15:44 / 20-04-2024
Ceyhun Bayramov İran səfəri ilə görüşüb
14:33 / 20-04-2024
Moskvada azərbaycanlı iş adamı öldürülüb
13:13 / 20-04-2024
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
13:06 / 20-04-2024
Medianın İnkişafı Agentliyi jurnalistlərə çağırış edib
13:02 / 20-04-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:59 / 20-04-2024
Beynəlxalq axtarışda olan daha bir şəxs Azərbaycana ekstradisiya edilib
10:37 / 20-04-2024
Rusiyalı ekspert: Cənubi Qafqazın Rusiya üçün əhəmiyyəti böyükdür
10:21 / 20-04-2024
Qazaxlı Alikin oğlunun məhkəməsi başlayır
09:50 / 20-04-2024
ABŞ Çini ittiham edir: Ukraynada müharibəni qızışdırır
09:46 / 20-04-2024
Sülhməramlıların Qarabağı tərk etməsi separatçı ermənilərin narahatlığına səbəb olub
09:12 / 20-04-2024
BMT Baş katibi Azərbaycan və Ermənistana çağırış edib
09:06 / 20-04-2024
Blinken 4 kəndin qaytarılması ilə bağlı razılaşmanı alqışlayır
00:37 / 20-04-2024
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
23:26 / 19-04-2024
Aİ-dən 4 kəndin qaytarılmasına reaksiya: "Davamlı nizamlanmanı tam dəstəkləyirik"
21:22 / 19-04-2024
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
20:45 / 19-04-2024
19-cu əsrin solğun dagerreotiplərini bərpa ediblər
20:29 / 19-04-2024
Qəzza müharibəsi qloballaşır
18:35 / 19-04-2024
MKİ: “Moskva yaxınlığındakı terror aktını İŞİD təşkil edib”
18:14 / 19-04-2024
Qəzzada daha 42 nəfər dinc sakin həlak olub
18:08 / 19-04-2024
Eminemin qızı bikinidə görüntülənib
18:06 / 19-04-2024
Yaponiya süni intellektin inkişafına 475 milyon dollar ayırıb
17:57 / 19-04-2024
9 milyon manatlıq mənimsəmə... - Şirkət rəhbərinə 11 il həbs cəzası verilib
17:33 / 19-04-2024
Ağ ev Afrikada müttəfiqini itirə bilər
17:30 / 19-04-2024
İranda silsilə partlayışlar baş verib
17:27 / 19-04-2024
İranın İsrailə hücumunun əsl səbəbi bəlli olub
17:18 / 19-04-2024
Mustafayevlə Qriqoryan sərhəddə görüşüb - 4 kənd Azərbaycana qaytarılır
17:09 / 19-04-2024
Daxili İşlər Nazirliyində kollegiya iclası keçirilib - Fotolar
17:00 / 19-04-2024
Prezident Cinayət-Prosessual Məcəlləsində dəyişikliyi təsdiqləyib
16:46 / 19-04-2024
İlham Əliyev Rusiyaya gedir
16:34 / 19-04-2024
Universitetin sözçüsü vəzifədən ayrılıb
20:08 / 15-04-2024
Rusiya Ukrayna ilə savaşa özgələri göndərir
18:51 / 15-04-2024
“Şəhid Əhməd – Oğluma məktub” filminin təqdimatı keçirilib - Fotolar
13:58 / 16-04-2024
Agentlik sədri vəzifədən azad edilib - Yeni təyinat
15:07 / 17-04-2024
Hikmət Hacıyev: “Sülhməramlıların Azərbaycandan çıxarılması barədə qərar qəbul edilib”
10:57 / 18-04-2024
60 milyard dollarlıq yardımın önü açılır
09:26 / 16-04-2024
Ulduz aktrisanın psixoloji problemi yaranıb - Fotolar
23:48 / 16-04-2024
Tbilisidə polis qanuna etiraz edən 11 nəfəri saxlayıb
23:14 / 16-04-2024
Ceyhun Bayramov Aİ-nin xüsusi nümayəndəsini qəbul edib
22:18 / 15-04-2024
"Beşiktaş" Fernando Santos və köməkçilərinə təzminat ödəyəcək
12:15 / 17-04-2024
İsrail-İran müharibəsi kölgədən çıxır - 2-ci raund olacaq?
21:44 / 16-04-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
21:10 / 16-04-2024
Aleksandr Vuçiç İlham Əliyevə zəng edib
Postmüharibə sindromu - Vahid Qazi yazır
Tarix: 29-01-2021 16:42 | Bölmə: Xəbərlər
Sovetin təzəcə çökən vaxtları idi. Turist firması Ladoqa gölündə yerləşən Valaam adasına iki günlük gəmi səfəri təşkil edirdi. Sankt-Peterburqa gəlmişkən oranı da görək deyib, - dostlarla səyahətə çıxmışdıq.
O vaxt Valaam pravoslav monastırı fəaliyyətini bərpa etməyə başlamışdı. Əvvəl əlillər eviymiş. Sonralar oxudum ki, bu gözəl ada və yaraşıqlı qədim dini abidəni kommunistlər dəhşətli bir evə çeviribmiş. Niyə? Necə?
1941-1945 müharibəsindən sonra sovet xalqı qələbənin eyforiyasını yüz minlərlə əliliylə birgə yaşayırdı. Kinolarda görmüş olarsınız əlini, ayağını, gözünü itirmiş müharibə veteranlarını – qoltuq ağacı ilə şəhər meydanlarını dolaşan, döyüş şücaətlərindən şövqlə danışan, qarmon çalan, içib keflənən, yoldan keçənlərlə zarafatlaşan gülərüz qəhrəmanları.
Əslində reallıq başqa idi. Qalib ölkə onu canı bahasına xilas edən müharibə əlillərinə yiyə dura, onların qayğılarını qarşılaya bilmirdi. “Heç nəyə yaramayan” yüz minlərlə qolsuz, ayaqsız əlil talenin ümidinə buraxılmışdı, səfalət içində sürünür, küçələrdə dilənçilik edirdi.
1940-cı illərin sonunda Stalin rejimi problemi özünə xas metodla həll etməyə girişdi – sovet xalqının gözünü “mazol” eləmiş, sinəsində medallar cingildəyən “dilənçiləri” küçələrdən yığışdırmaq qərarına gəldi.
Yevgeni Kuznetsov “Valaam dəftəri” kitabında bu haqda belə yazır: “…Bunun qeyri-formal, həqiqi səbəbi yüz minlərlə əlsiz, ayaqsız, dilənçi təəssüratı yaradan əlilin vağzallarda, qatarlarda, küçələrdə, harada gəldi orada müzəffər sovet xalqının gözünü yağır eləməsi idi. Sinəsi ordenlə dolu biri çörək dükanın qarşısında dilənir. Yaramaz belə! Nə olur-olsun bunlardan can qurtarmaq gərəkdir! Amma necə etməli, hara yığmalı?
Adalara, köhnə monastırlara! Gözdən-könüldən uzağa. Bir neçə ay ərzində qalib ölkə küçələri “ayıb”dan təmizlədi! Beləcə Kirillo-Belozer, Qoritsk, Aleksandro-Svirsk, Valaam və başqa adalarda əlil evləri yarandı…”
Bir dəfə yazmışdım ki, demokratik toplumlarda olduğu kimi despotik cəmiyyətlərdə də vətəndaşlar bərabərdir. Amma birincidə onlar hər şeydir, ikincidə heç nə.
Bilmirəm postmüharibə sindromu bizdə araşdırılıbmı?! Açığı, rastıma çıxmayıb.
Tibb elmində adına posttravmatik stress pozuntusu deyilən bu sindromu ağır müharibələrdən keçmiş bütün toplumlar yaşayıb. Bunun həmin toplumların demokratik, yaxud despotik olmasına dəxli yoxdur. İstər Vyetnam müharibəsində məğlub olmuş ABŞ kimi azadlıqlara açıq, istərsə də 1941-1945 müharibəsini udmuş SSRİ kimi totalitar ölkə.
Məsələ bundadır ki, bu sindromu tək məğlub tərəf ağrılı keçirmir, elə qaliblər də yaşayır. Söhbət birinin eyforiya, o birinin depressiya halından getmir. Keyi açılan yaranın ağrısı başlayan kimi, müharibə havası çəkildikcə toplumda onun ağır fəsadları yavaş-yavaş boy verir.
Müharibədən çıxmış insanın (toplumun) psixoloji durumundan bəhs edən çox kitab yazılıb, film çəkilib, incəsənət nümunəsi yaradılıb. Məsələn, bu yazı üçün seçdiyim amerikan rəssam və yazar Tomas Linin “İki min yardlıqdan baxış” rəsmi kimi.
Yaxud çoxunuzun gördüyü “Rembo: ilk qan” filmi kimi. Stallonenin ən çox bəyəndiyim filmidir.
ABŞ-da Vyetnam müharibəsinin faciələri, travması uzun illər keçməsinə baxmayaraq indi də müzakirə mövzusuna çevrilir. Azadlıqlara qapalı ölkələrdən fərqli olaraq azad və güclü dövlət ən ağrılı problemlərin belə açıq müzakirəsindən qaçmır, həll yollarını cəmiyyətlə birgə tapmağa çalışır.
Özümüzdən danışaq.
Son vaxtlar şəhid ailələrinin, qazilərin, müharibə veteranlarının üzləşdiyi problemlərlə bağlı yazılar ölkə gündəmində daha çox yer almağa başlayıb. Əsgər intiharı, şəhid qəbirləri, əsgər maaşlarının ikiqat azaldılması və bu sayaq xəbərlər fonunda müharibədən qayıtmışların psixoloji durumu, toplumun nəbzi daha aydın duyulur, görünür. Bunlar həmin sindromun ilkin əlamətləridir.
44 günlük qalibiyyət müharibəsindən sonra bizim də təkrar belə bir sindrom yaşayacağımız gözləniləndi. Əvvəlki Qarabağ müharibəsində bu sindromun o qədər də qabarıq üzə çıxmamasının səbəbləri vardı – 20 yanvar şoku, Xocalı qırğınının travması, siyasi təlatümlər sözügedən sindromu kölgədə qoyurdu. İndi də güman etmək olardı ki, sindromu koronavirus pandemiyası və onun daha da qəlizləşdirdiyi işsizlik, yoxsulluq arxa plana keçirər. Amma görünür, belə deyil. Problem üzdədir və getdikcə özünü göstərir.
TV-lərdə gördüyüm odur ki, bizdə şəhid ailələrinə, Qarabağ qazilərinə, müharibə veteranlarına qayğı var: “YAŞAT” Fondunun yaradılması, evlərin, maşınların verilməsi, əzalarını itirənlərin protezlə təmini, psixoloji yardım üçün Türkiyədən psixoloqların dəvət olunması və başqa işlər. Bunlar problemin həllinə yetərlidirmi? Baxaq görək.
Dövlətimiz varlıdır, bu, postmüharibə sindromunu nisbətən yüngül keçirməyimizə imkan verir – sosial, məişət problemlərini həll etmək baxımdan deyirəm. Amma fikrimcə, bu sindromun ən ağrılı halını bizə Qarabağda rus qoşunlarının, erməni separatçılarının mövcudluğu yaşadacaq.
Əgər Azərbaycan xalqının postmüharibə sindromunu, ələlxüsus da onun depressiv halını yaşamasını istəmiriksə, dirəniş göstərib Rusiya qoşunlarını torpaqlarımızdan çıxarmalıyıq.
Əks halda toplum bu sualla üz-üzə qalacaq: minlərlə qurban Qarabağın yarısı rusa-erməniyə qalsınmı deyə verildi?
Hələ çapovulçu, rüşvətxor, güllə səsi eşitməyən, fərari, mənəvi aşınmış məmur ordusu ilə üz-üzə qalan şəhid ailələrinin, qazilərin yaşadıqları haldan danışmıram…
Vahid QAZİ
29 yanvar, 2021.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 29-01-2021 16:42 | Bölmə: Xəbərlər
Sovetin təzəcə çökən vaxtları idi. Turist firması Ladoqa gölündə yerləşən Valaam adasına iki günlük gəmi səfəri təşkil edirdi. Sankt-Peterburqa gəlmişkən oranı da görək deyib, - dostlarla səyahətə çıxmışdıq.
O vaxt Valaam pravoslav monastırı fəaliyyətini bərpa etməyə başlamışdı. Əvvəl əlillər eviymiş. Sonralar oxudum ki, bu gözəl ada və yaraşıqlı qədim dini abidəni kommunistlər dəhşətli bir evə çeviribmiş. Niyə? Necə?
1941-1945 müharibəsindən sonra sovet xalqı qələbənin eyforiyasını yüz minlərlə əliliylə birgə yaşayırdı. Kinolarda görmüş olarsınız əlini, ayağını, gözünü itirmiş müharibə veteranlarını – qoltuq ağacı ilə şəhər meydanlarını dolaşan, döyüş şücaətlərindən şövqlə danışan, qarmon çalan, içib keflənən, yoldan keçənlərlə zarafatlaşan gülərüz qəhrəmanları.
Əslində reallıq başqa idi. Qalib ölkə onu canı bahasına xilas edən müharibə əlillərinə yiyə dura, onların qayğılarını qarşılaya bilmirdi. “Heç nəyə yaramayan” yüz minlərlə qolsuz, ayaqsız əlil talenin ümidinə buraxılmışdı, səfalət içində sürünür, küçələrdə dilənçilik edirdi.
1940-cı illərin sonunda Stalin rejimi problemi özünə xas metodla həll etməyə girişdi – sovet xalqının gözünü “mazol” eləmiş, sinəsində medallar cingildəyən “dilənçiləri” küçələrdən yığışdırmaq qərarına gəldi.
Yevgeni Kuznetsov “Valaam dəftəri” kitabında bu haqda belə yazır: “…Bunun qeyri-formal, həqiqi səbəbi yüz minlərlə əlsiz, ayaqsız, dilənçi təəssüratı yaradan əlilin vağzallarda, qatarlarda, küçələrdə, harada gəldi orada müzəffər sovet xalqının gözünü yağır eləməsi idi. Sinəsi ordenlə dolu biri çörək dükanın qarşısında dilənir. Yaramaz belə! Nə olur-olsun bunlardan can qurtarmaq gərəkdir! Amma necə etməli, hara yığmalı?
Adalara, köhnə monastırlara! Gözdən-könüldən uzağa. Bir neçə ay ərzində qalib ölkə küçələri “ayıb”dan təmizlədi! Beləcə Kirillo-Belozer, Qoritsk, Aleksandro-Svirsk, Valaam və başqa adalarda əlil evləri yarandı…”
Bir dəfə yazmışdım ki, demokratik toplumlarda olduğu kimi despotik cəmiyyətlərdə də vətəndaşlar bərabərdir. Amma birincidə onlar hər şeydir, ikincidə heç nə.
Bilmirəm postmüharibə sindromu bizdə araşdırılıbmı?! Açığı, rastıma çıxmayıb.
Tibb elmində adına posttravmatik stress pozuntusu deyilən bu sindromu ağır müharibələrdən keçmiş bütün toplumlar yaşayıb. Bunun həmin toplumların demokratik, yaxud despotik olmasına dəxli yoxdur. İstər Vyetnam müharibəsində məğlub olmuş ABŞ kimi azadlıqlara açıq, istərsə də 1941-1945 müharibəsini udmuş SSRİ kimi totalitar ölkə.
Məsələ bundadır ki, bu sindromu tək məğlub tərəf ağrılı keçirmir, elə qaliblər də yaşayır. Söhbət birinin eyforiya, o birinin depressiya halından getmir. Keyi açılan yaranın ağrısı başlayan kimi, müharibə havası çəkildikcə toplumda onun ağır fəsadları yavaş-yavaş boy verir.
Müharibədən çıxmış insanın (toplumun) psixoloji durumundan bəhs edən çox kitab yazılıb, film çəkilib, incəsənət nümunəsi yaradılıb. Məsələn, bu yazı üçün seçdiyim amerikan rəssam və yazar Tomas Linin “İki min yardlıqdan baxış” rəsmi kimi.
Yaxud çoxunuzun gördüyü “Rembo: ilk qan” filmi kimi. Stallonenin ən çox bəyəndiyim filmidir.
ABŞ-da Vyetnam müharibəsinin faciələri, travması uzun illər keçməsinə baxmayaraq indi də müzakirə mövzusuna çevrilir. Azadlıqlara qapalı ölkələrdən fərqli olaraq azad və güclü dövlət ən ağrılı problemlərin belə açıq müzakirəsindən qaçmır, həll yollarını cəmiyyətlə birgə tapmağa çalışır.
Özümüzdən danışaq.
Son vaxtlar şəhid ailələrinin, qazilərin, müharibə veteranlarının üzləşdiyi problemlərlə bağlı yazılar ölkə gündəmində daha çox yer almağa başlayıb. Əsgər intiharı, şəhid qəbirləri, əsgər maaşlarının ikiqat azaldılması və bu sayaq xəbərlər fonunda müharibədən qayıtmışların psixoloji durumu, toplumun nəbzi daha aydın duyulur, görünür. Bunlar həmin sindromun ilkin əlamətləridir.
44 günlük qalibiyyət müharibəsindən sonra bizim də təkrar belə bir sindrom yaşayacağımız gözləniləndi. Əvvəlki Qarabağ müharibəsində bu sindromun o qədər də qabarıq üzə çıxmamasının səbəbləri vardı – 20 yanvar şoku, Xocalı qırğınının travması, siyasi təlatümlər sözügedən sindromu kölgədə qoyurdu. İndi də güman etmək olardı ki, sindromu koronavirus pandemiyası və onun daha da qəlizləşdirdiyi işsizlik, yoxsulluq arxa plana keçirər. Amma görünür, belə deyil. Problem üzdədir və getdikcə özünü göstərir.
TV-lərdə gördüyüm odur ki, bizdə şəhid ailələrinə, Qarabağ qazilərinə, müharibə veteranlarına qayğı var: “YAŞAT” Fondunun yaradılması, evlərin, maşınların verilməsi, əzalarını itirənlərin protezlə təmini, psixoloji yardım üçün Türkiyədən psixoloqların dəvət olunması və başqa işlər. Bunlar problemin həllinə yetərlidirmi? Baxaq görək.
Dövlətimiz varlıdır, bu, postmüharibə sindromunu nisbətən yüngül keçirməyimizə imkan verir – sosial, məişət problemlərini həll etmək baxımdan deyirəm. Amma fikrimcə, bu sindromun ən ağrılı halını bizə Qarabağda rus qoşunlarının, erməni separatçılarının mövcudluğu yaşadacaq.
Əgər Azərbaycan xalqının postmüharibə sindromunu, ələlxüsus da onun depressiv halını yaşamasını istəmiriksə, dirəniş göstərib Rusiya qoşunlarını torpaqlarımızdan çıxarmalıyıq.
Əks halda toplum bu sualla üz-üzə qalacaq: minlərlə qurban Qarabağın yarısı rusa-erməniyə qalsınmı deyə verildi?
Hələ çapovulçu, rüşvətxor, güllə səsi eşitməyən, fərari, mənəvi aşınmış məmur ordusu ilə üz-üzə qalan şəhid ailələrinin, qazilərin yaşadıqları haldan danışmıram…
Vahid QAZİ
29 yanvar, 2021.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 14:33
Moskvada azərbaycanlı iş adamı öldürülüb
Bu gün, 13:13
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
Bu gün, 10:21
Qazaxlı Alikin oğlunun məhkəməsi başlayır
Dünən, 21:22
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
Dünən, 16:19
Abel Məhərrəmov və xanımı məhkəməyə verilib
Dünən, 14:22
Bakı Fransız Liseyi fəaliyyətini dayandırır
Dünən, 13:56
Aİ-dən İsrail və İrana çağırış: "Təmkinli olun!"
Dünən, 13:15
Hal şahidləri ilə bağlı qanuna dəyişiklik olub
Dünən, 11:52
BDU tələbəsi intihar edib
Dünən, 11:41
MN: "Rusiyanın bombardmançı təyyarəsini vurduq"
Dünən, 11:13
Daha bir ölkə fransız diplomatlarını qovub
Dünən, 09:31
Xankəndidə yenidən silah-sursat aşkarlanıb
Dünən, 09:00
Sumqayıtda oğul ata və anasını öldürüb
18-04-2024, 23:01
Türkiyədə ard-arda üç güclü zəlzələ olub
18-04-2024, 19:04
Respublika Pediatriya Mərkəzi yaradılıb
18-04-2024, 17:44
Əfv edilənlərin içində niyə qadınlar az olur? - Açıqlama
18-04-2024, 15:13
İcra başçısını söyən şəxsə 5 sutka həbs cəzası verilib
18-04-2024, 13:39
Məhkəmə kokain kralı ilə bağlı qərar verib
18-04-2024, 12:58
Süni intellektdən qoruna biləcək sahələr sadalanıb
18-04-2024, 11:39
Keçid balları qalxır? - Açqılama (Video)
18-04-2024, 10:56
Qırğızıstanda "TikTok"a giriş məhdudlaşdırılıb
18-04-2024, 09:03
Ağdamda minaatan qurğular tapılıb
18-04-2024, 08:52
Pekin Tel-Əvivə müraciət edib
18-04-2024, 00:03
Başlıbel qətliamından 31 il ötür
17-04-2024, 23:54
Türkiyə yeni raketini sınaqdan keçirib
17-04-2024, 21:16
İran istənilən vaxt nüvə silahı yarada bilər
17-04-2024, 15:24
Hadı Rəcəbli vəfat edib - (Yenilənib)
17-04-2024, 15:00
Jurnalist Cəmil Məmmədliyə hökm oxunub
17-04-2024, 11:48
İham Əliyev baş katibi qəbul edib - Yenilənib
17-04-2024, 11:44
Hava limanının direktoru vəzifədən azad edilib
17-04-2024, 11:29
ABŞ husilərə məxus daha iki PUA-nı vurub
17-04-2024, 10:03
NATO Avropanı hibrid müharibə ilə qorxudur
17-04-2024, 09:49
Kurqanda suyun səviyyəsi təhlükəli həddə çatıb
17-04-2024, 09:45
İsrail-HƏMAS danışıqlarının donma səbəbi məlum olub
17-04-2024, 09:02
Naxçıvanda dövlət orqanlarında yoxlamalar başlayıb
16-04-2024, 17:34
Rusiyada "TikTok"un bloklanması təklif olunub
16-04-2024, 16:40
Keçmiş deputatın cinayət işi məhkəməyə göndərilib
16-04-2024, 16:23
"Tiktoker Semka" həbs olunub
16-04-2024, 16:06
Daha 56 ailə Füzuli şəhərinə köçürüləcək
16-04-2024, 15:55
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi açıqlanıb
16-04-2024, 14:20
Gəncədə şagirdlər arasında dava olub
16-04-2024, 13:58
Hərbi xidmətə çağırış davam edir - Fotolar
16-04-2024, 13:35
Həcc ziyarətinə kvota müəyyənləşib
16-04-2024, 13:10
Buraxılış imtahanının nəticələri açıqlanıb
16-04-2024, 12:42
Belarusdan Ukraynaya hücum ola bilər
16-04-2024, 12:10
Elm və Təhsil Nazirliyində “nüfuz savaşı” böyüyür
16-04-2024, 10:00
Xankəndidə yenə silah-sursat aşkarlanıb
16-04-2024, 09:30
Cəbrayılda silah-sursat tapılıb - Foto