Dövlət zəmanətli kreditlərə nəzarət artırılmalıdır

Xəbər lenti

18:10 / 01-09-2025

Keçmiş sovet ölkələri sürətlə Rusiyadan uzaqlaşmağa məcburdur

18:03 / 01-09-2025

Azərbaycanın göndərdiyi humanitar yardım Ukraynaya çatıb

17:57 / 01-09-2025

Pakistan Ermənistanın ŞƏT-ə üzvlüyünü bloklayıb

17:42 / 01-09-2025

Qurban Qurbanovun oğlu toya hazırlaşır - Foto

17:27 / 01-09-2025

Mehriban Əliyeva birinci xanımlarla gəmi gəzintisində iştirak edib - (Yenilənib) - Fotolar

17:12 / 01-09-2025

Sabiq rəisi hakim qarşısına çıxarılıb

16:45 / 01-09-2025

Çində Azərbaycanla bağlı tarixi qərar verilə bilər

16:09 / 01-09-2025

Bu şəxslərə 4 min manat maaş veriləcək - Siyahı

16:03 / 01-09-2025

Beyləqanda yanğın törədən şəxs məsuliyyətə cəlb olunub

15:59 / 01-09-2025

İlham Əliyev "ŞƏT plyus" formatındakı görüşdə çıxış edib - Yenilənib

15:56 / 01-09-2025

Bakıda məhkəmə: Levon Mnatsakanyanın ifadələri elan olunub

15:31 / 01-09-2025

Lisey direktorunun ölkədən çıxışına “stop” qoyulub

15:17 / 01-09-2025

ATƏT-in Minsk Prosesi bağlanır - Qərar verilib

14:57 / 01-09-2025

Sabiq spikerin qətlində şübhəli şəxs saxlanılıb

14:50 / 01-09-2025

Müasir dünya ilə əlaqəsi olmayan qəbilə fəallaşır - Münaqişə qaçılmaz ola bilər

14:41 / 01-09-2025

Sibiqa müttəfiqləri İkinci Dünya Müharibəsinin səhvlərini təkrarlamamağa çağırır

14:25 / 01-09-2025

Dərslər sentyabrın 21-i başlayacaq? - Açıqlama

13:53 / 01-09-2025

Kriminal avtoritet həbs olunub - Foto

13:46 / 01-09-2025

İsrail Qəzzadakı Əl-Əqsa xəstəxanasını vurub

13:32 / 01-09-2025

Şimali Koreya lideri xarici səfərə çıxır

13:13 / 01-09-2025

ABŞ özəl torpaqlarda nüvə raketləri üçün siloslar qurur

13:13 / 01-09-2025

Mərkəzi Bank iki təşkilatın lisenziyasını ləğv edib

13:07 / 01-09-2025

Pakistandakı helikopter qəzasında beş nəfər ölüb

12:52 / 01-09-2025

Xocavənd, Xocalı və Laçında aqrar torpaqlar icarəyə veriləcək

12:49 / 01-09-2025

İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan görüşüb

12:48 / 01-09-2025

Rusların iki helikopteri və bir gəmisi vurulub - Foto

12:37 / 01-09-2025

Ərdoğan Putini Ankarada gözləyir

12:31 / 01-09-2025

Ərəb dünyası İsraildən uzaqlaşır, bəs Azərbaycan və Qazaxıstan?

12:15 / 01-09-2025

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

12:08 / 01-09-2025

Bakıda ermənilərin cinayət işi üzrə məhkəmə davam edir

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

13:31 / 28-08-2025

Bakıda nəqliyyatda gedişhaqqı artırılacaq? - Açıqlama

19:36 / 30-08-2025

Bu gündən Bakının bəzi yollarında hərəkət məhdudlaşdırılacaq

08:13 / 30-08-2025

Bakı-Ağdam sərnişin qatarı istifadəyə verilib

21:29 / 28-08-2025

Çempionlar Liqası: "Qarabağ"ın rəqibləri müəyyənləşib

14:24 / 29-08-2025

Mollazadə: Yekun sülh sazişi üçün Azərbaycanın şərtləri yerinə yetirilməlidir

23:00 / 28-08-2025

Arne Slot: "Liverpul" üçün "Qarabağ"la qarşılaşmaq xoş olacaq"

19:01 / 29-08-2025

Bako Sahakyanın ibtidai istintaqa ifadəsi yayılıb

18:20 / 31-08-2025

Putin Çində Paşinyanla görüşüb

22:43 / 27-08-2025

Çempionlar Liqası: "Qarabağ" qruplara yüksəlib

00:24 / 30-08-2025

Töhmət alan icra başçısı: “İş olan yerdə nöqsan da olur"

15:02 / 31-08-2025

İlham Əliyev Çində görüşlər keçirib - (Yenilənib) - Fotolar

08:49 / 31-08-2025

Prezident İlham Əliyevin Çin lideri Si Cinpin ilə görüşü keçirilib - (Yenilənib) - Fotolar

Dövlət zəmanətli kreditlərə nəzarət artırılmalıdır - İqtisadçı
Tarix: 25-08-2018 02:12 | Bölmə: İqtisadiyyat

Şirift ölçüsü:

Son vaxtlar Azərbaycanın xarici borcları ilə bağlı məsələ daha da aktuallaşıb. Bu ilin aprel ayının 1-ə olan məlumata görə, Azərbaycanın xarici dövlət borcu 9 milyard 643 milyon dollardır, yəni 16 milyard 393 milyon manat.

İqtisadçı-ekspert Qadir İbrahimli Reyting.az-a deyib ki, dünya praktikasında ölkələrin xarici borclarının qiymətləndirilməsi üçün 3 əsas indikatordan istifadə olunur:

1. Xarici borcun miqdarı ixracın 200%-dən çox olmamalıdır.

2. Xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 40%-i aşmamalıdır.

3. Xarici borca xidmətlə əlaqədar bütün ödənişlərin ÜDM-ə nisbəti 5%-dən yüksək olmamalıdır.

Q. İbrahimli bu indikatorlar əsasında təhlil aparıb:

“1. 2017-ci ildə Azərbaycanın ixracı 15 milyard 475,6 milyon dollar olub. Xarici dövlət borcunun 9,43 milyard dollar olduğunu nəzərə alsaq, deməli, xarici borcun miqdarı ixracı cəmi 62 faizinə bərabərdir ki, bu da kritik həddən 3,2 dəfə azdır.

2. Azərbaycanın xarici borcu 2018-ci il üzrə proqnozlaşdırılan Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 22 faizini təşkil edir – bu il 74 milyard 647 milyon manat ÜDM istehsalı nəzərdə tutulub. Beləliklə, Azərbaycanın xarici dövlət borcu ÜDM-in 22 faizi həddində qiymətləndirilir ki, bu da kritik həddən (40 faiz) xeyli aşağıdır.

3. 2017-ci ildə 1 milyard 513,6 milyon manatı dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı xərclərə yönəlib. 2017-ci Azərbaycanda ÜDM istehsalı 70 milyard 135 milyon manat olub. Yəni dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı xərclərə ÜDM-in cəmi 2,2 faizini təşkil edir. Bu isə normadan (5 faiz) 2,2 dəfə azdır.

Beləliklə, hər 3 indikator üzrə hesablamalara görə, Azərbaycanda xarici borcun həcmi normal həddədir və narahatlığa əsas yoxdur. Üstəlik, Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 5,5 milyard dollar, Dövlət Neft Fondunun ehtiyatları isə 38 milyard dollardır, onda narahatlığa ümumiyyətlə, əsas yoxdur. Ancaq hər halda narahatçılıq üçün əsaslar da var".

İqtisadçının sözlərinə görə, son 18 ayda xarici dövlət borcunun artmasının iki əsas səbəbindən biri hökumətin Beynəlxalq Bankın zərərli aktivlərini və xarici borcunu öz üzərinə götürməsidir:

"Hökumət Beynəlxalq Banka verilən dəstəyin səviyyəsini onun sistem əhəmiyyətli bank olması və hər hansı bir problemin yaranacağı təqdirdə ölkənin bütünlükdə bank sisteminə təsir göstərəcəyi ilə izah etdi.

Digər əsas səbəb isə Cənubi Qaz Dəhlizi layihəsinin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı götürülən borclara verilən dövlət zəmanətidir. Bu layihənin icrası ilə məşğul olan "Cənub Qaz Dəhlizi” QSC-nin səhmlərinin 51%-i dövlət mülkiyyəti olmaqla İqtisadiyyat Nazirliyinə, 49%-i isə SOCAR-a məxsusdur. QSC dövlət zəmanəti ilə Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankından, Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankından, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankından, Asiya İnkişaf Bankından 2,5 milyard dollar kredit götürüb. Təbii ki, Cənubi Qaz Dəhlizi ölkənin iqtisadi inkişafında nikbin gələcək vəd edir və QSC bu kreditləri dövlətin dəstəyi olmadan belə ödəmək gücündə olan şirkətdir. Bu baxımdan xarici dövlət borclarının artmasında narahatlıq üçün ciddi əsaslar yoxdur. Ancaq bu barədə həyəcan təbili çalan ekspertlərin də əsasları yetərincədir".

Q. İbrahimli bildirib ki, əsas narahatlıq doğuran məqam dövlətə məxsus şirkətlərin və səhmdar cəmiyyətlərin borclanmalarıdır. Burada söhbət həm xarici borcun miqdarından, həm də onun necə xərclənməsindən getməlidir:

"Uzağa getməyək, elə götürək SOCAR-ı. Son illərdə SOCAR-ın getdikcə artan borcları və investisiyaya yatrılan layihələri şəxsən məndə müəyyən suallar doğurur. Şirkətin ictimaiyyətə açıqlanan 2017-ci il hesabatına əsasən söhbət təxminən 10 milyard dollar borcdan gedir. Doğrudur, SOCAR-ın aldığı borclara dövlət zəmanəti verilmir və ictimaiyyətə açıqlanan məlumatlardan göründüyü kimi, həmin vəsaitlərin əsas hissəsi şirkət tərəfindən əsasən, ölkə xaricində həyata keçirdiyi və sərmayə qoyduğu layihələrə yönəldilir. Bu sırada Türkiyədə neft-kimya kompleksi, "STAR” Neft Emalı Zavodu, bir sıra ölkələrdə yanacaqdoldurma məntəqələri və şəbəkələri var. Bu kontekstə SOCAR-ın xaricdəki təmsilçilərinin bahalı “Rolls-Royce” avtomobillərdə gəzmələri və eləcə də bahalı villalarda yaşamaları ilə bağlı mətbuatda dolaşan məlumatları xatırlatmaya bilmərəm və bu məlumatları SOCAR rəsmiləri hələ də təkzib etməyib".

İqtisadçının fikrincə, Beynəlxalq Bankın acı təcrübəsi bu şirkətin də menecmenti tərəfindən unudulmamalıdır: "Çünki Beynəlxalq Bankın keçmiş rəhbərliyinin dövlət zəmanəti olmadan, içiboş layihələrə götürdüyü kreditlər sonradan hökumətin başağrısına çevrildi.

Eyni hal bir sıra səhmdar cəmiyyətlərdə də mövcuddur. Məsələn, 2006-2016-cı illərdə Azərbaycanın Dəmir Yolunun yenilənməsinə 500 mlyyon dollara yaxın xarici, bir o qədər də dövlət investisiyası cəlb edlib və bu məqmda qeyd edim ki, həmin borclar bir neçə il ərzində qaytarılmalıdır. Lakin keçmiş nəqliyyat naziri Ziya Məmmədovun və onun müavini, "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC-nin sabiq sədri Arif Əsgərovun müəllifliyi ilə vəsaitlər səmərəli və təyinatı üzrə xərclənmədiyindən dəmir yolundakı problemlər həll olunmamış qalmışdı. Yalnız son 2 ildə bu problemlər çözülməyə başlayıb.

Digər "borc nəhəngi” olan "Azərenerji” ASC də ən çox xarici borcu olan səhmdar cəmiyyətlərindədir. Son illərdə dövlətdən ən çox maliyyə dəstəyi alan bu qurum elə bir o qədər də xarici borclanmaya gedib və açıqlanan məlumatlardan görürük ki, bu pullar ölkənin enerji sisteminin qurulmasına, generasiya güclərinin, elektrik stansiyalarının qurulub istifadəyə verilməsinə yönəldilib.

Lakin bu yaxınlarda Mingəçevirdəki "Azərbaycan İES”-da baş verən hadisə, ölkənin işıqsız qalması fonunda 1 milyard dollardan çox borcu olan qurumun həmin pulları necə "səmərəli” istifadə etməsi haqqında əlavə şərhə ehtiyac görmürəm.

Yaxud da Hacı İbrahim Nehrəmli 2 milyard dollara yaxın dövlət kreditini “Xəzər adaları” kimi mənasız layihələrə xərcləyib batırmasını indi uşaq da bilir. Bu baxımdan ekspertlərin narahatlığı normaldır".

İqtisadçı deyir ki, son illərin acı nəticəsini nəzərə alan hökumət indi yalnız ölkə əhəmiyyətli strateji layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün götürülən kreditlərə dövlət zəmanəti verir: "Məsələn, Cənubi Qaz Dəhlizi kimi layihələrə. İndi artıq ayrı-ayrı dövlət şirkətlərinə dövlət zəmanəti ilə kreditlərin götürülməsi yasaqlanıb. Eyni zamanda, hazırda dövlət borcunun orta və uzun müddətdə idarə edilməsi strategiyası adlı sənədin hazırlandığını və bu sahədə də ciddi qaydaların tətbiq olunacağını mətbuatdan bilirik.

İri dövlət şirkətləri və səhmdar cəmiyyətlər dövlətə məxsus olsalar da, faktiki kommersiya qurumlarıdırlar və onların əsas vəzifəsi dövlətin vəsaitlərini fəaliyyət göstərdikləri sahələrə yönəltməklə mənfəət götürmək olmalıdır. Yəni vəsaitlər təyinatı üzrə effektiv xərclənməlidir. Yaxın illərin acı təcrübəsi göstərir ki, vəsaitləri effektiv xərclənməyəndə həm şirkət, həm də dövlət arzuolunmaz duruma düşür. Necə ki, "Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC, "Azərenerji” timsalında bunu müşahidə etdik.

Borc götürmək qəbahət deyil. Lakin yaxşı olar ki, milyardlarla borcu olan həmin qurumlar yalnız öz borclarının həddi və ya ödəmə qabiləyyəti ilə bağlı yox, həm də də həmin kredit vəsaitlərinin yönəldildiyi sahələrdən əldə olunan gəlirlər və mənfəətlər, bunun nəticəsində dövlətə ödədikləri dividentlər barədə məlumatlar versinlər. Necə ki, qonşu Rusiyada olduğu kimi. Rusiyada hər il iri dövlət şirkətlərinin xarici kreditlərdən necə istifadə etməsi haqda hesabatları açıqlanır.

Bütün hallarda dövlət zəmanətli kreditlərin xərclənməsinə nəzarət güclü olmalıdır. Əks halda krediti dövlət öz cibindən – yəni vətəndaşların cibindən ödəməlidir".

Ana səhifəyə dön