23:54 / 26-12-2024
Bakıya gətirilmiş yaralılardan biri reanimasiyaya yerləşdirilib
22:40 / 26-12-2024
Qəzada həlak olanların ailələrinə 40 min manat kompensasiya ödəniləcək
20:43 / 26-12-2024
Təyyarə qəzası: dörd nəfərin nəşi Bakıya gətirilib - (Yenilənib)
20:03 / 26-12-2024
Təyyarə qəzası: daha bir qara qutu tapılıb
18:53 / 26-12-2024
Axtarışda olan iki nəfər Azərbaycana ekstradisiya edilib
18:01 / 26-12-2024
Daha bir tiktoker həbs olunub
18:00 / 26-12-2024
“Banklarda kredit risklərinin idarə edilməsi Qaydası” dəyişib
17:48 / 26-12-2024
Rusiya aeroportlarının fəaliyyətinə qadağa başlayıb
17:39 / 26-12-2024
İran "WhatsApp" və "Google Play"-ı blokdan çıxarır
17:28 / 26-12-2024
Bakıya yağış, rayonlara qar yağacaq
17:16 / 26-12-2024
FHN: "Qəzada həlak olan 10 nəfərin meyiti müəyyən edilib"
17:06 / 26-12-2024
AZAL-ın təyyarəsini Rusiya vurub - (Yenilənib)
17:00 / 26-12-2024
Türkiyə prezidentini təhqir edən şəxs saxlanılıb
16:54 / 26-12-2024
Hava limanına enən təyyarənin təkərində meyit tapılıb
16:45 / 26-12-2024
Dəniz piyadalarının komandir müavini və daha 7 hərbçi öldürülüb
16:37 / 26-12-2024
Sertifikatlaşdırma qaydası dəyişib
16:31 / 26-12-2024
Çinin sirr saxladığı qırıcısı səmada görünüb
16:15 / 26-12-2024
Avropa Şurasının qərargahı qarşısındakı Azərbaycan bayrağı yarıya endirilib
16:08 / 26-12-2024
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının Baş katibi İlham Əliyevə başsağlığı verib
16:00 / 26-12-2024
Suriyada qanlı gecə: Əsəd tərəfdarları 17 nəfəri öldürüb
15:53 / 26-12-2024
Ruslar mərkəzi bazarı vurub, ölənlər var
15:51 / 26-12-2024
NATO: "Məsələni hərtərəfli araşdırmağa çağırırıq"
15:48 / 26-12-2024
İnterpolun axtardığı şəxs İstanbulda yaxalanıb
15:42 / 26-12-2024
Paşinyan eks-prezidentlərlə “şou” təşkil edib - Deputat
15:39 / 26-12-2024
BƏƏ Prezidenti İlham Əliyevə başsağlığı verib
15:34 / 26-12-2024
Daha iki “Tiktoker" həbs edilib
15:23 / 26-12-2024
Rusiyanın “Fedor Uryupin” gəmisini vurublar
15:06 / 26-12-2024
Şahbaz Şərif İlham Əliyevə məktub göndərib
14:43 / 26-12-2024
Azərbaycan və Gürcüstan XİN başçıları telefonla danışıb
14:37 / 26-12-2024
Qəzada həlak olanların siyahısı açıqlanıb
10:00 / 22-12-2024
Məşhur kino ulduzu kaskadyorluq edəcək - Foto
22:53 / 25-12-2024
Bakıdan Qroznıya uçan sərnişin təyyarəsi qəzaya uğrayıb - Video (Yenilənib+) - Fotolar
10:46 / 22-12-2024
Növbəti "Ulduz"lu görüş" Maliyyə İqtisad Kollecində keçirilib
15:57 / 22-12-2024
"Sabah" "Şamaxı"ya uduzub
12:29 / 22-12-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
14:45 / 23-12-2024
Ancelina Coli baş rola çəkilmək üçün fransız dilini öyrənib
16:06 / 23-12-2024
DMX Rusiyaya səfər edən Azərbaycan vətəndaşlarına müraciət edib
12:51 / 23-12-2024
Qədim xəzinə Türkiyəyə qaytarılıb - Foto
18:22 / 24-12-2024
Peşə məktəbində kütləvi zəhərlənmə olub - (Yenilənib)
14:57 / 23-12-2024
"Sumqayıt" klubu Fernando Medeyroslə vidalaşıb
18:13 / 23-12-2024
İngiltərəli aktyor Hollivud ulduzu ilə baş rola çəkilmək istəyir
16:14 / 23-12-2024
Elza Seyidcahan: "Zəng ediblər ki, siz niyə "ağlayırsınız?"
Aralıq dənizində yeni “Soyuq savaş”: Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-12-2019 19:59 | Bölmə: Siyasət
Şərqi Aralıq dənizində qaz ehtiyatları kəşf edildikdən sonra sahil dövlətləri dərhal öz iqtisadiyyatlarını mümkün qədər inkişaf etdirmək üçün bu nəhəng fürsətdən istifadə etməyə başladılar.
Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin həmin ərazidə təxminən 3,45 trilyon kubmetr olan qaz ehtiyatları barədə fərziyyələrini nəzərə alsaq, onların həyəcanını başa düşmək mümkündür.
Çünki bu zəngin ehtiyatlar nəinki beş-altı yüz il qaz təminatı üçün kifayətdir, həm bu dövlətlərin milyardlarla dollar xərc qarşılığında digər dövlətlərdən qaz alışını dayandırır, həm də onları dünya ticarətində qaz tədarükçüsünə çevirir.
Bu səbəbdən də, bu ölkələr Şərqi Aralıq dənizindəki qaz ehtiyatlarını araşdırmağa başladılar. Onların əksəriyyəti uğur qazandı: İsrail 900 milyard kubmetr qaz ehtiyatı təşkil edən Leviathan və Tamar, Cənubi Kipr Respublikası 320 milyard qaz ehtiyatı təşkil edən Afrodita və Kalypso, Misir isə 800 milyard kubmetr qaz təşkil edən Zohr qaz yatağını kəşf etdi. Ancaq yuxarıda göstərilən üç ölkədən fərqli olaraq Türkiyə qazı bol olan bir yataq tapa bilmədi.
Digər tərəfdən, əksər sahil dövlətləri tədqiqatlarını Aralıq dənizinin uc nöqtələrinə qədər uzatmaq istəyirdilər. Buna görə də, onlar öz Xüsusi İqtisadi Zonalarını (XİZ) genişləndirməyi hədəf seçdilər.
Türkiyə XİN məsələ ilə əlaqədar Yunanıstanı, Cənubi Kipr Respublikasını və Avropa Birliyini Şərqi Aralıqda öz siyasətləri haqqında narahat edən iki əhəmiyyətli addım atdı. İlk olaraq, Türkiyə xaricində qanuni olaraq tanınmayan Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) Türkiyənin himayəsində öz XİZ-ini Kipr adası sahillərində elan etdi.
İkincisi, İstanbulda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və beynəlxalq şəkildə tanınan Liviya hökuməti başçısı Fayiz əs-Sərrac 27 noyabr 2019-cu il tarixdə “Şərqi Aralıq Dənizi Sahələrinin Razılaşdırılması” haqqında memorandum imzaladılar. Bu memorandumun Aralıq dənizi sularında qaz siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var. Bu səbəbdən memorandumu “oyundəyişdirici” də adlanırmaq olar.
İstanbulda memorandum imzalandıqdan sonra Yunanıstan bu bəyannamədən çox narahat olmağa başladı. Yunan hökumətinin Liviya səfirinə Yunanıstan sərhədini tərk etməsi haqqındakı gözlənilməz əmri isə Yunanıstanın bu memorandum ilə əlaqədar nə dərəcədə narahat olduğunu göstərir.
Cənubi Kipr Respublikası, Avropa Birliyi, ABŞ, Misir və İsrail də bu memoranduma qarşı çıxdılar. Bundan əlavə, yuxarıda adı çəkilən ölkələrin əksəriyyəti bu memorandumu qanunsuz hesab etdilər.
Beləliklə, iki vacib sual meydana gəlir. Türkiyənin fəaliyyəti hansı səbəblərə görə digər sahil dövlətləri üçün qəbulolunmazdır? Türkiyənin fəaliyyəti qanunsuzdurmu?
Şəkil 1. Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahəlik qaz ərazisi və Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) tələb olunan XİZ-i yuxarıda göstərilməkdədir.
İlk olaraq, “Şəkil 1” də göstərildiyi kimi, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ 8 sahəsində Cənubi Kipr Respublikasının 13 sahədən ibarət olan XİZ-i ilə üst-üstə düşməkdədir. Beləliklə, Cənubi Kipr Respublikası və onun müttəfiqləri ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-ini qanuna zidd fəaliyyət olaraq dəyərləndirir.
İkincisi, ŞKTR Türkiyədən başqa heç bir dövlət tərəfindən tanınmadığı üçün ŞKTR-nın tələb edilmiş XİZ-i də bu ölkələrin görüşlərinə görə qanunları çeynəməkdədir. Son olaraq, ŞKTR Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-i ilə üst-üstə düşən tələb olunmuş ərazilərində Türkiyənin qaz araşdırmaları aparmasına da icazə verib. Buna görə, bu hərəkət beynəlxalq hüququn pozulması və Cənubi Kiprin suverenliyinə etinasızlıq hesab edildi. Ancaq ŞKTR-nın tələb etdiyi XİZ-in qanunsuz olduğu iddiaları iki vacib səbəbə görə doğru deyildir.
Əvvəla, ŞKTR-nın iddia etdiyi XİZ ilə razılaşmamaq, Kipr adasında Türk millətinin varlığına etinasızlıq etmək mənasına gəlir. Müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasına görə Cənubi Kipr Respublikası Şimali Kiprdə olan türklərin varlığına etinasız yanaşa və onların adından birtərəfli qanunlar qəbul edə bilməz. Bundan başqa, Aralıq dənizi sahilində yerləşməyən və ya Şərqi Aralıq dənizinə Türkiyə qədər yaxın olmayan ölkələr Cənubi Kipr Respublikası ilə əməkdaşlıq nəticəsində sahədəki qaz ehtiyatlarından yararlana bilir. İtaliyanın “Eni”, Fransanın “Total”, ABŞ-ın “ExxonMobil”, Cənubi Koreyanın “KOGAS”, İsrailin “Delek” və Qətərin “QP” şirkətləri Cənubi Kipr Respublikasının XİZ-indəki 13 sahənin bəzi bölgələrində qaz ehtiyatlarını istifadə edirlər. Məntiqi olaraq, Şərqi Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər bu ərazidən yararlana bilirsə, Türkiyənin və Şimali Kiprin qaz araşdırmalarının və qazma fəaliyyətinin qarşısını almağa çalışmaq mənasızdır.
Şəkil 2. 27 Noyabr 2019-cu ildə Liviya ilə imzalanmış memorandumun xəritəsi. Xəritə Türkiyənin yeni XİZ-ini göstərir.
İkinci mübahisə, Yunanıstan və bu bölgədəki qaz ehtiyatlarından yararlanmağa çalışan bir çox dövlətin memorandumu qanunsuz saymasıdır. Bu dövlətlərə görə Türkiyə sərhədlərini Krit sahillərinə qədər genişləndirərək bu böyük Yunan adasının varlığını və Liviya ilə Türkiyə arasındakı Yunan XİZ-ına etinasızlıq edir. Onlar, bu fəaliyyətin Türkiyənin iqtisadi və stratejik təsirini artırmaq üçün edildiyini və bunun bölgədə gərəksiz bir anlaşmazlıq yaratdığını müdafiə edirlər. Ancaq Türkiyənin yeni XİZ-nin qanunsuz şəkildə müəyyən etdiyini iddia edərək Yunanıstan və onun müttəfiqləri beynəlxalq hüquqdan vacib gerçəklərə məhəl qoymurlar.
Beynəlxalq hüquqa görə adanın ərazi suları əsas quru bölgənin, yaxud materikin əsas bir parçasının ərazi suları ilə üst-üstə düşərsə, bütün haqlar quru bölgəyə aiddir. Bu səbəbdən, ərazi sularını ada üzərindən genişləndirmək, onu əsas quru parçası üzərindən genişlətmək qədər yararlı deyildir.
İkincisi, TRT-nin canlı proqramında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərini əsas quru parçası üzərindən genişləndirdiyinə görə Yunanıstanın bu vəziyyətdən şikayət etməli olmadığını deyib.
Üçüncüsü, Türkiyənin XİZ-in genişləndirilməsi BMT-nin Dəniz Hüquqları haqqında Konvensiyasına da uyğundur. Özəlliklə, konvensiyanın V bölümündə yer alan 55-59-cu maddələr, Türkiyənin XİZ-ini genişlətməkdə heç bir hüquqi xətasının olmamasını göstərir. Məsələn, 57-ci maddədə bildirilir ki, XİZ regional dənizin eninin ölçüldüyü təməldən 200 dəniz milini keçməyəcəkdir. Türkiyənin MEB genişləndirilməsinin 200 dəniz milindən az olması razılaşmanın qanuni olması ilə əlaqədar başqa açıq dəlil ola bilər.
Ən əhəmiyyətlisi, Yunanıstan təktərəfli olaraq XİZ-in Türkiyənin öz XİZ-i olaraq elan etdiyi sahələrə genişləndirmək istəyir. Amma XİZ mütləq bir şəkildə digər dövlətlərlə əldə olunan razılaşmalar əsasında uzadılmalıdır. Türkiyə isə təktərəfli olmayaraq, Liviyanın haqlarını da zəmanət altına alan razılaşma sayəsində öz XİZ-ini genişləndirib.
Memorandumun digər mübahisəli tərəfi nə XİZ-in genişləndirilməsi, nə də qaz ehtiyatlarının istifadəsi ilə bağlıdır.
Bilindiyi kimi, Liviyada iki hökumət var: Tripoli mərkəzli və Beynəlxalq Millətlər tərəfindən tanınan Milli Razılaşma Hökuməti (MRH) və Xəlifə Haftarın liderliyi altındakı Tobruk mərkəzli və Benəlxalq Millətlər tərəfindən tanınmayan Liviya Milli Ordusu (LMO). MRH-nin beynəlxalq olaraq tanınmasına və Birləşmiş Millətlər dəstəkli hökumət olmasına rəğmən, Misir, BƏƏ və Rusiya kimi dövlətlər LMO-nu dəstəkləyirlər. Liviya ilə imzalanmış memorandum Liviya ilə yeni dəniz sərhədi yaratdığına görə, Türkiyənin hərbi birlikləri ilə MRH-nə dəstək olma ehtimalı çox yüksəkdir. Hətta prezident Ərdoğan MRH-nin edəcəyi hər hansı bir təklifdə Türkiyənin MRH-ni dəstəkləmək üçün Liviyaya əsgər göndərməyə hazır olduğunu söyləyib. Bu fəaliyyət Şərqi Aralıq ərazisində böyük bir savaşın qığılcımı ola bilər və Türkiyənin Rusiya, BƏƏ və Misir ilə əlaqələrinə mənfi təsir göstərər.
Yanvar ayının 2-də isə bu böyük ehtimal, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə ordusunun Liviyaya qoşun göndərməsini qəbul etməsi ilə birlikdə gerçəkləşib. Liviya Milli Ordusu isə nəticədə Liviya xalqını Türkiyə ordusuna qarşı silahlanmağa çağırıb.
Son olaraq, bu yeni "Soyuq müharibə" də Türkiyənin fəaliyyətləri ilə Aralıq dənizindəki bir çox sahil ölkələr üçün uyğun deyil. Şərq Aralıq ilə heç bir əlaqəsi olmayan dövlətlər belə, bu bölgədəki qaz qaynaqlarından faydalanmağa çalışır və haqlı iddiaları olmadan Türkiyənin qazma fəaliyyətlərini və araşdırmalarını məhdudlaşdırmaq istəyirlər. Cənubi Kipr Respublikası, Yunanıstan və müttəfiqləri Şərqi Aralıqdakı qaz qaynaqlarından mümkün qədər faydalanmaq istədiklərindən, bu dövlətlərin Türkiyənin hər fəaliyyətini "qeyri-qanuni" olaraq dəyərləndirməsi təəccüblü deyil. Türkiyə qazın 99 faizini yurd xaricindən satın aldığından, qaz qaynaqlarından faydalanmaq Türkiyə üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin ən çox ehtiyac duyduğu maddənin sahillərinə yaxın ərazilərdə son dərəcə bol olması onun üçün çox böyük bir şansdır. Türkiyə şübhəsiz, bu şansdan istifadə etməyə davam edəcək, digər ölkələrin dəniz sərhədlərini qeyri-qanuni bir şəkildə genişləndirmələrinə icazə verməyəcək və digər dövlətlərin təzyiqləri səbəbiylə geri addım atmayacaq. Nəticədə, Türkiyənin fəaliyyətinin beynəlxalq hüquqa söykəndiyi və qonşularının varlığını gözardı etmədiyi bir çox səbəblə göstərilib.
Hüseyn ƏLİLİ
Mənbələr:
1) https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079
2) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
3) https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf
4) https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
5) https://www.washingtonpost.com/business/eu-leaders-set-to-reject-turkey-libya-maritime-border-deal/2019/12/12/039bd38c-1cee-11ea-977a-15a6710ed6da_story.html
6) https://www.ft.com/content/203f4b66-1854-11ea-9ee4-11f260415385
7) https://www.youtube.com/watch?v=kGiP1lm-5qQ&t=102s
https://www.youtube.com/watch?v=DL99XYg8cc8&t=755s
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 12:11
Özbəkistan XİN başçısı Ceyhun Bayramova zəng edib
Dünən, 11:43
Murat Nurtleu Ceyhun Bayramova zəng edib
Dünən, 08:20
İsrail ordusu jurnalistləri öldürür
25-12-2024, 08:40
İlon Mask ABŞ-ın növbəti prezidenti ola bilər
25-12-2024, 08:25
Onlar Vaşinqtonda görüşməyəcəklər
24-12-2024, 17:46
Spiker Ukrayna səfiri ilə görüşüb
24-12-2024, 16:30
Bələdiyyə üzvlüyünə namizədliyin irəli sürülməsi müddəti başa çatır
24-12-2024, 16:23
Ukraynanın daha üç yaşayış məntəqəsi işğal edilib
24-12-2024, 13:52
Sabiq deputat: "Demirəm ki, Azərbaycanda "TikTok" bağlansın, amma..."
24-12-2024, 11:56
Sabah Əziz Orucov hakim qarşısına çıxarılacaq
24-12-2024, 10:03
Hikmət Hacıyev İlham Əliyevin doğum günü ilə bağlı paylaşım edib
23-12-2024, 21:24
Ərdoğan: "Azərbaycanın D-8-ə üzvlüyü təşkilatı daha da gücləndirəcək"
23-12-2024, 15:33
Hikmət Hacıyev Pakistan səfiri ilə görüşüb
23-12-2024, 13:49
Ceyhun Bayramov Səfirlər Konfransında çıxış edib
23-12-2024, 11:37
Tramp böyük deportasiya əməliyyatına başlayacaq
23-12-2024, 11:26
Rusiyaya əlavə qoşun və silah göndərəcəklər
23-12-2024, 10:14
İsrail İrana qarşı güclü hücuma hazırlaşır
20-12-2024, 11:40
Politoloq Nəzakət Məmmədova apellyasiya şikayəti verib
20-12-2024, 11:33
Avropa İttifaqı Ukraynaya əlavə 30 milyard avro yardıma razılaşıb
20-12-2024, 10:53
Kiyevə yenidən raket hücumu başlayıb
20-12-2024, 10:39
Bayden İtaliyada Roma Papası ilə görüşəcək
19-12-2024, 18:30
Ceyhun Bayramov Qahirədə Hakan Fidanla görüşüb
19-12-2024, 15:35
XİN: "Azərbaycanın D-8 təşkilatına üzv seçilməsi..."
19-12-2024, 14:38
XİN sözçüsü: "Əsl “namərdlik” ABŞ-nin “məşhur, dürüst və qərəzsiz” kimi təqdim edilən..."
19-12-2024, 11:24
Bələdiyyə seçkiləri: 1053 nəfər imza vərəqələrini MSK-ya təqdim edib
19-12-2024, 10:57
Ordu generalı işğal faktını təhrif edib
19-12-2024, 09:24
Pekin Avropa İttifaqına etiraz edir
18-12-2024, 20:51
Bələdiyyə seçkiləri: iki siyasi partiyanın səlahiyyətli nümayəndələri qeydə alınıb
18-12-2024, 13:21
Trampın xüsusi nümayəndəsi Moskvaya səfər edə bilər
18-12-2024, 13:03
Məhkəmə Əvəz Zeynallı ilə bağlı qərar verib
18-12-2024, 10:54
Elmar Məmmədyarov: “Təxribat riskləri hər zaman olacaq"
18-12-2024, 09:52
İran Əsədin 30 milyard dollar borcunu Suriyadan tələb edir
18-12-2024, 08:19
Amerikalıların yarıdan çoxu Trampı sevmir
17-12-2024, 18:11
Logistika baxımından Moskva Ankaradan asılı olacaq - Politoloq
17-12-2024, 18:02
Lukaşenko yenidən Belarus prezidenti olmaq istəyir
17-12-2024, 16:24
Deputatlar daha 11 məsələni müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı
17-12-2024, 12:59
Macarıstan Rusiya Patriarxına qarşı sanksiya tətbiqinə mane olur
17-12-2024, 08:51
“Pink Floyd”un yaradıcısı soyqırım təhlükəsindən danışıb
17-12-2024, 08:38
Rusiyaya qarşı növbəti sanksiya tətbiq olunub
16-12-2024, 16:10
Ceyhun Bayramov Vatikan rəsmisi ilə müzakirə aparıb - Yenilənib
16-12-2024, 11:22
Siyasi partiyalara ayrılan vəsait artırılıb
16-12-2024, 10:36
Daha dörd ölkə İsrailin qərarını pisləyir
13-12-2024, 21:32
Hikmət Hacıyev Fəxrəddin Altun və Ərdoğanın müşaviri ilə görüşüb - Foto
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
