12:15 / 07-09-2025
Sabah yağış yağacaq
11:33 / 07-09-2025
Nəriman Axundzadə millinin heyətindən kənarlaşdırılıb
10:47 / 07-09-2025
Kiyev "İskəndər" raketlərinin hədəfinə çevrilib - Foto
09:32 / 07-09-2025
Bu axşam “Qanlı Ay” görünəcək
09:13 / 07-09-2025
Bu gün əlavə imtahandır
18:25 / 06-09-2025
Ukrayna və Rusiya yeni əsir mübadilələrinə hazırlaşır
17:35 / 06-09-2025
Bakıda və rayonlarda xüsusi əməliyyat: kriminal şəxslər tutulub - Video
15:29 / 06-09-2025
Azərbaycanın ŞƏT-ə üzvlüyünə Rusiya da mane olub
15:11 / 06-09-2025
Kafedə iki nəfəri güllələyiblər - Yenilənib
12:12 / 06-09-2025
Bakıda “KamAZ” avtomobilin üzərinə aşıb, ölən var - Fotolar - Yenilənib
09:52 / 06-09-2025
Aleksey Overçuk “Tramp marşrutu”na müsbət yanaşır
09:44 / 06-09-2025
Fernandu Santuş: "Axı nəyə görə istefa verməliyəm?"
08:51 / 06-09-2025
Qayınata kürəkənini qətlə yetirib - Yenilənib
08:36 / 06-09-2025
Tramp Venesuelaya zərbə endirməyi düşünür
22:31 / 05-09-2025
İşçi qrupu növbəti iclasını keçirib - Fotolar
22:21 / 05-09-2025
Bakı-Tehran-Bakı aviareysi bərpa olunur
18:42 / 05-09-2025
Daşkəsənin Alaxançallı kəndində sel fəsadlar törədib
18:05 / 05-09-2025
Britaniya baş nazirinin müavini istefa verib
17:49 / 05-09-2025
Astarada kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
17:32 / 05-09-2025
Azərbaycan və Macarıstan arasında yeni sənədlər imzalanıb
17:30 / 05-09-2025
Bəxtiyar Məmmədova Alay komandiri vəzifəsi həvalə olunub
17:07 / 05-09-2025
Əli Əsədov qərar imzalayıb
16:58 / 05-09-2025
Qadını maşınla vuran sürücü döyülüb
16:41 / 05-09-2025
Bakıda evlərə girən qadın saxlanııb - Video
16:11 / 05-09-2025
Atletlər Komissiyanın sədri dəyişib
15:46 / 05-09-2025
ABŞ altı ölkəni böyük təhlükə ilə üz-üzə qoyur
15:46 / 05-09-2025
Tramp: "ABŞ Rusiya və Hindistanı Çinə uduzub"
15:19 / 05-09-2025
Kreml: Ukrayna ərazisində Şimali Koreya hərbçiləri yoxdur
15:13 / 05-09-2025
"Tərtər işi": cinayət işi üzrə qərar verilib
15:09 / 05-09-2025
Kabab qonaqlığı - Hekayə
16:05 / 02-09-2025
Cəlaloğlu: Milli Məclis aprel işğalına siyasi qiymət verməlidir
19:51 / 02-09-2025
Məşhur aktyor aktrisaya cinsi təcavüzə görə həbs oluna bilər
22:48 / 02-09-2025
Tiktoker Xosrov həbs olunub
11:53 / 04-09-2025
100 min əsgər hücuma hazırlaşır
15:28 / 02-09-2025
Deputat: Hindistan Cənubi Qafqazda gərginlik yaratmağa çalışır
18:03 / 03-09-2025
Putin Zelenskini Moskvaya dəvət edib
11:13 / 04-09-2025
ŞƏT-də daxili didişmələr: Azərbaycan hansı tərəfdədir?
16:06 / 04-09-2025
Çin dünyaya meydan oxuyur - Hərbi ekspert
00:18 / 04-09-2025
Millimiz qalib gəlib
18:25 / 06-09-2025
Ukrayna və Rusiya yeni əsir mübadilələrinə hazırlaşır
16:13 / 02-09-2025
Müğənni Ayan Babakişiyeva dinini dəyişib
08:05 / 03-09-2025
Aktrisa bikinidə fotosunu paylaşıb
Aralıq dənizində yeni “Soyuq savaş”: Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:29
Azərbaycanın ŞƏT-ə üzvlüyünə Rusiya da mane olub
Dünən, 09:52
Aleksey Overçuk “Tramp marşrutu”na müsbət yanaşır
5-09-2025, 12:34
Putin: Zelenskiyə təhlükəsizlik zəmanəti verməyə hazırıq
5-09-2025, 12:16
Milli Məclisin növbədənkənar sessiyası çağırılıb
5-09-2025, 11:05
Putin Qərb qoşunlarını vurmaqla hədələyir
5-09-2025, 10:24
Elnur Məmmədov Peru XİN başçısı ilə görüşüb - Fotolar
5-09-2025, 08:03
Tramp Pentaqonla bağlı bəyanat verəcək
4-09-2025, 16:51
Geri çağırılan səfir Leyla Abdullayevanın yoldaşı imiş
4-09-2025, 15:51
XİN Sudan hökumətinə başsağlığı verib
4-09-2025, 12:15
Tramp: Putin və Zelenski sülhə hazır deyillər
4-09-2025, 10:19
Məhkəmə deputatın şikayətini rədd edib
4-09-2025, 07:54
Putin: Kiyev sülhə gəlməsə, Rusiya vəzifəsini silahla həll edəcək
4-09-2025, 07:48
Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanəti hazırlanıb
3-09-2025, 17:04
Siyasətçilər deportasiyaya görə Kanadadan kömək istəyirlər
3-09-2025, 16:53
İlham Rəhimova sanksiya tətbiq olunub
3-09-2025, 12:59
Paşinyan deputatlara Rusiya mövzusunda danışmamağı tapşırıb
3-09-2025, 12:29
Zakir Həsənov Vyetnam HDQ Komandanlığında olub
3-09-2025, 07:50
Fidan və Əl-Sani Fələstini müzakirə ediblər
2-09-2025, 15:25
Ərdoğan: "Zəngəzur dəhlizi məsələsində hər hansı bir problem yoxdur"
2-09-2025, 14:23
Milli Məclis bəyanat yayıb
2-09-2025, 13:35
Kremlin məxfi planı üzə çıxıb - Foto
2-09-2025, 12:30
Hərbi təyyarə istehsalı gərginliyə səbəb olub
2-09-2025, 07:46
Vaşinqtonun qlobal liderliyə iddiası saxtadır
1-09-2025, 19:47
Qaya Məmmədov: Minsk Prosesinin bağlanması ilə uğursuz bir diplomatik yanaşma sona çatıb
1-09-2025, 18:52
Həbs edilən Şahin Şıxlinskinin yerinə seçki keçirilib
1-09-2025, 15:56
Bakıda məhkəmə: Levon Mnatsakanyanın ifadələri elan olunub
1-09-2025, 12:08
Bakıda ermənilərin cinayət işi üzrə məhkəmə davam edir
1-09-2025, 10:17
Fransanın Bakıdakı keçmiş səfiri ölkəni tərk edib: "Vaxt nə tez gəlib keçir" - Foto
1-09-2025, 10:09
Ruslar 6 ay ərzində 130 yaşayış məntəqəsini işğal edib
1-09-2025, 07:10
ŞƏT-ə üzv ölkələrin Dövlət Başçıları Şurasının iclası keçirlir
31-08-2025, 10:15
Çin Azərbaycanın suveren inkişaf modelini dəstəkləyir
30-08-2025, 00:24
Töhmət alan icra başçısı: “İş olan yerdə nöqsan da olur"
29-08-2025, 15:36
Pakistanla Ermənistan arasında diplomatik münasibətlər qurulur
29-08-2025, 15:16
BQXK sentyabrda Bakıdakı ofisini bağlayacaq
29-08-2025, 11:39
Portuqaliya prezidenti: Tramp Rusiya agenti kimi davranır
29-08-2025, 11:17
Ermənistanlı konsul Azərbaycana casusluqda ittiham edilir
29-08-2025, 10:19
Tramp Kiyevdən və Zelenskidən narazıdır
29-08-2025, 09:58
Əhməd Muxtar həbs olunub
28-08-2025, 17:56
“Meydan TV”-nin əməkdaşlarına 8 maddə ilə ittiham elan olunub
27-08-2025, 17:18
Fransanın Azərbaycandakı səfirinin diplomatik fəaliyyəti başa çatıb
27-08-2025, 16:06
Azərbaycan və Uqanda XİN-ləri arasında siyasi məsləhətləşmələr keçirilib
27-08-2025, 11:27
Tramp: Zelenskinin qeyri-legitimliyinə dair iddialar cəfəngiyyatdır
27-08-2025, 10:57
Tramp Orbanı Ukraynaya güzəştə getməyə inandırıb
27-08-2025, 08:16
Uitkoff: İlin sonunadək sülhə nail olacağıq
27-08-2025, 08:03
Tramp Ukraynanı maliyyələşdirməkdən imtina edib?
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
