17:38 / 28-03-2024
Əməkdar artist vəfat edib
Azərbaycan-Türkiyə müttəfiqliyi İranla gərginliyi artırır - Təhlil
Tarix: 25-11-2022 12:19 | Bölmə: Slayd
Azərbaycan-Türkiyə müttəfiqliyi İranla gərginliyi artırır

Bakının Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvan anklavına qurudan qoşulma planları ilə bağlı İran və Azərbaycan arasında gərginlik artmaqdadır ki, bu da Türkiyə-İran əlaqələrinə xələl gətirmək təhlükəsi yaradır.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Al-Monitor” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

“İranın keçən ay Azərbaycanla sərhədində hərbi təlimlər, o cümlədən sərhədin bir hissəsini təşkil edən Araz çayını keçmək üzrə təlimlər keçirməsindən sonra Tehran və Bakı arasında çəkişmə kəskinləşib. Eyni zamanda, İran Ermənistanın ən cənubunda, İranla həmsərhəd olan və gərginliyin mərkəzi sayılan Sünikdə konsulluq açıb.

Bu ayın əvvəlində həm Azərbaycanın Tehrandakı səfiri, həm də onun Bakıdakı həmkarı müvafiq xarici işlər nazirlikləri tərəfindən çağırıldığı üçün düşməncəsinə fikir mübadiləsi qarşılıqlı etiraz notaları ilə nəticələnib”.

Təhlildə yazılır ki, 2020-ci il ərazi müharibəsində Ermənistan üzərində qələbəsindən cəsarətlənən Azərbaycanın şərqdə Azərbaycanı, qərbdə isə Naxçıvanı ayıran Sünikdən keçən bir zolağa nəzarət edərək sərhədləri yenidən cızmaq istəməsi Tehranda narahatlıqla qarşılanıb. Qeyd olunur ki, atəşkəs şərtlərinin bir hissəsi olaraq, Ermənistan Azərbaycanla Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqələrinə icazə verməyi öhdəsinə götürüb - Bakı bu marşrutu “Zəngəzur dəhlizi” adlandırır və lazım gələrsə güc yolu ilə təmin edəcəyi ilə hədələyir. Bildirilir ki, İran Azərbaycanın bu zolağa nəzarət etməsinin Ermənistanla sərhəd əlaqəsini kəsə biləcəyindən narahatdır. Türkiyə üçün bu, qonşu Naxçıvan vasitəsilə Azərbaycanla birbaşa quru əlaqəsi və İrandan yan keçərək Orta Asiyaya marşrut demək olardı.

Təhlildə daha sonra qeyd olunur:

“Azərbaycanın Ermənistanla müharibədə qazanması üçün Türkiyənin hərbi dəstəyi çox önəmli idi. İki xalq ortaq etnik kökləri və dilləri bölüşür və sıx siyasi və iqtisadi əlaqələrə malikdir. Azərbaycanlılara Azərbaycan türkləri də deyirlər və iki ölkə öz bağlarını “Bir millət, iki dövlət” kimi xarakterizə edirlər.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev noyabrın 8-də İrana istinad edərək ordunun ölkənin maraqlarını müdafiə etməyə hazır olduğunu bildirib. “Sərhədimizdə Ermənistana dəstək üçün hərbi təlimlər keçirənlər də bunu bilməlidirlər. Heç kim bizi qorxuda bilməz”, - deyə o əlavə edib.

Noyabrın əvvəlində Azərbaycan İrana casusluq və dövlət təhlükəsizliyinə qarşı hərəkətlər planlaşdırmaqda şübhəli bilinən 19 nəfəri saxlayıb. Bu addım Tehranın Bakıdan gələn Azərbaycan vətəndaşının oktyabrın 26-da İranda şiə ziyarətgahına edilən ölümcül hücumun əsas koordinatoru olması ilə bağlı iddiasından sonra atılıb.

Tehrana növbəti dəfə barmaqlarını sıxan Əliyev noyabrın 11-də Türk Dövlətləri Təşkilatının sammitində çıxışı zamanı “təəssüf ki, Azərbaycanın hüdudlarından kənarda yaşayan” milyonlarla azərbaycanlının hüquq və təhlükəsizliyinin qorunmasının vacibliyini vurğuladı.

Media müharibəsi isə daha çox sərhədləri keçdi. Tehranın separatçı sui-qəsd kimi qiymətləndirdiyi mövzuda Azərbaycan mediası “Vahid Azərbaycan” haqqında diskursları canlandırıb və “Cənubi Azərbaycan”a – İranın əsasən azərbaycanlıların yaşadığı şimal əyalətləri üçün irredentist məzmunlu terminə istinad edir. Bu cür ritorika 1993-cü ildə millətçi lider Əbülfəz Elçibəyin devrilməsindən sonra dayandırılmışdı.

“Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatı”nın mühacirətdə olan lideri, uzun müddətdir Bakıda persona-non-qrata olmuş Mahmudəli Çehreqani indi dövlət televiziyasında çıxış edərək İranda “Böyük Azərbaycan mənfur və şovinist molla rejiminin sonunu gətirəcək”, - deyə and içir. Onun hərəkatı “Güney Azərbaycan”ın İrandan ayrılmasını müdafiə edir və “Ruslar, farslar və ermənilər türkün düşmənidir” şüarını müdafiə edir.

Başqa bir misalda, Bakı hökumətinə bağlı olan Caliber.az saytı “Vaxt yetişdi: Güney Azərbaycan İrandan ayrılmalıdır” xəbərini yayarkən, bir teleaparıcı hava şəraitini təqdim edərkən çadrasını açaraq “Güney Azərbaycan”ı salamlayıb.

2020-ci ildə Azərbaycanın Ermənistan üzərində qələbəsindən qısa müddət sonra Bakıya səfəri zamanı Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycanın 19-cu əsrdə parçalanmasına dair şeir oxuyaraq Tehranı qəzəbləndirib. Ötən ay Azərbaycanın dövlət televiziyası müxtəlif yaşlarda olan insanların eyni şeiri oxuduğu videoları yayımlayıb, aparıcı isə deyib ki, Ərdoğan “müqavimətə səbəb olub”, çünki “Güney Azərbaycanda yaşayan 30 milyondan çox insan şeiri oxuduqdan sonra ayağa qalxıb”.

İranın Azərbaycan dilində yayımlanan “Səhər” televiziyası Azərbaycanın tarixən İranın bir hissəsi olduğunu və naxçıvanlıların İrana qoşulmaq istədiyini iddia edən verilişlərlə cavab verib.

Azərbaycan noyabrın 18-də Tel-Əvivdə səfirlik açmaq qərarı ilə İranı daha da qəzəbləndirib”.

Təhlildə iddia olunur ki, Türkiyənin onun yanında möhkəm dayandığını bilmədən Bakı çətin ki, Tehranın qırmızı xətlərini bu qədər poza bilərdi:

“Ankara Bakının Zəngəzur dəhlizinə təkan verməsini dəstəklədi, lakin regionun bütün altı ölkəsi arasında əməkdaşlıq forumunu təklif etməklə Tehranı düşmənçilik etməməyə çağırıb. Tehranın reaksiyaları isə göstərir ki, o, Türkiyənin qazancını öz itkisi kimi görür. Tehran üçün Türkiyənin hazırkı İran marşrutundan yan keçərək Zəngəzur dəhlizi ilə Mərkəzi Asiyaya qoşulmaq planı İranı Qafqazdan bağlamaqla hədələyir. Bəziləri hətta bunu “Turançı dəhliz” adlandırırlar”.

Təhlildə Türkiyənin Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanı birləşdirən Türk Dövlətləri Təşkilatını canlandırmaq səylərinə də toxunulur və bunun da Tehranı narahat etdiyi bildirilir. Vurğulanır ki, türk dünyasında daha güclü türk təsirinin azərbaycanlıların, türkmən və qaşqay xalqları kimi digər türk azlıqlarının yaşadığı İranın şimalında sabitliyi poza biləcəyindən ehtiyatlanırlar:

“Üstəlik, Türkiyənin dəstəyi sayəsində daha güclü mövqeyə malik Azərbaycan İrandakı qohumları üçün ağırlıq mərkəzinə çevrilə bilər.

Ali Rəhbər Əli Xamneyi iyul ayında keçirdiyi görüşdə Ərdoğana İranın Ermənistanla sərhədini bağlaya biləcək hər hansı planın qəbuledilməz olduğunu deyib. Prezident İbrahim Rəisi oktyabrda Əliyevə xəbərdarlıq edib ki, İran “tarixi sərhədlərdə, regional geosiyasətdə və İran-Ermənistan tranzit marşrutlarında hər hansı dəyişikliyə” dözməyəcək.

İranın Zəngəzur dəhlizinə geosiyasi təhlükə kimi baxmasının altında yatan narahatlıqları belə ümumiləşdirmək olar:

- İran Ermənistanla sərhəd əlaqəsini və birbaşa nəqliyyat əlaqələrini itirə bilər.

- Onun Qafqaza və Rusiyaya çıxışı çətinləşə və İran Qafqazda təsirini itirə bilər.

- Layihə NATO-ya İranı mühasirəyə almağa imkan verəcək.

- Azərbaycan artıq İran vasitəsilə Naxçıvana bağlanmasa, İran iqtisadi itkilərlə üzləşəcək ki, bu da Tehranın Bakı üzərində təsir rıçaqlarını azaldacaq.

- İran Asiya ilə Avropa arasında marşrut kimi üstünlüklərini itirə bilər.

- İranın Çinin “Bir kəmər və yol” təşəbbüsündəki strateji dəyəri azala bilər.

- Türkmənistan qazının Türkiyə və Avropaya nəqli üçün Zəngəzur marşrutundan perspektiv istifadə İran qazına olan tələbatı azalda bilər.

- İranın Qara dənizə çıxışı bağlana bilər.

- Əliyevin “dədə-baba yurdu” adlandırdığı Zəngəzurdakı status-kvonun dəyişməsi Azərbaycanın Araz çayına nəzarəti ələ keçirməsi ilə nəticələnə bilər.

Türkiyə bu narahatlıqların əsassız olduğunu deyir, Əliyev isə İranın Avropaya “narkotik ticarəti marşrutunu itirdiyinə” görə qəzəbləndiyini iddia edir. O, həmçinin İranın eskalasiyalı addımlarını ölkəni sarsıdan rejim əleyhinə etirazlardan diqqəti yayındırmaq cəhdi kimi görür”.

Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}