08:49 / 05-05-2025
60 il direktor olan milyarder istefa verməyə hazırlaşır
08:40 / 05-05-2025
İki məşhur eyni filmdə baş rola çəkiləcək
08:25 / 05-05-2025
Konsulluğun binasına tüpürən şəxsi 7 min frank cərimələyiblər
08:08 / 05-05-2025
Praqa Kiyevə ağır döyüş sursatı tədarükünü incələyir
08:02 / 05-05-2025
Fiko Zelenskinin qərarını şərh edib
07:59 / 05-05-2025
Netanyahu: “Qəzzada mütləq qələbə qazanacağıq”
07:53 / 05-05-2025
Ledi Qaqanı öldürmək istəyiblər
07:48 / 05-05-2025
Hindistanla Pakistan arasında gərginlik pik həddə çatıb
07:43 / 05-05-2025
Tramp: “Yaxşı danışıqlar apardıq, amma nifrət qalır”
00:06 / 05-05-2025
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Beynəlxalq Xalça Festivalını ziyarət ediblər
19:52 / 04-05-2025
Ərdoğan hücuma məruz qalan partiya sədrinə zəng edib - Video
16:55 / 04-05-2025
“Ötən günlər”ə səyahət - Fəxri Müslüm yazır
16:34 / 04-05-2025
Samir Şərifov Suriya prezidenti ilə görüşüb - Foto
16:27 / 04-05-2025
Ayxan Hacızadə: Rusiya tərəfi qeyri-dost addım atıb
14:14 / 04-05-2025
Sabah Bakıya leysan, rayonlara sulu qar yağacaq
13:57 / 04-05-2025
Azərbaycanın deputatı Moskvada saxlanılıb
11:11 / 04-05-2025
Milli Müdafiə Universiteti Bakı marafonuna qoşulub - Fotolar
10:30 / 04-05-2025
“Bakı Marafonu 2025” başlayıb
09:59 / 04-05-2025
Ulduz aktyorun xanımına qadağa tətbiq oluna bilər
08:00 / 04-05-2025
Bu gün şagird və abituriyentlər üçün növbəti imtahandır
22:33 / 03-05-2025
Netanyahu Azərbaycana səfərini təxirə salıb
19:59 / 03-05-2025
İlham Əliyev Rusiyanın Patriarxı ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
16:54 / 03-05-2025
Yerin fırlanmasını ləngidiblər - Foto
16:45 / 03-05-2025
Yoxlama - Akif Abbasov yazır
16:30 / 03-05-2025
Putin Əliyevə məktub göndərib
15:16 / 03-05-2025
Leyla və Arzu Əliyevalar Naxçıvana səfər ediblər - Fotolar
15:10 / 03-05-2025
Yeni filmdən rekord gəlir əldə edə bilərlər
15:02 / 03-05-2025
Rusiyanın milyardlarını bölüşdürürlər
13:40 / 03-05-2025
Azərbaycan Ordusunun hərbçisi vəfat edib
11:54 / 03-05-2025
İlham Əliyev Polşa prezidentini təbrik edib
11:12 / 01-05-2025
Kamran Əliyev yenidən baş prokuror təyin edilir
13:57 / 30-04-2025
Azərbaycan-İran münasibətlərinin üst səviyyəyə qaldırılmasına maneə yoxdur - Professor
16:21 / 01-05-2025
Kommunistlər Bakıda 1 May gəzintisinə çıxıblar - Fotolar
17:12 / 30-04-2025
Faşizm üzərində qələbə Azərbaycana asan başa gəlməyib
15:17 / 01-05-2025
Tələbələr şair Vaqif Bəhmənli ilə görüşüblər - Fotolar
14:00 / 30-04-2025
Ağdama daha bir köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:44 / 30-04-2025
İlham Əliyev Qusarda bağçılıq və anbar kompleksinin fəaliyyəti ilə tanış olub - Fotolar
16:12 / 02-05-2025
Bakıda media ilə bağlı forum keçirilib - (Yenilənib) - Fotolar
09:44 / 02-05-2025
İnsanların yadplanetlilərlə qohumluq əlaqələri araşdırılıb
10:07 / 03-05-2025
Məzahir Pənahovun oğlu hamilə qadına işgəncə verib - (Yenilənib) - Fotolar
11:25 / 30-04-2025
Məşhur müğənni ilə musiqiçinin adı “qara siyahı”ya salınıb - Foto
16:58 / 02-05-2025
Zülfüqarov: Ermənistan etməsə, özümüz edəcəyik
Ən təhlükəli viruslar
Tarix: 04-03-2022 15:53 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünya əhalisinin hər üç nəfərindən biri hepatitdən əziyyət çəkir. 2 milyarda yaxın insan bu xəstəliklə mübarizə aparır. Hər il dünyada 1,5 milyon insan hepatit B və C virusundan dünyasını dəyişir.
Hepatit həqiqətənmi qorxulu xəstəlikdir? İnsan bu xəstəliyə necə yoluxur? Hepatitin müalicəsi və virusdan qorunma yolları nədir?
Hepatitin növləri
Hepatit - qaraciyərin iltihabi xəstəliyidir. Bu xəstəlik yanlış qidalanma, alkoqol və enerji içkilərinin qəbulu, nəzarətsiz dərman qəbulu, virusla yoluxma zamanı yarana bilər. Bu zaman qaraciyər toxumasında zədələnmə meydana gəlir və buna cavab olaraq orqanizmdə iltihabi reaksiya başlayır. İltihabi reaksiya zədələnməni aradan qaldırmağa çalışır, amma bununla yanaşı, qaraciyərin sağlam hissəsini də zədələyə bilir. Sürətlə artan xəstəliklər qrupuna aid edilən hepatitin bir neçə növü var.
Azərbaycan Tibb Universitetinin I cərrahi xəstəliklər kafedrasının müdiri, professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit müxtəlif səbəblərdən yaranır. Bunlardan birincisi virusların yaratdığı hepatitlərdir. Viral hepatitlərə A, B, C, Delta və son dövrlər rast gəlinən hepatit E, G-ni misal göstərmək olar: “İkincisi, alkoqol mənşəli hepatitlərdir. Alkoqol qaraciyəri ən çox zədələyən alimentar faktorlardan biridir. Üçüncü yerdə dərmanlar durur. Bir çox dərmanların istifadəsi ciddi dərman hepatitinə gətirib çıxara bilir. Qaraciyərə daxil olan və ya qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması, autoimmun amillər, anadangəlmə və qazanılmış metabolik xəstəliklər o cümlədən, piylənmə və şəkərli diabet hepatitə səbəb ola bilir”.
Hepatit hansı yolla yayılır?
Hepatit A və E virusu bağırsaq infeksiyaları kimi, çirkli əllər, su və qida ilə yayılır. Hepatit B, C, D isə qanla yayılır. Xəstəliyin əlamətlərinə gəlincə, virusa yoluxan adamda iştahsızlıq, yorğunluq, zəif ürəkbulanma və halsızlıq olur. Bəzi hallarda virus mədə nahiyəsində ağrı, göz və dəridə sarılıq halları ilə özünü büruzə verir. Erkən əlamətlər yoluxmadan ən tez 2, ən gec 6 ay sonra müşahidə edilir.
Professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit A virusuna uşaqlarda daha çox rast gəlinir. Bu zaman orqanizm özü-özünü sağalda bilir: “Buna xalq arasında “sarılıq” da deyilir. Çox nadirən pulmonar hepatitə keçə bilər”.
Həkim bildirir ki, hepatit qan analizi ilə müəyyən edilir. Qaraciyərin funksional testləri adlanan göstəricilərdə dəyişikliklər varsa (ALT, AST, bilirubin, QF, QQT) hepatiti göstərir: “Xəstəliyin yaranma səbəbini müəyyənləşdirmək üçün anamnez, virus testləri, metabolik, autoimmun testlər və görüntüləmə müayinələri aparılır. Ağırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün isə klinik əlamətlər və spesifik qan testləri nəzərə alınır”.
Yaranma səbəbindən asılı olmayaraq, həkimlər hepatitin müalicəsi zamanı pəhrizin çox vacib olduğunu deyirlər. Pəhrizin əsas vəzifəsi qaraciyərin bərpasına kömək etməkdən ibarətdir. Hepatit xəstəliyi olan insanlar avitaminozlardan əziyyət çəkir. Bu səbəbdən belə xəstələr vitaminlərlə zəngin olan qidalara üstünlük verməlidir.
Hepatit B və C - ən təhlükəli viruslar
Dünyada orta hesabla 3 faiz insan hepatit B, 2 faiz insan isə hepatit C-dən əziyyət çəkir. Bu viruslar hepatitlər arasında ən təhlükəlisi hesab olunur və müalicəsi daha çətindir. Hepatit B virusu insana parenteral yollarla keçə bilir. Yəni, yoluxmuş qan və qan məhsullarının köçürülməsi, damardaxili narkotik istifadəçilərinin eyni şprisi istifadəsi və s. nəticəsində yoluxma riskinin artması, stomotoloji və kosmetoloji manipulyasiyalarla hepatit B virusuna yoluxmaq mümkündür. Hepatit B cinsi yolla da yayılır. Bundan başqa, anadan uşağa keçir. Eləcə də, virusun tüpürcək və sidikdə olması da yoluxmanın sürətlə artamasna səbəb olur. Ona görə də ailə içi yoluxma da çox yüksəkdir.
Hepatitlərin müalicəsi mürəkkəb prosesdir. Müalicədən sonra qalan fəsadlar da ağır olur: qaraciyər sirrozu və xərçəngi ilə nəticələnə bilər. Professor N. Bayramov hepatit B viruslu xəstələri 3 istiqamətə ayırır. Birincisi, hepatit B virusunu keçirib və tam sağalıb, ikincisi, el arasında deyildiyi kimi daşıyıcıdır: “Biz buna tibbi dildə inaktiv hepatit B deyirik. Bu xəstələrə heç müalicə də lazım deyil, sadəcə, müşahidə altında saxlayırıq. Üçüncüsü, xroniki hepatit B xəstələridir. Onlara dərman müalicəsi təyin olunur ki, virus qaraciyərə zərər verib, sirroza gətirib çıxarmasın”.
Qaraciyər sirrozuna səbəb olan virus
Qeyd edək ki, qaraciyər sirrozu dünyada çox rast gəlinən xəstəliklər sırasındadır. Sirroz qaraciyərdə fibroz toxumanın inkişafı və düyünləşmənin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Sadə dildə desək, sirroz qaraciyərin bərkiməsi, hüceyrələrin düzülüşünün pozulmasıdır. Professor N. Bayramovun sözlərinə görə, bu xəstəliyin vaxtında aşkar olunaraq, müalicə edilməsi çox vacibdir: “Düzdür, hələlik hepatit B-nin tam müalicəsindən söhbət getmir, amma ən azı bunun səviyyəsini endirmək, qaraciyərin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülə bilər. Yəni, hətta sirroz mərhələsində də səbəb aradan qaldırılarsa, proses stabilləşir, yaxşılaşma baş verir. Lakin, səbəb aradan qaldırılmazsa, proqressivləşmə davam edir, varikoz, qanaxma, assit, qaraciyər yetməzliyi kimi ağırlaşmalar və qaraciyər xərçəngi meydana çıxa bilir”.
Xəstəliyin digər təhlükəli növü hepatit C-dir. Hepatit C uzun müddət orqanizmdə qalır və sonradan ciddi fəsadlar törədir. Əvvəlcə fəal başlayan xəstəlik əksər hallarda səssiz və lal gedişi ilə müşahidə edilir. Virus bədənə daxil olduqdan fəsad törətdiyi ana qədər heç bir əlamət, şikayət verməyə bilər, yəni xəstə özünü sağlam hiss edir. Aktiv hepatit C keçirən xəstələrin təxminən 20 faizi tamamilə normal vəziyyətə qayıtsa da, onların çoxunda hepatit C virusu qandan təmizlənmir və xroniki hala çevrilir. Xəstəlik uzun müddətə qaraciyəri zədələyir və qaraciyər sirrozunun inkişafına səbəb olur. Hazırda hepatit C-nin müalicəsi ilə bağlı çox böyük inkişaf var. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumata görə, dünya əhalisinin ən azı 4 faizi hepatit C virusuna yoluxub. Əvvəllər xəstələrin yalnız 1%-dən azı müalicə oluna bilirdisə, artıq hepatit tam müalicə oluna bilən xəstəlikdir.
Yağlanma da hepatit yaradır
Son zamanlar yağlanma ilə bağlı hepatitlərə daha çox rast gəlinir. Piylənmə və artıq çəki hazırda epidemiya halını alıb və inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin təxminən 30 faizində artıq çəki və piylənməyə rastlanır. Piylənməsi olanların 60-70 faizində qaraciyər yağlanması, 30 faizində isə yağlanmaya bağlı hepatit var. Yağlanmaya bağlı hepatitlər də öz növbəsində xronikləşir. Öncə fibroza, daha sonra sirroza və nəhayət, qaraciyərin xərçənginə gətirib çıxara bilir.
Hepatitin müayinə və müalicə üsullarına gəlincə, ən çox istifadə edilən üsul genetik laboratoriya analizləridir. Virus hepatitlərinin müalicəsi zamanı orqanizmin vəziyyəti əvvəlcədən qiymətləndirilir, yəni orqanizmin dərmanlara dözümlülüyü yoxlanılır. Biotənzimləyici preparatlar vasitəsilə orqanizmin bütün orqan sistemlərinin təmizlənməsi həyata keçirilir. Virusdan sonra qaraciyər sirrozu, xərçəng riski kimi fəsadları azaltmaq məqsədilə altı aydan bir və yaxud ildə bir dəfə biotənzimləyici preparatlarla müalicə qəbul edilməlidir.
Diş həkiminə gedəndə ehtiyatlı olun
Bu təhlükəli virusdan qorunmaq üçün gigiyenik qaydalara riayət etmək çox vacibdir. Ağız suyu, adi tər vasitəsilə və ya görüşən zamanı belə bu virusa yoluxma halı baş verə bilər. Həkimlər stomatoloji və kosmetoloji manipulyasiyalar zamanı virusa yoluxma riskini xüsusi vurğulayırlar.
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin məlumatına görə, hepatit C-yə yoluxmuş insanların istifadə etdikləri dırnaq qayçısı, təraş bıçağı, diş fırçası kimi fərdi vasitələr də xəstəliyin əsas yayılma yollarındandır. Həmçinin, virusa steril olmayan diş poliklinikalarında, bərbərxanalarda, qadın kosmetoloji salonlarında yoluxma ehtimalı var. Stomatoloji müayinə və müalicə prosedurları zamanı alət və vasitələr sterilizasiya olunmadan bütün xəstələr üçün istifadə edilərsə, hepatit B və C virusuna yoluxma halı baş verə bilər. Virusdan qorunmaq üçün steril şpris və iynələrdən, tatuaj və pirsinq zamanı birdəfəlik iynə və əlcəklərdən, dezinfeksiya olunmuş alətlərdən, şəxsi gigiyena vasitələrindən fərdi qaydada istifadə etmək tövsiyə olunur.
Sözügedən mərkəzin Tibbi Nəzarət şöbəsi tərəfindən yoluxma riski yaradan bu amillərə qarşı bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu məqsədlə özəl tibb müəssisələrində aparılan yoxlamalar zamanı virus hepatitlərinin yoluxma yollarının qarşısının alınması xüsusi nəzarətdə saxlanılır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə bəyan edir ki, hepatitdən qorunmaq və orqanizmdə hepatit virusunun olub-olmadığını bilmək üçün qanın müayinəsi aparılmalı və peyvənd vurulmalıdır. Təşkilat hər il 780 mindən çox insanın ölümünə səbəb olan hepatit B virusuna qarşı peyvənd aparılmasını tövsiyə edir.
Azərbaycanda hepatitlə mübarizə
Hepatit xəstəliyinin müayinə və müalicəsi ilə bağlı Azərbaycanda da mühüm tədbirlər görülür. Səhiyyə Nazirliyinin qərarına əsasən, 1990-cı ildən yeni doğulan uşaqlara hepatit B peyvəndi 3 dozada vurulur. İlk peyvənd uşaq doğulandan sonrakı 12 saat ərzində edilir. Birinci və altıncı aylarda hepatit B peyvəndini təkrarlamaq lazımdır. Yetkin şəxslər isə hepatit B-yə qarşı peyvənd vurdurmaq istədikdə hər hansı tibbi müəssisəyə yaxınlaşa bilər. Öncə qan analizi verməlidir. Qanında hepatit B-nin olmadığı müəyyənləşsə, ona bu peyvənd 3 mərhələdə vurulur. Hepatit B peyvəndi ilə bağlı yaş məhdudiyyəti yoxdur. Vurulan zaman hər hansı əks göstərişi qeydə alınmır, hətta hamilə qadınlara da tətbiq oluna bilər.
Ölkədə hepatitə qarşı aparılan tədbirlərə hepatit viruslarına yoluxanlara diaqnozun qoyulması, qeydiyyatın aparılması, onların dərman preparatları ilə təmin edilmələri və müalicələrinin təşkili daxildir. 1989-cu ildən artıq Azərbaycanda virusun müayinəsinə başlanılsa da, rəsmi qeydiyyatı 2001-ci ildən aparılmağa başlanıb. Müxtəlif regionlarda virusun müxtəlif genotipləri yayılıb.
2014-cü ildən etibarən Səhiyyə Nazirliyində hepatitlərin profilaktika, diaqnostika və müalicəsinin təşkili üzrə xüsusi komissiya yaradılıb. Yeni preparatların tətbiqi nəticəsində 95 faizdən artıq sağalmaya nail olunub. Hazırda qeydiyyatdan keçən yeni preparatlar hepatit xəstələrinin sağalıb həyata qaytarılmasında böyük rol oynayır.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda viruslu hepatit diaqnozu ilə qeydə alınan xəstələrin sayı 206 nəfər olub. Onlardan 150-si kişi, 56-sı qadındır. Xəstələrdən 13 nəfəri 0-17 yaş qrupuna aiddir, 193 nəfəri 18 və yuxarı yaşlı şəxslərdir. Xəstələrdən 13-ü kişi, 12-si qadın olmaqla 25-i kəskin A hepatitli, 74-ü kişi, 24-ü qadın olmaqla 98 nəfəri kəskin B hepatitli, 63-ü kişi, 20-si qadın olmaqla 83 xəstə kəskin C hepatitlidir. 2020-ci ildə A hepatitindən 2 nəfər, B hepatitindən 6-sı qadın, 6-sı kişi olmaqla 12 nəfər, C hepatitindən isə 38-i kişi, 10-u qadın olmaqla 48 nəfər ölüb.
2030-cu ilədək yoluxanların 90% azaldılması hədəf seçilib
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün ölkələri milyonlarla insanın həyatını xilas etmək üçün xəstəliyin diaqnostikası və müalicəsinin keyfiyyətini yüksəltməyə çağırır. BMT-yə üzv dövlətlər tərəfindən imzalanmış Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə uyğun olaraq, hepatitə yoluxanların sayının 2030-cu ilədək 90 faiz azaldılması əsas hədəf seçilib.
Qeyd edək ki, ÜST-ün qərarı ilə 2010-cu ildən başlayaraq hər il iyulun 28-i Ümumdünya Hepatit Günü kimi qeyd olunur. Həmin gün dünyada hepatit viruslarına qarşı profilaktik və mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsinin stimullaşdırılmasına xidmət edir. Bu tarixin seçilməsi hepatit B virusunu kəşf edən, ona qarşı ilk vaksini yaradan və bu uğura görə “Nobel” mükafatına layiq görülən professor Barux Blumbergin doğum günü ilə əlaqədardır.
Qeyd: Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə hazırlanmışdır. Məqalənin məzmunu İnkişafa Doğru İnteqrasiya İctimai Birliyinin cavabdehliyindədir, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin mövqeyini əks etdirmir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-03-2022 15:53 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünya əhalisinin hər üç nəfərindən biri hepatitdən əziyyət çəkir. 2 milyarda yaxın insan bu xəstəliklə mübarizə aparır. Hər il dünyada 1,5 milyon insan hepatit B və C virusundan dünyasını dəyişir.
Hepatit həqiqətənmi qorxulu xəstəlikdir? İnsan bu xəstəliyə necə yoluxur? Hepatitin müalicəsi və virusdan qorunma yolları nədir?
Hepatitin növləri
Hepatit - qaraciyərin iltihabi xəstəliyidir. Bu xəstəlik yanlış qidalanma, alkoqol və enerji içkilərinin qəbulu, nəzarətsiz dərman qəbulu, virusla yoluxma zamanı yarana bilər. Bu zaman qaraciyər toxumasında zədələnmə meydana gəlir və buna cavab olaraq orqanizmdə iltihabi reaksiya başlayır. İltihabi reaksiya zədələnməni aradan qaldırmağa çalışır, amma bununla yanaşı, qaraciyərin sağlam hissəsini də zədələyə bilir. Sürətlə artan xəstəliklər qrupuna aid edilən hepatitin bir neçə növü var.
Azərbaycan Tibb Universitetinin I cərrahi xəstəliklər kafedrasının müdiri, professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit müxtəlif səbəblərdən yaranır. Bunlardan birincisi virusların yaratdığı hepatitlərdir. Viral hepatitlərə A, B, C, Delta və son dövrlər rast gəlinən hepatit E, G-ni misal göstərmək olar: “İkincisi, alkoqol mənşəli hepatitlərdir. Alkoqol qaraciyəri ən çox zədələyən alimentar faktorlardan biridir. Üçüncü yerdə dərmanlar durur. Bir çox dərmanların istifadəsi ciddi dərman hepatitinə gətirib çıxara bilir. Qaraciyərə daxil olan və ya qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması, autoimmun amillər, anadangəlmə və qazanılmış metabolik xəstəliklər o cümlədən, piylənmə və şəkərli diabet hepatitə səbəb ola bilir”.
Hepatit hansı yolla yayılır?
Hepatit A və E virusu bağırsaq infeksiyaları kimi, çirkli əllər, su və qida ilə yayılır. Hepatit B, C, D isə qanla yayılır. Xəstəliyin əlamətlərinə gəlincə, virusa yoluxan adamda iştahsızlıq, yorğunluq, zəif ürəkbulanma və halsızlıq olur. Bəzi hallarda virus mədə nahiyəsində ağrı, göz və dəridə sarılıq halları ilə özünü büruzə verir. Erkən əlamətlər yoluxmadan ən tez 2, ən gec 6 ay sonra müşahidə edilir.
Professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit A virusuna uşaqlarda daha çox rast gəlinir. Bu zaman orqanizm özü-özünü sağalda bilir: “Buna xalq arasında “sarılıq” da deyilir. Çox nadirən pulmonar hepatitə keçə bilər”.
Həkim bildirir ki, hepatit qan analizi ilə müəyyən edilir. Qaraciyərin funksional testləri adlanan göstəricilərdə dəyişikliklər varsa (ALT, AST, bilirubin, QF, QQT) hepatiti göstərir: “Xəstəliyin yaranma səbəbini müəyyənləşdirmək üçün anamnez, virus testləri, metabolik, autoimmun testlər və görüntüləmə müayinələri aparılır. Ağırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün isə klinik əlamətlər və spesifik qan testləri nəzərə alınır”.
Yaranma səbəbindən asılı olmayaraq, həkimlər hepatitin müalicəsi zamanı pəhrizin çox vacib olduğunu deyirlər. Pəhrizin əsas vəzifəsi qaraciyərin bərpasına kömək etməkdən ibarətdir. Hepatit xəstəliyi olan insanlar avitaminozlardan əziyyət çəkir. Bu səbəbdən belə xəstələr vitaminlərlə zəngin olan qidalara üstünlük verməlidir.
Hepatit B və C - ən təhlükəli viruslar
Dünyada orta hesabla 3 faiz insan hepatit B, 2 faiz insan isə hepatit C-dən əziyyət çəkir. Bu viruslar hepatitlər arasında ən təhlükəlisi hesab olunur və müalicəsi daha çətindir. Hepatit B virusu insana parenteral yollarla keçə bilir. Yəni, yoluxmuş qan və qan məhsullarının köçürülməsi, damardaxili narkotik istifadəçilərinin eyni şprisi istifadəsi və s. nəticəsində yoluxma riskinin artması, stomotoloji və kosmetoloji manipulyasiyalarla hepatit B virusuna yoluxmaq mümkündür. Hepatit B cinsi yolla da yayılır. Bundan başqa, anadan uşağa keçir. Eləcə də, virusun tüpürcək və sidikdə olması da yoluxmanın sürətlə artamasna səbəb olur. Ona görə də ailə içi yoluxma da çox yüksəkdir.
Hepatitlərin müalicəsi mürəkkəb prosesdir. Müalicədən sonra qalan fəsadlar da ağır olur: qaraciyər sirrozu və xərçəngi ilə nəticələnə bilər. Professor N. Bayramov hepatit B viruslu xəstələri 3 istiqamətə ayırır. Birincisi, hepatit B virusunu keçirib və tam sağalıb, ikincisi, el arasında deyildiyi kimi daşıyıcıdır: “Biz buna tibbi dildə inaktiv hepatit B deyirik. Bu xəstələrə heç müalicə də lazım deyil, sadəcə, müşahidə altında saxlayırıq. Üçüncüsü, xroniki hepatit B xəstələridir. Onlara dərman müalicəsi təyin olunur ki, virus qaraciyərə zərər verib, sirroza gətirib çıxarmasın”.
Qaraciyər sirrozuna səbəb olan virus
Qeyd edək ki, qaraciyər sirrozu dünyada çox rast gəlinən xəstəliklər sırasındadır. Sirroz qaraciyərdə fibroz toxumanın inkişafı və düyünləşmənin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Sadə dildə desək, sirroz qaraciyərin bərkiməsi, hüceyrələrin düzülüşünün pozulmasıdır. Professor N. Bayramovun sözlərinə görə, bu xəstəliyin vaxtında aşkar olunaraq, müalicə edilməsi çox vacibdir: “Düzdür, hələlik hepatit B-nin tam müalicəsindən söhbət getmir, amma ən azı bunun səviyyəsini endirmək, qaraciyərin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülə bilər. Yəni, hətta sirroz mərhələsində də səbəb aradan qaldırılarsa, proses stabilləşir, yaxşılaşma baş verir. Lakin, səbəb aradan qaldırılmazsa, proqressivləşmə davam edir, varikoz, qanaxma, assit, qaraciyər yetməzliyi kimi ağırlaşmalar və qaraciyər xərçəngi meydana çıxa bilir”.
Xəstəliyin digər təhlükəli növü hepatit C-dir. Hepatit C uzun müddət orqanizmdə qalır və sonradan ciddi fəsadlar törədir. Əvvəlcə fəal başlayan xəstəlik əksər hallarda səssiz və lal gedişi ilə müşahidə edilir. Virus bədənə daxil olduqdan fəsad törətdiyi ana qədər heç bir əlamət, şikayət verməyə bilər, yəni xəstə özünü sağlam hiss edir. Aktiv hepatit C keçirən xəstələrin təxminən 20 faizi tamamilə normal vəziyyətə qayıtsa da, onların çoxunda hepatit C virusu qandan təmizlənmir və xroniki hala çevrilir. Xəstəlik uzun müddətə qaraciyəri zədələyir və qaraciyər sirrozunun inkişafına səbəb olur. Hazırda hepatit C-nin müalicəsi ilə bağlı çox böyük inkişaf var. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumata görə, dünya əhalisinin ən azı 4 faizi hepatit C virusuna yoluxub. Əvvəllər xəstələrin yalnız 1%-dən azı müalicə oluna bilirdisə, artıq hepatit tam müalicə oluna bilən xəstəlikdir.
Yağlanma da hepatit yaradır
Son zamanlar yağlanma ilə bağlı hepatitlərə daha çox rast gəlinir. Piylənmə və artıq çəki hazırda epidemiya halını alıb və inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin təxminən 30 faizində artıq çəki və piylənməyə rastlanır. Piylənməsi olanların 60-70 faizində qaraciyər yağlanması, 30 faizində isə yağlanmaya bağlı hepatit var. Yağlanmaya bağlı hepatitlər də öz növbəsində xronikləşir. Öncə fibroza, daha sonra sirroza və nəhayət, qaraciyərin xərçənginə gətirib çıxara bilir.
Hepatitin müayinə və müalicə üsullarına gəlincə, ən çox istifadə edilən üsul genetik laboratoriya analizləridir. Virus hepatitlərinin müalicəsi zamanı orqanizmin vəziyyəti əvvəlcədən qiymətləndirilir, yəni orqanizmin dərmanlara dözümlülüyü yoxlanılır. Biotənzimləyici preparatlar vasitəsilə orqanizmin bütün orqan sistemlərinin təmizlənməsi həyata keçirilir. Virusdan sonra qaraciyər sirrozu, xərçəng riski kimi fəsadları azaltmaq məqsədilə altı aydan bir və yaxud ildə bir dəfə biotənzimləyici preparatlarla müalicə qəbul edilməlidir.
Diş həkiminə gedəndə ehtiyatlı olun
Bu təhlükəli virusdan qorunmaq üçün gigiyenik qaydalara riayət etmək çox vacibdir. Ağız suyu, adi tər vasitəsilə və ya görüşən zamanı belə bu virusa yoluxma halı baş verə bilər. Həkimlər stomatoloji və kosmetoloji manipulyasiyalar zamanı virusa yoluxma riskini xüsusi vurğulayırlar.
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin məlumatına görə, hepatit C-yə yoluxmuş insanların istifadə etdikləri dırnaq qayçısı, təraş bıçağı, diş fırçası kimi fərdi vasitələr də xəstəliyin əsas yayılma yollarındandır. Həmçinin, virusa steril olmayan diş poliklinikalarında, bərbərxanalarda, qadın kosmetoloji salonlarında yoluxma ehtimalı var. Stomatoloji müayinə və müalicə prosedurları zamanı alət və vasitələr sterilizasiya olunmadan bütün xəstələr üçün istifadə edilərsə, hepatit B və C virusuna yoluxma halı baş verə bilər. Virusdan qorunmaq üçün steril şpris və iynələrdən, tatuaj və pirsinq zamanı birdəfəlik iynə və əlcəklərdən, dezinfeksiya olunmuş alətlərdən, şəxsi gigiyena vasitələrindən fərdi qaydada istifadə etmək tövsiyə olunur.
Sözügedən mərkəzin Tibbi Nəzarət şöbəsi tərəfindən yoluxma riski yaradan bu amillərə qarşı bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu məqsədlə özəl tibb müəssisələrində aparılan yoxlamalar zamanı virus hepatitlərinin yoluxma yollarının qarşısının alınması xüsusi nəzarətdə saxlanılır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə bəyan edir ki, hepatitdən qorunmaq və orqanizmdə hepatit virusunun olub-olmadığını bilmək üçün qanın müayinəsi aparılmalı və peyvənd vurulmalıdır. Təşkilat hər il 780 mindən çox insanın ölümünə səbəb olan hepatit B virusuna qarşı peyvənd aparılmasını tövsiyə edir.
Azərbaycanda hepatitlə mübarizə
Hepatit xəstəliyinin müayinə və müalicəsi ilə bağlı Azərbaycanda da mühüm tədbirlər görülür. Səhiyyə Nazirliyinin qərarına əsasən, 1990-cı ildən yeni doğulan uşaqlara hepatit B peyvəndi 3 dozada vurulur. İlk peyvənd uşaq doğulandan sonrakı 12 saat ərzində edilir. Birinci və altıncı aylarda hepatit B peyvəndini təkrarlamaq lazımdır. Yetkin şəxslər isə hepatit B-yə qarşı peyvənd vurdurmaq istədikdə hər hansı tibbi müəssisəyə yaxınlaşa bilər. Öncə qan analizi verməlidir. Qanında hepatit B-nin olmadığı müəyyənləşsə, ona bu peyvənd 3 mərhələdə vurulur. Hepatit B peyvəndi ilə bağlı yaş məhdudiyyəti yoxdur. Vurulan zaman hər hansı əks göstərişi qeydə alınmır, hətta hamilə qadınlara da tətbiq oluna bilər.
Ölkədə hepatitə qarşı aparılan tədbirlərə hepatit viruslarına yoluxanlara diaqnozun qoyulması, qeydiyyatın aparılması, onların dərman preparatları ilə təmin edilmələri və müalicələrinin təşkili daxildir. 1989-cu ildən artıq Azərbaycanda virusun müayinəsinə başlanılsa da, rəsmi qeydiyyatı 2001-ci ildən aparılmağa başlanıb. Müxtəlif regionlarda virusun müxtəlif genotipləri yayılıb.
2014-cü ildən etibarən Səhiyyə Nazirliyində hepatitlərin profilaktika, diaqnostika və müalicəsinin təşkili üzrə xüsusi komissiya yaradılıb. Yeni preparatların tətbiqi nəticəsində 95 faizdən artıq sağalmaya nail olunub. Hazırda qeydiyyatdan keçən yeni preparatlar hepatit xəstələrinin sağalıb həyata qaytarılmasında böyük rol oynayır.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda viruslu hepatit diaqnozu ilə qeydə alınan xəstələrin sayı 206 nəfər olub. Onlardan 150-si kişi, 56-sı qadındır. Xəstələrdən 13 nəfəri 0-17 yaş qrupuna aiddir, 193 nəfəri 18 və yuxarı yaşlı şəxslərdir. Xəstələrdən 13-ü kişi, 12-si qadın olmaqla 25-i kəskin A hepatitli, 74-ü kişi, 24-ü qadın olmaqla 98 nəfəri kəskin B hepatitli, 63-ü kişi, 20-si qadın olmaqla 83 xəstə kəskin C hepatitlidir. 2020-ci ildə A hepatitindən 2 nəfər, B hepatitindən 6-sı qadın, 6-sı kişi olmaqla 12 nəfər, C hepatitindən isə 38-i kişi, 10-u qadın olmaqla 48 nəfər ölüb.
2030-cu ilədək yoluxanların 90% azaldılması hədəf seçilib
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün ölkələri milyonlarla insanın həyatını xilas etmək üçün xəstəliyin diaqnostikası və müalicəsinin keyfiyyətini yüksəltməyə çağırır. BMT-yə üzv dövlətlər tərəfindən imzalanmış Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə uyğun olaraq, hepatitə yoluxanların sayının 2030-cu ilədək 90 faiz azaldılması əsas hədəf seçilib.
Qeyd edək ki, ÜST-ün qərarı ilə 2010-cu ildən başlayaraq hər il iyulun 28-i Ümumdünya Hepatit Günü kimi qeyd olunur. Həmin gün dünyada hepatit viruslarına qarşı profilaktik və mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsinin stimullaşdırılmasına xidmət edir. Bu tarixin seçilməsi hepatit B virusunu kəşf edən, ona qarşı ilk vaksini yaradan və bu uğura görə “Nobel” mükafatına layiq görülən professor Barux Blumbergin doğum günü ilə əlaqədardır.
Qeyd: Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə hazırlanmışdır. Məqalənin məzmunu İnkişafa Doğru İnteqrasiya İctimai Birliyinin cavabdehliyindədir, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin mövqeyini əks etdirmir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
3-05-2025, 09:58
Bakının bəzi küçə və prospektlərində hərəkət tam məhdudlaşdırılacaq
2-05-2025, 17:22
Nazirlik hava şəraiti ilə əlaqədar əhaliyə müraciət edib
2-05-2025, 14:29
Sumqayıtda hasar "KamAZ"ın üzərinə aşıb, sürücü ölüb
2-05-2025, 14:03
Aprel ayında bank kartlarından 581 min manat oğurlanıb
2-05-2025, 13:27
600 milyon dolları ələ keçirən şəxs saxlanılıb
2-05-2025, 13:00
Sulu qar və leysan yağacaq - Proqnoz
2-05-2025, 07:57
Kosmik partlayışlar qızıl və platin yaradır
1-05-2025, 23:58
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Polad Həşimovun evində olublar - Foto
1-05-2025, 17:53
“Porsche” ilə avtoxuliqanlıq edən sərxoş qadın həbs olunub - Video
1-05-2025, 17:16
Bakıda özünü qəsdən maşının qarşısına atan şəxs saxlanılıb
1-05-2025, 16:49
Növbəti üç gün güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
1-05-2025, 16:21
Kommunistlər Bakıda 1 May gəzintisinə çıxıblar - Fotolar
1-05-2025, 16:00
Naxçıvanda məktəb və bağçalara direktor təyinatı olub
1-05-2025, 14:15
BMT-nin sülhməramlısı olan azərbaycanlı zabit təltif edilib
1-05-2025, 13:23
Astroloq Ukrayna ilə bağlı yenə qorxulu proqnoz verir
1-05-2025, 12:49
Sabah hava isti olacaq - Proqnoz
1-05-2025, 11:55
Türkiyənin 15 məhəlləsində karantin tətbiq edilib
1-05-2025, 10:27
“Tərtər işi” ilə bağlı yeni qərar verilib
1-05-2025, 10:19
Bakıdan Şəkiyə heyvan oğurlamağa gedən şəxslər tutulub
1-05-2025, 09:49
Bu gündən xəstəlik vərəqələri elektron formada veriləcək
1-05-2025, 09:24
Bakıda daha bir nəfər dəm qazından boğularaq ölüb
1-05-2025, 09:08
İstintaq Komitəsi rusiyalı yazıçıya cinayət işi açıb
30-04-2025, 20:58
Bakıda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
30-04-2025, 16:03
Mayora hücum edən idmançının həbs müddəti uzadılıb
30-04-2025, 15:10
21 milyon qeyri-qanuni immiqrant ABŞ-dan çıxarılır
30-04-2025, 14:46
Bu şəxslərə birdəfəlik maddi yardım ödənilib
30-04-2025, 14:18
DİM bəzi imtahanların başlama saatını dəyişib
30-04-2025, 13:47
Ceyhun Bayramov Küveytdə Əl-Salam Saray Muzeyini ziyarət edib
30-04-2025, 12:42
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
30-04-2025, 11:00
Qadınları Türkiyədə fahişəliyə məcbur edən Zahidə Qafarovaya hökm oxunub
30-04-2025, 10:47
Çağırışçılar və hərbi vəzifəlilərlə bağlı sanksiyalar sərtləşdirilib
30-04-2025, 10:27
Vətəndaşların bank kartlarından oğurluqlar davam edir
30-04-2025, 09:55
Şirvanda xuliqanlıq edən qazi saxlanılıb
30-04-2025, 09:30
AHİK sədri köməkçisini vəzifədən azad edib
30-04-2025, 00:12
Qara qarğalar həndəsi tapşırığı yerinə yetiriblər
29-04-2025, 17:57
Ceyhun Bayramov Birləşmiş Krallığın dövlət naziri ilə müzakirə aparıb
29-04-2025, 15:53
Qadın keçmiş ərinin ailə üzvlərini zəhərləyərək öldürüb - Fotolar
29-04-2025, 12:55
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
29-04-2025, 12:41
Fransadakı yanğında türk ailənin üç uşağı həyatını itirib
29-04-2025, 12:00
Avropanın qaranlığa qərq olmasının səbəbi tapılmır - Fotolar
29-04-2025, 11:40
"887 - Məhkəmə Çağrı Mərkəzi"nin funksiyaları genişləndirilib
29-04-2025, 11:09
Kəmaləddin Heydərov polkovnik-leytenantı vəzifədən azad edib
29-04-2025, 10:34
Vəkillərə dövlət hesabına ödənilən hüquqi yardımın məbləği artırılıb
29-04-2025, 10:29
Keçmiş müdir məhkəmə zalında həbs olunub
28-04-2025, 17:57
Sualtı vulkanda minlərlə nəhəng yumurta tapılıb
28-04-2025, 16:03
Polkovnik xidmət rəisi təyin edilib
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
