12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
15:57 / 16-05-2025
Qurani-Kərimi yandıran siyasətçini deportasiya ediblər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
14:52 / 16-05-2025
Makron Azərbaycan prezidenti ilə görüşüb
14:28 / 16-05-2025
Prezident Jelka Tsviyanoviç ilə görüşüb
13:04 / 13-05-2025

18:10 / 13-05-2025

17:13 / 13-05-2025

08:33 / 14-05-2025

23:22 / 14-05-2025

21:28 / 13-05-2025

10:14 / 15-05-2025

15:22 / 15-05-2025

14:17 / 13-05-2025

12:42 / 15-05-2025

15:02 / 16-05-2025

Ərdoğanın qalmaqallı layihəsi: ekoloqlar həyəcan təbili çalır, etiraz edənlər həbs olunur
Tarix: 18-04-2021 14:31 | Bölmə: Siyasət

ABŞ-ın “Bloomberg” agentliyinin internet səhifəsində Türkiyə prezidenti Rəcəb Teyyub Ərdoğanın təşəbbüsü ilə irəli sürülən İstanbul kanalı layihəsi və bu layihə ətrafında ortaya çıxan əsas problemlər haqqında analitik məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllifi Sinan Ülgəndir. Sinan Ülgən mərkəzi ofisi İstanbulda yerləşən İqtisadi və Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin (EDAM) rəhbəridir. O, həmçinin ABŞ-ın Karneqi Fondunun Brüsseldə yerləşən Avropa ofisinin tədqiqatçısıdır. Reyting.az saytı Novator.az-ın ingiliscədən çevirdiyi həmin məqaləni oxucuların diqqətinə çatdırır:
Prezident Rəcəb Teyyub Ərdoğan dünyada irimiqyaslı layihələrin təşəbbüskarı kimi məşhurdur. Onun rəhbərliyi altında Türkiyə İstanbulda dünyanın ən böyük aeroportlarından, Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ən böyük asma körpülərdən birini və Bosfor boğazının altında ən nəhəng tuneli inşa edib.
Tənqidçilər onu bu cür nəhəng layihələr həyata keçirməklə öz mövqeyini gücləndirməkdə qınasalar da, türk ictimaiyyəti layihələrin əksərini müsbət qarşılayıb.
Bu layihələrin heç biri Ərdoğanın sonuncu böyük təşəbbüsü qədər söz-söhbətə səbəb olmayıb. Söhbət Mərmərə dənizi ilə Qara dəniz arasında, Bosfor boğazına paralel şəkildə İstanbul kanalı adlı süni su yolunun inşasından gedir.
İstanbul kanalı layihəsi ekoloqları ciddi narahat edir. Onlar iddia edirlər ki, kanal İstanbulun təbii mühitini korlaya və içməli su anbarlarını dağıda bilər. Başqa bir qrup isə layihənin büdcəsinə diqqət çəkir. Türk hökuməti bu layihənin reallaşması üçün 12.7 milyard dollardan 25 milyard dollara qədər vəsait lazım olacağını bildirib.
Bu məqamda 1936-cı ildə imzalanmış Montrö Konvensiyasının taleyinə də nəzər yetirmək lazımdır. Konvensiya Bosfor və Dardanel boğazları vasitəsilə hərəkəti tənzimləyən beynəlxalq saziş rolunu oynayır.
Bugünlərdə Türkiyə parlamentinin sədri Mustafa Şəntopun Ərdoğanın sazişdən geri çəkilmək səlahiyyətinə malik olduğunu iddia etməsi ilə mövzu ətrafında müzakirələr pik həddə çatıb. Şəntop daha sonra açıqlama verərək sadəcə prezidentin səlahiyyətlərindən bəhs etdiyini və heç bir siyasi fikir səsləndirmədiyini bildirsə də, onun sözləri bir qrup sabiq türk admiralının Ərdoğanın ideyasına qarşı birgə bəyanat imzalaması ilə nəticələnib. Admirallar Qara dənizdə əmin-amanlığın qorunub saxlanmasında Montrö Konvensiyasının zəruri rol oynadığını deyiblər.
Bütün bunlar Ərdoğanın öz kabinetini və əsas vəzifəli şəxsləri bir araya yığaraq növbədənkənar iclas keçirməsi ilə nəticələnib. Bəyanatı imzalayan şəxslərdən on nəfəri həbs olunub. Prezident administrasiyasının ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri onları dövlət çevrilişinə səbəb ola biləcək fikir səsləndirməkdə günahlandırıb.
Ərdoğan Montrö Konvensiyasından geri çəkilmək niyyətinin olmadığını açıqlayıb. Lakin o, sazişin tətbiq etdiyi reallıqlar fonunda öz kanal arzusunu necə həyata keçirəcəyini də izah etməyib.
Pandemiyanın səbəb olduğu çətin situasiyada dövlət resurslarının tükənməsinin qarşısını almaq üçün İstanbul kanalı “tikinti-yiyələnmə-idarə” investisiya modeli əsasında inşa olunacaq. Lakin lazımi investisiyaları cəlb etmək üçün özəl podratçı gəlirin külli miqdarda olacağını sübut etməlidir. Konvensiya isə buna imkan vermir.
Konvensiyanın şərtlərinə görə, Türkiyə gəmilərin Dardanel və Bosfor boğazlarında üzməsinin qarşısını ala bilməz. Başqa sözlə desək, o, gəmiləri İstanbul kanalından istifadə etməyə məcbur edə bilməz. Türkiyəyə yalnız gəmilərin keçməsi üçün nominal xidmət haqqı tətbiq etməyə icazə verilir.
Hazırda bir gəminin keçidi üçün xidmət haqqı təxminən 4500 ABŞ dollarına bərabərdir. Yalnız tranzit haqqının əhəmiyyətli dərəcədə sərfəli olması İstanbul kanalından istifadəni stimullaşdıra bilər. Amma qiymət fərqinin Türkiyənin xeyrinə olması üçün kanalda hərəkət edən gəmilərin sayı da çox olmalıdır.
Mövcud tendensiyalar isə tam əksini göstərir: ötən on il ərzində, xüsusilə yeni boru kəmərlərinin inşası nəticəsində Bosforda hər il hərəkət edən gəmilərin sayı azalaraq 53 mindən 38 minə düşüb. Getdikcə daha çox ölkə karbohidrogenlərdən asılılığı azaltmağa çalışdığına görə tanker daşımalarının da azalmağa doğru gedəcəyi gözlənir.
Maliyyə məsələsinə gəlincə, Türkiyə kanalın tikintisi və istismara verilməsi üçün dövlət xəzinəsindən zəmanətlər verə bilər. Lakin belə bir addım Ankaranın 270 milyard dollara çatan xarici borcunun ciddi şəkildə artması ilə nəticələnəcək.
Digər bir həll yolu Montrö Konvensiyasından geri çəkilmək və tranzit gəmilərini yeni kanaldan istifadəyə məcbur etməkdir. Bu isə həm ölkə daxilində, həm də diplomatik münasibətlərdə siyasi problemlərə yol aça bilər.
1936-cı ildə Montrö Konvensiyasının imzalanmasını Türkiyədə çoxları tarixi nailiyyət hesab edir. Onlar o vaxt gənc cümhuriyyətin öz su yolları üzərində suveren nəzarəti ələ keçirməsini və Birinci Dünya müharibəsindən sonra böyük güclərin yeritdiyi beynəlxalq mandata son qoymasını müsbət qarşılayırlar. Türklərə qürur verən bu konvensiyadan geri çəkilmək millətçi bir prezident üçün heç də asan olmayacaq.
Montrö Konvensiyası indiyədək Türkiyə üçün Qara dənizdə konfliktləri diplomatik yolla həll etməyin bir vasitəsidir. Konvensiya sahilyanı olmayan ölkələrin Türkiyə boğazlarından keçən hərbi gəmilərinə ciddi tonnaj məhdudiyyətləri qoyur. 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan münaqişəsinin qızğın vaxtında Ankara Montrö Konvensiyasına əsaslanaraq ABŞ donanmasının “Mercy” və “Comfort” xəstəxana gəmilərinin Türkiyədən keçməsinə icazə vermədi. Konvensiya həmçinin Rusiyanın qarşısında tələb qoyur ki, Moskva öz donanma gəmilərinin isti dənizlərdən keçəcəyini əvvəlcədən xəbər versin.
Konvensiyadan geri çəkilsə Türkiyənin öz ərazisindəki boğazlardan keçən gəmilərə nəzarət etmək iqtidarında olub-olmayacağı bilinmir. Çünki bu halda çox güman ki, başqa ölkələr adi dəniz qanunlarına istinad edib öz gəmilərinin sərbəst hərəkətinə imkan verilməsini tələb edəcəklər.
Deyəsən, nəhəng layihələr Türkiyə prezidentinə prestijdən çox problem gətirəcək.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-04-2021 14:31 | Bölmə: Siyasət

ABŞ-ın “Bloomberg” agentliyinin internet səhifəsində Türkiyə prezidenti Rəcəb Teyyub Ərdoğanın təşəbbüsü ilə irəli sürülən İstanbul kanalı layihəsi və bu layihə ətrafında ortaya çıxan əsas problemlər haqqında analitik məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllifi Sinan Ülgəndir. Sinan Ülgən mərkəzi ofisi İstanbulda yerləşən İqtisadi və Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin (EDAM) rəhbəridir. O, həmçinin ABŞ-ın Karneqi Fondunun Brüsseldə yerləşən Avropa ofisinin tədqiqatçısıdır. Reyting.az saytı Novator.az-ın ingiliscədən çevirdiyi həmin məqaləni oxucuların diqqətinə çatdırır:
Prezident Rəcəb Teyyub Ərdoğan dünyada irimiqyaslı layihələrin təşəbbüskarı kimi məşhurdur. Onun rəhbərliyi altında Türkiyə İstanbulda dünyanın ən böyük aeroportlarından, Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ən böyük asma körpülərdən birini və Bosfor boğazının altında ən nəhəng tuneli inşa edib.
Tənqidçilər onu bu cür nəhəng layihələr həyata keçirməklə öz mövqeyini gücləndirməkdə qınasalar da, türk ictimaiyyəti layihələrin əksərini müsbət qarşılayıb.
Bu layihələrin heç biri Ərdoğanın sonuncu böyük təşəbbüsü qədər söz-söhbətə səbəb olmayıb. Söhbət Mərmərə dənizi ilə Qara dəniz arasında, Bosfor boğazına paralel şəkildə İstanbul kanalı adlı süni su yolunun inşasından gedir.
İstanbul kanalı layihəsi ekoloqları ciddi narahat edir. Onlar iddia edirlər ki, kanal İstanbulun təbii mühitini korlaya və içməli su anbarlarını dağıda bilər. Başqa bir qrup isə layihənin büdcəsinə diqqət çəkir. Türk hökuməti bu layihənin reallaşması üçün 12.7 milyard dollardan 25 milyard dollara qədər vəsait lazım olacağını bildirib.
Bu məqamda 1936-cı ildə imzalanmış Montrö Konvensiyasının taleyinə də nəzər yetirmək lazımdır. Konvensiya Bosfor və Dardanel boğazları vasitəsilə hərəkəti tənzimləyən beynəlxalq saziş rolunu oynayır.
Bugünlərdə Türkiyə parlamentinin sədri Mustafa Şəntopun Ərdoğanın sazişdən geri çəkilmək səlahiyyətinə malik olduğunu iddia etməsi ilə mövzu ətrafında müzakirələr pik həddə çatıb. Şəntop daha sonra açıqlama verərək sadəcə prezidentin səlahiyyətlərindən bəhs etdiyini və heç bir siyasi fikir səsləndirmədiyini bildirsə də, onun sözləri bir qrup sabiq türk admiralının Ərdoğanın ideyasına qarşı birgə bəyanat imzalaması ilə nəticələnib. Admirallar Qara dənizdə əmin-amanlığın qorunub saxlanmasında Montrö Konvensiyasının zəruri rol oynadığını deyiblər.
Bütün bunlar Ərdoğanın öz kabinetini və əsas vəzifəli şəxsləri bir araya yığaraq növbədənkənar iclas keçirməsi ilə nəticələnib. Bəyanatı imzalayan şəxslərdən on nəfəri həbs olunub. Prezident administrasiyasının ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri onları dövlət çevrilişinə səbəb ola biləcək fikir səsləndirməkdə günahlandırıb.
Ərdoğan Montrö Konvensiyasından geri çəkilmək niyyətinin olmadığını açıqlayıb. Lakin o, sazişin tətbiq etdiyi reallıqlar fonunda öz kanal arzusunu necə həyata keçirəcəyini də izah etməyib.
Pandemiyanın səbəb olduğu çətin situasiyada dövlət resurslarının tükənməsinin qarşısını almaq üçün İstanbul kanalı “tikinti-yiyələnmə-idarə” investisiya modeli əsasında inşa olunacaq. Lakin lazımi investisiyaları cəlb etmək üçün özəl podratçı gəlirin külli miqdarda olacağını sübut etməlidir. Konvensiya isə buna imkan vermir.
Konvensiyanın şərtlərinə görə, Türkiyə gəmilərin Dardanel və Bosfor boğazlarında üzməsinin qarşısını ala bilməz. Başqa sözlə desək, o, gəmiləri İstanbul kanalından istifadə etməyə məcbur edə bilməz. Türkiyəyə yalnız gəmilərin keçməsi üçün nominal xidmət haqqı tətbiq etməyə icazə verilir.
Hazırda bir gəminin keçidi üçün xidmət haqqı təxminən 4500 ABŞ dollarına bərabərdir. Yalnız tranzit haqqının əhəmiyyətli dərəcədə sərfəli olması İstanbul kanalından istifadəni stimullaşdıra bilər. Amma qiymət fərqinin Türkiyənin xeyrinə olması üçün kanalda hərəkət edən gəmilərin sayı da çox olmalıdır.
Mövcud tendensiyalar isə tam əksini göstərir: ötən on il ərzində, xüsusilə yeni boru kəmərlərinin inşası nəticəsində Bosforda hər il hərəkət edən gəmilərin sayı azalaraq 53 mindən 38 minə düşüb. Getdikcə daha çox ölkə karbohidrogenlərdən asılılığı azaltmağa çalışdığına görə tanker daşımalarının da azalmağa doğru gedəcəyi gözlənir.
Maliyyə məsələsinə gəlincə, Türkiyə kanalın tikintisi və istismara verilməsi üçün dövlət xəzinəsindən zəmanətlər verə bilər. Lakin belə bir addım Ankaranın 270 milyard dollara çatan xarici borcunun ciddi şəkildə artması ilə nəticələnəcək.
Digər bir həll yolu Montrö Konvensiyasından geri çəkilmək və tranzit gəmilərini yeni kanaldan istifadəyə məcbur etməkdir. Bu isə həm ölkə daxilində, həm də diplomatik münasibətlərdə siyasi problemlərə yol aça bilər.
1936-cı ildə Montrö Konvensiyasının imzalanmasını Türkiyədə çoxları tarixi nailiyyət hesab edir. Onlar o vaxt gənc cümhuriyyətin öz su yolları üzərində suveren nəzarəti ələ keçirməsini və Birinci Dünya müharibəsindən sonra böyük güclərin yeritdiyi beynəlxalq mandata son qoymasını müsbət qarşılayırlar. Türklərə qürur verən bu konvensiyadan geri çəkilmək millətçi bir prezident üçün heç də asan olmayacaq.
Montrö Konvensiyası indiyədək Türkiyə üçün Qara dənizdə konfliktləri diplomatik yolla həll etməyin bir vasitəsidir. Konvensiya sahilyanı olmayan ölkələrin Türkiyə boğazlarından keçən hərbi gəmilərinə ciddi tonnaj məhdudiyyətləri qoyur. 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan münaqişəsinin qızğın vaxtında Ankara Montrö Konvensiyasına əsaslanaraq ABŞ donanmasının “Mercy” və “Comfort” xəstəxana gəmilərinin Türkiyədən keçməsinə icazə vermədi. Konvensiya həmçinin Rusiyanın qarşısında tələb qoyur ki, Moskva öz donanma gəmilərinin isti dənizlərdən keçəcəyini əvvəlcədən xəbər versin.
Konvensiyadan geri çəkilsə Türkiyənin öz ərazisindəki boğazlardan keçən gəmilərə nəzarət etmək iqtidarında olub-olmayacağı bilinmir. Çünki bu halda çox güman ki, başqa ölkələr adi dəniz qanunlarına istinad edib öz gəmilərinin sərbəst hərəkətinə imkan verilməsini tələb edəcəklər.
Deyəsən, nəhəng layihələr Türkiyə prezidentinə prestijdən çox problem gətirəcək.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:54
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
16-05-2025, 21:31
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
16-05-2025, 18:20
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
16-05-2025, 12:04
Qüdrət Həsənquliyev: "Bu sahədə vəziyyət nəzarətdədir”
16-05-2025, 11:58
Fazil Mustafa: "Küçədə dilənçilik edən hansı uşaq tutulsa..."
15-05-2025, 20:15
Rusiya-Ukrayna danışıqları mayın 16-na kimi təxirə salına bilər
15-05-2025, 18:20
Ukrayna prezidenti Türkiyədə səfərdədir - (Yenilənib)
15-05-2025, 16:10
Hakan Fidan: Rusiya ilə Ukrayna atəşkəsə razılaşıblar
15-05-2025, 08:18
Kiyevin Aİ-yə üzvlüyü fəsadlara səbəb olacaq?
14-05-2025, 19:09
Türkiyə mayın 15-də Trampı gözləmir
14-05-2025, 15:55
Mirzoyan: "İrəvan Bakı ilə sülh sazişini dərhal imzalamağa hazırdır"
14-05-2025, 14:24
Zelenski Putinlə niyə Türkiyədə görüşmək istəyir?
14-05-2025, 08:33
Putini İstanbulda Uşakov və Lavrov əvəz edə bilər
13-05-2025, 18:11
"Georgi lenti" taxan Ağsaqqallar Şurasının sədri vəzifədən azad edilib
13-05-2025, 17:38
Trampın xüsusi elçiləri İstanbula gəlir
13-05-2025, 14:58
Deputatlar daha 12 məsələni müzakirəyə çıxaracaq
13-05-2025, 14:01
Zakir Həsənov Yaşar Gülərlə görüşüb - Fotolar
13-05-2025, 08:45
Ruslar digər ölkələrə hücum edə bilərlər - Deputat
13-05-2025, 08:06
Avropa İttifaqı İstanbul görüşünü gözləyir
12-05-2025, 20:58
Zərərçəkmiş: "Ermənistan silahlı qüvvələri mülki şəxsləri mühasirəyə salıb məhv etdilər" - Yenilənib
12-05-2025, 18:45
XİN: "PKK-nın ləğvi ilə bağlı elanı alqışlayırıq"
12-05-2025, 16:48
Ceyhun Bayramov Bəhreyn Krallığına gedib - (Yenilənib
12-05-2025, 10:20
PKK özünü ləğv edib
12-05-2025, 09:28
Terrorçuluqda şübhəli şəxsləri Azərbaycana gətiriblər
12-05-2025, 00:01
Ceyhun Bayramov BƏƏ XİN başçısı ilə müzakirə aparıb
9-05-2025, 16:47
Rövnəq Abdullayev yeni naziri kollektivə təqdim edib
9-05-2025, 08:50
Bayden: Trampın hakimiyyətə gəlməsində məsuliyyətim var
8-05-2025, 21:05
Məhkəmə: Kəlbəcərin işğalını əks etdirən videomaterial nümayiş olunub - (Yenilənib)
8-05-2025, 19:31
Putin və Si Cinpinin danışıqları 7 saatdan çox davam edib
8-05-2025, 17:30
Tofiq Yaqublu ilə bağlı Azərbaycan prezidentinə müraciət ediblər
8-05-2025, 11:00
Ceyhun Bayramov Vyetnam xarici işlər naziri ilə görüşüb
8-05-2025, 08:16
Vladimir Putin və Si Cinpin bu gün görüşürlər
7-05-2025, 20:03
Mehriban Əliyeva No Fon Li ilə görüşüb - Foto
7-05-2025, 17:50
Prezidentin köməkçisi NATO nümayəndəsi ilə görüşüb
7-05-2025, 16:48
İraq prezidenti Ceyhun Bayramovu qəbul edib
7-05-2025, 16:16
Serbiya prezidentinin təyyarəsi Bakıda məcburi eniş edib
7-05-2025, 15:36
Əvəz Zeynallı: "Analizləri verdik, bu günlərdə açıqlanacaq"
7-05-2025, 14:39
Rüfət Səfərovun ibtidai istintaqı başa çatıb
7-05-2025, 13:04
ABŞ: Ukrayna təkliflərlə razılaşsa da, Rusiya rədd edir
7-05-2025, 12:15
Vyetnam parlamentinin sədri Nikol Paşinyana qadın şərfi bağışlayıb
7-05-2025, 11:16
Azərbaycan Pakistana qarşı hərbi hücumları pisləyib
7-05-2025, 09:21
Tramp: Hindistanın Pakistana hücumu biabırçılıqdır
6-05-2025, 17:58
Partiyaların pulu niyə kəsilib? - Açıqlamalar
6-05-2025, 15:53
AĞ Partiyaya ayrılan dövlət vəsaiti dayandırılıb