00:05 / 30-11-2024
Şarl Mişel vəzifəsini Antonio Koştaya təhvil verib
20:13 / 29-11-2024
Masazırda ev uçub, ölən və xəsarət alanlar var - Yenilənib
18:00 / 29-11-2024
"Araz-Naxçıvan" "Turan Tovuz"a qalib gəlib
17:45 / 29-11-2024
Milli Məclisin növbəti plenar iclasının vaxtı və gündəliyi bəlli olub
17:39 / 29-11-2024
Azərbaycanla Türkiyə sualtı hücum və müdafiə bölmələri birgə təlim keçirib - Fotolar
17:33 / 29-11-2024
Kəmaləddin Heydərov polkovniki vəzifədən azad edib
17:14 / 29-11-2024
General ən qaynar bölgələrdə ordunu gücləndirir
17:04 / 29-11-2024
Rusiyada saxlanılan şəxslər Azərbaycana gətirilib
17:03 / 29-11-2024
Agentlikdə qanunsuzluq: tender keçirmədən 42 milyonluq müqavilə imzalanıb
16:59 / 29-11-2024
Qarabağdan köçən 4400-ə yaxın şəxsə Ermənistan vətəndaşlığı verilib
16:30 / 29-11-2024
Dekabr ayında hava necə olacaq? - Aylıq proqnoz
15:58 / 29-11-2024
Spiker vəkili sektor müdiri təyin edib
15:50 / 29-11-2024
“Kritik informasiya infrastrukturu obyektlərinin siyahısı” təsdiqlənib
15:39 / 29-11-2024
Suriyada savaşın yenidən qızışmasına səbəb nədir?
15:17 / 29-11-2024
Azərbaycan çempionatı keçiriləcək
15:10 / 29-11-2024
Faiq Ağayev yeni klipini təqdim edib - Video
14:27 / 29-11-2024
Ukrayna Cənubi Koreyadan ilk büdcə yardımı alıb
14:23 / 29-11-2024
Rusiyanın neft anbarı və radar stansiyası vurulub
14:15 / 29-11-2024
Növbəti köç karvanı Cəbrayıl şəhərinə çatıb - (Yenilənib)
14:08 / 29-11-2024
DTX polkovnikin 70 kq qızılla İstanbulda saxlanılması barədə məlumat yayıb
13:28 / 29-11-2024
AES-lərdə nüvə təhlükəsizliyi böyük risk altındadır - Xəbərdarlıq
13:12 / 29-11-2024
“Tibbi sığorta haqqında” qanuna dəyişiklik edilib
13:08 / 29-11-2024
Onlara birdəfəlik müavinət ödəniləcək
12:34 / 29-11-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:22 / 29-11-2024
Yaqub Eyyubov Paşinyanın müavini ilə görüşüb
12:19 / 29-11-2024
Bu qanunu pozanlar daha ağır çəza alacaq
12:13 / 29-11-2024
Milli Qəhrəmanın adı əbidiləşdirilib
12:01 / 29-11-2024
Milli Məclis neft hasilatı ilə bağlı yeni pay bölgüsü layihəsini təsdiqləyib
21:06 / 25-11-2024
Direktor və dəstəsi oğurluğa cəhd edərkən yaxalanıb - Fotolar
15:13 / 28-11-2024
Dörd baş redaktor həbs olunub
22:45 / 27-11-2024
Tovuzda ağır qəza: 5 hərbçi həyatını itirib - (Yenilənib)
14:10 / 25-11-2024
Azərbaycanda yeni bələdiyyələr yaradılıb - Siyahı
18:00 / 25-11-2024
Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev həbs edilib
13:56 / 27-11-2024
Partiya sədri, deputat qızı və ailənin digər üzvləri məhkəməyə verilib
22:10 / 25-11-2024
70 kq qızılla tutulan diplomat haqqında həbs qərarı verilib - (Yenilənib)
09:12 / 29-11-2024
Narkotiklə dolu avtomobili evakuatorla paytaxta gətirmək istəyən dəstə üzvləri saxlanılıblar - Fotolar
08:28 / 25-11-2024
COP29 - Dünyanı sevindirən 13 gün: nəticələr və perspektivlər
14:08 / 29-11-2024
DTX polkovnikin 70 kq qızılla İstanbulda saxlanılması barədə məlumat yayıb
12:23 / 26-11-2024
Vəzifəli şəxslər həbs olunub
11:14 / 26-11-2024
Tramp üç ölkəyə xəbərdarlıq edib
Ən təhlükəli viruslar
Tarix: 04-03-2022 15:53 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünya əhalisinin hər üç nəfərindən biri hepatitdən əziyyət çəkir. 2 milyarda yaxın insan bu xəstəliklə mübarizə aparır. Hər il dünyada 1,5 milyon insan hepatit B və C virusundan dünyasını dəyişir.
Hepatit həqiqətənmi qorxulu xəstəlikdir? İnsan bu xəstəliyə necə yoluxur? Hepatitin müalicəsi və virusdan qorunma yolları nədir?
Hepatitin növləri
Hepatit - qaraciyərin iltihabi xəstəliyidir. Bu xəstəlik yanlış qidalanma, alkoqol və enerji içkilərinin qəbulu, nəzarətsiz dərman qəbulu, virusla yoluxma zamanı yarana bilər. Bu zaman qaraciyər toxumasında zədələnmə meydana gəlir və buna cavab olaraq orqanizmdə iltihabi reaksiya başlayır. İltihabi reaksiya zədələnməni aradan qaldırmağa çalışır, amma bununla yanaşı, qaraciyərin sağlam hissəsini də zədələyə bilir. Sürətlə artan xəstəliklər qrupuna aid edilən hepatitin bir neçə növü var.
Azərbaycan Tibb Universitetinin I cərrahi xəstəliklər kafedrasının müdiri, professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit müxtəlif səbəblərdən yaranır. Bunlardan birincisi virusların yaratdığı hepatitlərdir. Viral hepatitlərə A, B, C, Delta və son dövrlər rast gəlinən hepatit E, G-ni misal göstərmək olar: “İkincisi, alkoqol mənşəli hepatitlərdir. Alkoqol qaraciyəri ən çox zədələyən alimentar faktorlardan biridir. Üçüncü yerdə dərmanlar durur. Bir çox dərmanların istifadəsi ciddi dərman hepatitinə gətirib çıxara bilir. Qaraciyərə daxil olan və ya qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması, autoimmun amillər, anadangəlmə və qazanılmış metabolik xəstəliklər o cümlədən, piylənmə və şəkərli diabet hepatitə səbəb ola bilir”.
Hepatit hansı yolla yayılır?
Hepatit A və E virusu bağırsaq infeksiyaları kimi, çirkli əllər, su və qida ilə yayılır. Hepatit B, C, D isə qanla yayılır. Xəstəliyin əlamətlərinə gəlincə, virusa yoluxan adamda iştahsızlıq, yorğunluq, zəif ürəkbulanma və halsızlıq olur. Bəzi hallarda virus mədə nahiyəsində ağrı, göz və dəridə sarılıq halları ilə özünü büruzə verir. Erkən əlamətlər yoluxmadan ən tez 2, ən gec 6 ay sonra müşahidə edilir.
Professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit A virusuna uşaqlarda daha çox rast gəlinir. Bu zaman orqanizm özü-özünü sağalda bilir: “Buna xalq arasında “sarılıq” da deyilir. Çox nadirən pulmonar hepatitə keçə bilər”.
Həkim bildirir ki, hepatit qan analizi ilə müəyyən edilir. Qaraciyərin funksional testləri adlanan göstəricilərdə dəyişikliklər varsa (ALT, AST, bilirubin, QF, QQT) hepatiti göstərir: “Xəstəliyin yaranma səbəbini müəyyənləşdirmək üçün anamnez, virus testləri, metabolik, autoimmun testlər və görüntüləmə müayinələri aparılır. Ağırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün isə klinik əlamətlər və spesifik qan testləri nəzərə alınır”.
Yaranma səbəbindən asılı olmayaraq, həkimlər hepatitin müalicəsi zamanı pəhrizin çox vacib olduğunu deyirlər. Pəhrizin əsas vəzifəsi qaraciyərin bərpasına kömək etməkdən ibarətdir. Hepatit xəstəliyi olan insanlar avitaminozlardan əziyyət çəkir. Bu səbəbdən belə xəstələr vitaminlərlə zəngin olan qidalara üstünlük verməlidir.
Hepatit B və C - ən təhlükəli viruslar
Dünyada orta hesabla 3 faiz insan hepatit B, 2 faiz insan isə hepatit C-dən əziyyət çəkir. Bu viruslar hepatitlər arasında ən təhlükəlisi hesab olunur və müalicəsi daha çətindir. Hepatit B virusu insana parenteral yollarla keçə bilir. Yəni, yoluxmuş qan və qan məhsullarının köçürülməsi, damardaxili narkotik istifadəçilərinin eyni şprisi istifadəsi və s. nəticəsində yoluxma riskinin artması, stomotoloji və kosmetoloji manipulyasiyalarla hepatit B virusuna yoluxmaq mümkündür. Hepatit B cinsi yolla da yayılır. Bundan başqa, anadan uşağa keçir. Eləcə də, virusun tüpürcək və sidikdə olması da yoluxmanın sürətlə artamasna səbəb olur. Ona görə də ailə içi yoluxma da çox yüksəkdir.
Hepatitlərin müalicəsi mürəkkəb prosesdir. Müalicədən sonra qalan fəsadlar da ağır olur: qaraciyər sirrozu və xərçəngi ilə nəticələnə bilər. Professor N. Bayramov hepatit B viruslu xəstələri 3 istiqamətə ayırır. Birincisi, hepatit B virusunu keçirib və tam sağalıb, ikincisi, el arasında deyildiyi kimi daşıyıcıdır: “Biz buna tibbi dildə inaktiv hepatit B deyirik. Bu xəstələrə heç müalicə də lazım deyil, sadəcə, müşahidə altında saxlayırıq. Üçüncüsü, xroniki hepatit B xəstələridir. Onlara dərman müalicəsi təyin olunur ki, virus qaraciyərə zərər verib, sirroza gətirib çıxarmasın”.
Qaraciyər sirrozuna səbəb olan virus
Qeyd edək ki, qaraciyər sirrozu dünyada çox rast gəlinən xəstəliklər sırasındadır. Sirroz qaraciyərdə fibroz toxumanın inkişafı və düyünləşmənin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Sadə dildə desək, sirroz qaraciyərin bərkiməsi, hüceyrələrin düzülüşünün pozulmasıdır. Professor N. Bayramovun sözlərinə görə, bu xəstəliyin vaxtında aşkar olunaraq, müalicə edilməsi çox vacibdir: “Düzdür, hələlik hepatit B-nin tam müalicəsindən söhbət getmir, amma ən azı bunun səviyyəsini endirmək, qaraciyərin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülə bilər. Yəni, hətta sirroz mərhələsində də səbəb aradan qaldırılarsa, proses stabilləşir, yaxşılaşma baş verir. Lakin, səbəb aradan qaldırılmazsa, proqressivləşmə davam edir, varikoz, qanaxma, assit, qaraciyər yetməzliyi kimi ağırlaşmalar və qaraciyər xərçəngi meydana çıxa bilir”.
Xəstəliyin digər təhlükəli növü hepatit C-dir. Hepatit C uzun müddət orqanizmdə qalır və sonradan ciddi fəsadlar törədir. Əvvəlcə fəal başlayan xəstəlik əksər hallarda səssiz və lal gedişi ilə müşahidə edilir. Virus bədənə daxil olduqdan fəsad törətdiyi ana qədər heç bir əlamət, şikayət verməyə bilər, yəni xəstə özünü sağlam hiss edir. Aktiv hepatit C keçirən xəstələrin təxminən 20 faizi tamamilə normal vəziyyətə qayıtsa da, onların çoxunda hepatit C virusu qandan təmizlənmir və xroniki hala çevrilir. Xəstəlik uzun müddətə qaraciyəri zədələyir və qaraciyər sirrozunun inkişafına səbəb olur. Hazırda hepatit C-nin müalicəsi ilə bağlı çox böyük inkişaf var. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumata görə, dünya əhalisinin ən azı 4 faizi hepatit C virusuna yoluxub. Əvvəllər xəstələrin yalnız 1%-dən azı müalicə oluna bilirdisə, artıq hepatit tam müalicə oluna bilən xəstəlikdir.
Yağlanma da hepatit yaradır
Son zamanlar yağlanma ilə bağlı hepatitlərə daha çox rast gəlinir. Piylənmə və artıq çəki hazırda epidemiya halını alıb və inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin təxminən 30 faizində artıq çəki və piylənməyə rastlanır. Piylənməsi olanların 60-70 faizində qaraciyər yağlanması, 30 faizində isə yağlanmaya bağlı hepatit var. Yağlanmaya bağlı hepatitlər də öz növbəsində xronikləşir. Öncə fibroza, daha sonra sirroza və nəhayət, qaraciyərin xərçənginə gətirib çıxara bilir.
Hepatitin müayinə və müalicə üsullarına gəlincə, ən çox istifadə edilən üsul genetik laboratoriya analizləridir. Virus hepatitlərinin müalicəsi zamanı orqanizmin vəziyyəti əvvəlcədən qiymətləndirilir, yəni orqanizmin dərmanlara dözümlülüyü yoxlanılır. Biotənzimləyici preparatlar vasitəsilə orqanizmin bütün orqan sistemlərinin təmizlənməsi həyata keçirilir. Virusdan sonra qaraciyər sirrozu, xərçəng riski kimi fəsadları azaltmaq məqsədilə altı aydan bir və yaxud ildə bir dəfə biotənzimləyici preparatlarla müalicə qəbul edilməlidir.
Diş həkiminə gedəndə ehtiyatlı olun
Bu təhlükəli virusdan qorunmaq üçün gigiyenik qaydalara riayət etmək çox vacibdir. Ağız suyu, adi tər vasitəsilə və ya görüşən zamanı belə bu virusa yoluxma halı baş verə bilər. Həkimlər stomatoloji və kosmetoloji manipulyasiyalar zamanı virusa yoluxma riskini xüsusi vurğulayırlar.
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin məlumatına görə, hepatit C-yə yoluxmuş insanların istifadə etdikləri dırnaq qayçısı, təraş bıçağı, diş fırçası kimi fərdi vasitələr də xəstəliyin əsas yayılma yollarındandır. Həmçinin, virusa steril olmayan diş poliklinikalarında, bərbərxanalarda, qadın kosmetoloji salonlarında yoluxma ehtimalı var. Stomatoloji müayinə və müalicə prosedurları zamanı alət və vasitələr sterilizasiya olunmadan bütün xəstələr üçün istifadə edilərsə, hepatit B və C virusuna yoluxma halı baş verə bilər. Virusdan qorunmaq üçün steril şpris və iynələrdən, tatuaj və pirsinq zamanı birdəfəlik iynə və əlcəklərdən, dezinfeksiya olunmuş alətlərdən, şəxsi gigiyena vasitələrindən fərdi qaydada istifadə etmək tövsiyə olunur.
Sözügedən mərkəzin Tibbi Nəzarət şöbəsi tərəfindən yoluxma riski yaradan bu amillərə qarşı bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu məqsədlə özəl tibb müəssisələrində aparılan yoxlamalar zamanı virus hepatitlərinin yoluxma yollarının qarşısının alınması xüsusi nəzarətdə saxlanılır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə bəyan edir ki, hepatitdən qorunmaq və orqanizmdə hepatit virusunun olub-olmadığını bilmək üçün qanın müayinəsi aparılmalı və peyvənd vurulmalıdır. Təşkilat hər il 780 mindən çox insanın ölümünə səbəb olan hepatit B virusuna qarşı peyvənd aparılmasını tövsiyə edir.
Azərbaycanda hepatitlə mübarizə
Hepatit xəstəliyinin müayinə və müalicəsi ilə bağlı Azərbaycanda da mühüm tədbirlər görülür. Səhiyyə Nazirliyinin qərarına əsasən, 1990-cı ildən yeni doğulan uşaqlara hepatit B peyvəndi 3 dozada vurulur. İlk peyvənd uşaq doğulandan sonrakı 12 saat ərzində edilir. Birinci və altıncı aylarda hepatit B peyvəndini təkrarlamaq lazımdır. Yetkin şəxslər isə hepatit B-yə qarşı peyvənd vurdurmaq istədikdə hər hansı tibbi müəssisəyə yaxınlaşa bilər. Öncə qan analizi verməlidir. Qanında hepatit B-nin olmadığı müəyyənləşsə, ona bu peyvənd 3 mərhələdə vurulur. Hepatit B peyvəndi ilə bağlı yaş məhdudiyyəti yoxdur. Vurulan zaman hər hansı əks göstərişi qeydə alınmır, hətta hamilə qadınlara da tətbiq oluna bilər.
Ölkədə hepatitə qarşı aparılan tədbirlərə hepatit viruslarına yoluxanlara diaqnozun qoyulması, qeydiyyatın aparılması, onların dərman preparatları ilə təmin edilmələri və müalicələrinin təşkili daxildir. 1989-cu ildən artıq Azərbaycanda virusun müayinəsinə başlanılsa da, rəsmi qeydiyyatı 2001-ci ildən aparılmağa başlanıb. Müxtəlif regionlarda virusun müxtəlif genotipləri yayılıb.
2014-cü ildən etibarən Səhiyyə Nazirliyində hepatitlərin profilaktika, diaqnostika və müalicəsinin təşkili üzrə xüsusi komissiya yaradılıb. Yeni preparatların tətbiqi nəticəsində 95 faizdən artıq sağalmaya nail olunub. Hazırda qeydiyyatdan keçən yeni preparatlar hepatit xəstələrinin sağalıb həyata qaytarılmasında böyük rol oynayır.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda viruslu hepatit diaqnozu ilə qeydə alınan xəstələrin sayı 206 nəfər olub. Onlardan 150-si kişi, 56-sı qadındır. Xəstələrdən 13 nəfəri 0-17 yaş qrupuna aiddir, 193 nəfəri 18 və yuxarı yaşlı şəxslərdir. Xəstələrdən 13-ü kişi, 12-si qadın olmaqla 25-i kəskin A hepatitli, 74-ü kişi, 24-ü qadın olmaqla 98 nəfəri kəskin B hepatitli, 63-ü kişi, 20-si qadın olmaqla 83 xəstə kəskin C hepatitlidir. 2020-ci ildə A hepatitindən 2 nəfər, B hepatitindən 6-sı qadın, 6-sı kişi olmaqla 12 nəfər, C hepatitindən isə 38-i kişi, 10-u qadın olmaqla 48 nəfər ölüb.
2030-cu ilədək yoluxanların 90% azaldılması hədəf seçilib
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün ölkələri milyonlarla insanın həyatını xilas etmək üçün xəstəliyin diaqnostikası və müalicəsinin keyfiyyətini yüksəltməyə çağırır. BMT-yə üzv dövlətlər tərəfindən imzalanmış Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə uyğun olaraq, hepatitə yoluxanların sayının 2030-cu ilədək 90 faiz azaldılması əsas hədəf seçilib.
Qeyd edək ki, ÜST-ün qərarı ilə 2010-cu ildən başlayaraq hər il iyulun 28-i Ümumdünya Hepatit Günü kimi qeyd olunur. Həmin gün dünyada hepatit viruslarına qarşı profilaktik və mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsinin stimullaşdırılmasına xidmət edir. Bu tarixin seçilməsi hepatit B virusunu kəşf edən, ona qarşı ilk vaksini yaradan və bu uğura görə “Nobel” mükafatına layiq görülən professor Barux Blumbergin doğum günü ilə əlaqədardır.
Qeyd: Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə hazırlanmışdır. Məqalənin məzmunu İnkişafa Doğru İnteqrasiya İctimai Birliyinin cavabdehliyindədir, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin mövqeyini əks etdirmir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-03-2022 15:53 | Bölmə: Cəmiyyət
Dünya əhalisinin hər üç nəfərindən biri hepatitdən əziyyət çəkir. 2 milyarda yaxın insan bu xəstəliklə mübarizə aparır. Hər il dünyada 1,5 milyon insan hepatit B və C virusundan dünyasını dəyişir.
Hepatit həqiqətənmi qorxulu xəstəlikdir? İnsan bu xəstəliyə necə yoluxur? Hepatitin müalicəsi və virusdan qorunma yolları nədir?
Hepatitin növləri
Hepatit - qaraciyərin iltihabi xəstəliyidir. Bu xəstəlik yanlış qidalanma, alkoqol və enerji içkilərinin qəbulu, nəzarətsiz dərman qəbulu, virusla yoluxma zamanı yarana bilər. Bu zaman qaraciyər toxumasında zədələnmə meydana gəlir və buna cavab olaraq orqanizmdə iltihabi reaksiya başlayır. İltihabi reaksiya zədələnməni aradan qaldırmağa çalışır, amma bununla yanaşı, qaraciyərin sağlam hissəsini də zədələyə bilir. Sürətlə artan xəstəliklər qrupuna aid edilən hepatitin bir neçə növü var.
Azərbaycan Tibb Universitetinin I cərrahi xəstəliklər kafedrasının müdiri, professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit müxtəlif səbəblərdən yaranır. Bunlardan birincisi virusların yaratdığı hepatitlərdir. Viral hepatitlərə A, B, C, Delta və son dövrlər rast gəlinən hepatit E, G-ni misal göstərmək olar: “İkincisi, alkoqol mənşəli hepatitlərdir. Alkoqol qaraciyəri ən çox zədələyən alimentar faktorlardan biridir. Üçüncü yerdə dərmanlar durur. Bir çox dərmanların istifadəsi ciddi dərman hepatitinə gətirib çıxara bilir. Qaraciyərə daxil olan və ya qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması, autoimmun amillər, anadangəlmə və qazanılmış metabolik xəstəliklər o cümlədən, piylənmə və şəkərli diabet hepatitə səbəb ola bilir”.
Hepatit hansı yolla yayılır?
Hepatit A və E virusu bağırsaq infeksiyaları kimi, çirkli əllər, su və qida ilə yayılır. Hepatit B, C, D isə qanla yayılır. Xəstəliyin əlamətlərinə gəlincə, virusa yoluxan adamda iştahsızlıq, yorğunluq, zəif ürəkbulanma və halsızlıq olur. Bəzi hallarda virus mədə nahiyəsində ağrı, göz və dəridə sarılıq halları ilə özünü büruzə verir. Erkən əlamətlər yoluxmadan ən tez 2, ən gec 6 ay sonra müşahidə edilir.
Professor Nuru Bayramovun sözlərinə görə, hepatit A virusuna uşaqlarda daha çox rast gəlinir. Bu zaman orqanizm özü-özünü sağalda bilir: “Buna xalq arasında “sarılıq” da deyilir. Çox nadirən pulmonar hepatitə keçə bilər”.
Həkim bildirir ki, hepatit qan analizi ilə müəyyən edilir. Qaraciyərin funksional testləri adlanan göstəricilərdə dəyişikliklər varsa (ALT, AST, bilirubin, QF, QQT) hepatiti göstərir: “Xəstəliyin yaranma səbəbini müəyyənləşdirmək üçün anamnez, virus testləri, metabolik, autoimmun testlər və görüntüləmə müayinələri aparılır. Ağırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün isə klinik əlamətlər və spesifik qan testləri nəzərə alınır”.
Yaranma səbəbindən asılı olmayaraq, həkimlər hepatitin müalicəsi zamanı pəhrizin çox vacib olduğunu deyirlər. Pəhrizin əsas vəzifəsi qaraciyərin bərpasına kömək etməkdən ibarətdir. Hepatit xəstəliyi olan insanlar avitaminozlardan əziyyət çəkir. Bu səbəbdən belə xəstələr vitaminlərlə zəngin olan qidalara üstünlük verməlidir.
Hepatit B və C - ən təhlükəli viruslar
Dünyada orta hesabla 3 faiz insan hepatit B, 2 faiz insan isə hepatit C-dən əziyyət çəkir. Bu viruslar hepatitlər arasında ən təhlükəlisi hesab olunur və müalicəsi daha çətindir. Hepatit B virusu insana parenteral yollarla keçə bilir. Yəni, yoluxmuş qan və qan məhsullarının köçürülməsi, damardaxili narkotik istifadəçilərinin eyni şprisi istifadəsi və s. nəticəsində yoluxma riskinin artması, stomotoloji və kosmetoloji manipulyasiyalarla hepatit B virusuna yoluxmaq mümkündür. Hepatit B cinsi yolla da yayılır. Bundan başqa, anadan uşağa keçir. Eləcə də, virusun tüpürcək və sidikdə olması da yoluxmanın sürətlə artamasna səbəb olur. Ona görə də ailə içi yoluxma da çox yüksəkdir.
Hepatitlərin müalicəsi mürəkkəb prosesdir. Müalicədən sonra qalan fəsadlar da ağır olur: qaraciyər sirrozu və xərçəngi ilə nəticələnə bilər. Professor N. Bayramov hepatit B viruslu xəstələri 3 istiqamətə ayırır. Birincisi, hepatit B virusunu keçirib və tam sağalıb, ikincisi, el arasında deyildiyi kimi daşıyıcıdır: “Biz buna tibbi dildə inaktiv hepatit B deyirik. Bu xəstələrə heç müalicə də lazım deyil, sadəcə, müşahidə altında saxlayırıq. Üçüncüsü, xroniki hepatit B xəstələridir. Onlara dərman müalicəsi təyin olunur ki, virus qaraciyərə zərər verib, sirroza gətirib çıxarmasın”.
Qaraciyər sirrozuna səbəb olan virus
Qeyd edək ki, qaraciyər sirrozu dünyada çox rast gəlinən xəstəliklər sırasındadır. Sirroz qaraciyərdə fibroz toxumanın inkişafı və düyünləşmənin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Sadə dildə desək, sirroz qaraciyərin bərkiməsi, hüceyrələrin düzülüşünün pozulmasıdır. Professor N. Bayramovun sözlərinə görə, bu xəstəliyin vaxtında aşkar olunaraq, müalicə edilməsi çox vacibdir: “Düzdür, hələlik hepatit B-nin tam müalicəsindən söhbət getmir, amma ən azı bunun səviyyəsini endirmək, qaraciyərin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görülə bilər. Yəni, hətta sirroz mərhələsində də səbəb aradan qaldırılarsa, proses stabilləşir, yaxşılaşma baş verir. Lakin, səbəb aradan qaldırılmazsa, proqressivləşmə davam edir, varikoz, qanaxma, assit, qaraciyər yetməzliyi kimi ağırlaşmalar və qaraciyər xərçəngi meydana çıxa bilir”.
Xəstəliyin digər təhlükəli növü hepatit C-dir. Hepatit C uzun müddət orqanizmdə qalır və sonradan ciddi fəsadlar törədir. Əvvəlcə fəal başlayan xəstəlik əksər hallarda səssiz və lal gedişi ilə müşahidə edilir. Virus bədənə daxil olduqdan fəsad törətdiyi ana qədər heç bir əlamət, şikayət verməyə bilər, yəni xəstə özünü sağlam hiss edir. Aktiv hepatit C keçirən xəstələrin təxminən 20 faizi tamamilə normal vəziyyətə qayıtsa da, onların çoxunda hepatit C virusu qandan təmizlənmir və xroniki hala çevrilir. Xəstəlik uzun müddətə qaraciyəri zədələyir və qaraciyər sirrozunun inkişafına səbəb olur. Hazırda hepatit C-nin müalicəsi ilə bağlı çox böyük inkişaf var. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumata görə, dünya əhalisinin ən azı 4 faizi hepatit C virusuna yoluxub. Əvvəllər xəstələrin yalnız 1%-dən azı müalicə oluna bilirdisə, artıq hepatit tam müalicə oluna bilən xəstəlikdir.
Yağlanma da hepatit yaradır
Son zamanlar yağlanma ilə bağlı hepatitlərə daha çox rast gəlinir. Piylənmə və artıq çəki hazırda epidemiya halını alıb və inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin təxminən 30 faizində artıq çəki və piylənməyə rastlanır. Piylənməsi olanların 60-70 faizində qaraciyər yağlanması, 30 faizində isə yağlanmaya bağlı hepatit var. Yağlanmaya bağlı hepatitlər də öz növbəsində xronikləşir. Öncə fibroza, daha sonra sirroza və nəhayət, qaraciyərin xərçənginə gətirib çıxara bilir.
Hepatitin müayinə və müalicə üsullarına gəlincə, ən çox istifadə edilən üsul genetik laboratoriya analizləridir. Virus hepatitlərinin müalicəsi zamanı orqanizmin vəziyyəti əvvəlcədən qiymətləndirilir, yəni orqanizmin dərmanlara dözümlülüyü yoxlanılır. Biotənzimləyici preparatlar vasitəsilə orqanizmin bütün orqan sistemlərinin təmizlənməsi həyata keçirilir. Virusdan sonra qaraciyər sirrozu, xərçəng riski kimi fəsadları azaltmaq məqsədilə altı aydan bir və yaxud ildə bir dəfə biotənzimləyici preparatlarla müalicə qəbul edilməlidir.
Diş həkiminə gedəndə ehtiyatlı olun
Bu təhlükəli virusdan qorunmaq üçün gigiyenik qaydalara riayət etmək çox vacibdir. Ağız suyu, adi tər vasitəsilə və ya görüşən zamanı belə bu virusa yoluxma halı baş verə bilər. Həkimlər stomatoloji və kosmetoloji manipulyasiyalar zamanı virusa yoluxma riskini xüsusi vurğulayırlar.
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin məlumatına görə, hepatit C-yə yoluxmuş insanların istifadə etdikləri dırnaq qayçısı, təraş bıçağı, diş fırçası kimi fərdi vasitələr də xəstəliyin əsas yayılma yollarındandır. Həmçinin, virusa steril olmayan diş poliklinikalarında, bərbərxanalarda, qadın kosmetoloji salonlarında yoluxma ehtimalı var. Stomatoloji müayinə və müalicə prosedurları zamanı alət və vasitələr sterilizasiya olunmadan bütün xəstələr üçün istifadə edilərsə, hepatit B və C virusuna yoluxma halı baş verə bilər. Virusdan qorunmaq üçün steril şpris və iynələrdən, tatuaj və pirsinq zamanı birdəfəlik iynə və əlcəklərdən, dezinfeksiya olunmuş alətlərdən, şəxsi gigiyena vasitələrindən fərdi qaydada istifadə etmək tövsiyə olunur.
Sözügedən mərkəzin Tibbi Nəzarət şöbəsi tərəfindən yoluxma riski yaradan bu amillərə qarşı bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu məqsədlə özəl tibb müəssisələrində aparılan yoxlamalar zamanı virus hepatitlərinin yoluxma yollarının qarşısının alınması xüsusi nəzarətdə saxlanılır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı isə bəyan edir ki, hepatitdən qorunmaq və orqanizmdə hepatit virusunun olub-olmadığını bilmək üçün qanın müayinəsi aparılmalı və peyvənd vurulmalıdır. Təşkilat hər il 780 mindən çox insanın ölümünə səbəb olan hepatit B virusuna qarşı peyvənd aparılmasını tövsiyə edir.
Azərbaycanda hepatitlə mübarizə
Hepatit xəstəliyinin müayinə və müalicəsi ilə bağlı Azərbaycanda da mühüm tədbirlər görülür. Səhiyyə Nazirliyinin qərarına əsasən, 1990-cı ildən yeni doğulan uşaqlara hepatit B peyvəndi 3 dozada vurulur. İlk peyvənd uşaq doğulandan sonrakı 12 saat ərzində edilir. Birinci və altıncı aylarda hepatit B peyvəndini təkrarlamaq lazımdır. Yetkin şəxslər isə hepatit B-yə qarşı peyvənd vurdurmaq istədikdə hər hansı tibbi müəssisəyə yaxınlaşa bilər. Öncə qan analizi verməlidir. Qanında hepatit B-nin olmadığı müəyyənləşsə, ona bu peyvənd 3 mərhələdə vurulur. Hepatit B peyvəndi ilə bağlı yaş məhdudiyyəti yoxdur. Vurulan zaman hər hansı əks göstərişi qeydə alınmır, hətta hamilə qadınlara da tətbiq oluna bilər.
Ölkədə hepatitə qarşı aparılan tədbirlərə hepatit viruslarına yoluxanlara diaqnozun qoyulması, qeydiyyatın aparılması, onların dərman preparatları ilə təmin edilmələri və müalicələrinin təşkili daxildir. 1989-cu ildən artıq Azərbaycanda virusun müayinəsinə başlanılsa da, rəsmi qeydiyyatı 2001-ci ildən aparılmağa başlanıb. Müxtəlif regionlarda virusun müxtəlif genotipləri yayılıb.
2014-cü ildən etibarən Səhiyyə Nazirliyində hepatitlərin profilaktika, diaqnostika və müalicəsinin təşkili üzrə xüsusi komissiya yaradılıb. Yeni preparatların tətbiqi nəticəsində 95 faizdən artıq sağalmaya nail olunub. Hazırda qeydiyyatdan keçən yeni preparatlar hepatit xəstələrinin sağalıb həyata qaytarılmasında böyük rol oynayır.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ildə Azərbaycanda viruslu hepatit diaqnozu ilə qeydə alınan xəstələrin sayı 206 nəfər olub. Onlardan 150-si kişi, 56-sı qadındır. Xəstələrdən 13 nəfəri 0-17 yaş qrupuna aiddir, 193 nəfəri 18 və yuxarı yaşlı şəxslərdir. Xəstələrdən 13-ü kişi, 12-si qadın olmaqla 25-i kəskin A hepatitli, 74-ü kişi, 24-ü qadın olmaqla 98 nəfəri kəskin B hepatitli, 63-ü kişi, 20-si qadın olmaqla 83 xəstə kəskin C hepatitlidir. 2020-ci ildə A hepatitindən 2 nəfər, B hepatitindən 6-sı qadın, 6-sı kişi olmaqla 12 nəfər, C hepatitindən isə 38-i kişi, 10-u qadın olmaqla 48 nəfər ölüb.
2030-cu ilədək yoluxanların 90% azaldılması hədəf seçilib
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün ölkələri milyonlarla insanın həyatını xilas etmək üçün xəstəliyin diaqnostikası və müalicəsinin keyfiyyətini yüksəltməyə çağırır. BMT-yə üzv dövlətlər tərəfindən imzalanmış Davamlı İnkişaf Məqsədlərinə uyğun olaraq, hepatitə yoluxanların sayının 2030-cu ilədək 90 faiz azaldılması əsas hədəf seçilib.
Qeyd edək ki, ÜST-ün qərarı ilə 2010-cu ildən başlayaraq hər il iyulun 28-i Ümumdünya Hepatit Günü kimi qeyd olunur. Həmin gün dünyada hepatit viruslarına qarşı profilaktik və mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsinin stimullaşdırılmasına xidmət edir. Bu tarixin seçilməsi hepatit B virusunu kəşf edən, ona qarşı ilk vaksini yaradan və bu uğura görə “Nobel” mükafatına layiq görülən professor Barux Blumbergin doğum günü ilə əlaqədardır.
Qeyd: Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə hazırlanmışdır. Məqalənin məzmunu İnkişafa Doğru İnteqrasiya İctimai Birliyinin cavabdehliyindədir, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin mövqeyini əks etdirmir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 17:33
Kəmaləddin Heydərov polkovniki vəzifədən azad edib
Dünən, 17:04
Rusiyada saxlanılan şəxslər Azərbaycana gətirilib
Dünən, 16:30
Dekabr ayında hava necə olacaq? - Aylıq proqnoz
Dünən, 12:34
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
Dünən, 10:05
Maştağada qadın qətlə yetirilib, saxlanılan var
Dünən, 09:59
Qıza görə üç gənc öldürülüb, bir yaralı var - Foto
Dünən, 09:12
Narkotiklə dolu avtomobili evakuatorla paytaxta gətirmək istəyən dəstə üzvləri saxlanılıblar - Fotolar
28-11-2024, 20:13
Dörd vəkilə töhmət verilib
28-11-2024, 18:07
Milli Konservatoriyanın yeni rektoru kollektivə təqdim olunub
28-11-2024, 17:23
Dicey qızın Putinin övladı olduğu iddia edilir - Fotolar
28-11-2024, 16:39
Sabah qar yağacaq
28-11-2024, 16:18
Kuryerlərə qarşı dələduzluq edən şəxs saxlanılıb - Video
28-11-2024, 15:10
Kəmaləddin Heydərov rəisi vəzifədən azad edib
28-11-2024, 12:08
Sabah yağış yağacaq
28-11-2024, 11:43
Polis 40 kiloqram narkotik aşkarlayıb, saxlanılanlar var - Foto
28-11-2024, 11:30
FHN dəm qazı təhlükəsi ilə bağlı əhaliyə müraciət edib
28-11-2024, 10:48
Tovuzda qəzada ölən hərbçilərə şəhid statusu veriləcək? - Açıqlama
28-11-2024, 09:48
Doktorantlar xarici dillər üzrə fəlsəfə doktoru imtahanı verəcək
28-11-2024, 08:48
Ən böyük kərtənkələnin qalıqları tapılıb
27-11-2024, 20:58
Səkkiz vəkil hakim təyin olunub
27-11-2024, 18:20
Azərbaycanın 37 vətəndaşı Almaniyadan geri qaytarılıb
27-11-2024, 17:50
Nazirlikdə 24 milyonluq mənimsəmə: nələr açılır? - Məhkəmə prosesi
27-11-2024, 16:05
Canavar hücumları kəndin boşalmasına səbəb olub - Foto
27-11-2024, 15:51
Ən çox axtarılan cinayətkar 21 ildən sonra saxlanılıb
27-11-2024, 15:01
Növbəti iki gündə yağış yağacaq - Xəbərdarlıq
27-11-2024, 12:39
Sabah yağış yağacaq
27-11-2024, 11:13
"Qurtuluş 93”ün rəhbərinə 12 il 8 ay həbs cəzası kəsilib
27-11-2024, 08:11
Güclü dalğa 45 nəfərin olduğu yaxtanı batırıb
26-11-2024, 18:49
Məhkəmə Quranı yandırmış şəxs barəsində hökm verib
26-11-2024, 18:24
Öldüyü elan edilən şəxs dəfn zamanı dirilib
26-11-2024, 17:26
Rayonlara qar yağır - Siyahı
26-11-2024, 16:28
Sabah güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
26-11-2024, 16:27
Məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinə şagird qəbulu başlayır
26-11-2024, 15:22
Bakı metrosunun iş rejimində bir günlük dəyişiklik olacaq
26-11-2024, 13:31
Hərbi məhkəmənin hakimi təqaüdə göndərilib
26-11-2024, 12:38
Sabah dağlıq ərazilərə qar yağacaq
26-11-2024, 11:52
70 min manatı “TikTok”a xərcləyən şəxsə 6 il həbs cəzası verilib
26-11-2024, 11:19
Təhsil müəssisələrində istilik təminatı ilə bağlı operativ işçi qrupları yaradılıb
26-11-2024, 10:55
Bakıya diş məcunu adı ilə nakrotik gətirən hindistanlı tutulub
26-11-2024, 10:39
Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətində 4 yüksək vəzifəyə təyinat niyə aparılmayıb? - Müəmma
26-11-2024, 09:54
Dönərdən üç nəfər zəhərlənib
26-11-2024, 09:39
Qaxda 3 yaşlı uşaq dərmandan zəhərlənib
26-11-2024, 08:27
Təyyarə qəzasında 3 sərnişin möcüzə nəticəsində sağ qalıb
25-11-2024, 22:55
Tədqiqatın nəticəsi: güclü insanlar daha çox aldadır
25-11-2024, 21:44
Sumqayıtda “Bəy hamamı” yanıb
25-11-2024, 21:06
Direktor və dəstəsi oğurluğa cəhd edərkən yaxalanıb - Fotolar
25-11-2024, 17:41
Deputat əmisi qızını işdən çıxarıb, yerinə öz xanımını təyin edib
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
