00:23 / 12-06-2025
TV rəhbəri həbs olunub
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
18:01 / 11-06-2025
Latviyalı nazir istefa verib
İran və Türkiyə Suriyada üz-üzə gələcəkmi?
Tarix: 13-06-2022 13:41 | Bölmə: Slayd
İran və Türkiyə Suriyada üz-üzə gələcəkmi?

Regional maraqların toqquşması nəticəsində Türkiyə və İran Suriyada üz-üzə gəlir. Tehran Ankaranın kürdlərin nəzarətində olan ərazilərə qarşı yeni hərbi əməliyyat planına qarşı çıxır və bölgədə öz mövqeyi üçün risklərdən ehtiyatlanır.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Al-Monitor” saytı yazıb.

ABŞ saytının təhlilində qeyd olunur ki, Türkiyə planı davam etdirmək üçün ABŞ-a “yaşıl işıq” yandırda bilməyib, Rusiya isə əməliyyatı dayandırıb.

Qeyd olunur ki, bu arada iranlılar Hələbin şimal-qərbindəki iki şiə yaşayış məntəqəsinə əlavə qüvvələr göndərib. Onlar Türkiyəni bu addımı atmaqdan çəkindirməyə çalışırlar. Görünür, indiyə qədər çox az uğur qazanılıb.

Bildirilir ki, Rusiya xarici işlər nazirinin səfərindən 2 gün əvvəl, iyunun 6-da İran XİN-nin başçısının Türkiyədə danışıqlar aparacağı gözlənilsə də, səfər İran “planlaşdırma problemi”nə görə ləğv edilib.

Türkiyə-İran əlaqələrini yaxından izləyən iranlı jurnalist (adının açıqlanmamasını xahiş edib) “Al-Monitor”-a bildirib ki, Tehran etirazlarını çatdırmaq üçün Ankaraya hərbi kəşfiyyat rəsmisini göndərib.

Rəqabət məfhumu Türkiyə-İran əlaqələrinin müəyyənləşdirilməsində qeyri-adi ifadəyə çevrilib. Suriya, İraq, Livan və Yəmənlə bağlı bir sıra problemlər, transsərhəd suların paylaşılması ilə bağlı mübahisələr və İrandan Türkiyəyə əfqan qaçqın axını fonunda iki qonşu arasındakı fikir ayrılıqları dərinləşib.

İki tərəf Bağdadda hökumət quruculuğu dalana dirənmiş blokların arxasında dayanıb, Mosul, Kərkük və Sincarda nüfuz uğrunda mübarizə aparır. Tehran Ankaranın İraqdakı əsas müttəfiqini parçalamaq üçün türkmən azlığının şiə hissəsini özünə cəlb edib. O, Türkiyənin İraq ərazisində qanunsuz Kürdüstan İşçi Partiyasının (PKK) yaraqlılarını təqib etməsini pisləyib və Türkiyənin İranın gizli şəkildə PKK-ya dəstək verməsi ilə bağlı ittihamları fonunda İranın dəstəklədiyi milislər Türkiyə bazasına hücum edib.



Üstəlik, Ankara İrana qarşı ortaya çıxan Ərəb-İsrail oxuna yaxınlaşıb və Ər-Riyadla normallaşma səyləri çərçivəsində Yəməndə səudiyyəliləri razı salmağa çalışır.

Məhz bu atmosferdə İran Xarici İşlər Nazirliyi Türkiyənin müdaxilə planını pisləyərək, bunun Suriyadakı gərginliyi və humanitar əzabları daha da artıracağı ilə bağlı xəbərdarlıq edib.

Heç kimə sirr deyil ki, 2016-cı ilin avqustundan bəri üç müdaxilə nəticəsində Türkiyənin Suriyadakı hərbi mövcudluğu İran üçün Rusiyadan daha böyük narahatlıq doğurur. İran mediası Türkiyənin varlığını “işğal” kimi qiymətləndirib və Türkiyənin üsyançı müttəfiqləri olan Suriya Milli Ordusunu (SNA) “Türkiyənin dəstəklədiyi terrorçular” adlandırıb. Onlar Türkiyəni demoqrafik dəyişiklikləri kürdlərin zərərinə sövq etməkdə, təhlükəsiz zonalar adı altında “terrorçuların” məkanını genişləndirməkdə, gələcək danışıqlarda Dəməşqə qarşı istifadə etmək üçün qazanc əldə etməkdə və ya Suriya ərazilərinin ilhaqına zəmin yaratmaqda ittiham ediblər. Əksinə, Türkiyə hökumətinin nəzarətində olan media Suriya və İraqda İranın dəstəklədiyi şiə milislər üçün “terrorçu” etiketindən istifadə edib.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın açıq şəkildə Mənbiclə birlikdə hədəf kimi göstərdiyi Təl-Rifatın Türkiyənin ələ keçirməsi yaxınlıqdakı şiə qəsəbələri Zəhra və Nubl, eləcə də Hələb şəhərini təhlükə altına atacaq.

Türkiyənin müdaxilə planını şərh edən SNA sözçüsü Yusif Hammud Bələdi “News”-a deyib ki, o, İrandan həm siyasi, həm də hərbi cəhətdən müqavimət gözləyir, bunu bölgədə bir neçə sütun yerləşdirməklə verdiyi hərbi dəstək də sübut edir.

O, əlavə edib ki, Suriyanın bütün hökumət qüvvələri və bölgədəki müttəfiq silahlı qruplara İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) müşavirləri kömək edir və onlar hərbi müdaxilə edə bilərlər.

Həmmud “Reuters” agentliyinə deyib ki, Suriya rejimi və onun İran silahlıları səfərbər olub və YPG-yə əlavə qüvvələr göndərir.

Türkiyənin “Anadolu” agentliyi İranın dəstəklədiyi şiə milislərin mayın 30-da bölgəyə “Qrad” raketləri yerləşdirməyə cəhd etdiyini, lakin Rusiya qüvvələri tərəfindən dayandırıldığını bildirib. Kürd mənbə “Al-Monitor”-a təsdiqləyib ki, ruslar İranın bu addımı ilə bağlı YPG-ni xəbərdar ediblər.

Qeyd olunur ki, İran 2018-ci ildə Türkiyənin Afrini ələ keçirməsi ilə nəticələnən “Zeytun budağı” əməliyyatına qarşı da oxşar sərt mövqe tutub. Şiə yaraqlıları Afrində kürdlərə yardım etmək üçün göndərilib, lakin onların karvanı yolda Türkiyə hava hücumu ilə dayandırılıb. Kürdlər Fəratın şərqindəki ərazilərdə hakimiyyət boşluğunun yaranması vəziyyətində onları əsas təhlükə olaraq görsələr də, Hələb bölgəsində İranın dəstəklədiyi milislərlə koordinasiya ediblər.

İranlı jurnalistin fikrincə, İran indiyə qədər Suriyada Türkiyə ilə birbaşa qarşıdurmadan yayınıb. 2020-ci ildə İdlibdə olduğundan fərqli. O zaman Dəməşq strateji M5 şossesinə nəzarətini təmin edib.

Ankara Zəhra və Nublı hədəf kimi qeyd etməsə də, Təl-Rifat üzərində nəzarəti ələ keçirsə, onlar Türkiyənin əhatə dairəsinə düşəcəklər. İki yaşayış məntəqəsi və Təl-Rifat Hələbi qoruyan sədd kimi görülür. Təl-Rifat Hələbdən cəmi 27 kilometr (16,8 mil) şimalda, Nubl və Zəhra isə şəhərdən 20 kilometrdən (12,4 mil) az məsafədə yerləşir.

İran cihadçı qrup “Heyət Təhrir əl-Şam” (HTS) tərəfindən İdlib vilayətində şiələrin yaşadığı Fua və Kəfriya şəhərlərini üç illik mühasirəyə bənzər ssenaridən ehtiyatlanır. 1500 hökumət müxalifinin Suriya həbsxanalarından azad edilməsi müqabilində yerli sakinlər 2018-ci ildə təxliyə ediliblər.

Zəhra və Nubl 2013-cü ildən 2016-cı ilə qədər HTS-in sələfi “Cəbhət ən-Nusra” da daxil olmaqla, üsyançı qüvvələrin mühasirəsində qaldılar. 2016-cı ilin fevralında Türkiyə Suriya ordusu və YPG-nin Təl-Rifat və ətrafını ələ keçirməsinin qarşısını almağa çalışdı. Azad Suriya Ordusunu səfərbər etmək və hətta islamçı döyüşçüləri Türkiyə ərazisi vasitəsilə İdlibdən Hələbin şimalına köçürmək. Hökumət qüvvələrinin əraziyə qayıtması Zəhra və Nubl mühasirəsini qırmaqla yanaşı, Hələbdə üsyançı qüvvələri saxlayan Türkiyə sərhədinə gedən yolu da kəsib. Nəhayət, hökumət bütün şəhəri geri alıb.

Təl-Rifat və ətraflarında kürd və hökumət nəzarəti İdlibdəki üsyançıların Türkiyənin “Fərat Qalxanı” ilə nəzarətindəki ərazinin genişlənməsinə və Hələbə daxil olmasına mane olur. Bölgənin əhəmiyyəti Ankaranın məqsədinin kürdləri zəiflətməkdən daha böyük ola biləcəyinə dair şübhələri artırır.

Müxtəlif mənbələrə görə, “Hizbullah” tərəfindən təlim keçmiş və təchiz edilmiş yerli qruplar, “Fatimiyun”, “Haşimiyun” və “Zeynəbiyun” kimi İranın himayəli şiə qrupları və Suriya hökumətinin milisləri (Milli Müdafiə Qüvvələri – MMQ) Zəhra və Nublda mövcuddur. Onların qərargahının ərazidə olan SEPAH tərəfindən koordinasiya edildiyi bildirilir.

İranın “Mehr” xəbər agentliyi qeyd edir ki, bəzi suriyalı üsyançılar Türkiyənin müdaxilə planını Hələbə irəliləmək üçün bir yol kimi görür. Təl-Rifatın Zəhra və Nublla yaxınlığı “müqavimət oxunu” təhrik edə və Ərdoğan üçün işləri daha da çətinləşdirə bilər.

Türkiyə Təl-Rifatı hədəf kimi görmək üçün üç arqument irəli sürür.

Birincisi, YPG həmin ərazidən Türkiyənin nəzarətində olan Afrinə və “Fərat Qalxanı bölgəsinə” hücumlar üçün istifadə edir.
Ankara, həmçinin iddia edir ki, 2016-cı ildə Təl-Rifatdan qaçan 250 000 nəfər geri qayıtmaq istəyir. Baxmayaraq ki, 2016-cı ilə qədər yerli əhalinin sayı təxminən 80 000 nəfər idi.

Üçüncüsü, Təl-Rifat bölgədəki içməli suyun 60 faizini təmin edir.

Rusiyanın Türkiyə ilə təmaslarını davam etdirməsi türk qoşunları ilə İran-Suriya qüvvələri arasında qarşıdurma riskini azaltmaq üçün sığorta siyasəti ola bilər. Lakin Tehran Suriya üzrə üçtərəfli Astana prosesinin qarantı kimi özünü kənara itələyir. Üç tərəf bu ayın sonunda danışıqların 18-ci raundunu keçirməyə hazırlaşarkən sərtləşən iqlim bütün prosesi poza bilər. Türkiyə görüşdən əvvəl qəfil hərəkətə keçə və bütün cəhənnəmi tərk edə bilərmi?

Ankarada proqnozlaşdırıla bilən liderlik qalmadığı üçün sualın cavabı hər kəsin təxmini ilə ölçülür.




Bölməyə aid digər xəbərlər