17:50 / 09-06-2025
Leninin heykəlini şəhər kənarına köçürürlər - Foto
09:31 / 09-06-2025
Naxçıvanda kütləvi zəhərlənmə olub - (Yenilənib)
09:22 / 09-06-2025
Fransa şirkəti Ukraynada dron istehsal edəcək
08:48 / 09-06-2025
Ronaldunun karyerası sona yaxınlaşır
22:58 / 08-06-2025
Millimiz növbəti yoxlama oyunu oynayıb
18:34 / 08-06-2025
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
10:50 / 08-06-2025
Donald Trampın adı insan alverində hallanır
10:05 / 08-06-2025
Sabunçu bazarında yanğın baş verib - Video
09:10 / 08-06-2025
Ukraynanın hökumət binalarına hücum olacaq
23:25 / 07-06-2025
Varislərin Kreml təqdimatı: Mirziyoyevə sui-qəsdin arxasında kim durur?
14:45 / 07-06-2025
İlham Əliyevlə Şahbaz Şərif arasında telefon danışığı olub
12:09 / 07-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
11:43 / 07-06-2025
Zakir Həsənov xidməti-döyüş fəaliyyəti ilə maraqlanıb
11:12 / 07-06-2025
Bank kartlarından oğurluqlar davam edir
09:56 / 07-06-2025
Aktoyorun adı Ginnesin Rekordlar Kitabına yazılıb - Video
09:00 / 07-06-2025
Azaraq Azərbaycan ərazisinə keçən iki yeniyetmə erməni geri verilib
18:07 / 06-06-2025
Tovuzda oğul anasını öldürüb
13:11 / 06-06-2025
Azərbaycanla sərhəddə iki erməni itkin düşüb
10:11 / 06-06-2025
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
09:32 / 06-06-2025
Şamaxıda yenidən zəlzələ baş verib
09:27 / 06-06-2025
Gəncədə azyaşlı bıçaqlanıb
09:12 / 06-06-2025
Məscidlərdə bayram namazı qılınıb
00:01 / 06-06-2025
Azərbaycanda Qurban bayramı qeyd olunur
20:08 / 05-06-2025
Toyda döyülən şəxs xəstəxanada ölüb
18:49 / 05-06-2025
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
18:41 / 05-06-2025
Rusiyada təyyarə qəzası olub
18:32 / 05-06-2025
Almaniya Rusiyadan gözlənilən təhlükəyə hazırlaşır
18:02 / 05-06-2025
Bakı-Quba yolunda yanğın olub, bir nəfər xəsarət alıb
17:47 / 05-06-2025
Prokuror Oleq Bakinski və sabiq nazir müavininə cəza istəyib
17:35 / 05-06-2025
Konstitusiya quruluşuna qarşı çağırış edənlərə hökm oxunub
08:39 / 05-06-2025

10:11 / 06-06-2025

23:41 / 04-06-2025

21:59 / 04-06-2025

20:08 / 05-06-2025

00:01 / 06-06-2025

13:29 / 05-06-2025

19:20 / 04-06-2025

10:50 / 08-06-2025

23:25 / 07-06-2025

18:07 / 06-06-2025

10:05 / 05-06-2025

3500 ildir gizli qalmış siyahı üzə çıxıb
Tarix: 28-07-2024 10:23 | Bölmə: Cəmiyyət

Türkiyənin cənubunda aparılan qazıntılar zamanı aydın şəkildə oxunan Akkad mixi yazısında qədim bir gil lövhə aşkar edilib. Şifrə tam açıldıqda məlum olub ki, bu gil mətnin üzərində yazılanlar 3500 il öncə tərtib edilmiş məişət qeydləridir.
Reyting.az xəbər verir ki, mütəxəssislərin fikrincə, tamamilə tədqiq edilməmiş, tarixi çox qədim olan Alalah şəhərinin xarabalıqları, müasir Türkiyənin cənubundakı Tell Atçan kurqanında işləri bundan sonra da ətraflı araşdırıb davam etdirməyə ehtiyac var.
Məlumdur ki, arxeoloqlar XX əsrin birinci yarısında həmin ərazilərlə dərindən maraqlanıblar, lakin baş vermiş Dünya müharibəsi alim və tədqiqatçıları apardıqları işləri yarımçıq saxlamağa məcbur edib. Yalnız 2000-ci illərdə arxeoloqlar yarımçıq işləri bərpa edə biliblər.
Alimlərin sözlərinə görə, qazıntıların nəticəsi, eyni zamanda tapılan yazılı mənbələrdən əldə edilən məlumatların tam toplanması (Orta və son tunc dövrünün digər Yaxın Şərq krallıqları ilə əlaqələrin yaradılması, diplomatik, həmçinin iqtisadi yazışmalar) bu şəhərin tarixini anlamağa əhəmiyyətli dərəcədə kömək edib.
Təsdiqini tapmış tarixi mənbələrdən bir daha elmə məlum olub ki, Alalah adı ilk dəfə eradan əvvəl 18-ci əsrdə, yəni həmin dövrlərdə ilk sarayların tikilməsindən təxminən 200 il sonra Şumerin Mari şəhərindəki gil lövhələrdə, xüsusilə də yeganə qiymətli mənbələr hesab edilən və tarixi çox qədim olan bu yazılı mətnlərin köməyi ilə meydana çıxıb.
Alimlər bildirir ki, qədim gil lövhənin tapıldığı Alalah əvvəl Amorit Mukiş krallığının paytaxtı olub. Lakin çox sonra müharibələr, eləcə də daima gərgin şəraitdə yaşayan və qorxu keçirən zəngin təbəqə üzərində vassal münasibətləri bu şəhərin rahatlığını pozub. Mukiş krallığı başqa və həm də daha güclü olan Amorit dövlətinin - Yamhadın idarəçiliyinə keçib və bununla da yeni bir həyata başlayıb. Lakin yavaş-yavaş qızışan vərəsəlik mübahisələri, bu prosesləri müşayiət edən qardaş qırğınları və müharibələr nəticəsində Yamhad tamamilə Mukiş adlı krallığın tarixini və mədəniyyətini məhv edərək bu ərazidə yaşayan xalqları özünə “hopdurmaqla” tarixi izini itirib. Ancaq bəzi toplumlar və az sayda yerli əhali belə tabeçiliklə barışmayaraq adət-ənənələrini, tarixlərini qoruyub saxlaya biliblər.
"Naked Science" nəşri yazır:
"Araşdırma göstərir ki, Alalah şəhəri tezliklə Yamhad dövlətinin ikinci paytaxtına çevrilib, həm də Hələb krallığın ilk paytaxtı, zəngin və böyük iqtisadi mərkəzi olaraq çox inkişaf edib. Göründüyü kimi, eradan öncə 18-ci əsr Yamhad krallığı üçün uğurlu başlayıb, həm də ən yüksək çiçəklənmə dövrü kimi yadda qalıb. Üstəlik, bu coğrafiyada tarixi şərait dəyişdiyindən Şumer-Akkad çarlığı artıq Yamhada təzyiq göstərmirdi, ancaq irəlidə növbəti bir təhlükə gözlənilirdi və bu təhlükə eradan əvvəl XVII əsrin ikinci yarısında nəhayət ki, get-gedə güclənən Het çarlığının zalım və qaniçən hökmdarı kimi tanınmış və məğlubedilməz sayılan imperator I Hattusilinin simasında onun hakimiyyətinin dövründə meydana çıxdı. Çox dəhşətli müharibələr və istila zamanı Het dövləti öz əlindəki böyük ərazilərin sərhədlərini daha da genişləndirdi. Şimali Suriyadan (müasir Türkiyə ərazisinin bir hissəsi) başlayan böyük hücumla bir çox şəhərlər ələ keçirildi".
Hett qaynaqları Hattusilinin yürüşünün ikinci ilində Alalahı darmadağın etdiyini bildirir. Ancaq arxeoloqlar qazıntıların nəticələrinə əsaslanaraq qeyd edirlər ki, əslində Hattusilinin hökmdarlığı dövrünə aid olan savaşlarda şəhər demək olar, dağıdılmayıb. Elm adamlarının fikrincə, şəhər eramızdan əvvəl XVI əsrin əvvəllərində sonrakı Het kralı I Mursilinin tərəfindən tamamilə dağıdılıb.
Çox güman ki, I Hattusili şəhəri tamamilə dağıtmaq deyil, talan etmək məqsədi ilə səfərə çıxsa da, gil qeydlərdə vəziyyət bir qədər bəzədilmiş şəkildə öz əksini tapıb. I Mursilinin yürüşündən sonra Alalah adı bütöv bir əsr ərzində mənbələrdən itib. Bu şəhər barəsində əldə edilən gil qeydlər isə eradan əvvəl XV əsrə aiddir. Bu da bir tarixi təsadüf nəticəsində baş verib. Qədim Emardan, Fəratın orta axarında yerləşən Amorit şəhər-dövlətdən qaçqınlar Alalaha gələndən sonra orada yeni bir sülalə qurublar. Beləliklə, onların mövcud olduğu dövrlərdə yenidən böyük bir tarixi salnamə yazılıb.
Arxeoloqlar müxtəlif rəsmi sənədlər, həm də müqavilələr və hesabatlar olan çoxlu sayda gil lövhələr tapıblar. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, bütün yazılar akkad dilində, qədim mixi əlifbası ilə qeydə alınıb - o dövrdə bu, işgüzar və diplomatik yazışmaların əsas dili sayılıb.
Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri Mehmet Ersoy bildirib ki, 2023-cü il zəlzələsindən bir müddət sonra bu antik şəhərdə aparılmış bərpa işləri zamanı arxeoloqlar növbəti dəfə daha bir mixi lövhə aşkar ediblər.
Planşetə bənzəyən həmin lövhə eradan öncə 15-ci əsrə aiddir (Akkad mixi yazısı). Bu qədim tapıntının ölçüləri 4,2 ilə 3,5 santimetr, qalınlığı 1,6 santimetr, çəkisi isə 28 qramdır. Tapılmış lövhənin üzərindəki Çivi yazısı alimlər tərəfindən deşifrə edildikdə məlum olub ki, bu, mebellər üçün alış-veriş siyahısıdır. Qeydlərdə müxtəlif növ və ağac məmulatından olan masalar, stul və stulların uzun siyahısı var. Onları kimin aldığı və satıcılar barəsində məlumat verilmir.
Türk arxeoloqlarının fikrincə, yeni tapılan bu gil lövhə hazırda öz nadir növünə görə ən qədim mətn hesab edilir. İdri-mi, onun iki nəslinin hakimiyyətinin dövründə daim Mitanninin himayəsində olan Alalah sürətlə inkişaf etdiyindən çox böyük ticarət, eləcə də sənaye şəhərinə çevrilib. Tapılan planşet lövhə isə həmin dövrlərin iqtisadi artımının daha bir sübutudur. Arxeoloqların fikrincə, ola da bilsin ki, bir şəxs yeni böyük ev, yaxud da saray tikdirib və tikintini təchiz etmək üçün mebellər sifariş edib.
Alimlər onu da qeyd ediblər ki, qədim bir tarixə malik olan Alalah şəhərinin yüksək səviyyədə çiçəklənməsi artıq 14-cü əsrin ortalarında başa çatıb. Daha sonra isə Het kralı II Suppilulium qoşunu ilə hücuma keçib və Mitanni hökmdarını döyüşdə məğlub edərək bu imperiyanın vassal torpaqları üzərindəki nəzarəti tam bərqərar edib.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-07-2024 10:23 | Bölmə: Cəmiyyət

Türkiyənin cənubunda aparılan qazıntılar zamanı aydın şəkildə oxunan Akkad mixi yazısında qədim bir gil lövhə aşkar edilib. Şifrə tam açıldıqda məlum olub ki, bu gil mətnin üzərində yazılanlar 3500 il öncə tərtib edilmiş məişət qeydləridir.
Reyting.az xəbər verir ki, mütəxəssislərin fikrincə, tamamilə tədqiq edilməmiş, tarixi çox qədim olan Alalah şəhərinin xarabalıqları, müasir Türkiyənin cənubundakı Tell Atçan kurqanında işləri bundan sonra da ətraflı araşdırıb davam etdirməyə ehtiyac var.
Məlumdur ki, arxeoloqlar XX əsrin birinci yarısında həmin ərazilərlə dərindən maraqlanıblar, lakin baş vermiş Dünya müharibəsi alim və tədqiqatçıları apardıqları işləri yarımçıq saxlamağa məcbur edib. Yalnız 2000-ci illərdə arxeoloqlar yarımçıq işləri bərpa edə biliblər.
Alimlərin sözlərinə görə, qazıntıların nəticəsi, eyni zamanda tapılan yazılı mənbələrdən əldə edilən məlumatların tam toplanması (Orta və son tunc dövrünün digər Yaxın Şərq krallıqları ilə əlaqələrin yaradılması, diplomatik, həmçinin iqtisadi yazışmalar) bu şəhərin tarixini anlamağa əhəmiyyətli dərəcədə kömək edib.
Təsdiqini tapmış tarixi mənbələrdən bir daha elmə məlum olub ki, Alalah adı ilk dəfə eradan əvvəl 18-ci əsrdə, yəni həmin dövrlərdə ilk sarayların tikilməsindən təxminən 200 il sonra Şumerin Mari şəhərindəki gil lövhələrdə, xüsusilə də yeganə qiymətli mənbələr hesab edilən və tarixi çox qədim olan bu yazılı mətnlərin köməyi ilə meydana çıxıb.
Alimlər bildirir ki, qədim gil lövhənin tapıldığı Alalah əvvəl Amorit Mukiş krallığının paytaxtı olub. Lakin çox sonra müharibələr, eləcə də daima gərgin şəraitdə yaşayan və qorxu keçirən zəngin təbəqə üzərində vassal münasibətləri bu şəhərin rahatlığını pozub. Mukiş krallığı başqa və həm də daha güclü olan Amorit dövlətinin - Yamhadın idarəçiliyinə keçib və bununla da yeni bir həyata başlayıb. Lakin yavaş-yavaş qızışan vərəsəlik mübahisələri, bu prosesləri müşayiət edən qardaş qırğınları və müharibələr nəticəsində Yamhad tamamilə Mukiş adlı krallığın tarixini və mədəniyyətini məhv edərək bu ərazidə yaşayan xalqları özünə “hopdurmaqla” tarixi izini itirib. Ancaq bəzi toplumlar və az sayda yerli əhali belə tabeçiliklə barışmayaraq adət-ənənələrini, tarixlərini qoruyub saxlaya biliblər.
"Naked Science" nəşri yazır:
"Araşdırma göstərir ki, Alalah şəhəri tezliklə Yamhad dövlətinin ikinci paytaxtına çevrilib, həm də Hələb krallığın ilk paytaxtı, zəngin və böyük iqtisadi mərkəzi olaraq çox inkişaf edib. Göründüyü kimi, eradan öncə 18-ci əsr Yamhad krallığı üçün uğurlu başlayıb, həm də ən yüksək çiçəklənmə dövrü kimi yadda qalıb. Üstəlik, bu coğrafiyada tarixi şərait dəyişdiyindən Şumer-Akkad çarlığı artıq Yamhada təzyiq göstərmirdi, ancaq irəlidə növbəti bir təhlükə gözlənilirdi və bu təhlükə eradan əvvəl XVII əsrin ikinci yarısında nəhayət ki, get-gedə güclənən Het çarlığının zalım və qaniçən hökmdarı kimi tanınmış və məğlubedilməz sayılan imperator I Hattusilinin simasında onun hakimiyyətinin dövründə meydana çıxdı. Çox dəhşətli müharibələr və istila zamanı Het dövləti öz əlindəki böyük ərazilərin sərhədlərini daha da genişləndirdi. Şimali Suriyadan (müasir Türkiyə ərazisinin bir hissəsi) başlayan böyük hücumla bir çox şəhərlər ələ keçirildi".
Hett qaynaqları Hattusilinin yürüşünün ikinci ilində Alalahı darmadağın etdiyini bildirir. Ancaq arxeoloqlar qazıntıların nəticələrinə əsaslanaraq qeyd edirlər ki, əslində Hattusilinin hökmdarlığı dövrünə aid olan savaşlarda şəhər demək olar, dağıdılmayıb. Elm adamlarının fikrincə, şəhər eramızdan əvvəl XVI əsrin əvvəllərində sonrakı Het kralı I Mursilinin tərəfindən tamamilə dağıdılıb.
Çox güman ki, I Hattusili şəhəri tamamilə dağıtmaq deyil, talan etmək məqsədi ilə səfərə çıxsa da, gil qeydlərdə vəziyyət bir qədər bəzədilmiş şəkildə öz əksini tapıb. I Mursilinin yürüşündən sonra Alalah adı bütöv bir əsr ərzində mənbələrdən itib. Bu şəhər barəsində əldə edilən gil qeydlər isə eradan əvvəl XV əsrə aiddir. Bu da bir tarixi təsadüf nəticəsində baş verib. Qədim Emardan, Fəratın orta axarında yerləşən Amorit şəhər-dövlətdən qaçqınlar Alalaha gələndən sonra orada yeni bir sülalə qurublar. Beləliklə, onların mövcud olduğu dövrlərdə yenidən böyük bir tarixi salnamə yazılıb.
Arxeoloqlar müxtəlif rəsmi sənədlər, həm də müqavilələr və hesabatlar olan çoxlu sayda gil lövhələr tapıblar. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, bütün yazılar akkad dilində, qədim mixi əlifbası ilə qeydə alınıb - o dövrdə bu, işgüzar və diplomatik yazışmaların əsas dili sayılıb.
Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri Mehmet Ersoy bildirib ki, 2023-cü il zəlzələsindən bir müddət sonra bu antik şəhərdə aparılmış bərpa işləri zamanı arxeoloqlar növbəti dəfə daha bir mixi lövhə aşkar ediblər.
Planşetə bənzəyən həmin lövhə eradan öncə 15-ci əsrə aiddir (Akkad mixi yazısı). Bu qədim tapıntının ölçüləri 4,2 ilə 3,5 santimetr, qalınlığı 1,6 santimetr, çəkisi isə 28 qramdır. Tapılmış lövhənin üzərindəki Çivi yazısı alimlər tərəfindən deşifrə edildikdə məlum olub ki, bu, mebellər üçün alış-veriş siyahısıdır. Qeydlərdə müxtəlif növ və ağac məmulatından olan masalar, stul və stulların uzun siyahısı var. Onları kimin aldığı və satıcılar barəsində məlumat verilmir.
Türk arxeoloqlarının fikrincə, yeni tapılan bu gil lövhə hazırda öz nadir növünə görə ən qədim mətn hesab edilir. İdri-mi, onun iki nəslinin hakimiyyətinin dövründə daim Mitanninin himayəsində olan Alalah sürətlə inkişaf etdiyindən çox böyük ticarət, eləcə də sənaye şəhərinə çevrilib. Tapılan planşet lövhə isə həmin dövrlərin iqtisadi artımının daha bir sübutudur. Arxeoloqların fikrincə, ola da bilsin ki, bir şəxs yeni böyük ev, yaxud da saray tikdirib və tikintini təchiz etmək üçün mebellər sifariş edib.
Alimlər onu da qeyd ediblər ki, qədim bir tarixə malik olan Alalah şəhərinin yüksək səviyyədə çiçəklənməsi artıq 14-cü əsrin ortalarında başa çatıb. Daha sonra isə Het kralı II Suppilulium qoşunu ilə hücuma keçib və Mitanni hökmdarını döyüşdə məğlub edərək bu imperiyanın vassal torpaqları üzərindəki nəzarəti tam bərqərar edib.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
7-06-2025, 12:09
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
7-06-2025, 11:43
Zakir Həsənov xidməti-döyüş fəaliyyəti ilə maraqlanıb
5-06-2025, 20:08
Toyda döyülən şəxs xəstəxanada ölüb
5-06-2025, 18:02
Bakı-Quba yolunda yanğın olub, bir nəfər xəsarət alıb
5-06-2025, 17:35
Konstitusiya quruluşuna qarşı çağırış edənlərə hökm oxunub
5-06-2025, 16:02
Sabah Bakıda leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
5-06-2025, 14:57
Xəstənin çılpaq videosunu paylaşan həkim barədə araşdırma başlayıb
5-06-2025, 14:33
"Şərurlu İsfəndiyar" barəsində 40-a yaxın məhkəmə işi var
5-06-2025, 13:22
Nizami Alışanın cinayət işi üzrə məhkəmə prosesi keçirilib
5-06-2025, 13:04
Gədəbəydə 74 yaşlı qadına qarşı zorakılıq törədilib
5-06-2025, 12:34
Sabah yağış yağacaq
5-06-2025, 11:42
Azərbaycana narkotik keçirilməsinin qarşısı alınıb
5-06-2025, 10:55
Kosmosdakı qara dəlik informasiyalarla dolu portaldır
5-06-2025, 10:08
İki il əvvəl törədilmiş cinayətin üstü açılıb
5-06-2025, 09:20
Bakıda avtomobil piyadanı vurub
5-06-2025, 09:01
55 yaşlı kişi ikimərtəbəli evini yandırıb
5-06-2025, 08:39
Göyərtəsində 3 min avtomobil olan gəmi yanır
5-06-2025, 08:29
Qazaxdakı qəzada 4 nəfər dünyasını dəyişib - (Yenilənib)
4-06-2025, 23:41
Azərbaycanın beş rayonunda zəlzələ olub
4-06-2025, 17:57
Gölün dibində tapılan qədim qala arxeoloqları təəccübləndirib
4-06-2025, 16:23
Rezidenturaya qəbul üçün qeydiyyat başlayır
4-06-2025, 16:16
Günəşdə "tac yağışı" qeydə alınıb
4-06-2025, 15:09
İş və istirahət günlərinin yerləri dəyişdirilib
4-06-2025, 15:02
Əsgərlərlə görüşə məhdudiyyət qoyulub - Səbəb
4-06-2025, 14:09
Oğuzda bəy toy günü qəzaya düşüb
4-06-2025, 13:25
ABŞ-a zəhərli göbələk keçirən alimlər tutulub
4-06-2025, 12:30
Sabah yağış yağacaq
4-06-2025, 12:05
Abşeronda göldə balıqlar kütləvi qırılır
4-06-2025, 10:26
Alimlər suyun daha bir sirrini açıblar
4-06-2025, 09:06
Universitet BP-dən 580 min manat qrant alıb
3-06-2025, 18:11
Günəşə bənzər ulduzun ətrafında su tapılıb
3-06-2025, 17:21
Lerik sakinin meyiti 70 metrlik dərinlikdəki dərədə tapılıb
3-06-2025, 16:55
Abşeronda qadın narkotiklə saxlanılıb
3-06-2025, 16:12
Bölgələrdə küləkli və yağıntılı hava şəraiti davam edir
3-06-2025, 15:56
“İstənilən adamın telefonuna girə bilərdik” deyən hakerə hökm oxunub
3-06-2025, 15:36
Xankəndiyə dolu düşüb
3-06-2025, 12:59
Sabah yağış yağacaq
3-06-2025, 12:16
Erməni mafiyasının daha bir cinayəti açılıb - 14 nəfər saxlanılıb
3-06-2025, 11:54
“TikTok” fenomeni yüksəklikdən dənizə atılarkən ölüb - Video
3-06-2025, 10:11
Lənkəranda qanunsuz tikinti sökülüb
2-06-2025, 23:21
General Mayis Bərxudarova ağır itki üz verib
2-06-2025, 20:18
Almazı əldə etməyin asan yolu tapılıb - Fotolar
2-06-2025, 18:30
Departament müdiri Agentliyin sədr müavini təyin olunub
2-06-2025, 17:51
Bölgələrə leysan yağacaq