09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
17:44 / 25-06-2025
“Azəriqaz”ın baş direktoruna müavin təyin olunub
17:27 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
17:02 / 25-06-2025
Trampla Zelenski Niderlandda görüşüblər
16:56 / 25-06-2025
Qırğızıstanda parno saytlara giriş bloklanıb
16:45 / 25-06-2025
Bakıda əməliyyat: saxlanılanlar var - Video
16:39 / 25-06-2025
Toy karvanında "avtoş"luq edən sürücülər saxlanılıb
16:20 / 25-06-2025
Səkkiz rayona prokuror təyin edilib - Yenilənib
15:59 / 25-06-2025
Kansler: Rusiya Avropanın sülh və siyasi nizamını təhdid edir
15:40 / 25-06-2025
“Pasportlar haqqında” qanun dəyişib
15:35 / 25-06-2025
Tramp Haaqada Zelenski ilə görüşəcək
15:29 / 25-06-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
15:26 / 25-06-2025
İlham Əliyev Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə bağlı sazişi təsdiqləyib
15:04 / 25-06-2025
“Kontakt Home” qanunu pozub
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
13:50 / 25-06-2025
Nüvə müharibəsi... - Böyük fəlakətdən iki ölkə qurtulacaq
13:46 / 25-06-2025
İstintaq və təhqiqatçılara yeni səlahiyyət verilib
13:03 / 25-06-2025
İsrail-İran müharibəsi Zəngəzur yolunu aça bilər
12:58 / 25-06-2025
"Sumqayıt" daha üç futbolçu ilə yollarını ayırıb
12:51 / 25-06-2025
Həbsxanalarla bağlı Fəaliyyət Planı təsdiqlənib
12:38 / 25-06-2025
“Bəs bizdə niyə atom bombası yoxdur?”
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
06:06 / 22-06-2025
ABŞ İrana qarşı müharibəyə qoşulub - Üç nüvə obyekti vurulub - (Yenilənib)
13:08 / 21-06-2025
İranın ən böyük nüvə mərkəzinə zərbə endiriblər
15:58 / 21-06-2025
Prezident icra başçısını vəzifədən azad edib
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
16:45 / 21-06-2025
Dövlət qulluqçuları təltif edilib - (Siyahı)
08:55 / 22-06-2025
Tehran geri çəkilmək istəmir
19:32 / 21-06-2025
DTX-nın saxladığı sabiq icra başçısı həbs edilib
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
Vüsal Qasımlı: “Uçot dərəcəsinin artımı inflyasiyanı cilovlamağa hesablanıb”
Tarix: 28-01-2022 16:01 | Bölmə: İqtisadiyyat
Hazırda Azərbaycanın monetar siyasəti inflyasiyanın cilovlanması və iqtisadi artım arasında “qızıl ortanı” tapmağa hədəflənib. Əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycanın “fiskal fəzası” bu problemi həll etməyə, xüsusən də sosial rifahı diqqətdə saxlamağa daha çox imkan yaradır.
Reyting.az-ın məlumatına görə, Azərbaycan Mərkəzi Bankının bu gün qəbul etdiyi faiz dəhlizləri ilə bağlı qərarı "Report"a şərh edən İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru Vüsal Qasımlı bildirib ki, Mərkəzi Bank məcmu tələbi və inflyasiyanı aşağı salmaq istəyəndə, nominal faiz dərəcəsini artırmaqla pul siyasətini sərtləşdirir: "Effektiv olması üçün monetar siyasət həm Lukas və Sarjentin qeyd etdiyi kimi, qabaqcadan müəyyənləşdirilə bilən, həm də Vudfordun dediyi kimi sistematik, anlaşıla bilən və şəffaf olmalıdır. Yalnız bu halda Mərkəzi Bank gözləntilərin düzgün idarə olunmasını təmin edə bilər. Monetar siyasətin məcmu tələbə əsas təsir kanalı faiz dərəcəsi və məzənnədir".
O bildirib ki, qlobal səviyyədə inflyasiya riskləri artır: “Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı başda olmaqla əksər proqnoz verən mötəbər qurumlar 2021-ci ildə sürətlənən inflyasiyanın 2022-ci ildə də həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yüksək olacağı, yalnız 2023-ci ildə səngiyəcəyi barədə mülahizələr irəli sürürlə”.
V.Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycanda da inflyasiya 6,7 % olmaqla hədəf dəhlizinin yuxarı həddini – 6 %-i aşıb: “Lakin Rusiya, Türkiyə, Avropa və ABŞ ilə müqayisə edəndə Azərbaycanda inflyasiya hədəf dəhlizindən nisbətən daha az uzaqlaşıb. Buna baxmayaraq Azərbaycan Mərkəzi Bankı inflyasiyanı hədəf dəhlizinə qayıtmasına və lövbər salmasına çalışır”.
Mərkəzin icraçı direktoru deyib ki, inflyasiyanı izah edən Yeni Keyns nəzəriyyəsi, Pulun kəmiyyət nəzəriyyəsi, Filips əyrisi, modern monetar nəzəriyyə və bir sıra başqa yanaşmalar var: “Haşiyəyə çıxaraq deyim ki, qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəriyyəsində (Fiscal theory of the price level (FTPL)) iddia olunur ki, qiymət səviyyəsi dövlət borcu və fiskal siyasətlə müəyyənləşir, monetar siyasət isə ən yaxşı halda dolayı təsir gücünə malikdir. Əslində qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəriyyəsinin meydana çıxmasında əsas səbəb monetarist baxışın qiymət səviyyəsini tam izah edə bilməməsidir: çünki çox vaxt qiymətin tarazlıq səviyyəsi daha başqa amillərlə izah olunur. Azərbaycanda xarici dövlət borcunun ÜDM-in 20 %-indən az olması və icmal büdcənin ötən il 3,9 milyard manat profisiti inflyasiyanı cilovlayır”.
V.Qasımlı bildirib ki, monetar siyasət qısamüddətli dönəmdə təsirlidir, məsələn, məcmu tələbə və ya inflyasiyaya təsir etməklə: “Belə qəbul edilir ki, monetar siyasət uzunmüddətli dönəmdə neytraldır, məsələn, uzunmüddətli dönəmdə iqtisadi artıma təsir edə bilməz. Buna görə də monetar siyasətdən qısamüddətli dönəmdə məcmu tələbə təsir göstərməklə inflyasiya hədəfinə nail olmağa çalışılır. Beləliklə, monetar siyasət buraxılış (output) dinamikasına və biznes dövrünə (tsikli) təsir göstərir, başqa sözlə, monetar siyasət ya anti-tsiklik olur, ya da ki, biznes dövrünün “hamarlanmasına” xidmət edir.
Keçən il Mərkəzi Bankın sentyabr, oktyabr və dekabr aylarında uçot dərəcəsini üç dəfə ardıcıl yüksəldərək 7,25 %-ə çatdırması ilk təsirlərini qısamüddətli pul bazarında göstərir. Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini artırması bazara birbaşa deyil, tədriclə təsir göstərir. Çünki uçot dərəcəsi əvvəlki deyil, məhz yeni depozit və kreditlər üçün siqnaldır. Bazar iştirakçıları da buna uyğun olaraq maliyyə məhsullarının qiymətinə yenidən baxırlar, o cümlədən, uçot dərəcəsi depozit və kredit faizlərinə artırıcı təsir göstərir. Beləliklə, uçot dərəcəsinin uzunmüddətli təsirləri meydana çıxır, yüksək faizlər daha sərt monetar siyasətlə nəticələnir. Real faiz dərəcələrinin yüksəlməsi ev təsərrüfatlarının və biznesin istehlak və sərmayələrini məhdudlaşdırır. Eyni zamanda həm əhali, həm də biznes daha yüksək faizlər şəraitində daha çox yığıma meyllənirlər. Beləliklə, qısa-müddətli dönəmdə məcmu tələbin kiçilməsi ÜDM-ə də azaldıcı təsir göstərir. İnflyasiya təzyiqləri azalır. Əsas odur ki, daha yüksək cari və gözlənilən real faiz dərəcələri iqtisadi agentlərin məcmu tələbin gələcəkdə azalması ilə bağlı gözləntilərini yaradır. İnflyasiya gözləntilərinin aşağı düşməsi gələcək inflyasiyanı da cilovlayır. Göründüyü kimi, Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini artırması inflyasiyanı cilovlamağa hesablanıb”.
V.Qasımlının sözlərinə görə, Mərkəzi Bankın digər təsir kanalı manatın mübadilə məzənnəsidir: “Son bir ildən artıq müddətdə manatın nominal effektiv məzənnəsi həm ümümi, həm də qeyri-neft sektoru üzrə artıb. Nəticədə manatla ifadə olunan maliyyə alətlərinə yatırımlar daha cəlbedici olur. Azərbaycanın maliyyə bazarında dedollarlaşma və izafi likvidlik, həmçinin Mərkəzi Bank notları və Maliyyə Nazirliyinin dövlət qiymətli kağızlarının manatla ifadə olunan faiz dərəcələrinin region ölkələri ilə müqayisədə aşağı həddə olması da bu amillə bağlıdır. Amma etiraf edək ki, manatın real effektiv məzənnəsinin yüksəlməsi yerli məhsulları baha, xarici məhsulları isə ucuz hala gətirir. Misal kimi deyə bilərik ki, keçən il Türkiyədəki devalvasiyadan sonra bu ölkədən Azərbaycana məhsul idxalının necə sürətlə böyüməsinin şahidi olduq. Beləliklə, möhkəmlənən manat həm də daxili istehsala olan tələbi zəiflədir, idxalı stimullaşdırır və inflyasiyanı cilovlayır.”
Vüsal Qasımlı bildirib ki, buraxılış kəsiri (output gap), yəni buraxılışın mövcud həcmi ilə onun uzunmüddətli trendi arasındakı fərq inflyasiyanın əsas hərəkətverici qüvvəsidir: “Uzunmüddətli buraxılış trendi inflyasiyanın hədəf səviyyəsindən kənara çıxmadığı istehsal səviyyəsi kimi başa düşülür. İnflyasiya haqqında danışanda daha iki kəsiri qeyd etməliyik: real faiz fərqi (real interest rate gap) və real məzənnə fərqi (real exchange rate gap). Çünki bu iki kəsir monetar şəraiti şərtləndirir. Beləliklə, manatın real məzənnəsi inflyasiyanı müəyyənləşdirən əsas amildir. Baxmayaraq ki, Azərbaycanda inflyasiya daha çox qeyri-monetar amillərlə bağlıdır, amma pul siyasəti monetar şəraiti və inflyasiya gözləntilərini tənzimləməklə inflyasiya təzyiqini azaltmağa çalışır. Azərbaycanın makroiqtisadi fundamentalları, o cümlədən, icmal və tədiyyə balansının artıqlığı dezinflyasiyaya meyillilik yaradır. Çünki ölkənin əlverişli makroiqtisadi çərçivəsi valyuta bazarında tələb-təklif tarazlığını təmin etməklə qiymət sabitliyinin əsas lövbəri olan manatın məzənnəsini sabitiləşdirir. Teylor qaydasına da əsaslanaraq deyə bilərik ki, inflyasiya sürətləndikcə Mərkəzi Bank da faizləri yüksəldir. Eni zamanda Mərkəzi Bank buraxılış kəsirinə, yəni buraxılışın uzunmüddətli trenddən kənarlaşmasına və ya faktiki buraxılışın potensial buraxılışdan fərqlənməsinə reaksiya verir. Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Bank təkcə mövcud inflyasiya deyil, həm də gələcək və ya gözlənilən inflyasiya ilə bağlı da öz siyasətini qurmalıdır.”
Mərkəzin rəhbəri deyib ki, İMF inflyasiyanı modelləşdirəndə üç parametri nəzərdən keçirməyi tövsiyyə edir: “Birincisi, marjinal xərcləri inflyasiya ilə əlaqələndirən əmsaldı. Eyni zamanda xarici tələbin ölkə iqtisadiyyatında tələbin inkişafına təsirini müəyyənləşdirən əmsal var. Deyim ki, həm marjinal xərclər artır, həm də ticarət tərəfdaşlarımızda iqtisadi artımın sürətlənməsi bizim ixracımızın artmasına təsir göstərir. İkincisi, şokların təsiridir. Məsələn, buraxılış kəsirinə təsir göstərən tələb şoku və ya xərc şoku. Bizim də buraxılış kəsirinə xərc şoku təsir göstərir. Üçüncü parametrlər dəsti iqtisadiyyatımızın uzunmüddətli perspektivdə vəziyyətini müəyyənləşdirir. Burada daha çox institutsional islahatlar, insan kapitalının inkişafı, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi və işğaldan azad olunan ərazilərin bərpası daha çox təsir göstərəcək.
Artıq qeyd etdik ki, monetar siyasətin məcmu tələbə əsas təsir kanalı faiz dərəcəsi və məzənnədir. Real faiz dərəcəsi bugünkü istehlak ilə bugünkü yığım (hansı ki gələcəkdə istehlak və investisiya üçün əsas yaradır) arasında seçimə təsir göstərir. Real faizin yüksəlməsi monetar şəraiti sərtləşdirir və buraxılışı məhdudlaşdırır. Manatın real məzənnəsi isə yerli və xarici malların arasında tələbin dəyişməsinə təsir göstərir. Manatın mübadilə məzənnəsinin sərtləşməsi isə buraxılışa mənfi təsir göstərir”.
V.Qasımlı bildirib ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı kiçik və açıq olduğundan, əsas ticarət tərəfdaşlarımızdakı iqtisadi fəallıq ticarət kanalları vasitəsilə bizə təsir göstərir: “Buna xarici buraxılış kəsirinin təsiri deyilir, necə deyərlər “qonşu qonşunun sağlığını istər”. Azərbaycanın ticarət tərəfdaşlarında iqtisadi artımın bərpa olunması bizim yerli məhsul və xidmətlərə ehtiyacı artırır. Yeri gəlmişkən, struktur tələb şoku da buraxılışa təsir göstərir. Azərbaycanda hazırda yüksələn istehlakçı və biznes inamı məcmu tələbə və buraxılışa müsbət təsir göstərir”.
Onun sözlərinə görə, İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzində inflyasiya modelləşdiriləndə həm də Filips əyrisindən istifadə olunub: “Filips əyrisinə əsasən tərtib olunmuş inflyasiya tənliyində inflyasiya aşağıdakı sərbəst dəyişənlərdən asılıdır: real marjinal xərc indeksi, inflyasiya laqı və inflyasiya gözləntisi. İnflyasiya tənliyi həm də struktur stoxastik tənlikdir, belə ki, bu tənliyə xərc şoku da daxil edilir. İnflyasiya tənliyində olan real marjinal xərc indeksi buraxılış kəsiri və mübadilə məzənnəsi kəsirinin (exchange rate gap) orta çəkili ölçüsüdür. Adətən biz kəsir (gap) deyəndə, dəyişənin özünün uzunmüddətli trendindən və tarazlıq nöqtəsindən uzaqlaşmasını nəzərdə tuturuq. Əgər buraxılış kəsiri və mübadilə məzənnəsi kəsiri sıfra bərabər olursa, deməli, xərclərlə bağlı olan inflyasiya və deflyasiya təzyiqi də aradan qalxır. Real marjinal xərc indeksində məhsul buraxılışı kəsiri yerli istehsalçıların marjinal xərclərinə, real məzənnə fərqi kəsiri isə idxalçıların marjinal xərclərinə təsir edir. Məsələn, yerli istehsalçıların məhsul və xidmətlərinə tələb artarsa, onların kapital, əmək haqqı və digər xərcləri də yüksələcək və inflyasiya təzyiqi yaradacaq. Mübadilə məzənnəsi kəsirinin də inflyasiyaya təsirinə baxaq: məsələn, nominal mübadilə məzənnəsi ucuzlaşanda real mübadilə məzənnəsi kəsiri pozitivə dəyişir. Bu halda idxal olunan malların yerli valyuta ilə xərcləri artır və inflyasiya təzyiqi yaranır. Beləliklə, real marjinal xərc indeksi müsbət olanda inflyasiya təzyiqi yaradır: buraxılış kəsiri daxili və mübadilə məzənnəsi kəsiri isə xarici təsir gücünə malikdir.
Real marjinal xərc indeksinin inflyasiyaya təsirindən danışanda qiymətlərin dəyişkənlik (rigidity) dərəcəsini də nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, marjinal xərclərin artması qiymətlərə dərhal təsir göstərmir, bu proses tədriclə gedir. Bu mənada qiymət dəyişkənliyinin sürəti (price rigidity) monetar siyasət üçün vacib amildir. Əgər qiymətlər tamamilə çevik olsaydı, onda qiymətlər elə tənzimlənərdi ki, iqtisadiyyat həmişə uzunmüddətli tarazlıqda olsun. Belə olduğu təqdirdə monetar siyasətin real təsiri olmazdı, məsələn, qısamüddətli dönəmdə monetar siyasət buraxılışa təsir göstərə bilməzdi. Məhz qiymət dəyişkənliyi imkanı monetar siyasət üçün qısamüddətli dönəmdə təsir etmək və biznes dövlərini “hamarlamağa” şərait yaradır”.
V.Qasımlı bildirib ki, üzən rejimdə mübadilə məzənnəsinə bir sıra amillər təsir göstərir: “Birincisi, nominal mübadilə məzənnəsinin ucuzlaşması və ya bahalaşması ilə bağlı gözlənti mübadilə məzənnəsinə adekvat təsir göstərir. Əgər xarici və yerli faiz dərəcələrinin fərqi artırsa, daha doğrusu, xarici aktivlər investorlar üçün daha cəlbedici olursa, onda nominal məzənnənin ucuzlaşması baş verəcək. Bir də ki, ölkənin risk mükafatı artırsa, başqa sözlə, yerli aktivlər xarici aktivlərə nisbətən daha riskli olursa, mübadilə məzənnəsi də ucuzlaşacaq. Bu baxımdan bizdəki tənzimlənən rejim sadalanan amillərin təsirini “hamarlayır””.
O vurğulayıb ki, inflyasiyanın hədəflənməsi siyasətində inflyasiya hədəflərinin tez-tez dəyişməsi məqbul deyil: “Lakin bəzən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mərkəzi banklar inflyasiya hədəfini zamanla təftiş edərək dəyişirlər. Məsələn, Çexiya Mərkəzi Bankı 2010-cu ildə inflyasiya hədəfini üç faizdən iki faizə, Gürcüstan Mərkəzi Bankı isə 2009-2017-ci illərdə doqquz faizdən dörd faizə endirmişdi. Azərbaycanda inflyasiyanın hədəf dəhlizinin (4±2 %) əvvəlki səviyyədə saxlanılması bu baxımdan məqbul görünür”.
Qeyd edək ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti bu gün faiz dəhlizi parametrlərini yüksəldərək uçot dərəcəsini 7,25 %-dən 7,5 %-ə, yuxarı həddi isə 8,25 %-dən 9 %-ə çatdırıb. Dəhlizin aşağı həddi 6 % səviyyəsində saxlanılıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-01-2022 16:01 | Bölmə: İqtisadiyyat
Hazırda Azərbaycanın monetar siyasəti inflyasiyanın cilovlanması və iqtisadi artım arasında “qızıl ortanı” tapmağa hədəflənib. Əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycanın “fiskal fəzası” bu problemi həll etməyə, xüsusən də sosial rifahı diqqətdə saxlamağa daha çox imkan yaradır.
Reyting.az-ın məlumatına görə, Azərbaycan Mərkəzi Bankının bu gün qəbul etdiyi faiz dəhlizləri ilə bağlı qərarı "Report"a şərh edən İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru Vüsal Qasımlı bildirib ki, Mərkəzi Bank məcmu tələbi və inflyasiyanı aşağı salmaq istəyəndə, nominal faiz dərəcəsini artırmaqla pul siyasətini sərtləşdirir: "Effektiv olması üçün monetar siyasət həm Lukas və Sarjentin qeyd etdiyi kimi, qabaqcadan müəyyənləşdirilə bilən, həm də Vudfordun dediyi kimi sistematik, anlaşıla bilən və şəffaf olmalıdır. Yalnız bu halda Mərkəzi Bank gözləntilərin düzgün idarə olunmasını təmin edə bilər. Monetar siyasətin məcmu tələbə əsas təsir kanalı faiz dərəcəsi və məzənnədir".
O bildirib ki, qlobal səviyyədə inflyasiya riskləri artır: “Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı başda olmaqla əksər proqnoz verən mötəbər qurumlar 2021-ci ildə sürətlənən inflyasiyanın 2022-ci ildə də həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yüksək olacağı, yalnız 2023-ci ildə səngiyəcəyi barədə mülahizələr irəli sürürlə”.
V.Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycanda da inflyasiya 6,7 % olmaqla hədəf dəhlizinin yuxarı həddini – 6 %-i aşıb: “Lakin Rusiya, Türkiyə, Avropa və ABŞ ilə müqayisə edəndə Azərbaycanda inflyasiya hədəf dəhlizindən nisbətən daha az uzaqlaşıb. Buna baxmayaraq Azərbaycan Mərkəzi Bankı inflyasiyanı hədəf dəhlizinə qayıtmasına və lövbər salmasına çalışır”.
Mərkəzin icraçı direktoru deyib ki, inflyasiyanı izah edən Yeni Keyns nəzəriyyəsi, Pulun kəmiyyət nəzəriyyəsi, Filips əyrisi, modern monetar nəzəriyyə və bir sıra başqa yanaşmalar var: “Haşiyəyə çıxaraq deyim ki, qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəriyyəsində (Fiscal theory of the price level (FTPL)) iddia olunur ki, qiymət səviyyəsi dövlət borcu və fiskal siyasətlə müəyyənləşir, monetar siyasət isə ən yaxşı halda dolayı təsir gücünə malikdir. Əslində qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəriyyəsinin meydana çıxmasında əsas səbəb monetarist baxışın qiymət səviyyəsini tam izah edə bilməməsidir: çünki çox vaxt qiymətin tarazlıq səviyyəsi daha başqa amillərlə izah olunur. Azərbaycanda xarici dövlət borcunun ÜDM-in 20 %-indən az olması və icmal büdcənin ötən il 3,9 milyard manat profisiti inflyasiyanı cilovlayır”.
V.Qasımlı bildirib ki, monetar siyasət qısamüddətli dönəmdə təsirlidir, məsələn, məcmu tələbə və ya inflyasiyaya təsir etməklə: “Belə qəbul edilir ki, monetar siyasət uzunmüddətli dönəmdə neytraldır, məsələn, uzunmüddətli dönəmdə iqtisadi artıma təsir edə bilməz. Buna görə də monetar siyasətdən qısamüddətli dönəmdə məcmu tələbə təsir göstərməklə inflyasiya hədəfinə nail olmağa çalışılır. Beləliklə, monetar siyasət buraxılış (output) dinamikasına və biznes dövrünə (tsikli) təsir göstərir, başqa sözlə, monetar siyasət ya anti-tsiklik olur, ya da ki, biznes dövrünün “hamarlanmasına” xidmət edir.
Keçən il Mərkəzi Bankın sentyabr, oktyabr və dekabr aylarında uçot dərəcəsini üç dəfə ardıcıl yüksəldərək 7,25 %-ə çatdırması ilk təsirlərini qısamüddətli pul bazarında göstərir. Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini artırması bazara birbaşa deyil, tədriclə təsir göstərir. Çünki uçot dərəcəsi əvvəlki deyil, məhz yeni depozit və kreditlər üçün siqnaldır. Bazar iştirakçıları da buna uyğun olaraq maliyyə məhsullarının qiymətinə yenidən baxırlar, o cümlədən, uçot dərəcəsi depozit və kredit faizlərinə artırıcı təsir göstərir. Beləliklə, uçot dərəcəsinin uzunmüddətli təsirləri meydana çıxır, yüksək faizlər daha sərt monetar siyasətlə nəticələnir. Real faiz dərəcələrinin yüksəlməsi ev təsərrüfatlarının və biznesin istehlak və sərmayələrini məhdudlaşdırır. Eyni zamanda həm əhali, həm də biznes daha yüksək faizlər şəraitində daha çox yığıma meyllənirlər. Beləliklə, qısa-müddətli dönəmdə məcmu tələbin kiçilməsi ÜDM-ə də azaldıcı təsir göstərir. İnflyasiya təzyiqləri azalır. Əsas odur ki, daha yüksək cari və gözlənilən real faiz dərəcələri iqtisadi agentlərin məcmu tələbin gələcəkdə azalması ilə bağlı gözləntilərini yaradır. İnflyasiya gözləntilərinin aşağı düşməsi gələcək inflyasiyanı da cilovlayır. Göründüyü kimi, Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini artırması inflyasiyanı cilovlamağa hesablanıb”.
V.Qasımlının sözlərinə görə, Mərkəzi Bankın digər təsir kanalı manatın mübadilə məzənnəsidir: “Son bir ildən artıq müddətdə manatın nominal effektiv məzənnəsi həm ümümi, həm də qeyri-neft sektoru üzrə artıb. Nəticədə manatla ifadə olunan maliyyə alətlərinə yatırımlar daha cəlbedici olur. Azərbaycanın maliyyə bazarında dedollarlaşma və izafi likvidlik, həmçinin Mərkəzi Bank notları və Maliyyə Nazirliyinin dövlət qiymətli kağızlarının manatla ifadə olunan faiz dərəcələrinin region ölkələri ilə müqayisədə aşağı həddə olması da bu amillə bağlıdır. Amma etiraf edək ki, manatın real effektiv məzənnəsinin yüksəlməsi yerli məhsulları baha, xarici məhsulları isə ucuz hala gətirir. Misal kimi deyə bilərik ki, keçən il Türkiyədəki devalvasiyadan sonra bu ölkədən Azərbaycana məhsul idxalının necə sürətlə böyüməsinin şahidi olduq. Beləliklə, möhkəmlənən manat həm də daxili istehsala olan tələbi zəiflədir, idxalı stimullaşdırır və inflyasiyanı cilovlayır.”
Vüsal Qasımlı bildirib ki, buraxılış kəsiri (output gap), yəni buraxılışın mövcud həcmi ilə onun uzunmüddətli trendi arasındakı fərq inflyasiyanın əsas hərəkətverici qüvvəsidir: “Uzunmüddətli buraxılış trendi inflyasiyanın hədəf səviyyəsindən kənara çıxmadığı istehsal səviyyəsi kimi başa düşülür. İnflyasiya haqqında danışanda daha iki kəsiri qeyd etməliyik: real faiz fərqi (real interest rate gap) və real məzənnə fərqi (real exchange rate gap). Çünki bu iki kəsir monetar şəraiti şərtləndirir. Beləliklə, manatın real məzənnəsi inflyasiyanı müəyyənləşdirən əsas amildir. Baxmayaraq ki, Azərbaycanda inflyasiya daha çox qeyri-monetar amillərlə bağlıdır, amma pul siyasəti monetar şəraiti və inflyasiya gözləntilərini tənzimləməklə inflyasiya təzyiqini azaltmağa çalışır. Azərbaycanın makroiqtisadi fundamentalları, o cümlədən, icmal və tədiyyə balansının artıqlığı dezinflyasiyaya meyillilik yaradır. Çünki ölkənin əlverişli makroiqtisadi çərçivəsi valyuta bazarında tələb-təklif tarazlığını təmin etməklə qiymət sabitliyinin əsas lövbəri olan manatın məzənnəsini sabitiləşdirir. Teylor qaydasına da əsaslanaraq deyə bilərik ki, inflyasiya sürətləndikcə Mərkəzi Bank da faizləri yüksəldir. Eni zamanda Mərkəzi Bank buraxılış kəsirinə, yəni buraxılışın uzunmüddətli trenddən kənarlaşmasına və ya faktiki buraxılışın potensial buraxılışdan fərqlənməsinə reaksiya verir. Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Bank təkcə mövcud inflyasiya deyil, həm də gələcək və ya gözlənilən inflyasiya ilə bağlı da öz siyasətini qurmalıdır.”
Mərkəzin rəhbəri deyib ki, İMF inflyasiyanı modelləşdirəndə üç parametri nəzərdən keçirməyi tövsiyyə edir: “Birincisi, marjinal xərcləri inflyasiya ilə əlaqələndirən əmsaldı. Eyni zamanda xarici tələbin ölkə iqtisadiyyatında tələbin inkişafına təsirini müəyyənləşdirən əmsal var. Deyim ki, həm marjinal xərclər artır, həm də ticarət tərəfdaşlarımızda iqtisadi artımın sürətlənməsi bizim ixracımızın artmasına təsir göstərir. İkincisi, şokların təsiridir. Məsələn, buraxılış kəsirinə təsir göstərən tələb şoku və ya xərc şoku. Bizim də buraxılış kəsirinə xərc şoku təsir göstərir. Üçüncü parametrlər dəsti iqtisadiyyatımızın uzunmüddətli perspektivdə vəziyyətini müəyyənləşdirir. Burada daha çox institutsional islahatlar, insan kapitalının inkişafı, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi və işğaldan azad olunan ərazilərin bərpası daha çox təsir göstərəcək.
Artıq qeyd etdik ki, monetar siyasətin məcmu tələbə əsas təsir kanalı faiz dərəcəsi və məzənnədir. Real faiz dərəcəsi bugünkü istehlak ilə bugünkü yığım (hansı ki gələcəkdə istehlak və investisiya üçün əsas yaradır) arasında seçimə təsir göstərir. Real faizin yüksəlməsi monetar şəraiti sərtləşdirir və buraxılışı məhdudlaşdırır. Manatın real məzənnəsi isə yerli və xarici malların arasında tələbin dəyişməsinə təsir göstərir. Manatın mübadilə məzənnəsinin sərtləşməsi isə buraxılışa mənfi təsir göstərir”.
V.Qasımlı bildirib ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı kiçik və açıq olduğundan, əsas ticarət tərəfdaşlarımızdakı iqtisadi fəallıq ticarət kanalları vasitəsilə bizə təsir göstərir: “Buna xarici buraxılış kəsirinin təsiri deyilir, necə deyərlər “qonşu qonşunun sağlığını istər”. Azərbaycanın ticarət tərəfdaşlarında iqtisadi artımın bərpa olunması bizim yerli məhsul və xidmətlərə ehtiyacı artırır. Yeri gəlmişkən, struktur tələb şoku da buraxılışa təsir göstərir. Azərbaycanda hazırda yüksələn istehlakçı və biznes inamı məcmu tələbə və buraxılışa müsbət təsir göstərir”.
Onun sözlərinə görə, İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzində inflyasiya modelləşdiriləndə həm də Filips əyrisindən istifadə olunub: “Filips əyrisinə əsasən tərtib olunmuş inflyasiya tənliyində inflyasiya aşağıdakı sərbəst dəyişənlərdən asılıdır: real marjinal xərc indeksi, inflyasiya laqı və inflyasiya gözləntisi. İnflyasiya tənliyi həm də struktur stoxastik tənlikdir, belə ki, bu tənliyə xərc şoku da daxil edilir. İnflyasiya tənliyində olan real marjinal xərc indeksi buraxılış kəsiri və mübadilə məzənnəsi kəsirinin (exchange rate gap) orta çəkili ölçüsüdür. Adətən biz kəsir (gap) deyəndə, dəyişənin özünün uzunmüddətli trendindən və tarazlıq nöqtəsindən uzaqlaşmasını nəzərdə tuturuq. Əgər buraxılış kəsiri və mübadilə məzənnəsi kəsiri sıfra bərabər olursa, deməli, xərclərlə bağlı olan inflyasiya və deflyasiya təzyiqi də aradan qalxır. Real marjinal xərc indeksində məhsul buraxılışı kəsiri yerli istehsalçıların marjinal xərclərinə, real məzənnə fərqi kəsiri isə idxalçıların marjinal xərclərinə təsir edir. Məsələn, yerli istehsalçıların məhsul və xidmətlərinə tələb artarsa, onların kapital, əmək haqqı və digər xərcləri də yüksələcək və inflyasiya təzyiqi yaradacaq. Mübadilə məzənnəsi kəsirinin də inflyasiyaya təsirinə baxaq: məsələn, nominal mübadilə məzənnəsi ucuzlaşanda real mübadilə məzənnəsi kəsiri pozitivə dəyişir. Bu halda idxal olunan malların yerli valyuta ilə xərcləri artır və inflyasiya təzyiqi yaranır. Beləliklə, real marjinal xərc indeksi müsbət olanda inflyasiya təzyiqi yaradır: buraxılış kəsiri daxili və mübadilə məzənnəsi kəsiri isə xarici təsir gücünə malikdir.
Real marjinal xərc indeksinin inflyasiyaya təsirindən danışanda qiymətlərin dəyişkənlik (rigidity) dərəcəsini də nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, marjinal xərclərin artması qiymətlərə dərhal təsir göstərmir, bu proses tədriclə gedir. Bu mənada qiymət dəyişkənliyinin sürəti (price rigidity) monetar siyasət üçün vacib amildir. Əgər qiymətlər tamamilə çevik olsaydı, onda qiymətlər elə tənzimlənərdi ki, iqtisadiyyat həmişə uzunmüddətli tarazlıqda olsun. Belə olduğu təqdirdə monetar siyasətin real təsiri olmazdı, məsələn, qısamüddətli dönəmdə monetar siyasət buraxılışa təsir göstərə bilməzdi. Məhz qiymət dəyişkənliyi imkanı monetar siyasət üçün qısamüddətli dönəmdə təsir etmək və biznes dövlərini “hamarlamağa” şərait yaradır”.
V.Qasımlı bildirib ki, üzən rejimdə mübadilə məzənnəsinə bir sıra amillər təsir göstərir: “Birincisi, nominal mübadilə məzənnəsinin ucuzlaşması və ya bahalaşması ilə bağlı gözlənti mübadilə məzənnəsinə adekvat təsir göstərir. Əgər xarici və yerli faiz dərəcələrinin fərqi artırsa, daha doğrusu, xarici aktivlər investorlar üçün daha cəlbedici olursa, onda nominal məzənnənin ucuzlaşması baş verəcək. Bir də ki, ölkənin risk mükafatı artırsa, başqa sözlə, yerli aktivlər xarici aktivlərə nisbətən daha riskli olursa, mübadilə məzənnəsi də ucuzlaşacaq. Bu baxımdan bizdəki tənzimlənən rejim sadalanan amillərin təsirini “hamarlayır””.
O vurğulayıb ki, inflyasiyanın hədəflənməsi siyasətində inflyasiya hədəflərinin tez-tez dəyişməsi məqbul deyil: “Lakin bəzən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mərkəzi banklar inflyasiya hədəfini zamanla təftiş edərək dəyişirlər. Məsələn, Çexiya Mərkəzi Bankı 2010-cu ildə inflyasiya hədəfini üç faizdən iki faizə, Gürcüstan Mərkəzi Bankı isə 2009-2017-ci illərdə doqquz faizdən dörd faizə endirmişdi. Azərbaycanda inflyasiyanın hədəf dəhlizinin (4±2 %) əvvəlki səviyyədə saxlanılması bu baxımdan məqbul görünür”.
Qeyd edək ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti bu gün faiz dəhlizi parametrlərini yüksəldərək uçot dərəcəsini 7,25 %-dən 7,5 %-ə, yuxarı həddi isə 8,25 %-dən 9 %-ə çatdırıb. Dəhlizin aşağı həddi 6 % səviyyəsində saxlanılıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:04
“Kontakt Home” qanunu pozub
24-06-2025, 19:09
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib, aidiyyəti qurumlara müvafiq tapşırıqlar verilib
24-06-2025, 14:08
“Dövlət borcu haqqında” qanuna dəyişiklik edilir
23-06-2025, 17:20
Agentlik TƏBİB-in 17 milyonluq tenderini ləğv edib
23-06-2025, 12:41
Vüqar Bayramov: "Yeni dəyişikliklər bu boşluğu aradan qaldıracaq"
23-06-2025, 10:16
“Azərişığ”ın milyonluq tenderi - Əmək Müfəttişliyinin cəzalandırdığı şirkət "qalib gəlib"
23-06-2025, 09:18
TƏBİB-in 3.6 milyonluq tenderi ləğv olunub
21-06-2025, 18:07
AMEA-nın tenderi ləğv olunub
21-06-2025, 17:57
Dövlət Neft Fondunda yoxlama aparılıb
21-06-2025, 17:31
"Büdcə sistemi haqqında" qanun dəyişir - Detallar
21-06-2025, 11:37
Bank kartlarından pul oğurluğu davam edir
21-06-2025, 11:11
“Yaşayış minimumu haqqında” qanun dəyişib
21-06-2025, 10:44
Agentlik unun tpdansatış qiymətini açıqlayıb
21-06-2025, 10:12
Peşəkar mühasib sertifikatının verilməsi qaydası dəyişib
20-06-2025, 21:13
Avropa Rusiya qazından imtinaya görə 200 milyard avro itirib
20-06-2025, 18:23
Putin: Rusiya Avropada birinci, dünyada dördüncüdür
20-06-2025, 17:39
Növbəti depozit hərracı keçirilib
20-06-2025, 12:43
Dövlət mülkiyyətindəki avtomobillər satışa çıxarılıb
20-06-2025, 11:55
Peyk görüntüləri: İran neft ixracını sürətləndirib - Foto
20-06-2025, 10:21
Bağlanmış bankların əmlakları satışa çıxarılıb
20-06-2025, 09:59
"Bal Badem”in fəaliyyəti dayandırılıb
20-06-2025, 09:25
Neft Fondunun tenderi ləğv olunub
19-06-2025, 17:55
Azərbaycandan 17 ölkəyə neft ixrac olunub - Siyahı
19-06-2025, 16:37
Əli Əsədov BP şirkətinin baş icraçı direktoru ilə görüşüb
19-06-2025, 15:11
Milyarderin 100 milyon dollarlıq təklifi cavabsız qalıb
19-06-2025, 12:04
İsrail-İran savaşı bahalaşmaya səbəb olub
19-06-2025, 10:01
Vüqar Bayramov: "...qadınlar, bəzi hallarda isə kişilər 5 il tez pensiyaya çıxacaq"
19-06-2025, 09:31
Ağdamda 9.4 milyonluq tender ləğv olunub
18-06-2025, 15:21
ASC və MMC-yə məxsus əmlaklar hərraca çıxarılacaq
18-06-2025, 09:30
Sadiq Qurbanov: "Bu xətt Naxçıvanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayacaq” - Video
17-06-2025, 14:36
"Əmək pensiyaları haqqında” qanun dəyişib
17-06-2025, 13:01
AYNA-nın tenderi ləğv olunub
17-06-2025, 10:11
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
17-06-2025, 09:53
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
16-06-2025, 17:32
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
14-06-2025, 19:00
AZAL uçuşların sayını artırır
12-06-2025, 17:38
ƏƏSMN: "Yeni sosial islahat paketi 3 milyon insanı əhatə edir"
12-06-2025, 09:41
DSMF sədrinə yeni müşavir təyin olunub
12-06-2025, 07:42
Astana “Power Central Asia+China” forumuna hazırlaşır
11-06-2025, 15:16
Çin və ABŞ çərçivə sazişi üzərində razılaşıblar
11-06-2025, 14:15
Azərbaycan və Avropa Komissiyası iyunun 13-də enerji dialoqunun üçüncü raundunu keçirəcək
11-06-2025, 11:13
Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini sabit saxlayıb
10-06-2025, 11:40
SOCAR ilə Almaniya şirkəti müqavilə imzalayıb
10-06-2025, 09:38
“Mədrəsə”nin bərpası ilə bağlı tender ləğv olunub
5-06-2025, 14:40
Gənc qadın dünyanın ən zəngin şəxsləri sırasına daxil olub
5-06-2025, 11:31
Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatlarının 87 faizi dollarladır
4-06-2025, 15:52
Bəzi müəssisələrə sertifikatın verilməsi dayandırılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
