ABŞ Ərdoğanın qələbəsini tanısa da, onu şantaj edəcək
Tarix: 31-05-2023 10:59 | Bölmə: Slayd
ABŞ Ərdoğanın qələbəsini tanısa da, onu şantaj edəcək

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan prezident seçkilərinin ikinci turunda az fərqlə qalib gəlib və daha 5 il müddətinə seçilib. Qərb ona qalib gəlmək üçün müxalifətə arxalanırdı və onlar Ərdoğanın uduzacağına ümid edirdilər. Onun qələbəsindən sonra küçə iğtişaşları, “Türk Maydanı” təşkil etmək cəhdləri olmasa da, ölkədə vəziyyət gərgin olaraq qalır və “əziz amerikalı tərəfdaşlar” bundan mütləq istifadə edərək Ərdoğanı öz tərəflərinə çəkməyə çalışacaqlar.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Dünya liderləri arasında ilk olaraq Ərdoğanı qələbə münasibətilə təbrik edənlər Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin nümayəndələri və Macarıstanın baş naziri Viktor Orban olub. ABŞ-da qrossmeyster fasiləsinə dözdülər və yalnız bundan sonra Ankaraya təbriklərini göndərdilər.

Avropa bürokratiyasının reaksiyası ən aşkar idi. Onlar bir neçə gün seçkinin nəticələrinə tamamilə məhəl qoymadılar. Türkiyəni Avropaya inteqrasiya prosedurundan imtina etməklə hədələdilər, sanki bunun xalqın “yanlış” iradəsi olduğuna eyham vurdular. Ona görə də Avropa İttifaqı demokratik seçkilərin belə nəticəsini tanımaqdan imtina edir.

Bayden administrasiyası daha praqmatik mövqe tutur. Son bir neçə ildə ABŞ və Türkiyə arasında münasibətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə soyuyub. Bunun kökləri 2016-cı ildə Ərdoğana qarşı uğursuz hərbi çevrilişə gedib çıxır.

Rusiyadan “S-400”-lərin alınmasına görə Türkiyəyə sanksiyalar tətbiq olundu və Baydenin hakimiyyətə gəlməsi ilə Türkiyə liberal dəyərlərə riayət etməkdən imtina etdiyi üçün getdikcə daha çox tənqid olunmağa başladı. Bununla belə, Vaşinqton anlayır ki, Ankara ilə danışıqlar aparmaq lazımdır, axı, söhbət alyansın ən böyük ordusuna malik NATO ölkəsindən gedir.

2023-cü ilin əvvəlində ABŞ artıq Türkiyəni Finlandiyanın NATO-ya daxil olmasını dəstəkləməyə razı salmağa nail olmuşdu. Lakin İsveçlə bağlı vəziyyət çıxılmaz olaraq qalır. Ərdoğanın komandası Stokholmdan Türkiyədə terrorizmdə ittiham olunan radikal kürd fəalları təhvil verməsini tələb edir. İsveç hakimiyyəti onların məhkəmə sisteminin müstəqilliyinə istinad edir ki, bu da guya icra hakimiyyətinə kürdləri Türkiyəyə deportasiya etmək hüququnu vermir.

ABŞ 5 ildən artıqdır ki, Ankaraya “F-16” qırıcıları üçün hissələr vermir. İndi bu məsələ ABŞ Konqresində yenidən gündəmə gətirilərək İsveçin NATO-ya daxil olması ilə əlaqələndirilməyə çalışılıb. Ərdoğan alyansın daha da genişləndirilməsinə razılıq verərsə, o zaman ABŞ həm yeni qırıcılar, həm də onlar üçün rekord məbləğdə - 20 milyard dollarlıq ehtiyat hissələri tədarük edə bilər.

Ağ ev bəyan edir ki, Türkiyəyə qırıcı təyyarələrin satışına qəti şəkildə qarşı deyil. Ancaq Konqresdəki yunan lobbisi Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin güclənməsinə heç bir halda imkan vermir, məsələyə müdaxilə edir, bunu Yunanıstan üçün təhlükə sayırlar.

Ankara ilə Afina münasibətləri indi həqiqətən də çətin dövrlərdən keçir. Amma miqrantlar və ya Egey dənizindəki ayrı-ayrı adalar üzərində mübahisələr səbəbindən NATO üzvləri arasında əsl silahlı münaqişənin başlayacağını təsəvvür etmək çətindir.

Vaşinqton artıq Türkiyə və Yunanıstan üçün hansısa barışdırıcı formul ortaya qoyub. Birincisi yeni “F-16” təyyarələri, ikincisi isə beşinci nəsil “F-35” qırıcıları alacaq. Beləliklə, yunan lobbisi də Afinanın Ankara üzərində texnoloji üstünlüyə malik olacağından, qırıcı məsələsinin Türkiyə ilə həll ediləcəyinə razı olmalıdır. Belə bir kompromis Konqresdə hələ də tapılmayıb. Ankara Vaşinqtondakı bu müzakirələri diqqətlə izləyir. Türkiyə rəhbərliyi isə yəqin ki, ABŞ-ın yenə hər şeydən üstün ola biləcəyi və döyüşçülərlə bağlı razılaşmanın yenidən uğursuz olacağı fikrini daşıyır. Ona görə də Türkiyə hakimiyyəti bundan Vaşinqtona əsas təzyiq rıçaqı kimi istifadə edərək, İsveçi NATO-ya qəbul etməyə tələsmir.

Münasibətlərin ziddiyyətli olduğu bütün digər aspektlərdə vəziyyət daha pisdir.

Ötən ildən ABŞ Rusiyaya paralel idxala müdaxilə etmədən Qərbin əsas sanksiyalarından yan keçməsinə kömək etdiyi üçün Türkiyəni ikinci dərəcəli sanksiyalarla hədələyir. Bununla belə, Vaşinqton real sanksiyalar tətbiq etməkdən qorxur və bu halda Türkiyə ilə münasibətlərin tamamilə pozula biləcəyini və onun Rusiya, Çin və BRİKS blokuna doğru sövq edə biləcəyini gözləyir.

Oxşar vəziyyət Türkiyənin Avropada yeni qaz mərkəzinə çevrilməsi ilə də inkişaf edir. Yəni həm yeni boru kəmərlərinin tikintisinə mane ola, həm də Balkan ölkələrinə, Avstriya və Macarıstana ABŞ-dan bahalı şist qazı əvəzinə ucuz Rusiya boru kəməri qazı almağa qadağa qoya bilməyəcəklər.

Türkiyənin seçilmiş prezidenti, Ədalət və İnkişaf Partiyasının lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan camaat qarşısında çıxış edir. Bu isə o deməkdir ki, biz ilk növbədə Türkiyənin özündə açıq-aşkar şantaj və “qayığı yelləmək” cəhdlərinə əl atmalı olacağıq.

Prezident seçkilərinin iki turu son dərəcə sakit keçdi. Müxalifət ilk turdakı məğlubiyyətdən ruhdan düşmüşdü və əvvəlcədən Ərdoğanın qələbəsinə boyun əymişdi. Bununla belə, ölkə hələ də demək olar ki, yarıya bölünmüş olaraq qalır - mərkəzdə Ərdoğan tərəfdarlarının yaşadığı əkinçilik rayonları və müxaliflərə səs verən şərqdəki kürd bölgələri ilə iqtisadi cəhətdən fəal cənub arasında.

Türkiyə iqtisadiyyatında vəziyyət çox ağır olaraq qalır. Türkiyədən böyük həcmdə kapital axını və hakimiyyətin lirənin ucuzlaşmasını hansısa yolla cilovlamaq cəhdləri səbəbindən ölkənin valyuta ehtiyatları faktiki tükənib. Hətta Qərbdəki bir çox analitiklərin fikrincə, bütün dünya iqtisadiyyatı yeni tənəzzülə düçar olarsa, hətta 3-5 ay ərzində Türkiyəni nə gözləyəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir.

Ərdoğanın komandası açıq-aydın BVF və ya Dünya Bankından yalnız müəyyən siyasi şərtlərlə verilən tranşlar almağa can atmır. Buna görə də Ankara Fars körfəzi monarxiyaları, Rusiya və Çinlə Türkiyə iqtisadiyyatını xilas etmək üçün kreditlərin verilməsi ilə bağlı danışıqlar aparmağa çalışır. Alternativ sabitliyin pozulması və yeni seçilmiş hökumətə qarşı küçə çevrilişi təşkil etmək üçün real cəhd ola bilər.

İqtisadiyyatdakı böhranı daha da gərginləşdirməklə Ərdoğanı şantaj edən, güzəştə getməsini tələb edən amerikalılar məhz buna mərc edəcəklər. Ancaq belə bir siyasətdə aşkar risklər var. Axı bu, Türkiyəni ABŞ və Qərbdən uzaqlaşmağa davam etməyə məcbur edəcək.

Türkiyənin BRİKS-ə mümkün daxil olması isə dünyanın geosiyasi mənzərəsinin sürətli dəyişməsinin təcəssümü olacaq. Ərdoğanın yaxın çevrəsinin indidən ölkədən qovacağı ilə hədələdiyi ABŞ ordusunun Türkiyədə davam etməsi də şübhə doğuracaq.

Türkiyədə “qayıq yelləmək” NATO blokunu və ABŞ-ın bütün Qara dəniz bölgəsindəki mövqelərini sabitsizləşdirmək təhlükəsi yaradacaq. O, yeni dünya düzəninə can atan Amerikanın rəqibləri siyahısına Avrasiyanın daha bir mühüm ölkəsini əlavə edəcək.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər