23:50 / 12-04-2025
Ceyhun Bayramov Antalyada Hakan Fidanla görüşüb
19:33 / 12-04-2025
İlham Əliyevin Türkiyəyə səfəri başa çatıb - Fotolar
19:32 / 12-04-2025
Azərbaycanın daha bir rayonunda zəlzələ olub
18:05 / 12-04-2025
Keçmiş rektor istintaqa çağırılıb
15:59 / 12-04-2025
Şamaxı rayonunda zəlzələ baş verib
14:16 / 12-04-2025
Azərbaycan və Ermənistan XİN başçıları mövcud vəziyyəti müzakirə ediblər
12:15 / 12-04-2025
Azərbaycan prezidenti Avropa Şurasının baş katibi ilə görüşüb
11:38 / 12-04-2025
Azərbaycan və Türkiyənin müdafiə nazirləri görüşüb - Video
11:24 / 12-04-2025
Abşeronda axtarışda olan 36 nəfər saxlanılıb
10:52 / 12-04-2025
Qobu və Masazırda silah-sursat aşkar edilib - Video
10:32 / 12-04-2025
Bakıda taksi ilə yük maşını toqquşub, xəsarət alan var
10:04 / 12-04-2025
Mövqelərimiz yenə atəşə tutulub
09:56 / 12-04-2025
Beş boksçumuz beynəlxalq turnirdə 1/4 finala yüksəlib
09:10 / 12-04-2025
Əhalini ən çox aldadan şirkətlər - “Kontakt Home”, “Baku Electronics” və...
00:14 / 12-04-2025
Putin Trampın xüsusi elçisi ilə dörd saatdan çox müzakirə aparıb
23:01 / 11-04-2025
Axtarışda olan 4 nəfər Azərbaycana təhvil verilib
19:24 / 11-04-2025
Maliyyə Nazirliyi depozit hərracı keçirib
18:48 / 11-04-2025
IV Antalya Diplomatik Forumunun açılışı olub - (Yenilənib) - Fotolar
18:31 / 11-04-2025
Tramp: Həftədə minlərlə insan mənasız müharibədə ölür
18:27 / 11-04-2025
“QHT işi” üzrə daha bir nəfər həbs edilib - Yenilənib
18:22 / 11-04-2025
Keçmiş xarici işlər naziri xarici agent elan olunub
17:49 / 11-04-2025
İlham Əliyev Əhməd Əl Şaraa ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
17:13 / 11-04-2025
Leysan yağacaq, çaylardan sel keçəcək - Xəbərdarlıq
16:24 / 11-04-2025
Məşhur moda şirkətini 1,375 milyard dollara satıblar
15:05 / 11-04-2025
Deputat: Heç kim Azərbaycanla təzyiq dilində danışa bilməz
14:19 / 11-04-2025
Balıqlar Xəzərdən Volqa çayına miqrasiya edir
14:14 / 11-04-2025
Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Foto
14:02 / 11-04-2025
Britaniya Aİ ilə müdafiə sazişi bağlamaq istəyir
13:50 / 11-04-2025
Cəlaloğlu: Türk Dövlətləri Təşkilatı məsələsində tələsmək lazımdır
15:45 / 08-04-2025
Trampın qərarı zənginləri 500 milyard dollar zərərlə üzləşdirib
19:18 / 08-04-2025
Professor Vüsal Qasımlının 50 illik yubileyidir
15:20 / 08-04-2025
Toqquşma xətti: Ankara İsraillə razılığa gəlməyə çalışır
08:12 / 10-04-2025
İlham Əliyev forumda mühüm mesajlar verib - (Yenilənib) - Video, Fotolar
20:36 / 08-04-2025
Xanlar Vəliyev təqaüdə göndərilib - Fotolar
23:36 / 10-04-2025
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
20:56 / 09-04-2025
Ordumuzun mövqeləri yenə atəşə tutulub - (Yenilənib)
11:14 / 08-04-2025
Cəlaloğlu: Ticarət müharibələri uzunmüddətli ola bilməz
13:04 / 08-04-2025
Baş məşqçi Çıraq Behbudov cəzalandırılıb
14:00 / 08-04-2025
Xalq artisti döyülmədiyini deyir: "Yalandır"
12:30 / 08-04-2025
AFFA I Liqa təmsilçisinə texniki məğlubiyyət verib
Sərhəd mübahisəsi: Orta Asiya liderləri necə barışıb?
Tarix: 10-04-2025 11:19 | Bölmə: Slayd
SSRİ dağılandan bəri siyasi xəritədə Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan arasında bölünmüş Fərqanə vadisi döyüş meydanını xatırladır. Orada 30 il ərzində baş verən toqquşmalarda və silahlı qarşıdurmalarda yüzlərlə insan həlak olub. Sərhəd mübahisələrini obyektiv amillərə - ilk növbədə, kənd təsərrüfatının üstünlük təşkil etdiyi və quraq iqlimə malik əhalinin sıx məskunlaşdığı bir bölgədə məhdud kənd təsərrüfatı resurslarına görə həlli qeyri-mümkün görünürdü. Üstəlik, üç ölkənin siyasətçiləri bu münaqişələrdən daxili siyasi məqsədlər üçün fəal şəkildə istifadə edirdilər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegi Politika” yazıb.
Nəşrin təhlilində qeyd olunur:
Martın 31-də Tacikistanın Xucənd şəhərində Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan prezidentləri təntənəli şəkildə bütün ərazi mübahisələrinə son qoyulduğunu bəyan ediblər. Gələcəkdə heç kim yeni münaqişələrdən sığortalanmayıb, lakin hələlik liderlər əməkdaşlıqda təcavüzdən daha çox fayda görürlər. Bu məntiq Fərqanə sərhədlərində sabitliyin yeganə təminatıdır.
Mübahisə necə başladı?
Orta Asiyada milli demarkasiya və sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi prosesi yalnız 1950-ci illərdə başa çatsa da, respublikalar hələ də nəticələrdən narazıdır. Onlar arasında müntəzəm münaqişələr hətta SSRİ-də də yaranırdı, baxmayaraq ki, o zaman bu sərhədlər sırf inzibati xarakter daşıyırdı. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqil dövlətlərin hər biri Sovet xəritələrindəki uyğunsuzluqları öz xeyrinə şərh etməyə başladı və bu, problemləri xeyli artırdı.
Ziddiyyətləri həll etmək üçün çoxlu cəhdlər olub. Məsələn, müstəqillik əldə etdikdən dərhal sonra Orta Asiya respublikaları bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınması və hörmət edilməsi, mövcud sərhədlərin toxunulmazlığı haqqında Almatı Bəyannaməsini imzaladılar. Amma praktikada münaqişələr davam edirdi - bütün Mərkəzi Asiya ölkələrinin qonşularına qarşı ərazi iddiaları var idi.
Bəzi mübahisələr həll edildi. Məsələn, Qazaxıstan və Türkmənistan öz sərhədləri barədə nisbətən tez razılığa gəliblər. Amma Özbəkistan uzun illər çox sərt davrandı: birinci prezident İslam Kərimov qonşularına güzəştə getmədi.
Daşkənd birtərəfli qaydada sərhədi demarkasiya edib, Qırğızıstan və Tacikistanla mübahisəli ərazilərdə tikanlı məftillər, nəzarət zolaqları və keçid məntəqələri quraşdırıb. 1999-cu ildə terrorçu Özbəkistan İslam Hərəkatı Fərqanə vadisinə soxularkən, Özbəkistan hətta sərhədin bəzi hissələrini minalayıb.
Mübahisə necə bitdi?
2016-cı ildə Kərimovu əvəzləyən Şavkat Mirziyoyev Özbəkistanın xarici siyasət strategiyasına köklü şəkildə yenidən baxaraq, qonşuları ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün fəal işləyib. Nəticədə, 2020-ci illərin əvvəllərində Özbəkistan sərhədləri ilə bağlı bütün sərhəd mübahisələri həll olunub. Amma Tacikistanla Qırğızıstan arasında qarşıdurma davam etdi. İki ölkənin liderləri - Emomali Rəhmon və Sadır Japarov arasında çətin münasibətlər Mərkəzi Asiya sammitlərini pozdu və sərhəd münaqişələri bütün regionun sabitliyini şübhə altına aldı.
Hər iki tərəf əhalini səfərbər etmək və birləşdirmək üçün millətçi-populist ritorikadan getdikcə daha çox istifadə etdikdən sonra vəziyyət gərginləşdi. Qırğızıstan nümayəndələri tacikistanlı həmkarlarına ultimatumlar verib və sərhəddə hərbi təlimlər keçiriblər. Tacikistan rəhbərliyi buna sərt və hətta döyüşkən cavab verib. Bu, 2021 və 2022-ci illərdə böyük sərhəd toqquşmalarına səbəb oldu.
Xüsusilə təhlükəli olan o idi ki, qarşıdurmalarda hər iki tərəfdən təkcə peşəkar hərbçilər deyil, həm də şəxsiyyət nişanı olmayan mülki geyimli silahlı yaraqlılar iştirak etməyə başladılar. Onlar “opponentlərinin” evlərini yandırıb, lentə alaraq sosial şəbəkələrdə yayıblar.
Hər dəfə tərəflər getdikcə daha ciddi silahlardan istifadə edirdilər. Əgər 2000-ci və 2010-cu illərdə ovçuluq və atıcı silahlardan istifadə olunubsa, 2021-2022-ci illərdə artilleriya və pilotsuz təyyarələr də daxil olmaqla, demək olar ki, bütün spektrdən istifadə edilib.
2021-ci ilin aprelində baş vermiş münaqişə zamanı gərginliyin azaldılması ilə bağlı danışıqlara başlayıblar. 2022-ci ilin sentyabrında baş verən münaqişə hər iki prezidenti tamamilə təəccübləndirdi: sərhəddə atışma başlayanda onlar ŞƏT-in Səmərqənd sammitində idilər və dərhal orada atəşkəs barədə razılığa gəldilər.
Qırğızıstan və Tacikistandakı kimi siyasi rejimlər üçün daimi təhlükə cəmiyyət üzərində nəzarəti gücləndirmək üçün yaxşı əsasdır. Lakin döyüşkən ritorikanın həddindən artıq dozası düşmən obrazının sadəcə görüntü olmaqdan çıxmasına səbəb oldu. Bu isə artıq daxili sabitliyin pozulması təhlükəsini yaratmışdı.
Gözlənilən təhlükənin əlamətlərinə millətçiliyin yüksəlməsi və Qırğızıstanda taciklərə, Tacikistanda qırğızlara qarşı ayrı-seçkiliyin artması daxildir. Hakim rejimlər üçün risklər o illərdə Mərkəzi Asiyanın COVID-19 pandemiyasından yenicə sağalması ilə də əlavə olundu: tibbin keyfiyyətsizliyi və ölkələrin iqtisadi kövrəkliyi səbəbindən ictimai əhval-ruhiyyə artıq qaynayırdı.
Kim sülhməramlı oldu?
Rusiya KTMT üzrə iki müttəfiqi arasında mübahisələrə müdaxilə etməyə tələsmirdi və Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxilə başlayandan sonra bu mövzuya marağını tamamilə itirdi. Vladimir Putin Japarov və Rəhmonla cəmi bir dəfə görüşdü və bundan sonra o, Moskvanın “vasitəçi rolunu oynamaqdan imtina etdiyini” açıq şəkildə etiraf etdi. Əvəzində Rusiya prezidenti arxivlərdən sovet xəritələrini qaldıracağını vəd etdi ki, guya bu xəritələr tərəflərə “həll tapmağa” kömək edəcəkdi.
Kremlin vasitəçilikdən kənarda qalması, ilk növbədə, keçmiş kədərli təcrübə ilə izah olunur: 2020-ci ildə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi öz xidmətlərini təklif etməyə çalışdı, lakin buna cavab olaraq Tacikistanın diplomatik departamentindən etiraz notası aldı.
İkincisi, Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd münaqişəsinin həll olunmaması öz təsirini göstərdi. Moskva qərara gəlib ki, Kremlin hələ də özünün eksklüziv təsir zonası hesab etdiyi postsovet məkanında növbəti böyük uğursuzluğa ehtiyac yoxdur.
Rusiyanın çarəsizliyi fonunda hələ 2018-ci ildə regional inteqrasiya prosesini başlatmış Özbəkistanın vasitəçilik rolu xüsusilə Mirziyoyevin Rusiya və Çin kimi xarici tərəfdaşların iştirakı olmadan Mərkəzi Asiya sammitlərini bərpa etməsi ilə özünü büruzə verdi. 2025-ci ilə qədər Özbəkistan rəhbərliyi son vaxtlara qədər əl sıxmaqdan belə imtina edən Rəhmonla Japarov arasında dialoqun bərpasına kömək etdi. Daşkəndin diplomatik fəaliyyəti, məsələn, 2025-ci ilin əvvəlində Özbəkistan, Tacikistan və Qırğızıstan baş nazirlərinin sərhəd məsələlərinə həsr olunmuş iclası zamanı nümayiş etdirildi.
Bundan sonra nə gözləmək olar?
Gələcək münaqişələr təhlükəsinin tamamilə aradan qaldırıldığını söyləmək olmaz. Qırğızıstanla Tacikistan arasında yeni sazişdə yazılanların praktikada nə dərəcədə rəvan həyata keçiriləcəyi məlum deyil.
Yerli əhalinin su təsərrüfatı obyektlərinə və suvarma kanallarına maneəsiz çıxışı haqqında bəndə xüsusi diqqət yetirilir. Bu, sərhədyanı rayonların iqtisadiyyatını nəzərə alaraq çox vacibdir: Qırğızıstan tərəfində iqtisadi fəal əhalinin 74 faizi, Tacikistan tərəfində isə 75 faizi kənd təsərrüfatında çalışır. Su ilə bağlı mübahisələr əvvəllər müntəzəm toqquşmalara səbəb olub.
Başqa bir böyük sual, qırğızların və taciklərin evlərinin dama taxtası ilə yerləşdiyi ərazilərdə sərhədin demarkasiyası rəvan davam edəcəkmi?
Ümumiyyətlə, sərhəd məsələlərinin indiki ssenari üzrə həllinin əleyhdarları hələ özlərini bəlli etməsələr də, uzaqlaşmayıblar. Etiraz aktivliyi potensialına 2022-ci ildə Özbəkistanla sərhəd müqaviləsinə qarşı çıxış edən qırğız fəalların şou-məhkəmələri təsir etdi. Tacikistanla razılaşmanın bir neçə tənqidçisi artıq nəticələrini hiss edib. Məsələn, deputat Sultanbay Ayjigitov mandatdan məhrum edilib.
Beləliklə, gələcək problemləri istisna etmək olmaz, lakin ümumilikdə bütün postsovet dövründə regionda ilk dəfə belə bir vəziyyət yaranıb ki, hər beş ölkənin hakimiyyətinin bir-birinə qarşı heç bir siyasi iddiası yoxdur. Və belə bir vəziyyətin sabit olacağından iki amil danışır: siyasi və iqtisadi.
Tacikistanda 1990-cı illərin əvvəllərindən hakimiyyətdə olan Rəhmon, oğlu Rüstəmin simasında hakimiyyətin gələcək nəslə ötürülməsi məsələsinin həllinin zəruri olacağı məqama yaxınlaşır. Belə bir vəziyyətdə onun sərhədlərdə gərginlik ocağına ehtiyacı yoxdur. Qırğızıstanda isə siyasi sistem həm daxildə, həm də xaricdə Mərkəzi Asiya normasına uyğunlaşır. Yəni daha firavan qonşuları - Qazaxıstan və xüsusilə Özbəkistan modelini təkrarlamağa çalışır.
İqtisadi amil siyasi faktorla ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Mərkəzi Asiyanın iki ən kiçik iqtisadiyyatı olan Qırğızıstan və Tacikistanın dinc yanaşı yaşaması onlara daha zəngin qonşularının sürətli iqtisadi artımına qoşulmaq şansı verir.
Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları səbəbindən ticarətin yönləndirilməsindən sonra beş Mərkəzi Asiya ölkəsinin daxili ticarət dövriyyəsi 2023-cü ildə 20 milyard dolları ötüb, baxmayaraq ki, 2017-ci ildə 9 milyard dollardan az olub. Eyni şey regiondan kənar ölkələrlə ticarətə də aiddir. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü fonunda bir çox ölkələr Mərkəzi Asiyaya yeni nəzər salıb və indi onunla fəal şəkildə əlaqələri inkişaf etdirməyə hazırdırlar. Ən son nümunələrdən biri Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrinin Mərkəzi Asiya ilə ilk sammitidir (3-4 aprel, Səmərqənd). Sərhəddəki qeyri-sabitliyə görə belə unikal fürsəti əldən vermək axmaqlıq olardı.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-04-2025 11:19 | Bölmə: Slayd
SSRİ dağılandan bəri siyasi xəritədə Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan arasında bölünmüş Fərqanə vadisi döyüş meydanını xatırladır. Orada 30 il ərzində baş verən toqquşmalarda və silahlı qarşıdurmalarda yüzlərlə insan həlak olub. Sərhəd mübahisələrini obyektiv amillərə - ilk növbədə, kənd təsərrüfatının üstünlük təşkil etdiyi və quraq iqlimə malik əhalinin sıx məskunlaşdığı bir bölgədə məhdud kənd təsərrüfatı resurslarına görə həlli qeyri-mümkün görünürdü. Üstəlik, üç ölkənin siyasətçiləri bu münaqişələrdən daxili siyasi məqsədlər üçün fəal şəkildə istifadə edirdilər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegi Politika” yazıb.
Nəşrin təhlilində qeyd olunur:
Martın 31-də Tacikistanın Xucənd şəhərində Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan prezidentləri təntənəli şəkildə bütün ərazi mübahisələrinə son qoyulduğunu bəyan ediblər. Gələcəkdə heç kim yeni münaqişələrdən sığortalanmayıb, lakin hələlik liderlər əməkdaşlıqda təcavüzdən daha çox fayda görürlər. Bu məntiq Fərqanə sərhədlərində sabitliyin yeganə təminatıdır.
Mübahisə necə başladı?
Orta Asiyada milli demarkasiya və sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi prosesi yalnız 1950-ci illərdə başa çatsa da, respublikalar hələ də nəticələrdən narazıdır. Onlar arasında müntəzəm münaqişələr hətta SSRİ-də də yaranırdı, baxmayaraq ki, o zaman bu sərhədlər sırf inzibati xarakter daşıyırdı. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqil dövlətlərin hər biri Sovet xəritələrindəki uyğunsuzluqları öz xeyrinə şərh etməyə başladı və bu, problemləri xeyli artırdı.
Ziddiyyətləri həll etmək üçün çoxlu cəhdlər olub. Məsələn, müstəqillik əldə etdikdən dərhal sonra Orta Asiya respublikaları bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınması və hörmət edilməsi, mövcud sərhədlərin toxunulmazlığı haqqında Almatı Bəyannaməsini imzaladılar. Amma praktikada münaqişələr davam edirdi - bütün Mərkəzi Asiya ölkələrinin qonşularına qarşı ərazi iddiaları var idi.
Bəzi mübahisələr həll edildi. Məsələn, Qazaxıstan və Türkmənistan öz sərhədləri barədə nisbətən tez razılığa gəliblər. Amma Özbəkistan uzun illər çox sərt davrandı: birinci prezident İslam Kərimov qonşularına güzəştə getmədi.
Daşkənd birtərəfli qaydada sərhədi demarkasiya edib, Qırğızıstan və Tacikistanla mübahisəli ərazilərdə tikanlı məftillər, nəzarət zolaqları və keçid məntəqələri quraşdırıb. 1999-cu ildə terrorçu Özbəkistan İslam Hərəkatı Fərqanə vadisinə soxularkən, Özbəkistan hətta sərhədin bəzi hissələrini minalayıb.
Mübahisə necə bitdi?
2016-cı ildə Kərimovu əvəzləyən Şavkat Mirziyoyev Özbəkistanın xarici siyasət strategiyasına köklü şəkildə yenidən baxaraq, qonşuları ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün fəal işləyib. Nəticədə, 2020-ci illərin əvvəllərində Özbəkistan sərhədləri ilə bağlı bütün sərhəd mübahisələri həll olunub. Amma Tacikistanla Qırğızıstan arasında qarşıdurma davam etdi. İki ölkənin liderləri - Emomali Rəhmon və Sadır Japarov arasında çətin münasibətlər Mərkəzi Asiya sammitlərini pozdu və sərhəd münaqişələri bütün regionun sabitliyini şübhə altına aldı.
Hər iki tərəf əhalini səfərbər etmək və birləşdirmək üçün millətçi-populist ritorikadan getdikcə daha çox istifadə etdikdən sonra vəziyyət gərginləşdi. Qırğızıstan nümayəndələri tacikistanlı həmkarlarına ultimatumlar verib və sərhəddə hərbi təlimlər keçiriblər. Tacikistan rəhbərliyi buna sərt və hətta döyüşkən cavab verib. Bu, 2021 və 2022-ci illərdə böyük sərhəd toqquşmalarına səbəb oldu.
Xüsusilə təhlükəli olan o idi ki, qarşıdurmalarda hər iki tərəfdən təkcə peşəkar hərbçilər deyil, həm də şəxsiyyət nişanı olmayan mülki geyimli silahlı yaraqlılar iştirak etməyə başladılar. Onlar “opponentlərinin” evlərini yandırıb, lentə alaraq sosial şəbəkələrdə yayıblar.
Hər dəfə tərəflər getdikcə daha ciddi silahlardan istifadə edirdilər. Əgər 2000-ci və 2010-cu illərdə ovçuluq və atıcı silahlardan istifadə olunubsa, 2021-2022-ci illərdə artilleriya və pilotsuz təyyarələr də daxil olmaqla, demək olar ki, bütün spektrdən istifadə edilib.
2021-ci ilin aprelində baş vermiş münaqişə zamanı gərginliyin azaldılması ilə bağlı danışıqlara başlayıblar. 2022-ci ilin sentyabrında baş verən münaqişə hər iki prezidenti tamamilə təəccübləndirdi: sərhəddə atışma başlayanda onlar ŞƏT-in Səmərqənd sammitində idilər və dərhal orada atəşkəs barədə razılığa gəldilər.
Qırğızıstan və Tacikistandakı kimi siyasi rejimlər üçün daimi təhlükə cəmiyyət üzərində nəzarəti gücləndirmək üçün yaxşı əsasdır. Lakin döyüşkən ritorikanın həddindən artıq dozası düşmən obrazının sadəcə görüntü olmaqdan çıxmasına səbəb oldu. Bu isə artıq daxili sabitliyin pozulması təhlükəsini yaratmışdı.
Gözlənilən təhlükənin əlamətlərinə millətçiliyin yüksəlməsi və Qırğızıstanda taciklərə, Tacikistanda qırğızlara qarşı ayrı-seçkiliyin artması daxildir. Hakim rejimlər üçün risklər o illərdə Mərkəzi Asiyanın COVID-19 pandemiyasından yenicə sağalması ilə də əlavə olundu: tibbin keyfiyyətsizliyi və ölkələrin iqtisadi kövrəkliyi səbəbindən ictimai əhval-ruhiyyə artıq qaynayırdı.
Kim sülhməramlı oldu?
Rusiya KTMT üzrə iki müttəfiqi arasında mübahisələrə müdaxilə etməyə tələsmirdi və Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxilə başlayandan sonra bu mövzuya marağını tamamilə itirdi. Vladimir Putin Japarov və Rəhmonla cəmi bir dəfə görüşdü və bundan sonra o, Moskvanın “vasitəçi rolunu oynamaqdan imtina etdiyini” açıq şəkildə etiraf etdi. Əvəzində Rusiya prezidenti arxivlərdən sovet xəritələrini qaldıracağını vəd etdi ki, guya bu xəritələr tərəflərə “həll tapmağa” kömək edəcəkdi.
Kremlin vasitəçilikdən kənarda qalması, ilk növbədə, keçmiş kədərli təcrübə ilə izah olunur: 2020-ci ildə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi öz xidmətlərini təklif etməyə çalışdı, lakin buna cavab olaraq Tacikistanın diplomatik departamentindən etiraz notası aldı.
İkincisi, Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd münaqişəsinin həll olunmaması öz təsirini göstərdi. Moskva qərara gəlib ki, Kremlin hələ də özünün eksklüziv təsir zonası hesab etdiyi postsovet məkanında növbəti böyük uğursuzluğa ehtiyac yoxdur.
Rusiyanın çarəsizliyi fonunda hələ 2018-ci ildə regional inteqrasiya prosesini başlatmış Özbəkistanın vasitəçilik rolu xüsusilə Mirziyoyevin Rusiya və Çin kimi xarici tərəfdaşların iştirakı olmadan Mərkəzi Asiya sammitlərini bərpa etməsi ilə özünü büruzə verdi. 2025-ci ilə qədər Özbəkistan rəhbərliyi son vaxtlara qədər əl sıxmaqdan belə imtina edən Rəhmonla Japarov arasında dialoqun bərpasına kömək etdi. Daşkəndin diplomatik fəaliyyəti, məsələn, 2025-ci ilin əvvəlində Özbəkistan, Tacikistan və Qırğızıstan baş nazirlərinin sərhəd məsələlərinə həsr olunmuş iclası zamanı nümayiş etdirildi.
Bundan sonra nə gözləmək olar?
Gələcək münaqişələr təhlükəsinin tamamilə aradan qaldırıldığını söyləmək olmaz. Qırğızıstanla Tacikistan arasında yeni sazişdə yazılanların praktikada nə dərəcədə rəvan həyata keçiriləcəyi məlum deyil.
Yerli əhalinin su təsərrüfatı obyektlərinə və suvarma kanallarına maneəsiz çıxışı haqqında bəndə xüsusi diqqət yetirilir. Bu, sərhədyanı rayonların iqtisadiyyatını nəzərə alaraq çox vacibdir: Qırğızıstan tərəfində iqtisadi fəal əhalinin 74 faizi, Tacikistan tərəfində isə 75 faizi kənd təsərrüfatında çalışır. Su ilə bağlı mübahisələr əvvəllər müntəzəm toqquşmalara səbəb olub.
Başqa bir böyük sual, qırğızların və taciklərin evlərinin dama taxtası ilə yerləşdiyi ərazilərdə sərhədin demarkasiyası rəvan davam edəcəkmi?
Ümumiyyətlə, sərhəd məsələlərinin indiki ssenari üzrə həllinin əleyhdarları hələ özlərini bəlli etməsələr də, uzaqlaşmayıblar. Etiraz aktivliyi potensialına 2022-ci ildə Özbəkistanla sərhəd müqaviləsinə qarşı çıxış edən qırğız fəalların şou-məhkəmələri təsir etdi. Tacikistanla razılaşmanın bir neçə tənqidçisi artıq nəticələrini hiss edib. Məsələn, deputat Sultanbay Ayjigitov mandatdan məhrum edilib.
Beləliklə, gələcək problemləri istisna etmək olmaz, lakin ümumilikdə bütün postsovet dövründə regionda ilk dəfə belə bir vəziyyət yaranıb ki, hər beş ölkənin hakimiyyətinin bir-birinə qarşı heç bir siyasi iddiası yoxdur. Və belə bir vəziyyətin sabit olacağından iki amil danışır: siyasi və iqtisadi.
Tacikistanda 1990-cı illərin əvvəllərindən hakimiyyətdə olan Rəhmon, oğlu Rüstəmin simasında hakimiyyətin gələcək nəslə ötürülməsi məsələsinin həllinin zəruri olacağı məqama yaxınlaşır. Belə bir vəziyyətdə onun sərhədlərdə gərginlik ocağına ehtiyacı yoxdur. Qırğızıstanda isə siyasi sistem həm daxildə, həm də xaricdə Mərkəzi Asiya normasına uyğunlaşır. Yəni daha firavan qonşuları - Qazaxıstan və xüsusilə Özbəkistan modelini təkrarlamağa çalışır.
İqtisadi amil siyasi faktorla ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Mərkəzi Asiyanın iki ən kiçik iqtisadiyyatı olan Qırğızıstan və Tacikistanın dinc yanaşı yaşaması onlara daha zəngin qonşularının sürətli iqtisadi artımına qoşulmaq şansı verir.
Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları səbəbindən ticarətin yönləndirilməsindən sonra beş Mərkəzi Asiya ölkəsinin daxili ticarət dövriyyəsi 2023-cü ildə 20 milyard dolları ötüb, baxmayaraq ki, 2017-ci ildə 9 milyard dollardan az olub. Eyni şey regiondan kənar ölkələrlə ticarətə də aiddir. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü fonunda bir çox ölkələr Mərkəzi Asiyaya yeni nəzər salıb və indi onunla fəal şəkildə əlaqələri inkişaf etdirməyə hazırdırlar. Ən son nümunələrdən biri Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrinin Mərkəzi Asiya ilə ilk sammitidir (3-4 aprel, Səmərqənd). Sərhəddəki qeyri-sabitliyə görə belə unikal fürsəti əldən vermək axmaqlıq olardı.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 18:05
Keçmiş rektor istintaqa çağırılıb
Bu gün, 10:04
Mövqelərimiz yenə atəşə tutulub
Dünən, 12:27
Bir qrup sahibkar axtarışa verilib
Dünən, 11:24
İran üçün “Liviya modeli”: ya müharibə, ya da saziş
Dünən, 08:41
Ordumuzun mövqeləri atəşə tutulub
10-04-2025, 23:36
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
10-04-2025, 19:51
Xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramı çərçivəsində sənəd qəbulu başlayıb
10-04-2025, 11:19
Sərhəd mübahisəsi: Orta Asiya liderləri necə barışıb?
10-04-2025, 08:15
Ermənistan hərbçiləri daha bir təxribata əl atıb
10-04-2025, 08:12
İlham Əliyev forumda mühüm mesajlar verib - (Yenilənib) - Video, Fotolar
10-04-2025, 07:40
Ağdama növbəti köç karvanı yola salınıb
9-04-2025, 15:11
Azərbaycan Türkiyə-İsrail münasibətlərinin normallaşmasına çalışır
9-04-2025, 12:48
ABŞ ilə Çin arasında ticarət müharibəsi güclənir
9-04-2025, 11:01
Rəsmi İrəvan anti-Rusiya siyasətinə böyük sərmayə qoyub
8-04-2025, 18:29
Zülfüqarov: Ermənistan sülhün əldə edilməsini gecikdirir
8-04-2025, 15:20
Toqquşma xətti: Ankara İsraillə razılığa gəlməyə çalışır
8-04-2025, 11:14
Cəlaloğlu: Ticarət müharibələri uzunmüddətli ola bilməz
8-04-2025, 09:36
Dövlət xadimlərinə sui-qəsd hazırlayan şəxsə hökm oxunub
8-04-2025, 08:33
Türkiyə-İsrail qarşıdurması gözlənilir
8-04-2025, 07:49
Azərbaycanda zəlzələ baş verib
7-04-2025, 20:54
David Babayan: "Erməni sakinlərin Azərbaycana inteqrasiyasının əleyhinə idik" - (Yenilənib) - Fotolar
7-04-2025, 19:02
Yeni institutlar və iki elmi müəssisə yaradılacaq
7-04-2025, 14:20
Suqovuşan kəndinə daha 54 ailə köçürülüb - (Yenilənib)
7-04-2025, 11:02
Bir sıra məhkəmələrə hakim təyin edilib - Siyahı (Yenilənib)
7-04-2025, 10:36
Hərbçimiz Cəbrayılda minaya düşərək həlak olub - (Yenilənib)
6-04-2025, 15:39
Bu gün bir sıra imtahanlar keçirilib - Yenilənib
6-04-2025, 13:00
Ağdamda ata və azyaşlı övladları minaya düşüblər - (Yenilənib)
5-04-2025, 15:18
ABŞ İranı 46 ildir hədələsə də...
4-04-2025, 17:15
Ermənistan vəziyyəti yenidən gərginləşdirir
4-04-2025, 14:01
Bakıda köçürülmə və söküntü işləri başlayacaq
4-04-2025, 11:31
Ştaynmayer Azərbaycanla bağlı səhvini düzəldib
4-04-2025, 11:13
Dünya iqtisadiyyatı böyük risklə üzləşib - Xəbərdarlıq
4-04-2025, 08:32
Paşinyan Köçəryan və Sarkisyanı Azərbaycana təhvil verməlidir
3-04-2025, 19:17
Baş Prokurorluq daha iki blogeri istintaqa çağırıb - (Yenilənib)
3-04-2025, 16:57
Bakı və İrəvan anti-Rusiya siyasətindən geri çəkilir
3-04-2025, 14:00
Yeni hərbi qarşıdurma başlaya bilər - Professor
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
