12:39 / 25-04-2024
Gəncədə 32 yaşlı kişi bıçaqlanıb
12:25 / 25-04-2024
Bakıda üç məktəbin direktoru cəzalandırılıb
12:14 / 25-04-2024
Qırğızıstan prezidenti Füzuli və Ağdama gedib (Yenilənib) - Yenilənib
12:10 / 25-04-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:09 / 25-04-2024
Səudiyyə Ərəbistanının kralı xəstəxanadan evə buraxılılb
11:59 / 25-04-2024
Naxçıvan Baş naziri vəzifəsindən azad olunub - Təyinat
11:03 / 25-04-2024
İordan çayının qərb sahilində gərginlik böyüyür
10:56 / 25-04-2024
Daha bir direktor vəzifədən azad edilib
10:48 / 25-04-2024
Fatih Terimin komandası darmadağınla uduzub
10:32 / 25-04-2024
Komanda-qərargah təlimləri keçirilib - Video
10:27 / 25-04-2024
Aprelin 28-də 20 minə yaxın bakalavr magistraturaya imtahan verəcək
10:21 / 25-04-2024
Mayın 1-dən balıq ovu qadağan olunacaq
09:52 / 25-04-2024
Xankəndidə yenə silah-sursat tapılıb
09:43 / 25-04-2024
Millimiz bu gün Özbəkistan komandası ilə qarşılaşacaq
09:40 / 25-04-2024
Türkiyədə daha 23 İŞİD üzvləri saxlanılıb
07:58 / 25-04-2024
Çin “TikTok”un qadağasına qarşı çıxır
07:52 / 25-04-2024
ABŞ rusiyalıların Meksikaya getməsinə mane olur
07:49 / 25-04-2024
Kuba prezidenti etiraz edir
07:39 / 25-04-2024
Tramp: “Bayden yəhudilərə nifrət edir”
07:34 / 25-04-2024
Fransızların ardınca amerikalılar...
07:31 / 25-04-2024
Yanacaqsız işləyən kosmik mühərrik icad edilib
07:03 / 25-04-2024
Macarıstanın xarici işlər və ticarət naziri Bakıya gəlib
22:54 / 24-04-2024
ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə olunmuş razılaşmanı alqışlayıb
21:42 / 24-04-2024
Erməni xəyanəti: həkim 40 türk əsgərini zəhərləyib
20:28 / 24-04-2024
İlham Əliyev və Sadır Japarov Bakıda Çingiz Aytmatovun abidəsinin açılışını edib - Fotolar
19:29 / 24-04-2024
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
19:16 / 24-04-2024
“Su-35”-lər "Patriot"-u aldada bilir
19:04 / 24-04-2024
Sadır Japarovun şərəfinə dövlət ziyafəti verilib
17:55 / 24-04-2024
Milli Məclis 3150 manatlıq kompüteri niyə 6 minə alır? - 830 minlik tenderlə bağlı qalmaqal
17:46 / 24-04-2024
Azərbaycan-Əlcəzair enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
13:13 / 20-04-2024
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
16:58 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
Aralıq dənizində yeni “Soyuq savaş”: Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:12
Ələsgər Məmmədlinin sağlıq durumu pisləşir
Dünən, 12:18
YAP-çı deputat Rəsul Quliyevin müdafiəsinə qalxıb
Dünən, 11:42
Müsavat Partiyası növbəti qurultaya hazırlaşır
23-04-2024, 17:14
Paşinyan Ermənistan-Azərbaycan arasında ilk sərhəd dirəyinin fotosunu paylaşıb - Foto
23-04-2024, 15:10
Azadlıq Partiyası ləğv olunub? - Açıqlama
23-04-2024, 15:00
Vüqar Səfərli ilə sabiq icra baçısı əfv üçün müraciət edib
23-04-2024, 14:57
Ceyhun Bayramov Çexiya baş naziri ilə görüşüb
23-04-2024, 10:47
Səadət Bənənyarlı: "Qubad bəyin ev dustaqlığına buraxılmasını yüksək qiymətləndirirəm"
23-04-2024, 10:35
Rəsmi Tehrandan 4 kəndin geri qaytarılmasına reaksiya: "Bu, sülhün bərqərar olması üçün zəruridir"
23-04-2024, 08:42
NATO Polşada nüvə silahı yerləşdirə bilər
23-04-2024, 08:04
Baş katibi gərgin görüşlər gözləyir
22-04-2024, 16:57
Qubad İbadoğlu ev dustaqlığına buraxılıb
22-04-2024, 16:22
Deputat Cenevrədə Azərbaycanı təmsil edəcək
22-04-2024, 14:28
Malayziya parlamentinin sədri Azərbaycana səfər edəcək
22-04-2024, 13:54
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
22-04-2024, 12:21
Paşinyan delimitasiya komissiyasının nəzdində işçi qrup yaradıb
22-04-2024, 10:39
“Stratfor”: Ermənistanla münasibətlərin normallaşması Türkiyəni Cənubi Qafqazda gücləndirəcək
20-04-2024, 15:44
Ceyhun Bayramov İran səfiri ilə görüşüb
20-04-2024, 09:46
Sülhməramlıların Qarabağı tərk etməsi separatçı ermənilərin narahatlığına səbəb olub
20-04-2024, 00:37
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
19-04-2024, 16:00
Ədalət Məhkəməsində Azərbaycanın tələbi ilə ictimai dinləmələr keçirilib
19-04-2024, 15:29
Ceyhun Bayramov Fələstinin baş naziri ilə telefonda müzakirə aparıb
19-04-2024, 15:11
Türkiyə XİN: "İran-İsrail gərginliyi daimi münaqişəyə çevrilə bilər"
19-04-2024, 11:34
Deputat Milli Məclisdə: "Sülhməramlıların Qarabağdan çıxarılması..."
19-04-2024, 09:37
Türkiyə səfirliyinin yeni mətbuat katibi Bakıya gəlib
18-04-2024, 16:15
Prezident Nyu-Yorkda keçmiş prezidentlə görüşüb
18-04-2024, 15:46
Qubad İbadoğluya yekun ittiham aktı elan edilib
18-04-2024, 14:29
Zaxarova: "Moskva Bakı ilə İrəvan arasında münasibətlərin nizamlanması üçün hər şeyi edib"
18-04-2024, 08:57
Donald Tramp sülh vasitəçisi ola bilər
17-04-2024, 22:49
CHP sədri AŞPA-da Azərbaycana dəstəyini ifadə edib
17-04-2024, 16:40
Milli Şuranın mitinqinə icazə verilməyib
17-04-2024, 16:31
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri Azərbaycana səfər edəcək
17-04-2024, 16:14
Daha bir prezident COP29-a dəvət olunub
17-04-2024, 09:27
Orban Avropa İttifaqı rəhbərliyini istefaya çağırıb
16-04-2024, 23:14
Ceyhun Bayramov Aİ-nin xüsusi nümayəndəsini qəbul edib
16-04-2024, 17:05
Kreml Makronun ideyasını rədd edib
16-04-2024, 12:37
Etibar Məmmədovun oğluna yeni vəzifə verilib? - Açıqlama
15-04-2024, 20:41
Ceyhun Bayramov Özbəkistan prezidenti ilə görüşüb
15-04-2024, 14:00
Tofiq Yaqublunun daha bir şikayəti təmin olunmayıb
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
