“5-1”: Minsk sammitindən sonra KTMT dağılacaq?
Tarix: 24-11-2023 13:48 | Bölmə: Slayd
“5-1”: Minsk sammitindən sonra KTMT dağılacaq?

Noyabrın 23-də Minskdə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) Şurasının sammiti keçirilib. Təşkilat çətin vəziyyətdədir. Üzv ölkələr Tacikistan və Qırğızıstan arasında münaqişə qızışır. Bir gün əvvəl Ermənistan rəsmiləri sammitdə iştirakdan imtina ediblər. Belarusun bu təşkilata sədrliyi ilinin əvvəlində birliyin möhkəmləndirilməsi ilə bağlı iddialı planlar əslində, yerinə yetirilməyib. Ekspertlər qeyd edirlər ki, Rusiya və Belarusdan başqa, demək olar ki, bütün iştirakçılar üçün KTMT sadəcə olaraq onların siyasətinin çoxvektorluluğunu vurğulamaq üçün bir vasitədir.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” (NG) yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Minskdə KTMT Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının sammiti keçirilib. Aleksandr Lukaşenko qonaqları - Rusiya, Qazaxıstan, Tacikistan və Qırğızıstan prezidentlərini qəbul edib.

2023 Belarusun bu təşkilata sədrliyi ili olub. Aleksandr Lukaşenkonun bu dövr üçün qarşıya qoyduğu prioritet vəzifələr sırasında böhranlı vəziyyətlərin həlli və KTMT-nin məsuliyyət zonasında sabitliyin daha da pozulmasının qarşısının alınması olub. İl bu baxımdan çox da uğurlu olmayıb. Tacikistanla Qırğızıstan arasındakı sərhəd münaqişəsi sönməyib, Ermənistanla Azərbaycan arasındakı qarşıdurma isə İrəvanın KTMT-yə doğru kifayət qədər kəskin addımlar atmasına səbəb olub.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan telefon danışığında Lukaşenkoya Minsk sammitində iştirak etməyəcəyi barədə əvvəlcədən xəbər verib. Daha sonra xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və müdafiə naziri Suren Papikyan sammitə gəlməkdən imtina etdiklərini açıqlayıblar.

“KTMT öhdəliklərinə zidd olaraq Ermənistanın təhlükəsizlik çağırışlarına lazımi cavab vermədi və bu, bir neçə dəfə təkrarlandı. KTMT-dəki həmkarlarımıza hörmətlə yanaşsaq da, bəlli deyil ki, biz niyə hər dəfə bu tədbirlərə gedirik, eyni şeyi təkrar edirik və hər dəfə də lazımi reaksiya almırıq”, - Ermənistanın baş naziri öz qərarını belə izah edib.

Ermənistan hələ də formal olaraq KTMT-nin tərkibində qalsa da, ölkə rəhbərliyi təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün başqa variantlar axtardığını gizlətmir. Ancaq görünür, bu, digər iştirakçıları narahat etmir. Belarusun xarici işlər naziri Sergey Aleynik deyib: “Təşkilatın qaydalarına və proseduruna uyğun olaraq, qərarlar bütün üzv ölkələrin razılığı ilə qəbul edilir. Biz razılaşdıq ki, sammitdən sonra KTMT baş katibi İrəvana səfər edəcək. Təbii ki, biz burada barışıq komissiyası çərçivəsində yekunlaşan bütün qərarları erməni tərəfdaşlarımıza ötürəcəyik. Biz də onların onlara qoşulacağına inanacağıq”.

Öz növbəsində, Belarus Təhlükəsizlik Şurasının dövlət katibi Aleksandr Volfoviç sammitin yekun sənədləri əsasında Ermənistanın mövqeyi ilə bağlı deyib: “Heç bir qərarın qarşısı alınmayıb. Belarus Xarici İşlər Nazirliyi və Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi bütün qərarlar və bəyannamələr üzrə razılığa gəliblər. Bu həm də Ermənistan tərəfi də daxil olmaqla, indi təşkilata həvalə edilmiş məsələlərin həllində qarşılıqlı anlaşmadan danışır”.

Aleksandr Lukaşenko sammitdəki çıxışında deyib: “Geosiyasi vəziyyətin inkişafı baxımından sürətli il idi. Buna görə də iş qrafikimiz gərgin idi”. Aşkar problemlərə baxmayaraq, o vurğulayıb:

“Daxili dövrədə biz təşkilatın özünü gücləndirmək, habelə məsuliyyət sahəsində təhlükəsizlik və sabitliyi təmin etmək üçün KTMT-yə üzv dövlətlərin birliyini artırmağa çalışdıq. Xarici konturda məqsədimiz təşkilatın beynəlxalq münasibətlər sistemində rolunu və əhəmiyyətini gücləndirmək idi. Bu gün qeyd edə bilərik ki, Belarus tərəfinin ötən ilin noyabrında qarşıya qoyduğu məqsədlərə ümumilikdə nail olunub”.

Lukaşenko xatırladıb ki, KTMT ölkələri təşkilatın hərbi komponentini gücləndirmək üçün bir sıra təlimlər keçirib. Oktyabr ayında Minsk Belarusun KTMT-yə sədrliyi ilə Avrasiya təhlükəsizliyi üzrə böyük beynəlxalq konfransın keçirildiyi məkana çevrildi. “Başqa sözlə, təşkilatımız üzv dövlətlərin və bütövlükdə Avrasiya regionunun təhlükəsizliyinin təmin edilməsində ayrılmaz element olaraq qalır”, - buna baxmayaraq, A. Lukaşenko vurğulayıb:

“Dövlətlərimizin təhlükəsizliyini gücləndirmək üçün yeni həll yolları tapmaq lazımdır”.

Əslində, sammit qərarlarının bağlı qapılar arxasında müzakirəsi qısa sürüb. Lukaşenkonun izah etdiyi kimi, bütün məsələlər əvvəlcədən müzakirə olunub. İclasın yekununda KTMT-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının beynəlxalq təhlükəsizliyin aktual məsələlərinə dair mövqeyini əks etdirən bəyannaməsi imzalanıb. KTMT böhrana cavab sisteminin inkişafı üzrə tədbirlər haqqında qərar qəbul edib.

Birgə mətbuat mərkəzi haqqında əsasnamə təsdiqlənib. Bundan əlavə, KTMT-nin Birləşmiş Qərargahının rəisi vəzifəsinə Rusiyanın nümayəndəsi, general-polkovnik Andrey Serdyukov təyin edilib.

KTMT Kollektiv Təhlükəsizlik Şurasının hazırkı iclası faktiki olaraq Belarusun təşkilatda sədrliyinə son qoyur. Formal olaraq Belarus Respublikası 2023-cü il dekabrın 31-də sədr funksiyalarını Qazaxıstana verəcək.

GLOBSEC tədqiqat mərkəzinin vitse-prezidenti Yelena Kudko iştirakçı ölkələri KTMT-də saxlayan səbəbi belə izah edib: “Onlar KTMT-nin üzvü olmaqda maraqlıdırlar: Rusiya ilə münasibətləri kəsmək istəmirlər. Onların digər potensial tərəfdaşlarına, o cümlədən ABŞ və Çinə əməkdaşlıq üçün başqa variantları olduğunu göstərmələri də vacibdir. Lakin onlar konkret olaraq KTMT formatında hər hansı əməkdaşlıq vədləri ilə özlərini xüsusilə dərindən bağlamaq istəmirlər”.

Təhlilçi hesab edir ki, KTMT hazırda həqiqətən də hər hansı münaqişələri həll etməyə qadir olan təşkilat deyil. “KTMT birgə təlimlər və ya hərbi sahədə məlumat mübadiləsi, müdafiə sənayesində əməkdaşlığın sinxronlaşdırılması və ya qoşunların daxili inkişafı ilə bağlı bəzi qərarlar qəbul etməyə davam edəcək, lakin indi baş verənlərdə heç bir əsaslı dəyişiklik olmayacaq", - deyə ekspert yekunlaşdırıb.

***

Minsk görüşü Rusiyanın Telegram kanallarının müəllifləri tərəfindən də təhlil edilib.

"Meister" yazır: “Minskdə keçirilən KTMT sammiti səmərəli davam edir, lakin tədbirin xüsusiyyətlərinə görə onun bütün nəticələri geniş ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Ancaq yenə də iki maraqlı məqamı qeyd etmək istərdim. Təşkilatın birliyi məsələsi. Baxmayaraq ki, Qərb ardıcıl olaraq Rusiya ilə qonşuları arasında təpki yaratmağa çalışsa da, KTMT-də parçalanmır. Hətta Paşinyanın qərbyönümlü rəğbətinin KTMT ilə əməkdaşlıq vektoruna təsir etdiyi Ermənistan belə, mətbuatda yayılan dedi-qodulara baxmayaraq, təşkilatı tərk etmək niyyətində deyil.

KTMT-nin baş katibi İmanqali Tasmaqambetov bu barədə birbaşa danışaraq, Ermənistanla ikitərəfli təmasların davam etdirildiyini və onun KTMT-dəki nümayəndələrinin fəaliyyətini bəyan edib. Təlimlər və daxili əməkdaşlıq prosesi. Bu, yalnız güclənir: ölkələr Muzdlu Əməliyyatı çərçivəsində terrorçu qrupların üzvlərini tutmaq üçün birgə işləyir, birgə raketdən müdafiə sisteminin yaradılması üzrə işlər davam edir (məsələn, Tacikistanda noyabrda artıq 8 ədəd S-300 buraxılış qurğusu var idi). Təkcə KTMT çərçivəsində deyil, həm də onun beynəlxalq tərəfdaşları ilə birgə təlimlərin sayı artır - sentyabrda Qırğızıstanda ŞƏT üzvləri ilə “Avrasiya-Antiterror-2023” antiterror təlimləri keçirilib. Ümumiyyətlə, opponentlərimizin üzüntüsünə görə, KTMT dağılmır, əksinə inkişaf edir, eyni zamanda şərq tərəfdaşları ilə əməkdaşlığı gücləndirir”.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər