Müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızda yeni obrazlar

Xəbər lenti

12:14 / 27-07-2025

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

12:08 / 27-07-2025

Xocalı, Xocavənd və Şuşanın dağlıq hissəsindəki yanğınlar söndürülüb - Video

09:05 / 27-07-2025

Xəzər dənizində zəlzələ olub

18:18 / 26-07-2025

Hikmət Hacıyev: "Əgər ABŞ şirkətləri ilə işləyirlərsə, bu, onların işidir"

16:04 / 26-07-2025

Şuşada yanğın nəticəsində mina partlayışları olub

11:24 / 26-07-2025

İlham Əliyev Məhəmməd Muizzuya məktub göndərib

11:03 / 26-07-2025

Talış və Tapqaraqoyunluda yanğın başlayıb

10:59 / 26-07-2025

“Sizə yalvaran olmuşdu ki, "Kontakt"dan mal alın?” - Şikayət

10:41 / 26-07-2025

Nazirlik əhaliyə müraicət edib

09:45 / 26-07-2025

Tələbələrimiz Avropa çempionu olub - Foto

09:40 / 26-07-2025

Dəm qazı bir nəfərin həyatına son qoyub

08:38 / 26-07-2025

Ərdoğan Putinlə Trampı İstanbulda görüşdürmək istəyir

23:43 / 25-07-2025

Bakıda ermənilər hakim qarşısına çıxarılıb

21:34 / 25-07-2025

Qarabağda yenidən güclü yanğınlar başlayıb - (Yenilənib)

20:19 / 25-07-2025

Ceyhun Bayramov Hakan Fidanla müzakirə aparıb

18:32 / 25-07-2025

DİN-də əməliyyat müşavirəsi keçirilib - Foto

18:20 / 25-07-2025

Oleq Bakinskiyə hökm oxunub

18:03 / 25-07-2025

Ceyhun Bayramov Slovakiyanın səfirini qəbul edib

17:33 / 25-07-2025

Professor: Rusiya Gürcüstanı itirib, Ermənistanı itirir, Azərbaycanı itirmək üzrədir

17:15 / 25-07-2025

Hərbi pilotlar təlim-məşq uçuşlarını icra ediblər - Video

17:10 / 25-07-2025

Rusiyada daha bir azərbaycanlı biznesmenin ofisində axtarışlar aparılır

16:47 / 25-07-2025

Pirallahıda əməliyyat: keçmiş məhkum 42 kq narkotiklə saxlanılıb

16:32 / 25-07-2025

Daha 232 nəqliyyat vasitəsi hərraca çıxarılıb

16:23 / 25-07-2025

Əli Əsədov Somalinin XİN başçısı ilə görüşüb

16:19 / 25-07-2025

Məşğulluq Agentliyi anbar icarəyə götürüb – Ayı 106 min manata

16:10 / 25-07-2025

Azərbaycan Cənubi Qafqazı əməkdaşlıq platformasına çevirməyi təklif edir - Deputat

15:48 / 25-07-2025

Nazirlik: Aktyor Allahverdi Yolçuyevə müvafiq dəstək göstərilir

15:41 / 25-07-2025

Mühəndis Zukerberqin 1,25 milyard dollarlıq iş təklifindən imtina edib

15:37 / 25-07-2025

"Neftçi" futbolçu Alfa Konte ilə yolları ayırıb

15:24 / 25-07-2025

Donald Trampın Ukraynaya dönüşü...

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

17:03 / 24-07-2025

Abdulla: Aktyorları attestasiyadan keçirmək lazımdır - Müsahibə

11:20 / 24-07-2025

Rusiya ilə bağlı daha bir hərbi sirrin üstü açılıb

14:59 / 22-07-2025

Növbəti köç karvanı Cəbrayıla çatıb - (Yenilənib)

15:30 / 22-07-2025

Təbiət hadisəsi dünyanı qaranlığa qərq edəcək

15:12 / 23-07-2025

Ürəyin müalicəsi üçün inqilabi yenilik ediblər - Foto

15:04 / 24-07-2025

Rusiyaya qaçırılan ukraynalı uşaqları cəbhəyə göndərirlər

13:58 / 24-07-2025

Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)

11:00 / 24-07-2025

Füzulidəki yanğın genişlənir - (Yenilənib)

14:46 / 25-07-2025

Ağdam və Cəbrayıla növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)

12:59 / 24-07-2025

İstanbul görüşü: Rusiya sülhə yenə arxa çevirib - Foto

14:53 / 23-07-2025

“Yüksəliş” müsabiqəsinin qalibləri müəyyənləşib - (Siyahı)

14:03 / 24-07-2025

Nəhəng asteroid sürətlə Yerə yaxınlaşır

Müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızda yeni obrazlar
Tarix: 10-01-2022 13:36 | Bölmə: Cəmiyyət

Şirift ölçüsü:

Zeynəb Cəfərova
BDU-nun müəllimi,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

(Yazıçı Kənan Hacı nəsrinə qısa ekskurs)

Ədəbiyyat gerçəklikləri sənətə çevirməyi bacaran möcüzəli bir mexanizmdir. Şüur və şüuraltı ilə əlaqələri bədii mətnə çevirmək o qədər də asan deyil. Yazıçı intuisiyası deyilən bir anlayış var, yazıçı ətrafımızda baş verən adi hadisələrə məhz intuisiya və istedad sayəsində bədii don biçir. Dilin içində barındırdığı gücdən yararlanan yazıçı onun ifadə imkanlarını yeniləyir və sanki dilə yeni nəfəs verir.

Kənan Hacının nəsr əsərlərini oxuyanda ilk növbədə dilin təravəti və mütəhərrikliyi diqqəti çəkir. Hiss olunur ki, yazıçı istifadə etdiyi dilə qarşı son dərəcə həssaslıqla yanaşır, mətni cümlə-cümlə qurur. Onun hekayə və romanlarında zamanın axışı hissolunacaq dərəcədədir. Təhkiyə boyu zaman sanki su kimi axır. Xüsusən “Sonuncu dərviş” romanında zaman obrazı daha qabarıq nəzərə çarpır. Müəllif bu əsərdə öz dövrünü və müasirlərini anladır, gerçək yaşantılarını səmimi şəkildə nəql edir. Təsadüfi deyil ki, əsər “gerçək roman” kimi təqdim olunur. Avtobioqrafik səciyyə daşıyan bu tipli romanlar dünya ədəbiyyatında kifayət qədərdir. Məsələn, Xalidə Ədib Adıvarın “Bənövşə salxımlı ev”, Zülfü Livanelinin “Sevdalım həyat”, Vladimir Nabokovun “Danış, yaddaş” romanları bu səpgili əsərlərdir. Kənan Hacının “Yaddaş kartı” və “Sonuncu dərviş” romanlarını oxuyanda bu əsərlər gözümüz önünə gəlir. Çox güman ki, bu dilogiyanın üçüncü əsəri də yazılacaq və trilogiya tamamlanacaq. Ümumiyyətlə, Kənan Hacı ilk romanından bəri gerçəkliyi özəlliklə yeni və inandırıcı şəkildə anlatmağa çalışır. Bəlli bir zaman və onun arxasında görünən tarix bu əsərlərdə iç-içədir. Zaman və məkan metaforası yazıçının əsərlərində ustalıqla mətnin fabulası ətrafında bir şəbəkə yaradır.

“Sonuncu dərviş” romanı ədəbi tənqidin də diqqətini çəkmiş, AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda görkəmli tənqidçi-ədəbiyyatşünasların iştirakı ilə əsərin müzakirəsi keçirilmişdir.

Yazıçının “Çəhrayı qan”, “Yağ kimi”, “Rəqqasə” və “Fironun dəftəri” romanlarının hər biri fərqli estetika üzərində qələmə alınıb.

“Yağ kimi” romanı hörmətli yazıçımız Orxan Fikrətoğlunun təbirincə desək, karnaval estetikasında yazılmış romandır. Bu üslub Azərbaycan ədəbiyyatında yeni və fərqli paradiqmanın başlanğıcıdır. Camış Abdulla obrazı keçid dövrünün uğursuz, talesiz yaradıcı adamlarının ümumiləşdirilmiş obrazıdır. Əsərin əvvəlindən sonunadək tragikomik situasiya domunantlıq edir. Əsərdə istifadə edilmiş karnaval elementləri bədii yalanla sərt gerçəyin toqquşması fonunda təqdim olunur.

“Fironun dəftəri” pritçavari romandır. Firon obrazı da ədəbiyyatımızda tamamilə yeni bir obrazdır. Gəncliyi xaotik bir dövrə təsadüf edən Firon başsız axınların cənginə düşür, uşaqlıq travmaları, düşdüyü qeyri-sağlam mühit onun mənəvi inkişafına əngəl törədir. Müəllif onun daxili aləmini açmaq üçün arabir magik, mistik elementlərdən, yuxu xronotopundan da istifadə edir. Romanda müasir zəmanənin fərqinə varmadığımız mənzərələri ilə qarşılaşırıq. Firon faciəvi obrazdır. O, vəhşi kapitalizmin insan həyatında yaratdığı böyük burulğan və tərəddüdlərin qurbanlarındandır.

Gələk “Çəhrayı qan” və “Rəqqasə” romanlarına. Nabat nəsrimizdə unikal, bənzəri olmayan bir obrazdır. Onun gəncliyini müharibə məhv edib. Qarabağ savaşının ilk qadın qəhrəmanlarındandır Nabat. Bu yazı üzərində işləyərkən internetdə bəzi araşdırmalar apardım. “Rəqqasə” romanı son illərdə ən çox oxunan kitablar sırasında olub. Bu, heç də təsadüfi deyil. Əsər iki əbədi mövzu üzərində qurulub: müharibə və sevgi. Əsəri oxudan Nabatın taleyidir.

Öz taleyinin havasına rəqqasəlik edən qadının faciəvi obrazı toplumun dəyərləri ilə toqquşub çilik-çilik olur. Xilas olma cəhdləri və mənəvi çöküş prosesi oxucunun gözləri önündə əyaniləşir. Sevgi də onu xilas etməkdə acizdir.

Bu fikirlər isə dəyərli şairəmiz Kəmalə Abıyevanın roman haqqında yazdığı “Rəqqasə”nin anası” yazısındandır:

“Müharibə Nabatın ilk sevgisini də əlindən alır. Nabat ölmür, amma "xatirələr yaddaşın dibinə çöksə də "unudulmur. Müharibədə ölümün əlində olan qız demə daha xoşbəxt imiş. Çünki o öz bədbəxtliyi üçün sağqaldığını bilmir. Keçmiş döyüşçü, vətən qeyrəti çəkən gənc qız qeyrətsizliyin hədəfinə çevrilir. Onun sabahları müharibə dəhşətinin içində yaşadığı xoşbəxt anların qurbanı olur. Gecələrində "Ay daha qovun dilimi kimi şipşirin deyildi,zəqqumdan da acı dadırdı.” Bu aydan arı, sudan duru Nabatın "Rəqqasə” olduğu gecələrin ayı idi. Bu, Rəqqasənin aylı gecəsiydi. Bu, bir kişinin namərdliyi üzündən bədbəxt doğulan, amma yaşamağa çalışan Almazın "əxlaqsızlıq yuva”sına çevrilən evinə düşən, bir vaxt vətəni üçün, indisə həyat acılarıyla döyüşən Kənan Hacının yaratdığı "Rəqqasə”nin gecəsiydi”.

Bu isə tanınmış yazıçı Şərif Ağayarın fikridir:

“Bakı həyatının dibini Kənan Hacı qədər yaşayan və bilən ikinci bir yazıçı tanımıram. Çəhrayı qan” yüksək zövqlə, dadlı-duzlu, oxunaqlı dillə yazılmış bir əsərdir. Kənan Hacı həyatın dibindəki ən sarsıdıcı və utanılası mənzərələri çəkinmədən qələmə almağı bacarır. Oxucu əsərin tez bitməsinə heyfsilənir, maraqlı müşahidələrin, təsvirlərin bir az da davam etməsini arzulayır”.

“Rəqqasə” romanı haqqında Türkiyə Universitetlərindən birində elmi iş yazılıb. Professor Ozcan Yavuz bu roman haqqında “Azərbaycan nəsrində savaşçı qadın” adlı monoqrafiya yazıb. “Çəhrayı qan” romanı Milli Kitab Müsabiqəsində ilk onluğa düşmüş əsərlərdəndir. Azərbaycan nəsrində Nabatın taleyini yaşayan obraz demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Bu, Kənan Hacının bir yazıçı kimi uğurudur. Bu iki roman – “Çəhrayı qan” və Rəqqasə” müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın ən ciddi əsərlərindəndir.

“Hacı İsgəndər” yazıçının ilk tarixi romanıdır. Bu irihəcmli əsərdə Kənan Hacı tamamilə fərqli performans sərgiləyir. Ötən əsrin əvvəllərində Bakıda baş vermiş tarixi hadisələr zamanın ruhuna uyğun təsvir edilir.

Hacı İsgəndər erməni quldurlarına qarşı savaşan xalq qəhrəmanıdır. Bu unudulmuş qəhrəmanı yazıçı yenidən xalqın yaddaşına qaytarır. Əsərdə bir sıra görkəmli şəxsiyyətlərin - Nuru Paşanın, Tələt Paşanın, Ömər Faiq Nemanzadənin, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin, Nağı bəy Şeyxzamanlının obrazları yaradılıb. Əsər tarixi faktlar və gerçək sənədlər əsasında yazılsa da sənədli deyil, sırf bədii romandır. İnanırıq ki, bu əsər də müasir ədəbiyyatımızın maraqlı hadisəsi kimi layiq olduğu qiyməti alacaq.

Yazıçının yenicə çapdan çıxmış “Hakimə açılan atəş” romanı isə 44 günlük Vətən savaşında Azərbaycan xalqının qələbəsi ilə tamamlanır. Bu romanla Kənan Hacı həm də ədəbiyyatımıza ədalətli hakim obrazını gətirdi ki, bu da müstəsna bir hadisədir. Hakim Məhərrəm Məmmədov o dövrün laqeyd, yarıtmaz, kəmfürsət məmurlarından fərqli olaraq daim cəbhə bölgəsinə səfərlər edir, əsgərlərimizi döyüş ruhlandırır, onlara maddi və mənəvi yardımlar edir. Sonda Kültəpə deyilən yerdə düşmən mərmisinə tuş gəlir.

Yeri gəlmişkən, müharibə mövzusu Kənan Hacı yaradıcılığında təzə deyil. Bundan əvvəl yazıçının “İsgəndər şikəstəsi” kinopovesti çap olunub. Bu əsər aprel döyüşlərindən bəhs edir. Povestdə ev-eşiyi düşmən əlində qalan balaca İsgəndərin taleyi qələmə alınıb. “Timsah olmasaydı” povestində isə müharibədən şikəst qayıtmış əsgərin öz sevgisinə qovuşması təsvir edilir. Onun “Qarabağ hekayələri” silsiləsindən bir neçə hekayəsi ədəbi mətbuatda işıq üzü görüb. “Hakimə açılan atəş” romanında isə müharibənin xronologiyasına nəzər salınır. Yazıçı tez-tez əsər boyu keçmişə ekskurs edir, düşmənin ötən əsrdə Azərbaycan türklərinə qarşı törətdiyi soyqırımları xatırladır, yaddaşımızı təzələyir.

Romanın təsir gücü sadəcə, bir insanın başına gələn hadisələrlə məhdudlaşmır. Müəllif bizi sanki həmin hadisələrin bağlı olduğu tarixi epoxanın içindən keçirir. “Hakimə açılan atəş” romanında tarixi proseslərə baxış da xeyli fərqlidir. Münaqişənin ilkin simptomları xırda hadisələrdə özünü göstərir və getdikcə miqyası genişlənir. Faciəvi hadisələrin başlanğıcı ilk baxışda əhəmiyyətsiz görünən bu xırda detallarla irəliləyir. Məhərrəmin idealizmi ilə həyatın sərt gerçəkliyi toqquşur, ədalət hissi onu geri çəkilməyə qoymur. O, mübarizə aparır, savaşır, ədaləti bərqərar etməyə çalışır.

“Hakimə açılan atəş” salnamə xarakterli bir romandır.Bu münasibətlə yazıçını təbrik edir, ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Ana səhifəyə dön