üzə çıxıb

Türkiyənin cənubunda aparılan qazıntılar zamanı aydın şəkildə oxunan Akkad mixi yazısında qədim bir gil lövhə aşkar edilib. Şifrə tam açıldıqda məlum olub ki, bu gil mətnin üzərində yazılanlar 3500 il öncə tərtib edilmiş məişət qeydləridir.

Reyting.az
xəbər verir ki, mütəxəssislərin fikrincə, tamamilə tədqiq edilməmiş, tarixi çox qədim olan Alalah şəhərinin xarabalıqları, müasir Türkiyənin cənubundakı Tell Atçan kurqanında işləri bundan sonra da ətraflı araşdırıb davam etdirməyə ehtiyac var.

Məlumdur ki, arxeoloqlar XX əsrin birinci yarısında həmin ərazilərlə dərindən maraqlanıblar, lakin baş vermiş Dünya müharibəsi alim və tədqiqatçıları apardıqları işləri yarımçıq saxlamağa məcbur edib. Yalnız 2000-ci illərdə arxeoloqlar yarımçıq işləri bərpa edə biliblər.

Alimlərin sözlərinə görə, qazıntıların nəticəsi, eyni zamanda tapılan yazılı mənbələrdən əldə edilən məlumatların tam toplanması (Orta və son tunc dövrünün digər Yaxın Şərq krallıqları ilə əlaqələrin yaradılması, diplomatik, həmçinin iqtisadi yazışmalar) bu şəhərin tarixini anlamağa əhəmiyyətli dərəcədə kömək edib.

Təsdiqini tapmış tarixi mənbələrdən bir daha elmə məlum olub ki, Alalah adı ilk dəfə eradan əvvəl 18-ci əsrdə, yəni həmin dövrlərdə ilk sarayların tikilməsindən təxminən 200 il sonra Şumerin Mari şəhərindəki gil lövhələrdə, xüsusilə də yeganə qiymətli mənbələr hesab edilən və tarixi çox qədim olan bu yazılı mətnlərin köməyi ilə meydana çıxıb.

Alimlər bildirir ki, qədim gil lövhənin tapıldığı Alalah əvvəl Amorit Mukiş krallığının paytaxtı olub. Lakin çox sonra müharibələr, eləcə də daima gərgin şəraitdə yaşayan və qorxu keçirən zəngin təbəqə üzərində vassal münasibətləri bu şəhərin rahatlığını pozub. Mukiş krallığı başqa və həm də daha güclü olan Amorit dövlətinin - Yamhadın idarəçiliyinə keçib və bununla da yeni bir həyata başlayıb. Lakin yavaş-yavaş qızışan vərəsəlik mübahisələri, bu prosesləri müşayiət edən qardaş qırğınları və müharibələr nəticəsində Yamhad tamamilə Mukiş adlı krallığın tarixini və mədəniyyətini məhv edərək bu ərazidə yaşayan xalqları özünə “hopdurmaqla” tarixi izini itirib. Ancaq bəzi toplumlar və az sayda yerli əhali belə tabeçiliklə barışmayaraq adət-ənənələrini, tarixlərini qoruyub saxlaya biliblər.

"Naked Science" nəşri yazır:

"Araşdırma göstərir ki, Alalah şəhəri tezliklə Yamhad dövlətinin ikinci paytaxtına çevrilib, həm də Hələb krallığın ilk paytaxtı, zəngin və böyük iqtisadi mərkəzi olaraq çox inkişaf edib. Göründüyü kimi, eradan öncə 18-ci əsr Yamhad krallığı üçün uğurlu başlayıb, həm də ən yüksək çiçəklənmə dövrü kimi yadda qalıb. Üstəlik, bu coğrafiyada tarixi şərait dəyişdiyindən Şumer-Akkad çarlığı artıq Yamhada təzyiq göstərmirdi, ancaq irəlidə növbəti bir təhlükə gözlənilirdi və bu təhlükə eradan əvvəl XVII əsrin ikinci yarısında nəhayət ki, get-gedə güclənən Het çarlığının zalım və qaniçən hökmdarı kimi tanınmış və məğlubedilməz sayılan imperator I Hattusilinin simasında onun hakimiyyətinin dövründə meydana çıxdı. Çox dəhşətli müharibələr və istila zamanı Het dövləti öz əlindəki böyük ərazilərin sərhədlərini daha da genişləndirdi. Şimali Suriyadan (müasir Türkiyə ərazisinin bir hissəsi) başlayan böyük hücumla bir çox şəhərlər ələ keçirildi".

Hett qaynaqları Hattusilinin yürüşünün ikinci ilində Alalahı darmadağın etdiyini bildirir. Ancaq arxeoloqlar qazıntıların nəticələrinə əsaslanaraq qeyd edirlər ki, əslində Hattusilinin hökmdarlığı dövrünə aid olan savaşlarda şəhər demək olar, dağıdılmayıb. Elm adamlarının fikrincə, şəhər eramızdan əvvəl XVI əsrin əvvəllərində sonrakı Het kralı I Mursilinin tərəfindən tamamilə dağıdılıb.

Çox güman ki, I Hattusili şəhəri tamamilə dağıtmaq deyil, talan etmək məqsədi ilə səfərə çıxsa da, gil qeydlərdə vəziyyət bir qədər bəzədilmiş şəkildə öz əksini tapıb. I Mursilinin yürüşündən sonra Alalah adı bütöv bir əsr ərzində mənbələrdən itib. Bu şəhər barəsində əldə edilən gil qeydlər isə eradan əvvəl XV əsrə aiddir. Bu da bir tarixi təsadüf nəticəsində baş verib. Qədim Emardan, Fəratın orta axarında yerləşən Amorit şəhər-dövlətdən qaçqınlar Alalaha gələndən sonra orada yeni bir sülalə qurublar. Beləliklə, onların mövcud olduğu dövrlərdə yenidən böyük bir tarixi salnamə yazılıb.

Arxeoloqlar müxtəlif rəsmi sənədlər, həm də müqavilələr və hesabatlar olan çoxlu sayda gil lövhələr tapıblar. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, bütün yazılar akkad dilində, qədim mixi əlifbası ilə qeydə alınıb - o dövrdə bu, işgüzar və diplomatik yazışmaların əsas dili sayılıb.

Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri Mehmet Ersoy bildirib ki, 2023-cü il zəlzələsindən bir müddət sonra bu antik şəhərdə aparılmış bərpa işləri zamanı arxeoloqlar növbəti dəfə daha bir mixi lövhə aşkar ediblər.

Planşetə bənzəyən həmin lövhə eradan öncə 15-ci əsrə aiddir (Akkad mixi yazısı). Bu qədim tapıntının ölçüləri 4,2 ilə 3,5 santimetr, qalınlığı 1,6 santimetr, çəkisi isə 28 qramdır. Tapılmış lövhənin üzərindəki Çivi yazısı alimlər tərəfindən deşifrə edildikdə məlum olub ki, bu, mebellər üçün alış-veriş siyahısıdır. Qeydlərdə müxtəlif növ və ağac məmulatından olan masalar, stul və stulların uzun siyahısı var. Onları kimin aldığı və satıcılar barəsində məlumat verilmir.

Türk arxeoloqlarının fikrincə, yeni tapılan bu gil lövhə hazırda öz nadir növünə görə ən qədim mətn hesab edilir. İdri-mi, onun iki nəslinin hakimiyyətinin dövründə daim Mitanninin himayəsində olan Alalah sürətlə inkişaf etdiyindən çox böyük ticarət, eləcə də sənaye şəhərinə çevrilib. Tapılan planşet lövhə isə həmin dövrlərin iqtisadi artımının daha bir sübutudur. Arxeoloqların fikrincə, ola da bilsin ki, bir şəxs yeni böyük ev, yaxud da saray tikdirib və tikintini təchiz etmək üçün mebellər sifariş edib.

Alimlər onu da qeyd ediblər ki, qədim bir tarixə malik olan Alalah şəhərinin yüksək səviyyədə çiçəklənməsi artıq 14-cü əsrin ortalarında başa çatıb. Daha sonra isə Het kralı II Suppilulium qoşunu ilə hücuma keçib və Mitanni hökmdarını döyüşdə məğlub edərək bu imperiyanın vassal torpaqları üzərindəki nəzarəti tam bərqərar edib.

Oqtay QORÇU




Bölməyə aid digər xəbərlər
19-11-2024, 12:53 Sabah yağış yağacaq
18-11-2024, 12:54 Sabah yağış yağacaq

bütün xəbərlər