17:02 / 08-01-2025
Süni həyat yaradırlar
14:30 / 08-01-2025
Zaqatalada körpə ölüb
Suriyada itirilənlər: Moskva bundan sonra Ankara ilə əlaqələri necə quracaq?
Tarix: 07-01-2025 23:10 | Bölmə: Slayd
Suriyada itirilənlər: Moskva bundan sonra Ankara ilə əlaqələri necə quracaq?

Moskva Rusiya qoşunlarının Suriyadan çıxarılması üçün Türkiyədən kömək istəyib. Bir neçə həftə əvvəl belə bir başlığı təsəvvür etmək çətin olardı. Amma Bəşər Əsəd rejiminin sürətlə süqutundan sonra “CNN Türk”-ün bu xəbəri kifayət qədər inandırıcı səslənir.

Ukrayna kəşfiyyatının məlumatına görə, Rusiya hərbi qulluqçuları və texnikası artıq təyyarə ilə Rusiyaya qaytarılır. Eyni zamanda, Suriya səhrasında və kürdlərin məskunlaşdığı şimal-şərq bölgələrində yerləşdirilən hərbçilər dərhal Rusiya Federasiyasının əsas bazalarına qayıdıblar.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Russia” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

Bu bazaların – Xmeymim aerodromunun və Tartusdakı dəniz limanının sonrakı taleyi məlum deyil. Güman ki, Rusiya onları tərk etməli olacaq, baxmayaraq ki, hakimiyyəti ələ keçirmiş koalisiyanın aparıcı qüvvəsi olan “Heyət Təhrir əl-Şam” (HTŞ) ilə razılaşma da mümkündür. Rusiya artıq yeni hakimiyyətlərlə münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışır. Təsadüfi deyil ki, Moskva rəsmiləri Əsədi devirən islamçıları “terrorçu” adlandırmağı dayandırdılar: indi onlar “silahlı Suriya müxalifətidir”.

Hadisələrin necə inkişaf etməsindən asılı olmayaraq, bir şey aydındır: Rusiya ilə Türkiyə arasında münasibətlərdə qüvvələr nisbəti sonuncunun xeyrinə dəyişib. Demək olar ki, 10 il əvvəl Moskva Tehran və Livanın “Hizbullah” qruplaşması ilə birlikdə Suriya münaqişəsinə müdaxilə edərək Ankaranın Dəməşq rejimini devirmək planlarının qarşısını alıb.

Vladimir Putin o zaman Rəcəb Tayyib Ərdoğana fəal şəkildə təzyiq göstərirdi və Rusiya qoşunlarının Suriyaya daxil olması genişmiqyaslı geosiyasi hücumun yalnız bir hissəsi idi. 2015-ci ilin noyabrında Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin Suriya səmasında Rusiyanın “Su-24” təyyarəsini vurmasından sonra təzyiqlər daha da güclənib. Söhbət Moskvanın Ankaraya qarşı tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyalardan gedirdi.

Türkiyə həm də Rusiyanın Ermənistandakı varlığını artırmasından və ilhaq edilmiş Krımı Qara dənizdə özünün “batmaz təyyarə gəmisi”nə çevirməyə çalışmasından da narahat idi. Ərdoğan və digər türk siyasətçiləri o illərdə Rusiya qarşısında acizliklərini kəskin şəkildə hiss edirdi, eyni zamanda, Qərbə etibar etmirdilər. Onlar, məsələn, Türkiyədə qadağan olunmuş Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə sıx əlaqədə olan ABŞ və Suriya kürdlərinin ortaqlığı onları qıcıqlandırıb.

Buna görə də Ərdoğan Əsədin hakimiyyəti və Rusiyanın regionda mövqelərinin güclənməsi ilə razılaşıb. Bunun müqabilində Ankara Suriyada bufer zonası, həmçinin Moskva və Tehranla birlikdə Suriya nizamlanmasının Astana formatında iştirak alıb.

Bu müqavilə dəfələrlə sınaqdan keçirilib. Məsələn, 2019-2020-ci illərdə Əsəd qoşunları Rusiyanın dəstəyi ilə İdlib vilayətində Dəməşqin türkyönlü müxaliflərinin mövqelərinə fəal şəkildə hücum edib. Türkiyənin müdaxiləsi döyüşü dayandırmağa köməklik göstərib.

Bununla belə, əksər hallarda Moskva və Ankara yerli şəraitdə birgə yaşamağı öyrənib və hətta bir-birinə kömək ediblər. Məsələn, 2024-cü ilin yayında Ərdoğan 3,9 milyon suriyalı qaçqının ən azı bir hissəsinin geri qaytarılması ilə bağlı Əsədlə danışıqlar aparmaq istəyib və Putin Dəməşqi Ankara ilə əməkdaşlığa çağırıb.

Suriya üzərində nəzarəti itirən Rusiya Türkiyə üzərində mühüm təsir alətlərindən məhrum olub. İndi Ankara Əsədlə deyil, xeyli müddətdir əməkdaşlıq etdiyi HTŞ qruplaşması ilə əlaqə saxlayır. Eyni zamanda, Ərdoğanın Suriyada artıq Moskva ilə deyil, ölkənin şimal-şərqinə nəzarət edən, əsasən kürdlərdən ibarət olan “Suriya Demokratik Qüvvələri”ni dəstəkləyən Vaşinqtonla danışıqlara ehtiyacı yoxdur. Suriyanın yenidən qurulmasında rol oynaya biləcək Körfəz monarxiyaları və Avropa İttifaqı ilə əlaqələr də eyni dərəcədə vacibdir. Rusiya artıq Suriya nizamlanmasının müzakirəsi üçün prioritet tərəfdaşlar siyahısında deyil.

Moskvanın digər kartları daha azdır. Ukrayna ordusu Rusiya donanmasını Krımdan Novorossiyskə sıxışdırıb və indi Ankara Qara dənizin “Rusiya gölünə” çevrilə biləcəyindən narahat olmaya bilər (Ərdoğan hələ 2016-cı ildə NATO müttəfiqlərinə belə bir perspektiv barədə xəbərdarlıq etmişdi).

Moskva ilə İrəvan arasında da münasibətlər yaxşı getmir. Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində qələbəsindən sonra Ermənistan onu qorumaq üçün heç nə etməyən keçmiş müttəfiqindən məyus olub. İrəvan KTMT-də iştirakını dondurub və Qərb ölkələri ilə silah müqavilələrini müzakirə etməyə başlayıb.

Üstəlik, Ermənistan hakimiyyəti Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması ilə bağlı danışıqlara başlayıb və eyni zamanda Azərbaycanla sülh müqaviləsinin parametrlərini razılaşdırmağa çalışır. Hələ ki, bu sahələrdə heç bir irəliləyiş yoxdur, lakin bu, Ankaranın Cənubi Qafqazda getdikcə daha böyük uğurlara imza atdığını inkar etmir, bunu Rusiya haqqında demək olmaz.

Enerji sektorunda da Moskva üçün hər şey çəhrayı deyil. Tez-tez deyirlər ki, Türkiyə Rusiyanın qaz və neft tədarükündən asılıdır və buna görə də Moskvanın qaydaları ilə oynamağa məcburdur. Lakin 2025-ci il yanvarın 1-də Rusiya-Ukrayna qaz tranziti müqaviləsinin müddəti başa çatır. Nəticədə “Türk axını” Rusiya Federasiyasını Avropa ilə birləşdirən yeganə qaz kəməri olaraq qalacaq.

Türkiyə, şübhəsiz, əsas tranzit ölkə rolundan istifadə edəcək və Rusiyadan daha əlverişli şərtlər axtaracaq. Məsələn, Rusiya qazının əlavə həcmlərini almaq və onu özlərininki kimi mükafatla yenidən ixrac etmək hüququ. Bu məsələ Türkiyədə “qaz qovşağı”nın yaradılması ilə bağlı danışıqlarda müzakirə olunur.

Suriya faktorunun getməsi ilə Rusiya ilə Türkiyə arasında münasibətlər yenidən öz təbii ağırlıq mərkəzi - Qara dəniz regionu ətrafında qurulmağa başlayacaq. Ərdoğan Rusiyaya meydan oxumaqla risk etməyəcək: Kremllə Qərb arasında vasitəçi olaraq qalmaq onun üçün daha sərfəlidir. Donald Trampın himayəsi altında Ukrayna ilə bağlı danışıqlar onun özünü sübut etmək üçün unikal şansı ola bilər.

Eyni zamanda, Ərdoğan indi həmişə Moskvaya Suriya rejiminin taleyini xatırlada bilər: Əsəd təkəbbürlə Türkiyə ilə dialoqdan imtina etdi və bununla da öz ölüm hökmünü imzaladı. Bundan, Ankaranın planına görə, Kreml siyasi sövdələşmənin həmişə açıq münaqişədən daha sərfəli olduğu qənaətinə gəlməlidir.

E. KAMAL





Bölməyə aid digər xəbərlər