00:23 / 12-06-2025
TV rəhbəri həbs olunub
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
18:01 / 11-06-2025
Latviyalı nazir istefa verib
Avropa Rusiyanın böyük yalanı ilə necə mübarizə aparır?
Tarix: 27-05-2022 13:24 | Bölmə: Slayd
Avropa Rusiyanın böyük yalanı ilə necə mübarizə aparır?

“Sion Ağsaqqallarının Protokolları”ndan tutmuş Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynanın “rusdillilərə qarşı soyqırımı həyata keçirən nasistlər” tərəfindən idarə olunduğuna dair absurd iddialarına qədər Kreml uzun müddətdir ki, dezinformasiyanın qaranlıq sənətində ekspert olub.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Project Syndicate” saytı yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

XX əsrin əvvəllərində Rusiyada nəşr olunan saxta “Protokollar” guya dünya hökmranlığına nail olmaq üçün yəhudilərin sui-qəsdini ifşa edirdi. Bu, söyləndiyi qədər böyük bir yalan idi və Hitlerin Üçüncü Reyxi tərəfindən Avropa yəhudilərinin əksəriyyətinin məhv edilməsinə səbəb olan şiddətli antisemitizmin sütununa çevrildi.

Putinin özünün böyük yalanına gəlincə, o, Rusiyadan kənarda demək olar ki, heç kimi aldatmayıb, lakin bu, Rusiyanın zəif təlim keçmiş, məlumatsız əsgərlərinin Buçada və başqa yerlərdə törətdiyi bəzi vəhşiliklərə səbəb olar. Dezinformasiya və yalan öldürə bilər. Onlar həmçinin bir ölkəni tarixin yanlış tərəfinə çevirə bilərlər.

2016-cı ildə Rusiyanın Donald Trampın adından ABŞ prezident seçkilərinə müdaxiləsi və Böyük Britaniyanın “Brexit” referendumunda çıxışı dəstəklədiyi zaman Qərb demokratiyaları həyacan təbili çalmışdı. Bu iki sarsıntı dünya demokratiyalarını avtoritar dövlətlərin onlara qarşı yeni növ informasiya müharibəsi başlatması barədə xəbərdar etdi. Məqsəd Avropa İttifaqından başlayaraq demokratik cəmiyyətləri, siyasətləri və institutları sabitsizləşdirmək, bölmək və zəiflətməkdir.

Bu yaxınlara qədər biz Fransada xarici siyasətimizə müdaxilə təhlükəsini düşünmürdük. Lakin bu, 2017-ci il prezident seçkiləri ilə dəyişdi, o zaman Emmanuel Makronun kampaniyasından oğurlanan e-poçtlar seçicilərin səs verməsindən bir neçə gün əvvəl internetə atıldı. Həqiqi e-poçtlarla qarışan saxta məktublar Makronun ofşor bank hesablarına malik olduğunu söyləmək üçün hazırlanmışdı. 2019-cu ildə Almaniya kansleri Angela Merkelə və yüzlərlə digər alman siyasətçiyə qarşı oxşar hücumlar təşkil edilib.

2019-cu il Avropa parlamenti seçkiləri keçirilən zaman Rusiyanın müdaxilə cəhdləri əvvəlcədən məlum oldu və Avropa Komissiyası dezinformasiyaya qarşı Fəaliyyət Planı və seçki prosesini qorumaq üçün əlavə tədbirlər müəyyən etməklə cavab verdi. Buna baxmayaraq, demokratiyalar seçki müdaxiləsi, manipulyasiya və informasiya müharibəsi qarşısında ikiqat əlverişsiz vəziyyətdə qalırlar.

Başlanğıc üçün deyim ki, onsuz da etibarsız olan ictimaiyyətin gözündə etibarını itirməmək üçün demokratiyalar öz əks-təbliğatları ilə cavab verə bilməzlər. Beləliklə, onlar yalnız məhdud təsirlərə malik olan faktların yoxlanılması ilə məhdudlaşırlar. Üstəlik, demokratiyalar 1789-cu il Fransa İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsində “ən qiymətli hüquqlardan biri” kimi təsvir edilən ifadə azadlığı kimi əsas prinsiplərdən imtina edə bilməz.

Təbii ki, bu azadlıq mütləq deyil. Kiminsə başqalarının hüquqlarını pozmağa haqqı yoxdur. ABŞ-dan fərqli olaraq, bir çox Avropa ölkələrində nifrət nitqinə qarşı qanunlar var. Məsələn, Fransada və başqa yerlərdə Holokostu inkar etmək cinayət sayılır və ağ irqçilərin nümayişləri ağlasığmaz olardı.

Ola bilsin ki, bu fərqlərə görə Aİ getdikcə informasiya bütövlüyünün təminatçısı kimi xidmət edəcəyi gözlənilən rəqəmsal platformaları tənzimləmək üçün ABŞ-dan daha çox iş görüb. 2023-cü ildə qüvvəyə minəcək Aİ-nin Rəqəmsal Xidmətlər Qanununa (DSA) əsasən, onlayn platformalar alqoritmlərinin necə işlədiyini izah etmək və qeyri-qanuni məzmuna (məsələn, nifrət nitqi) dair illik hesabatlar dərc etməklə yeni şəffaflıq tələblərinə cavab verməlidir.

Platformalar, həmçinin, cinayət əməlləri təşkil edə bilən və ya insanların həyatına və ya təhlükəsizliyinə ciddi təhlükə yaradan məlumatlar barədə hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verməyə borclu olacaqlar. DSA-ya əməl etməyən şirkətlər illik qlobal gəlirlərinin 6 faizə qədər cərimə ilə üzləşəcəklər.

Qanunun mətni əslində “dezinformasiya”nı tənzimləmir, bu termin 1920-ci illərdə sovetlər tərəfindən onların üstünlük verdiyi təbliğat və sabitliyi pozmaq alətini təsvir etmək üçün istifadə edilib. Daha doğrusu, Aİ “xarici dövlət aktyoru və ya onun agentləri tərəfindən iqtisadi mənfəət üçün və ya ictimaiyyəti qəsdən aldatmaq üçün yaradılmış, təqdim edilmiş və yayılmış yoxlanıla bilən yalan və ya çaşdırıcı məlumatlar” və ya daha dəqiq desək: “fərdlərin siyasi fikirlərinin sərbəst formalaşmasını və ifadəsini pozmaq üçün məcburi və aldadıcı səylərdən” narahatdır.

Təcrübədə, DSA-nın mətni dezinformasiyanı onlayn platformaların öz davranış kodları ilə həll etmək üçün tərk edir. Son bir neçə il bu yanaşmanın qənaətbəxş olmadığını göstərdi. Qanunvericilər daha yaradıcı və birbaşa olmalıdır. Düşüncə polisi kimi bir şey yaratmaq istəməsək də, böyük yalanlara onların nə olduğu üçün baxmalıyıq: cəmiyyətlərimizə qəsdən hücumlar.

Düzgün istiqamətdə bir addımın siqnalını verən Aİ Baş Məhkəməsi bu yaxınlarda Rusiya RT-nin Fransada yayım lisenziyasının dayandırılmasından sonra şikayətini rədd etdi. Məhkəmə müəyyən edib ki, Kremlin nəzarətində olan yayım şirkəti ilə Aİ arasında maraqlar balansı açıq şəkildə Aİ-nin xeyrinə olub. Aİ-nin maraqları, qərara gəldi ki, “üzv dövlətləri Ukraynaya qarşı hərbi təcavüz kontekstində, Rusiya rəhbərliyinin nəzarəti altında media tərəfindən həyata keçiriləcək və ictimai asayişi və İttifaqın təhlükəsizliyini təhdid edəcək dezinformasiya və sabitliyi pozan kampaniyalardan qorumaq məqsədi daşıyır”.

Bu mülahizə yalnız hərbi işğal konteksti ilə məhdudlaşmamalıdır. Saxta xəbərləri satan hər kəsə qarşı sanksiyalar eyni əsasda hazırlanmalıdır. İndi AB-ABŞ Ticarət və Texnologiya Şurası dezinformasiyaya qarşı koordinasiyalı tədbirlər görməyə razılaşdıqdan sonra onun avtoritar informasiya müharibəsi təhlükəsinə daha təsirli cavab vermək imkanı var.

Klauzevitsin məşhur sözünü təbdil etsək, dünya demokratiyaları dezinformasiyanın müharibənin başqa vasitələrlə davam etdirilməsindən başqa bir şey olmadığını qəbul etməlidirlər. Bu cür təhdidlərdən müdafiə üçün təkcə daha güclü maddi-texniki vasitələr deyil, həm də daha güclü hüquqi alətlər tələb olunacaq.




Bölməyə aid digər xəbərlər