18:01 / 21-12-2024
"Neftçi" "Turan Tovuz"la heç-heçə edib
16:12 / 21-12-2024
Leyla Əliyeva Keniya prezidenti ilə görüşüb
15:50 / 21-12-2024
Növbəti köç karvanı Şuşaya çatıb - (Yenilənib)
14:17 / 21-12-2024
Azərbaycanda qış fəsli başlayıb
10:43 / 21-12-2024
Zaqatalada həmkəndlisi 25 yaşlı gənci bıçaqlayıb
10:37 / 21-12-2024
Azərbaycan prezidenti almaniyalı həmkarına başsağlığı verib
09:26 / 21-12-2024
Azərbaycan-Ermənistan sərhədində ard-arda zəlzələlər olub
20:32 / 20-12-2024
İnsan orqanizmi üçün xeyirli bitki tapılıb
20:27 / 20-12-2024
İlham Əliyev Ərdoğana məktub göndərib
20:23 / 20-12-2024
Prezident QSC sədrini vəzifədən azad edib - Yeni təyinat
20:15 / 20-12-2024
BP Kərkükün neft-qaz yataqlarını istismar edəcək
19:03 / 20-12-2024
Qoruqdakı timsahın 124 yaşı, 10 min balası var
18:26 / 20-12-2024
Əliqulu dünən evlənmədi - Foto
18:25 / 20-12-2024
Aktyora "Ən yaxşı atıcı" mükafatı verilib - Foto
18:01 / 20-12-2024
Rəqəmsal İnkişaf Agentliyində müşavir təyinatı olub
17:47 / 20-12-2024
Hərbçimiz sərhəddə minaya düşüb
17:41 / 20-12-2024
Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyində maliyyə nöqsanları üzə çıxıb
17:30 / 20-12-2024
Təhsil Tələbə Krediti Fondunun fəaliyyətində nöqsanlar aşkarlanıb
17:12 / 20-12-2024
Bakıda iranlı narkotik tədarükçüsü ifşa olunub
16:54 / 20-12-2024
Məşhur aktrisa dodaq boyasının simasıdır
16:48 / 20-12-2024
Mixail Mişustin Azərbaycan prezidentinə məktub göndərib
16:43 / 20-12-2024
Çin lideri İlham Əliyevi təbrik edib
16:40 / 20-12-2024
Əhmədzadə Niderlanda səfir təyin olunub - Sərəncam
16:31 / 20-12-2024
Arnold Şvartseneqqer Santa Klaus olacaq - Fotolar
16:19 / 20-12-2024
Yaşar Əliyev Çexiyaya səfir təyin edilib
16:16 / 20-12-2024
Qulu Məhərrəmliyə Prezidentin fərdi təqaüdü verilib
16:04 / 20-12-2024
İlham Əliyev “Tibbi sığorta haqqında” qanuna dəyişikliyi təsdiqləyib
15:58 / 20-12-2024
Valideynsiz şəxslərə ödənilən birdəfəlik müavinət məbləği artırılıb
15:41 / 20-12-2024
NATO Rusiyaya qarşı hərbi xərcləri artırmalıdır - Kəşfiyyat
15:27 / 20-12-2024
Qarabağda 602 nəfərin nəşinin qalıqları tapılıb
21:30 / 16-12-2024
Hollivud ulduzu "İfritə"ni canlandıracaq
10:51 / 18-12-2024
MMC sakinləri təhlükə ilə üzləşdirib - Müraciət
14:53 / 18-12-2024
Gürcüstan arzusuna çatdımı? - Prezident iqamətgahı tərk etməsə...
13:03 / 18-12-2024
Məhkəmə Əvəz Zeynallı ilə bağlı qərar verib
09:26 / 17-12-2024
Bir məşhur digərini görməmək üçün 60 milyon dollardan imtina edir
11:46 / 17-12-2024
"Avatar" filminin bir neçə bölümünü çəkəcəklər - Fotolar
09:55 / 17-12-2024
Müğənni Günel təhdid edilib
23:21 / 17-12-2024
"Neftçi" "Sabah"a qalib gəlib
20:32 / 20-12-2024
İnsan orqanizmi üçün xeyirli bitki tapılıb
18:02 / 17-12-2024
Ağadadaş Ağayevin məhkəməsi təxirə salınıb
13:33 / 19-12-2024
Yadplanetlilərlə görüş üçün beş nəfər seçilib - Siyahı
Məxfi plan ölkənin ərazi bütövlüyünə təhlükə yaradıb – Təhlil
Tarix: 22-12-2018 10:45 | Bölmə: Siyasət
Dekabrın 19-da prezident Donald Trampın verdiyi qəfil qərarla ABŞ-ın Suriyadakı bütün hərbi qüvvələri 60-100 gün ərzində bu ölkədən çıxarılacaq.
Reyting.az-ın məlumatına görə, Ağ evdən yayılan bəyanatda bildirilib ki, Trampın qərarı ilə 24 saat ərzində Amerika xarici siyasətinə bağlı olan bütün personal Suriyanı tərk edib və İŞİD-lə savaşın yeni mərhələsi başlayır.
ABŞ-ın birdən-birə bölgəni tərk etməsi, həm bölgə, həm də bu bölgədə hərbi gücləri olan dövlətlər üçün yeni şəraitin yaranması deməkdir. Unutmayaq ki, ABŞ qüvvələri Suriyanın 1/3-nə nəzarət edir. Bu səbəbdən ABŞ-ın bu ərazini tərk etməsindən sonra boşluğun necə idarə ediləcəyi müzakirə olunmaqla yanaşı, Amerikanın birdən-birə bütün hərbi güclərini niyə və hansı şərtlər, yaxud razılaşmalar əsasında çıxarması böyük maraq doğurur.
Trampa Ərdoğan təsir edib?
Amerikalı yetkililərdən biri “Reuters”ə deyib ki, Suriyadan qəfil çəkilmə qərarı Trampın Ərdoğanla son görüşündə müzakirə olunub.
Dövlət Departamentinin səlahiyyətli şəxsi bildirib ki, Trampın qəfil qərarının kökündə Türkiyə prezidenti Ərdoğanla son telefon danışığı durur:
“Qərar Trampla Ərdoğan arasında cümə günü baş tutan telefon görüşməsində verilib. Bundan sonra bölgədə müttəfiqlərimiz vasitəsi ilə hərəkət edəcəyik”.
Qeyd edək ki, bu qərardan dərhal sonra Çavuşoğlu ilə ABŞ Dövlət katibi Pompeo telefonla müzakirə aparılıb. Elə bu məqam da ABŞ-ın bölgədə Türkiyə vasitəsi ilə varlığını sürdürəcəyi qənaətini yaradır.
D. Trampın özü isə Suriyadan çəkilmə qərarının gözlənilməz olmadığını bildirib: “Suriyadan çıxmağımız üçün illərdir kampaniya aparırdım. 6 ay əvvəl bunu edəcəyimi açıq-aşkar bildirmişdim”.
Amerikanın geri çəkilməsindən sonra boşalacaq Suriyanın 1/3 hissəsinə hansı ölkənin - Suriyanın, Rusiyanın, Türkiyənin, yoxsa İranın nəzarəti bərpa edəcəyi məsələsi açıq qalmışkən, “Habertürk”ün Vaşinqton təmsilçisi Sərdar Turqut ABŞ-la Rusiyanın gizli anlaşması haqda maraqlı təhlilə çıxış edib. S. Turqut yazır:
Sərhədimizin cənubunda baş verən hadisələri, Türkiyənin qərarlılığını, Vaşinqtondan verilən “Hərbçilərimizi geri çəkməyi düşünürük”,- açıqlamalarını, Suriyada siyasi inkişafın konstitusiya layihəsinin işlənib hazırlanması prosesinə çatmasını və hərbi hərəkətliliyin intensivləşməsini – bütün baş verənləri anlamaq üçün yaxın tarixdə gizli diplomatiyada yaşananları bilməmiz və anlamamız lazımdır.
ABŞ və Rusiya hələ bir il öncə Suriyanın gələcəyilə bağlı ilkin anlaşma əldə etmişdilər. Hər iki ölkə də bu anlaşmanın Türkiyənin razılığı və dəstəyi olmadan tətbiq edilmə ehtimalının olmadığını bildiklərinə görə, onun ən həlledici məsələsi Suriya kürdlərilə bağlı oldu. Rusların “Şimali İraq modeli”, amerikalılarınsa “Qamışlı modeli” adlandırdıqları “Kürd qurumunun formalaşması modeli”nin formulu bu prosesin gedişində müəyyən edildi.
Suriyada kürdlərin daxil olduğu federativ quruluş düşünülmür. Şimali Suriyada, lakin sərhədlərimizdən uzaqda, sərhədləri bəlli olan və Suriya ordusu tərəfindən qorunan, sərhədlərində Suriya bayrağı dalğalanan və YPG/PYD təsirindən azad edilən bir ərazidə yaradılacaq kürd qurumuna mədəni və idarəçilik muxtariyyatı veriləcək.
Rusiya ilə ABŞ arasında keçirilən gizli diplomatik görüşlərdə Türkiyənin öncə buna etiraz edəcəyi, lakin sonra, Şimali İraqda olduğu kimi, bu qurumla iş apardığı halda, İraq Kürd Regional Administrasiyası necə Türkiyənin təsiri altına girdisə, Şimali Suriyada da bunun olacağı danışıldı.
Şimali İraq modeli nə deməkdir?
Bu nəticənin necə əldə edildiyini Vaşinqtonda birbaşa özüm müşahidə etdim. O üzdən bu prosesi də ən yaxşı məhz mən anlada bilərəm.
Rusların “Şimali İraq modeli” adlandırdıqları formulu amerikalılara anlatmaq üçün planın memarı olan Putinin Orta Şərq üzrə müşaviri Vitali Naumkin bu ilin fevral ayının 25-də Vaşinqtona gəldi. 26 fevralda Corctaun Universitetində yalnız xüsusi dəvət olunanların iştirak edə biləcəyi yeməkli toplantı oldu.
26 fevral gecəsi Vaşinqtonun xarici siyasət və milli təhlükəsizlik elitaları Naumkinin Suriya planını dinləməyə gəlmişdilər. Naumkin “Kürdlər və Suriyanın gələcəyi” mövzusuna həsr etdiyi çıxışında Rusiyanın düşüncələrini açıqca anlatdı.
Ertəsi gün – 27 fevralda, o dövrdə MKİ direktoru olan Mayk Pompeo prezident Trampa səhər brifinqi etmək üçün Ağ evə bir az gec gəldi. Naumkinin Vaşinqtondan ayrılmasını gözləmişdi. Bu baxımdan Pompeonun nə üçün önəmli olduğunu da anlatmalıyam.
Naumkinin Vaşinqtona gəlməsindən bir həftə öncə, MKİ direktoru gizli bir əməliyyat keçirmişdi. MKİ-nin FTB ilə əməkdaşlıq şəraitində apardığı bu əməliyyatla Rusiyanın xarici, daxili və hərbi kəşfiyyatının rəhbərliyindəki şəxslər gizlicə Vaşinqtona gətirildilər. Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkin və FTX-nin rəhbəri Aleksandr Bortnikov da Vaşinqtona gələn qrupda idi. Halbuki bu şəxslərə qarşı tətbiq olunan sanksiyalara görə, onların ABŞ-a girişi qadağan olunmuşdu. Pompeo onları MKİ-nin mərkəzi ofisində qəbul etdi və uzun bir toplantı keçirildi. Bu toplantıda Naumkinin bir həftə sonra açıqlayacağı “Kürd planı” və Suriyanın gələcəyi məsələsinin detalları müzakirə edildi.
Bu hadisədən sonra Naumkinin nitqini də dinləyən Pompeo, 27 fevralda verdiyi Gündəlik Prezident Brifinqində (Presidential Daily Briefing) Fəratın şərqi ilə bağlı düşünülənləri prezident Trampa anlatdı. Brifinqdən sonra Trampın Putinə zəng etməsi planlaşdırılmışdı.
Onlar 1,5 saat telefonda danışdılar. Tramp, Putinlə danışarkən “Şimali İraq modeli”inə həmən razılıq verməsə də, onun, ən azı, üzərində müzakirə aparıla biləcək bir təklif olduğunu söyləmişdi.
O gün Vaşinqtonda, əgər Suriyada İranın təsirinin azaldılması prosesinə Rusiyanın aktiv dəstəyi alına bilərsə, “Şimali İraq modeli”inə dəstəyin artırılması haqqında qərar verildi. Vaşinqton buna “Qamışlı modeli” adını verdi.
27 fevralda Vaşinqtonda, əgər bir gün ABŞ bölgədəki 2200 hərbçisini geri çəkərsə, YPG/PYD ünsürlərinə “Siz Əsəd hakimiyyəti və Rusiya ilə əlaqəli çalışın”,- deyilməsinə də qərar verildi.
Anlayacağınız odur ki, bizi bu günlərə gətirən prosesin pərdə arxasında bunlar yaşandı. Bunlar mənim şərhlərim deyil, birbaşa yaxından izlədiyim və çoxtərəfli dəqiqləşdirdiyim hadisələrdir. Məsələ Orta Şərq, xüsusilə Suriya olduqda heç bir hadisəyə qəti olaraq baxmamaq lazımdır. Lakin hadisələrin inkişafının yeni bir prosesin içinə daxil olduğu qətidir. Qəti olan digər bir şey də bölgədə Türkiyənin müəyyənedici olacağıdır.
ABŞ əraziləri kürd qruplaşmalarına verəcək?
Bəli, indi əsas diqqət ABŞ-ın boşalacağı hissəyə kürd qruplaşması YPG-nin tam yerləşdirilməsi, sonradan isə bu bölgədə kürd dövlətinin yaradılması söhbətinin gerçək olub-olmamasına yönəlib.
Bu barədə “Middle East Eye”nin məşhur analitiki Yusuf Erim maraqlı yazı qələmə alıb. Həmin məqaləni də təqdim edirik:
“Qırmızı xətt” ifadəsi dünya liderlərinin ritorikasında qəbuledilməz hərəkətlərə və ya siyasətə işarədir. Türkiyə üçün Suriya ilə sərhəd boyunca “Xalq Müdafiə Birləşmələri”nin (YPG) varlığı, tünd qırmızı rəngli cizgi – milli təhlükəsizlik məsələsidir.
ABŞ YPG-ni “Suriya Demokratik Qüvvələri” (SDQ) ilə koalisiyanın əsasını təşkil edən tərəfdaş kimi qəbul edərkən, Türkiyə onu Vaşinqton və Ankarada terror qrupu olaraq “qara siyahı”ya salınan separatçı Kürdüstan İşçi Partiyasının (PKK) Suriya qolu kimi görür.
Türkiyə PKK-ya qarşı 40 il mübarizə aparıb. Münaqişədə 40 mindən çox adam öldürülüb. Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ prezidentinə təhlükəsizlik müşküllərini bildirməsindən bir neçə ay sonra Fəratın şərqində YPG-ni hədəfə alan hərbi əməliyyata hazırlıqların tamamlandığını elan edib.
Türkiyə həmişə öz sərhədləri boyunca PKK və onun filiallarının inkişafından ehtiyat edir. Suriyanın şimal-şərqində YPG ilə idarə olunan anklavın formalaşması Ankara üçün təhlükəsizlik və xarici siyasət kabusudur.
Hakimiyyət vakkumları qeyri-dövlət aktyorlarının inkişafı üçün ideal vəziyyətlər yaratma tendensiyasına malikdir. Günümüzdə Suriyadakı şərait 1990-cı illərin sonu və 2000-ci ilin əvvəllərində Şimali İraqda baş verən hadisələri xatırladır və 2005-ci ildə Kürdüstan Regional Hökumətinin idarə etdiyi müstəqil bölgənin tanınmasına gətirib çıxarır.
1991-ci ildə kürd peşmərgəsinin Şimali İraqda yerləşdirməsi ilə YPG-nin Şimali Suriyaya yerləşdirilməsini müqayisə etmək olar. Həm peşmərgə, həm də YPG, Səddam Hüseyn və İŞİD-lə mübarizə aparmaq üçün ABŞ tərəfindən hazırlanıb və təchiz olunub.
Ancaq Şimali İraqda kürdlər PKK-dan uzaqlaşaraq, Türkiyədən təpki almadan diplomatik yolla muxtariyyət əldə edə bilib, hətta Ankara üçün mühüm ticarət tərəfdaşı olublar. Amma bir çox ABŞ səlahiyyətlisinin qəbul etdiyi YPG – PKK-nın Suriya qolu, terror qrupunun qurucusu Abdullah Öcalanın ideologiyasının davamçısıdır.
Bu ilin əvvəlində NATO müttəfiqləri, ABŞ və Türkiyə Mənbic şəhərində, Fəratın o biri tayında YPG varlığına dair təhlükəsizlik problemlərini həll etmək üçün yol xəritəsi haqqında razılığa gəlib. Müqavilə Ankaraya hərbi əməliyyatlardan yayınmaqla, potensial olaraq çayın şərq hissəsində təkrarlana biləcək problemləri diplomatik həll etmək ümidi verib.
Buna baxmayaraq, razılaşdırılmış ABŞ-Türkiyə birgə nəzarətini yerinə yetirməkdə davamlı gecikmələr, Mənbicdə YPG-nin mövcudluğu və Vaşinqtonun Türkiyə-Suriya sərhədi boyu müşahidəçi mövqeləri qurması xəbərləri Ərdoğan administrasiyasını inandırıb ki, yol xəritəsi dalana dirənir.
Türkiyənin Suriyanın şimal-şərqinə daxil olmasını gecikdirmənin digər səbəbi “Suriya Demokratik Qüvvələri”nin (SDQ) əsas tərkib hissəsi olan YPG-nin İŞİD-lə mübarizə aparması və ABŞ-ın terror təşkilatını neytrallaşdırmaq üçün səylərinə mane olmamaq idi.
Ancaq indi, Mənbicdə uğurlu ABŞ-Türkiyə əməkdaşlığına ümid itdikdə, ABŞ prezidenti Donald Tramp İŞİD-in məğlub olduğunu elan edib və Ankara təhlükəsizlik məsələsini birbaşa həll etmək haqqı olduğunu düşünür.
ABŞ-ın Suriyada YPG ilə əməkdaşlığı Obama rəhbərliyinə aid qərardır. Vaşinqton İŞİD-ə qarşı kampaniyasında dayaq halına gələn qrupu hazırlama işinə illər ərzində böyük sərmayə qoyub. ABŞ səlahiyyətlilərinin son şərhlərində də Suriyada fəaliyyət göstərən İran dəstəkli şiə milislərini dayandırmaq üçün SDQ-dən istifadə planları açıqlanıb.
İndi, NATO müttəfiqi ilə Suriya ortağı arasında toqquşma halında, Ağ ev çətin xarici siyasətlə üzləşəcək.
Tramp Türkiyə, yoxsa YPG dilemması ilə üz-üzədir
Tramp Ərdoğanı dəstəkləyəcək və Türkiyəyə təhlükəli elementləri təsirsiz hala gətirməkdə yardımçı olacaq? Yaxud YPG-ni qoruyacaq və Türkiyə üçün böyük maneə yaradacaq?
Bazar ertəsi Ərdoğan bildirib ki, Tramp, ABŞ Müdafiə Nazirliyindən fərqli olaraq, Fərat çayının şərqinə dair Türk planını qəbul edir: “Fəratın şərqində hərbi əməliyyata başlayacağıq. Bunu cənab Trampla müzakirə etdik və müsbət cavab aldıq”.
Bölgədə ABŞ-ın iştirakı da Türkiyə üçün işi çətinləşdirir. Təxminən 2000 ABŞ əsgəri və 20 hərbi bazanın olduğu bölgədə geniş hərbi əməliyyat ABŞ və türk əsgərləri arasında təsadüfi toqquşma riski yaradır. Bu həm Vaşinqton, həm də Ankara üçün ən pis ssenaridir.
Afrində keçirilən əvvəlki hərbi əməliyyatdan fərqli olaraq, Türkiyə də daha böyük YPG gücü ilə üzləşəcək – bölgədə təxminən 40 min döyüşçü var. Ancaq Türkiyənin milli təhlükəsizliyinə gəldikdə, PKK və onun qollarının sərhəd boyunca qala yaratmasına maneə törətmək həmişə “qırmızı xətt” olub.
Ərdoğan geri sayıma başlayıb və top indi Trampın ayağındadır: “Vaşinqtonun təpkisi ABŞ-Türkiyə əlaqələrinin gələcəyini deyil, onilliklər ərzində bölgənin ərazi və bölgə demoqrafiyasını da yarada bilər".
Son
Türkiyə hazırda Fərat çayının şərq sahillərində və Menbiç şəhərini illərdir işğal etmiş PKK-nın Suriya qolu olan YPG-ni məhv etmək üçün böyük hərbi əməliyyata hazırlıq mərhələsindədir.
Bir çox ekspertlər Türkiyənin bu bölgə ilə İdlibi də terrorçulardan təmizləməsindən sonra mənzərənin daha aydın olacağını və məhz bundan sonra ABŞ, Rusiya, İran və Türkiyənin əsas rol oynayacağı "Masa"nın yenidən qurulacağını iddia edirlər. Həmin "Masa"dan çıxacaq qərarların bölgənin gələcək xəritəsi olacağı bildirilir.
Bəli, Yaxın Şərq yenidən qaynayır. Qaynayan "qazan"dan bir "çömçə yemək" götürmək istəyən dövlətlərin də olacağı gözləniləndir.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 22-12-2018 10:45 | Bölmə: Siyasət
Dekabrın 19-da prezident Donald Trampın verdiyi qəfil qərarla ABŞ-ın Suriyadakı bütün hərbi qüvvələri 60-100 gün ərzində bu ölkədən çıxarılacaq.
Reyting.az-ın məlumatına görə, Ağ evdən yayılan bəyanatda bildirilib ki, Trampın qərarı ilə 24 saat ərzində Amerika xarici siyasətinə bağlı olan bütün personal Suriyanı tərk edib və İŞİD-lə savaşın yeni mərhələsi başlayır.
ABŞ-ın birdən-birə bölgəni tərk etməsi, həm bölgə, həm də bu bölgədə hərbi gücləri olan dövlətlər üçün yeni şəraitin yaranması deməkdir. Unutmayaq ki, ABŞ qüvvələri Suriyanın 1/3-nə nəzarət edir. Bu səbəbdən ABŞ-ın bu ərazini tərk etməsindən sonra boşluğun necə idarə ediləcəyi müzakirə olunmaqla yanaşı, Amerikanın birdən-birə bütün hərbi güclərini niyə və hansı şərtlər, yaxud razılaşmalar əsasında çıxarması böyük maraq doğurur.
Trampa Ərdoğan təsir edib?
Amerikalı yetkililərdən biri “Reuters”ə deyib ki, Suriyadan qəfil çəkilmə qərarı Trampın Ərdoğanla son görüşündə müzakirə olunub.
Dövlət Departamentinin səlahiyyətli şəxsi bildirib ki, Trampın qəfil qərarının kökündə Türkiyə prezidenti Ərdoğanla son telefon danışığı durur:
“Qərar Trampla Ərdoğan arasında cümə günü baş tutan telefon görüşməsində verilib. Bundan sonra bölgədə müttəfiqlərimiz vasitəsi ilə hərəkət edəcəyik”.
Qeyd edək ki, bu qərardan dərhal sonra Çavuşoğlu ilə ABŞ Dövlət katibi Pompeo telefonla müzakirə aparılıb. Elə bu məqam da ABŞ-ın bölgədə Türkiyə vasitəsi ilə varlığını sürdürəcəyi qənaətini yaradır.
D. Trampın özü isə Suriyadan çəkilmə qərarının gözlənilməz olmadığını bildirib: “Suriyadan çıxmağımız üçün illərdir kampaniya aparırdım. 6 ay əvvəl bunu edəcəyimi açıq-aşkar bildirmişdim”.
Amerikanın geri çəkilməsindən sonra boşalacaq Suriyanın 1/3 hissəsinə hansı ölkənin - Suriyanın, Rusiyanın, Türkiyənin, yoxsa İranın nəzarəti bərpa edəcəyi məsələsi açıq qalmışkən, “Habertürk”ün Vaşinqton təmsilçisi Sərdar Turqut ABŞ-la Rusiyanın gizli anlaşması haqda maraqlı təhlilə çıxış edib. S. Turqut yazır:
Sərhədimizin cənubunda baş verən hadisələri, Türkiyənin qərarlılığını, Vaşinqtondan verilən “Hərbçilərimizi geri çəkməyi düşünürük”,- açıqlamalarını, Suriyada siyasi inkişafın konstitusiya layihəsinin işlənib hazırlanması prosesinə çatmasını və hərbi hərəkətliliyin intensivləşməsini – bütün baş verənləri anlamaq üçün yaxın tarixdə gizli diplomatiyada yaşananları bilməmiz və anlamamız lazımdır.
ABŞ və Rusiya hələ bir il öncə Suriyanın gələcəyilə bağlı ilkin anlaşma əldə etmişdilər. Hər iki ölkə də bu anlaşmanın Türkiyənin razılığı və dəstəyi olmadan tətbiq edilmə ehtimalının olmadığını bildiklərinə görə, onun ən həlledici məsələsi Suriya kürdlərilə bağlı oldu. Rusların “Şimali İraq modeli”, amerikalılarınsa “Qamışlı modeli” adlandırdıqları “Kürd qurumunun formalaşması modeli”nin formulu bu prosesin gedişində müəyyən edildi.
Suriyada kürdlərin daxil olduğu federativ quruluş düşünülmür. Şimali Suriyada, lakin sərhədlərimizdən uzaqda, sərhədləri bəlli olan və Suriya ordusu tərəfindən qorunan, sərhədlərində Suriya bayrağı dalğalanan və YPG/PYD təsirindən azad edilən bir ərazidə yaradılacaq kürd qurumuna mədəni və idarəçilik muxtariyyatı veriləcək.
Rusiya ilə ABŞ arasında keçirilən gizli diplomatik görüşlərdə Türkiyənin öncə buna etiraz edəcəyi, lakin sonra, Şimali İraqda olduğu kimi, bu qurumla iş apardığı halda, İraq Kürd Regional Administrasiyası necə Türkiyənin təsiri altına girdisə, Şimali Suriyada da bunun olacağı danışıldı.
Şimali İraq modeli nə deməkdir?
Bu nəticənin necə əldə edildiyini Vaşinqtonda birbaşa özüm müşahidə etdim. O üzdən bu prosesi də ən yaxşı məhz mən anlada bilərəm.
Rusların “Şimali İraq modeli” adlandırdıqları formulu amerikalılara anlatmaq üçün planın memarı olan Putinin Orta Şərq üzrə müşaviri Vitali Naumkin bu ilin fevral ayının 25-də Vaşinqtona gəldi. 26 fevralda Corctaun Universitetində yalnız xüsusi dəvət olunanların iştirak edə biləcəyi yeməkli toplantı oldu.
26 fevral gecəsi Vaşinqtonun xarici siyasət və milli təhlükəsizlik elitaları Naumkinin Suriya planını dinləməyə gəlmişdilər. Naumkin “Kürdlər və Suriyanın gələcəyi” mövzusuna həsr etdiyi çıxışında Rusiyanın düşüncələrini açıqca anlatdı.
Ertəsi gün – 27 fevralda, o dövrdə MKİ direktoru olan Mayk Pompeo prezident Trampa səhər brifinqi etmək üçün Ağ evə bir az gec gəldi. Naumkinin Vaşinqtondan ayrılmasını gözləmişdi. Bu baxımdan Pompeonun nə üçün önəmli olduğunu da anlatmalıyam.
Naumkinin Vaşinqtona gəlməsindən bir həftə öncə, MKİ direktoru gizli bir əməliyyat keçirmişdi. MKİ-nin FTB ilə əməkdaşlıq şəraitində apardığı bu əməliyyatla Rusiyanın xarici, daxili və hərbi kəşfiyyatının rəhbərliyindəki şəxslər gizlicə Vaşinqtona gətirildilər. Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkin və FTX-nin rəhbəri Aleksandr Bortnikov da Vaşinqtona gələn qrupda idi. Halbuki bu şəxslərə qarşı tətbiq olunan sanksiyalara görə, onların ABŞ-a girişi qadağan olunmuşdu. Pompeo onları MKİ-nin mərkəzi ofisində qəbul etdi və uzun bir toplantı keçirildi. Bu toplantıda Naumkinin bir həftə sonra açıqlayacağı “Kürd planı” və Suriyanın gələcəyi məsələsinin detalları müzakirə edildi.
Bu hadisədən sonra Naumkinin nitqini də dinləyən Pompeo, 27 fevralda verdiyi Gündəlik Prezident Brifinqində (Presidential Daily Briefing) Fəratın şərqi ilə bağlı düşünülənləri prezident Trampa anlatdı. Brifinqdən sonra Trampın Putinə zəng etməsi planlaşdırılmışdı.
Onlar 1,5 saat telefonda danışdılar. Tramp, Putinlə danışarkən “Şimali İraq modeli”inə həmən razılıq verməsə də, onun, ən azı, üzərində müzakirə aparıla biləcək bir təklif olduğunu söyləmişdi.
O gün Vaşinqtonda, əgər Suriyada İranın təsirinin azaldılması prosesinə Rusiyanın aktiv dəstəyi alına bilərsə, “Şimali İraq modeli”inə dəstəyin artırılması haqqında qərar verildi. Vaşinqton buna “Qamışlı modeli” adını verdi.
27 fevralda Vaşinqtonda, əgər bir gün ABŞ bölgədəki 2200 hərbçisini geri çəkərsə, YPG/PYD ünsürlərinə “Siz Əsəd hakimiyyəti və Rusiya ilə əlaqəli çalışın”,- deyilməsinə də qərar verildi.
Anlayacağınız odur ki, bizi bu günlərə gətirən prosesin pərdə arxasında bunlar yaşandı. Bunlar mənim şərhlərim deyil, birbaşa yaxından izlədiyim və çoxtərəfli dəqiqləşdirdiyim hadisələrdir. Məsələ Orta Şərq, xüsusilə Suriya olduqda heç bir hadisəyə qəti olaraq baxmamaq lazımdır. Lakin hadisələrin inkişafının yeni bir prosesin içinə daxil olduğu qətidir. Qəti olan digər bir şey də bölgədə Türkiyənin müəyyənedici olacağıdır.
ABŞ əraziləri kürd qruplaşmalarına verəcək?
Bəli, indi əsas diqqət ABŞ-ın boşalacağı hissəyə kürd qruplaşması YPG-nin tam yerləşdirilməsi, sonradan isə bu bölgədə kürd dövlətinin yaradılması söhbətinin gerçək olub-olmamasına yönəlib.
Bu barədə “Middle East Eye”nin məşhur analitiki Yusuf Erim maraqlı yazı qələmə alıb. Həmin məqaləni də təqdim edirik:
“Qırmızı xətt” ifadəsi dünya liderlərinin ritorikasında qəbuledilməz hərəkətlərə və ya siyasətə işarədir. Türkiyə üçün Suriya ilə sərhəd boyunca “Xalq Müdafiə Birləşmələri”nin (YPG) varlığı, tünd qırmızı rəngli cizgi – milli təhlükəsizlik məsələsidir.
ABŞ YPG-ni “Suriya Demokratik Qüvvələri” (SDQ) ilə koalisiyanın əsasını təşkil edən tərəfdaş kimi qəbul edərkən, Türkiyə onu Vaşinqton və Ankarada terror qrupu olaraq “qara siyahı”ya salınan separatçı Kürdüstan İşçi Partiyasının (PKK) Suriya qolu kimi görür.
Türkiyə PKK-ya qarşı 40 il mübarizə aparıb. Münaqişədə 40 mindən çox adam öldürülüb. Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ prezidentinə təhlükəsizlik müşküllərini bildirməsindən bir neçə ay sonra Fəratın şərqində YPG-ni hədəfə alan hərbi əməliyyata hazırlıqların tamamlandığını elan edib.
Türkiyə həmişə öz sərhədləri boyunca PKK və onun filiallarının inkişafından ehtiyat edir. Suriyanın şimal-şərqində YPG ilə idarə olunan anklavın formalaşması Ankara üçün təhlükəsizlik və xarici siyasət kabusudur.
Hakimiyyət vakkumları qeyri-dövlət aktyorlarının inkişafı üçün ideal vəziyyətlər yaratma tendensiyasına malikdir. Günümüzdə Suriyadakı şərait 1990-cı illərin sonu və 2000-ci ilin əvvəllərində Şimali İraqda baş verən hadisələri xatırladır və 2005-ci ildə Kürdüstan Regional Hökumətinin idarə etdiyi müstəqil bölgənin tanınmasına gətirib çıxarır.
1991-ci ildə kürd peşmərgəsinin Şimali İraqda yerləşdirməsi ilə YPG-nin Şimali Suriyaya yerləşdirilməsini müqayisə etmək olar. Həm peşmərgə, həm də YPG, Səddam Hüseyn və İŞİD-lə mübarizə aparmaq üçün ABŞ tərəfindən hazırlanıb və təchiz olunub.
Ancaq Şimali İraqda kürdlər PKK-dan uzaqlaşaraq, Türkiyədən təpki almadan diplomatik yolla muxtariyyət əldə edə bilib, hətta Ankara üçün mühüm ticarət tərəfdaşı olublar. Amma bir çox ABŞ səlahiyyətlisinin qəbul etdiyi YPG – PKK-nın Suriya qolu, terror qrupunun qurucusu Abdullah Öcalanın ideologiyasının davamçısıdır.
Bu ilin əvvəlində NATO müttəfiqləri, ABŞ və Türkiyə Mənbic şəhərində, Fəratın o biri tayında YPG varlığına dair təhlükəsizlik problemlərini həll etmək üçün yol xəritəsi haqqında razılığa gəlib. Müqavilə Ankaraya hərbi əməliyyatlardan yayınmaqla, potensial olaraq çayın şərq hissəsində təkrarlana biləcək problemləri diplomatik həll etmək ümidi verib.
Buna baxmayaraq, razılaşdırılmış ABŞ-Türkiyə birgə nəzarətini yerinə yetirməkdə davamlı gecikmələr, Mənbicdə YPG-nin mövcudluğu və Vaşinqtonun Türkiyə-Suriya sərhədi boyu müşahidəçi mövqeləri qurması xəbərləri Ərdoğan administrasiyasını inandırıb ki, yol xəritəsi dalana dirənir.
Türkiyənin Suriyanın şimal-şərqinə daxil olmasını gecikdirmənin digər səbəbi “Suriya Demokratik Qüvvələri”nin (SDQ) əsas tərkib hissəsi olan YPG-nin İŞİD-lə mübarizə aparması və ABŞ-ın terror təşkilatını neytrallaşdırmaq üçün səylərinə mane olmamaq idi.
Ancaq indi, Mənbicdə uğurlu ABŞ-Türkiyə əməkdaşlığına ümid itdikdə, ABŞ prezidenti Donald Tramp İŞİD-in məğlub olduğunu elan edib və Ankara təhlükəsizlik məsələsini birbaşa həll etmək haqqı olduğunu düşünür.
ABŞ-ın Suriyada YPG ilə əməkdaşlığı Obama rəhbərliyinə aid qərardır. Vaşinqton İŞİD-ə qarşı kampaniyasında dayaq halına gələn qrupu hazırlama işinə illər ərzində böyük sərmayə qoyub. ABŞ səlahiyyətlilərinin son şərhlərində də Suriyada fəaliyyət göstərən İran dəstəkli şiə milislərini dayandırmaq üçün SDQ-dən istifadə planları açıqlanıb.
İndi, NATO müttəfiqi ilə Suriya ortağı arasında toqquşma halında, Ağ ev çətin xarici siyasətlə üzləşəcək.
Tramp Türkiyə, yoxsa YPG dilemması ilə üz-üzədir
Tramp Ərdoğanı dəstəkləyəcək və Türkiyəyə təhlükəli elementləri təsirsiz hala gətirməkdə yardımçı olacaq? Yaxud YPG-ni qoruyacaq və Türkiyə üçün böyük maneə yaradacaq?
Bazar ertəsi Ərdoğan bildirib ki, Tramp, ABŞ Müdafiə Nazirliyindən fərqli olaraq, Fərat çayının şərqinə dair Türk planını qəbul edir: “Fəratın şərqində hərbi əməliyyata başlayacağıq. Bunu cənab Trampla müzakirə etdik və müsbət cavab aldıq”.
Bölgədə ABŞ-ın iştirakı da Türkiyə üçün işi çətinləşdirir. Təxminən 2000 ABŞ əsgəri və 20 hərbi bazanın olduğu bölgədə geniş hərbi əməliyyat ABŞ və türk əsgərləri arasında təsadüfi toqquşma riski yaradır. Bu həm Vaşinqton, həm də Ankara üçün ən pis ssenaridir.
Afrində keçirilən əvvəlki hərbi əməliyyatdan fərqli olaraq, Türkiyə də daha böyük YPG gücü ilə üzləşəcək – bölgədə təxminən 40 min döyüşçü var. Ancaq Türkiyənin milli təhlükəsizliyinə gəldikdə, PKK və onun qollarının sərhəd boyunca qala yaratmasına maneə törətmək həmişə “qırmızı xətt” olub.
Ərdoğan geri sayıma başlayıb və top indi Trampın ayağındadır: “Vaşinqtonun təpkisi ABŞ-Türkiyə əlaqələrinin gələcəyini deyil, onilliklər ərzində bölgənin ərazi və bölgə demoqrafiyasını da yarada bilər".
Son
Türkiyə hazırda Fərat çayının şərq sahillərində və Menbiç şəhərini illərdir işğal etmiş PKK-nın Suriya qolu olan YPG-ni məhv etmək üçün böyük hərbi əməliyyata hazırlıq mərhələsindədir.
Bir çox ekspertlər Türkiyənin bu bölgə ilə İdlibi də terrorçulardan təmizləməsindən sonra mənzərənin daha aydın olacağını və məhz bundan sonra ABŞ, Rusiya, İran və Türkiyənin əsas rol oynayacağı "Masa"nın yenidən qurulacağını iddia edirlər. Həmin "Masa"dan çıxacaq qərarların bölgənin gələcək xəritəsi olacağı bildirilir.
Bəli, Yaxın Şərq yenidən qaynayır. Qaynayan "qazan"dan bir "çömçə yemək" götürmək istəyən dövlətlərin də olacağı gözləniləndir.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 10:53
Kiyevə yenidən raket hücumu başlayıb
Dünən, 10:39
Bayden İtaliyada Roma Papası ilə görüşəcək
19-12-2024, 18:30
Ceyhun Bayramov Qahirədə Hakan Fidanla görüşüb
19-12-2024, 15:35
XİN: "Azərbaycanın D-8 təşkilatına üzv seçilməsi..."
19-12-2024, 14:38
XİN sözçüsü: "Əsl “namərdlik” ABŞ-nin “məşhur, dürüst və qərəzsiz” kimi təqdim edilən..."
19-12-2024, 11:24
Bələdiyyə seçkiləri: 1053 nəfər imza vərəqələrini MSK-ya təqdim edib
19-12-2024, 10:57
Ordu generalı işğal faktını təhrif edib
19-12-2024, 09:24
Pekin Avropa İttifaqına etiraz edir
18-12-2024, 20:51
Bələdiyyə seçkiləri: iki siyasi partiyanın səlahiyyətli nümayəndələri qeydə alınıb
18-12-2024, 13:21
Trampın xüsusi nümayəndəsi Moskvaya səfər edə bilər
18-12-2024, 13:03
Məhkəmə Əvəz Zeynallı ilə bağlı qərar verib
18-12-2024, 10:54
Elmar Məmmədyarov: “Təxribat riskləri hər zaman olacaq"
18-12-2024, 09:52
İran Əsədin 30 milyard dollar borcunu Suriyadan tələb edir
18-12-2024, 08:19
Amerikalıların yarıdan çoxu Trampı sevmir
17-12-2024, 18:11
Logistika baxımından Moskva Ankaradan asılı olacaq - Politoloq
17-12-2024, 18:02
Lukaşenko yenidən Belarus prezidenti olmaq istəyir
17-12-2024, 16:24
Deputatlar daha 11 məsələni müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı
17-12-2024, 12:59
Macarıstan Rusiya Patriarxına qarşı sanksiya tətbiqinə mane olur
17-12-2024, 08:51
“Pink Floyd”un yaradıcısı soyqırım təhlükəsindən danışıb
17-12-2024, 08:38
Rusiyaya qarşı növbəti sanksiya tətbiq olunub
16-12-2024, 16:10
Ceyhun Bayramov Vatikan rəsmisi ilə müzakirə aparıb - Yenilənib
16-12-2024, 11:22
Siyasi partiyalara ayrılan vəsait artırılıb
16-12-2024, 10:36
Daha dörd ölkə İsrailin qərarını pisləyir
13-12-2024, 21:32
Hikmət Hacıyev Fəxrəddin Altun və Ərdoğanın müşaviri ilə görüşüb - Foto
13-12-2024, 15:35
Deputat: "Hər kəsin hərbi xidmətə məcburi çağırılması vacib deyil”
13-12-2024, 14:31
Azər Qasımlı həbsdən buraxılmayıb
13-12-2024, 13:02
Çin lideri Trampın andiçmə mərasimində iştirakdan imtina edib
13-12-2024, 08:28
Daha iki ölkə BRİCS-ə qoşulur
13-12-2024, 08:02
ABŞ Gürcüstanda 20 məmura sanksiya tətbiq edib
12-12-2024, 14:55
Elçin Quliyev Türkiyənin milli müdafiə naziri ilə görüşüb
12-12-2024, 14:25
Bələdiyyə seçkiləri: 3 minə yaxın şəxs namizədliyini irəli sürüb
12-12-2024, 12:44
Ceyhun Bayramov: "Ermənistanla danışıqlarda yekun razılaşma yoxdur"
12-12-2024, 10:28
Hikmət Hacıyev NATO Müdafiə Kollecinin nümayəndə ilə görüşüb - Fotorlar
11-12-2024, 14:48
Nüvə tərksilahı üzrə əməkdaşlıq mümkünsüz olub - Ryabkov
11-12-2024, 14:35
Məhkəmə Rüfət Səfərov barəsində yeni qərar verib
11-12-2024, 08:35
Friman: “Faşizm Qərbi birləşdirəcək yeganə ideologiyadır”
10-12-2024, 21:26
XİN: "Azərbaycan Suriyada baş verən prosesləri izləyir"
10-12-2024, 10:31
Nazir müavini: "Ermənistanın fərqli mövqelərdən çıxış etməsi..."
10-12-2024, 09:39
Əsədi devirən HTŞ-nin ABŞ ilə əlaqələri üzə çıxıb
9-12-2024, 18:56
Hikmət Hacıyev İsrailin XİN başçısı ilə görüşüb
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
