19:14 / 18-10-2025
Prezident İlham Əliyev ABŞ Mərkəzi Komandanlığının komandanını qəbul edib - Fotolar
18:04 / 18-10-2025
Rusiyalı bloqer evində ölü tapılıb
16:37 / 18-10-2025
Vatikan zəfəri - Foto
16:15 / 18-10-2025
ANAMA sədrinə I müavin təyin olunub
16:01 / 18-10-2025
Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib
11:54 / 18-10-2025
İlham Əliyev “Kazinform”a müsahibə verib
11:14 / 18-10-2025
Azərbaycanın Müqəddəs Taxt-Tacdakı səfirliyinin inzibati ofisi açılıb
10:26 / 18-10-2025
Mehriban Əliyeva: "Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi, suverenliyi..." - Foto
09:13 / 18-10-2025
Premyer Liqa: Bu gün daha iki görüş baş tutacaq
00:03 / 18-10-2025
Bu gün Azərbaycanın Müstəqilliyinin Bərpası Günüdür
23:44 / 17-10-2025
Mehriban Əliyeva Vatikanın dövlət katibi ilə görüşüb - Foto
23:09 / 17-10-2025
Zelenski ilə Tramp Ağ evdə görüşüblər - Yenilənib
21:40 / 17-10-2025
"Qarabağ" "Turan Tovuz"a qalib gəlib
19:51 / 17-10-2025
Füzlinin intensiv inkişafı... - Şəfa Əliyev yazır
19:50 / 17-10-2025
Mehriban Əliyeva Roma Papası ilə görüşüb - Fotolar
19:38 / 17-10-2025
Deportasiyadan bəhs edən kitabın təqdimatı olub - Fotolar
19:17 / 17-10-2025
Macarıstan Putini həbs etməyəcək
19:11 / 17-10-2025
NATO Avropada dron təxribatlarına qarşı tədbirləri gücləndirib
18:53 / 17-10-2025
Kreml Donald Trampı çaşdırır
18:38 / 17-10-2025
Prezident yeni səfirlik təsis edib - Sərəncam
18:08 / 17-10-2025
Ceyhun Bayramov İƏT Əmək Mərkəzinin baş direktoru ilə görüşüb
18:02 / 17-10-2025
DİN-də kollegiya iclası keçirilib
17:55 / 17-10-2025
HƏMAS-İsrail sülhü davamlı olacaqmı?
17:16 / 17-10-2025
Azərbaycanın əsas neft ixrac etdiyi ilk 5 ölkə - Siyahı
16:57 / 17-10-2025
Ramiz Mehdiyev ev dustaqlığını bu villasında çəkir - Fotolar
16:46 / 17-10-2025
AMEA Ramiz Mehdiyevlə bağlı məhkəmə qərarını gözləyir
16:20 / 17-10-2025
Departament rəisi vəzifədən azad edilib
16:14 / 17-10-2025
Azərbaycan millisi FIFA reytinqində bir pillə irəliləyib
16:00 / 17-10-2025
Bakıda TDT-nin Sənaye, Elm, Texnologiya və İnnovasiya Nazirlərinin 2-ci iclası keçiriləcək
15:30 / 17-10-2025
Ramiz Mehdiyev 7 saat dindirilib?
12:11 / 17-10-2025
Professor: Ramiz Mehdiyev yüksək vəzifələrə 900-dən çox kadr yerləşdirib
19:51 / 17-10-2025
Füzlinin intensiv inkişafı... - Şəfa Əliyev yazır
17:37 / 15-10-2025
Cəlaloğlu: Məsələ Ramiz Mehdiyevin həbsi ilə məhdudlaşmamalıdır - Müsahibə
14:10 / 16-10-2025
“Ramiz Mehdiyev anti-milli ünsürdür” - DQC sədri
22:14 / 14-10-2025
Ramiz Mehdiyevə 4 aylıq ev dustağı cəzası verilib - (Yenilənib)
13:21 / 15-10-2025
Prezident yeni idarə yaradıb - Fərman
11:33 / 16-10-2025
Ramiz Mehdiyevlə əlaqəli şəxslər həbs edilə bilər
13:05 / 16-10-2025
Təndir çörəyinin ətri - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
16:01 / 18-10-2025
Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib
23:49 / 15-10-2025
Vahid Əhmədovdan Ramiz Mehdiyev haqqında - Açıqlama
11:59 / 15-10-2025
Ərdoğan Netanyahunu zirvəyə buraxmayıb
16:37 / 14-10-2025
Ermənistanda yeni müxalifət yaranır - “Bizim yol” Paşinyanı devirə biləcək?
“Erməni soyqırımı” - 103 yaşlı siyasi oyun aləti
Tarix: 26-04-2021 15:06 | Bölmə: Xəbərlər
Vahid QAZİ
Erməni məsələsi bir-birinə rəqib, hətta düşmən dövlətləri birləşdirən maraq nöqtəsidir. Rusiya, ABŞ, Fransa, İran və s. kimi. 1915-ci il olaylarına “soyqırım” deməklə Co Bayden təzə bir iş görmür, sələfi Vudro Vilsonun 100 il qabaq başlatdığı siyasəti davam etdirir.
“Qəsb olunmuş Ermənistan” (“Ravished Armenia”) adlı film 1919-cu ildə ABŞ-da çəkilib. Amerikaya yenicə gələn qaçqın ermənilərdə belə bir filmi çəkməyə heç pulu demirəm, hay nə gəzirdi.
Bəs bu filmi kim çəkib, nə məqsəd güdüb?
Vaşinqtona son səfərimdə dostum İrena Lasota mənə Günter Levinin “Osmanlı Türkiyəsində erməni qırğını: mübahisəli soyqırım” (Guenter Lewy. The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide) kitabını bağışlamışdı. Həmin kitabda müəllif yazır ki, ermənilərin Şərqi Anadoludan deportasiyası genosid siyasəti yox, müharibə dövründə düşmənlə separat işbirliyinin, üsyanların, türklərə edilən qətliamların qarşısını almaq məqsədi güdüb. Qətllər genosid xarakteri daşımayıb, çünki onları hökumətin təşkil etdiyi sübuta yetirilməyib: “Deportasiyanın həqiqətdə Türkiyə ermənilərinin qabaqcadan düşünülmüş plana əsasən qırmaq məqsədi daşıdığı bir çox aspektlərə və köçürmənin xüsusiyyətlərinə uyğun gəlmir”.
Məsələ orasındadır ki, Rusiyaya sərhəd bölgələrdə, şərqi və mərkəzi Anadoluda yaşayan ermənilər köçürülüb. İstanbul, İzmir və Hələb kimi şəhərlərdən ermənilər deportasiya edilməyib. Ölkənin dəmiryolu olmayan şərq rayonlarından piyada köçürmə zamanı yolda ölənlər heç bir vəchlə soyqırımı prinsiplərinə uyğun deyil. “Osmanlı hökuməti nizamlı proses təşkil etmək istədi, ancaq onu həyata keçirmək üçün vasitəsi yox idi”.
Başqa bölmədə o, Çarlz Dovset və Malkolm E.Yapp (Charles Dowsett, Malcolm E.Yapp) kimi tarixçilərin mənbələrinə, ABŞ-ın Paris Sülh Konfransında Yaxın Şərq üzrə rəsmisi Corc Montqomerinin (George Montgomery) cədvəllərinə, həmçinin İstanbuldakı Erməni Milli Şurasının rəqəmlərinə əsaslanaraq sübut edir ki, həmin dövrdə ölənlərin sayı iddia edildiyi kimi, milyon yarım olmayıb. “Həmin dövrdə heç bir ölüm statistikası mövcud deyildi”.
Bu kitabda ən vacib məqamlardan biri də Henri Morgentaunun məktublarıdır. 1912-ci ildə Vudro Vilsonun prezident seçkiləri kampaniyasına rəhbərlik etmiş Henry Morgenthau 1913-cü ilin noyabrından 1916-cı ilin fevralınadək İstanbulda ABŞ-ın səfiri olmuş, eyni zamanda, Türkiyə ilə müharibə aparan Antantanın marağını təmsil etmişdi.
Morgentau ABŞ dövlətinin müharibə siyasətində qələbə çalmasına yardım etmək üçün öz təklifini prezident Vilsona 1917-ci il noyabrın 26-da yazdığı məktubla bildirir. Burada Morgentau müxalifət və müharibəylə bağlı ümidsizliyini ifadə edir və bu vəziyyətdə dəyişiklik yarada biləcək bir kitab dərc edə biləcəyini yazır:
“Elə bir kitab yazmaq istəyirəm ki, təkcə Almaniyanın Türkiyə və Balkanlara nüfuz etməsini deyil, eyni zamanda dünyanın istənilən ölkəsində meydana gələn bu tipli sistemi faş edə bilim. Türkiyəyə gəldikdə, burada biz Almaniyanın ən zəhərli halda ziyanlı təsirini görürük – bu isə yaşından asılı olmayaraq hər bir kəsin qətlə yetirilməsində, köməksiz erməni və suriyalıların dəhşətli şəkildə öldürülməsində kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Bu əhvalatın belə bir ayrıca detalı və Almaniyanın bu işi təşviq etməsinə gəlincə, düşünürəm ki, kiçik şəhərlərdə və rayonlarda yaşayan amerikalılara müraciət onları nəticəsi qələbə olacaq müharibə aparmaq siyasətinə inandırmağın ən uğurlu vasitəsi olardı”
Burada erməni qırğınlarının miqyası və mahiyyəti qəsdən təhrif olunur. Türkiyənin, xüsusilə Almaniyanın düşmən obrazı ABŞ hökumətinin okeanın o tayında müharibə siyasətinə bəraət qazandırmış olur.
Təklif qəbul edilir və sonralar ermənilərin erməni soyqırımına görə istinad edəcəkləri əsas sənəd 1918-ci ildə “Səfir Morgentaunun xatirələri” (“Ambassador Morgenthau’s Story”) adlı kitab şəklində nəşr olunur. Onun bu təklifi sonralar başqa ölkələrə münasibətdə də təzyiq siyasəti kimi istifadə olunan yeni üsula, “soyqırımı” terminli siyasi oyun alətinə çevrildi.
Yuxarıda söz açdığım filmin nə məqsədlə çəkilib? Bu suala ABŞ diplomatı Henri Morgentau filmə baş rollardan birinə çəkilməsiylə özü aydın cavab verir.
Vahid QAZİ
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 26-04-2021 15:06 | Bölmə: Xəbərlər
Vahid QAZİ
Erməni məsələsi bir-birinə rəqib, hətta düşmən dövlətləri birləşdirən maraq nöqtəsidir. Rusiya, ABŞ, Fransa, İran və s. kimi. 1915-ci il olaylarına “soyqırım” deməklə Co Bayden təzə bir iş görmür, sələfi Vudro Vilsonun 100 il qabaq başlatdığı siyasəti davam etdirir.
“Qəsb olunmuş Ermənistan” (“Ravished Armenia”) adlı film 1919-cu ildə ABŞ-da çəkilib. Amerikaya yenicə gələn qaçqın ermənilərdə belə bir filmi çəkməyə heç pulu demirəm, hay nə gəzirdi.
Bəs bu filmi kim çəkib, nə məqsəd güdüb?
Vaşinqtona son səfərimdə dostum İrena Lasota mənə Günter Levinin “Osmanlı Türkiyəsində erməni qırğını: mübahisəli soyqırım” (Guenter Lewy. The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide) kitabını bağışlamışdı. Həmin kitabda müəllif yazır ki, ermənilərin Şərqi Anadoludan deportasiyası genosid siyasəti yox, müharibə dövründə düşmənlə separat işbirliyinin, üsyanların, türklərə edilən qətliamların qarşısını almaq məqsədi güdüb. Qətllər genosid xarakteri daşımayıb, çünki onları hökumətin təşkil etdiyi sübuta yetirilməyib: “Deportasiyanın həqiqətdə Türkiyə ermənilərinin qabaqcadan düşünülmüş plana əsasən qırmaq məqsədi daşıdığı bir çox aspektlərə və köçürmənin xüsusiyyətlərinə uyğun gəlmir”.
Məsələ orasındadır ki, Rusiyaya sərhəd bölgələrdə, şərqi və mərkəzi Anadoluda yaşayan ermənilər köçürülüb. İstanbul, İzmir və Hələb kimi şəhərlərdən ermənilər deportasiya edilməyib. Ölkənin dəmiryolu olmayan şərq rayonlarından piyada köçürmə zamanı yolda ölənlər heç bir vəchlə soyqırımı prinsiplərinə uyğun deyil. “Osmanlı hökuməti nizamlı proses təşkil etmək istədi, ancaq onu həyata keçirmək üçün vasitəsi yox idi”.
Başqa bölmədə o, Çarlz Dovset və Malkolm E.Yapp (Charles Dowsett, Malcolm E.Yapp) kimi tarixçilərin mənbələrinə, ABŞ-ın Paris Sülh Konfransında Yaxın Şərq üzrə rəsmisi Corc Montqomerinin (George Montgomery) cədvəllərinə, həmçinin İstanbuldakı Erməni Milli Şurasının rəqəmlərinə əsaslanaraq sübut edir ki, həmin dövrdə ölənlərin sayı iddia edildiyi kimi, milyon yarım olmayıb. “Həmin dövrdə heç bir ölüm statistikası mövcud deyildi”.
Bu kitabda ən vacib məqamlardan biri də Henri Morgentaunun məktublarıdır. 1912-ci ildə Vudro Vilsonun prezident seçkiləri kampaniyasına rəhbərlik etmiş Henry Morgenthau 1913-cü ilin noyabrından 1916-cı ilin fevralınadək İstanbulda ABŞ-ın səfiri olmuş, eyni zamanda, Türkiyə ilə müharibə aparan Antantanın marağını təmsil etmişdi.
Morgentau ABŞ dövlətinin müharibə siyasətində qələbə çalmasına yardım etmək üçün öz təklifini prezident Vilsona 1917-ci il noyabrın 26-da yazdığı məktubla bildirir. Burada Morgentau müxalifət və müharibəylə bağlı ümidsizliyini ifadə edir və bu vəziyyətdə dəyişiklik yarada biləcək bir kitab dərc edə biləcəyini yazır:
“Elə bir kitab yazmaq istəyirəm ki, təkcə Almaniyanın Türkiyə və Balkanlara nüfuz etməsini deyil, eyni zamanda dünyanın istənilən ölkəsində meydana gələn bu tipli sistemi faş edə bilim. Türkiyəyə gəldikdə, burada biz Almaniyanın ən zəhərli halda ziyanlı təsirini görürük – bu isə yaşından asılı olmayaraq hər bir kəsin qətlə yetirilməsində, köməksiz erməni və suriyalıların dəhşətli şəkildə öldürülməsində kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Bu əhvalatın belə bir ayrıca detalı və Almaniyanın bu işi təşviq etməsinə gəlincə, düşünürəm ki, kiçik şəhərlərdə və rayonlarda yaşayan amerikalılara müraciət onları nəticəsi qələbə olacaq müharibə aparmaq siyasətinə inandırmağın ən uğurlu vasitəsi olardı”
Burada erməni qırğınlarının miqyası və mahiyyəti qəsdən təhrif olunur. Türkiyənin, xüsusilə Almaniyanın düşmən obrazı ABŞ hökumətinin okeanın o tayında müharibə siyasətinə bəraət qazandırmış olur.
Təklif qəbul edilir və sonralar ermənilərin erməni soyqırımına görə istinad edəcəkləri əsas sənəd 1918-ci ildə “Səfir Morgentaunun xatirələri” (“Ambassador Morgenthau’s Story”) adlı kitab şəklində nəşr olunur. Onun bu təklifi sonralar başqa ölkələrə münasibətdə də təzyiq siyasəti kimi istifadə olunan yeni üsula, “soyqırımı” terminli siyasi oyun alətinə çevrildi.
Yuxarıda söz açdığım filmin nə məqsədlə çəkilib? Bu suala ABŞ diplomatı Henri Morgentau filmə baş rollardan birinə çəkilməsiylə özü aydın cavab verir.
Vahid QAZİ
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 18:04
Rusiyalı bloqer evində ölü tapılıb
Dünən, 23:09
Zelenski ilə Tramp Ağ evdə görüşüblər - Yenilənib
Dünən, 19:51
Füzlinin intensiv inkişafı... - Şəfa Əliyev yazır
Dünən, 19:50
Mehriban Əliyeva Roma Papası ilə görüşüb - Fotolar
Dünən, 17:55
HƏMAS-İsrail sülhü davamlı olacaqmı?
Dünən, 16:20
Departament rəisi vəzifədən azad edilib
Dünən, 15:30
Ramiz Mehdiyev 7 saat dindirilib?
Dünən, 13:49
Robot azyaşlı dostu ilə kövrək şəkildə vidalaşıb
Dünən, 13:01
Qurban Qurbanov yeni biznesə başlayıb
Dünən, 11:57
Yasamaldakı silahlı insident: iki nəfər saxlanılıb
Dünən, 10:57
Üç tanınmış hakim təqaüdə göndərilir
Dünən, 10:47
Ruslar Krivoy Roqa kütləvi hücuma keçib
Dünən, 10:12
Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasından çıxarılacaq
Dünən, 10:10
Bakıda iki nəfər bıçaqlanıb
Dünən, 10:01
Rusiyalı müxalifətçini öldürmək istəyənlər ələ keçib
Dünən, 08:52
Kürdəmirdəki uşaq bağçasında yanğın olub
Dünən, 08:36
ABŞ ordusu gəmiyə hücum edib
16-10-2025, 22:40
Mehriban Əliyeva Vatikanda - Fotolar - Yenilənib
16-10-2025, 22:06
Abid Şərifov insult keçirib, vəziyyəti ağırdır
16-10-2025, 21:46
Trampla Putin Budapeştdə görüşəcəklər
16-10-2025, 20:20
Ermənilər Bakıda hakim qarşısına çıxarılıblar
16-10-2025, 19:43
Döyüş robotu müharibəyə hazırdır
16-10-2025, 16:56
Müdafiə Nazirliyi paradla bağlı məlumat yayıb
16-10-2025, 15:43
Keçmiş diplomata hökm oxunub
16-10-2025, 15:02
Xalq artisti II Fəxri xiyabanda dəfn olunub
16-10-2025, 14:56
Məhkəmə hakiminin fəaliyyətinə xitam verilib - Foto
16-10-2025, 13:05
Təndir çörəyinin ətri - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
16-10-2025, 11:48
Xocavəndə növbəti köç olacaq
16-10-2025, 10:43
Konvertoplan digər dronları üstələyir - Foto
16-10-2025, 10:09
Deputat: "Biz inzibati yollarla taksiləri sıradan çıxarsaq..."
16-10-2025, 08:56
Avropanın “Dron divarı” planı baş tutmayıb
15-10-2025, 17:44
İranın hərbi gəmiləri Azərbaycana gəlib - Fotolar
15-10-2025, 17:28
Bakıda Zəfər Günü parad olacaq
15-10-2025, 16:17
Deputatın mandatına xitam verilib
15-10-2025, 15:39
Dolu siniflər, çətin dərsliklər və… - Vüqar Vəliyev yazır
15-10-2025, 14:38
Rusiya dəmir yollarına hücumları artırıb
15-10-2025, 13:34
Dövlət Xidməti işçilərinin sayı artırılıb
15-10-2025, 13:25
Prezident MDB ilə bağlı sazişi təsdiqləyib
15-10-2025, 12:54
Füzuli yaradıcılığına fərqli baxış - Cəbrayıloğlu yazır
15-10-2025, 12:46
Məşhur YAP-çıdan Ramiz Mehdiyevlə bağlı - Açıqlama
15-10-2025, 11:57
Xırdalanda 20 yaşlı gənc öldürülüb
15-10-2025, 10:37
"Azneft”in direktoru vəzifədən azad olunub
15-10-2025, 10:15
Xalq artisti Ramiz Quliyev vəfat edib
15-10-2025, 08:21
Suriyanın yeni lideri Moskvaya gəlir
14-10-2025, 21:22
Vardanyanın məhkəməsində ifadələr dinlənilib
14-10-2025, 19:04
Metroda izdiham yaranıb, saatlardır kart işləmir
14-10-2025, 17:53
Nazirliyin səlahiyyətlərindən biri ləğv edilib - Sərəncam
14-10-2025, 16:51
Akademiyaya rektor təyin edilib
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
