18:45 / 20-05-2025
Yanacaqsız işləyən mühərrik kəşf ediblər
18:23 / 20-05-2025
Tramp Avropa liderlərini çıxılmaz vəziyyətlə üzləşdirir
18:14 / 20-05-2025
Tofiq Yaqublunun şikayəti rədd olunub
18:12 / 20-05-2025
Ukrayna nümayəndələri İstanbul görüşündə rus dilində danışıblar
18:02 / 20-05-2025
İlham Əliyevlə Viktor Orban görüşüb - Birgə bəyanat - (Yenilənib) - Fotolar
17:54 / 20-05-2025
Bələdiyyələrin vahid informasiya sistemi yaradılacaq
17:48 / 20-05-2025
Polis 75 kq narkotik maddəni dövriyyədən çıxarıb - 10 nəfər saxlanılıb
17:24 / 20-05-2025
10 kiloqram qızılı talayan dəstə tutulub - Video
17:12 / 20-05-2025
Prokuror "Abzas işi" ilə bağlı cəza istəyib
16:34 / 20-05-2025
Tanınmış musiqiçi xeyriyyəçilik edib - Fotolar
16:01 / 20-05-2025
Ər arvadını öldürərək Kür çayına atıb
15:55 / 20-05-2025
Tramp sülh danışıqlarından çıxa bilər: “Bu, mənim müharibəm deyil”
15:43 / 20-05-2025
Xamnəi ABŞ-la danışıqlardan müsbət nəticə gözləmir
14:50 / 20-05-2025
III Çarlz Azərbaycan prezidentinə məktub göndərib - Mətn
14:47 / 20-05-2025
Kral Salman İlham Əliyevə məktub ünvanlayıb
14:30 / 20-05-2025
Sabah güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
14:29 / 20-05-2025
Rusiyaya qarşı 17-ci sanksiya paketi təsdiqlənib
14:20 / 20-05-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
14:04 / 20-05-2025
İlham Əliyev Macarıstanda işgüzar səfərdədir - Fotolar
14:00 / 20-05-2025
İcra başçısı onları vəzifədən azad edib
13:33 / 20-05-2025
Hindistan Ermənistanın silah bazarında Rusiyanı əvəz edir
13:08 / 20-05-2025
Sumqayıtdakı zavodda partlayış olub - (Yenilənib)
13:02 / 20-05-2025
Limana və gəmilərə hücum ola bilər
12:59 / 20-05-2025
İki direktora şiddətli töhmət veriblər
12:51 / 20-05-2025
“Son zəng” iyunun 14-də çalınacaq
12:34 / 20-05-2025
Pakistan və Hindistan razılaşıb
12:22 / 20-05-2025
Ərdoğan vasitəçilikdən nə qazanır?
12:01 / 20-05-2025
Un neçəyədir? - Açıqlama
11:56 / 20-05-2025
Əleyhdarları lüks təyyarəni Trampdan almaq istəyirlər
11:34 / 20-05-2025
Üç ölkə İsraili sanksiyalarla hədələyir
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
09:51 / 16-05-2025
Professor: Əsas şüar “Vahid vətən, vahid dövlət, vahid bayraq!” ola bilər
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
08:45 / 16-05-2025
Çindən Qazaxıstana turist axını var
01:38 / 16-05-2025
“Avroviziya-2025”-in finalçıları bəlli olub - Siyahı
14:21 / 16-05-2025
İlham Əliyev Avropa İttifaqı rəhbərləri ilə görüşüb - Fotolar
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
16:30 / 19-05-2025
Zülfüqarov: Şərtlər Avropadan Azərbaycanla sağlam münasibətlər qurmağı tələb edir
12:20 / 16-05-2025
“Əmək pensiyaları haqqında” qanun dəyişib
08:33 / 16-05-2025
Məşhur müğənni hücuma görə həbs edilib
11:12 / 16-05-2025
Kirayə mənzillər layihəsində dələduzluq: kreditlər necə "fırladılır"? - Açıqlamalar
09:20 / 16-05-2025
Tədris Cərrahiyyə Klinikası deputatın şirkətindən 1.2 milyonluq dərman alır
Çingiz Abdullayev və Xəlil Rzanın çırtması
Tarix: 04-10-2023 15:08 | Bölmə: Mahir Qabiloğlu
Mahir Qabiloğlu
Azərbaycan dili... Əgər kimsə düşünürsə ki, Azərbaycan dilini - öz doğma dilini mükəmməl bilir - yanılır. Bu dilin, o cümlədən digər dillərin də qatları çoxdur. Biz hamımız sadəcə danışıq dilini bilirik. Onu da öz anamızın, ailəmizin, el-obamızın bizə verdiyi leksikon səviyyəsində - şirin dialekti və şivəsiylə.
Kimsə digərini Azərbaycan dilini mükəmməl bilməməkdə suçlandıranda, ilk olaraq bu sualı özünə verməlidir:
“Sən necə, öz dilini mükəmməl bilirsənmi?”.
Ədəbiyyatçı ailəsində böyüyüb boya-başa çatmışam. Valideynlərimin hər ikisi ixtisasca Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimiydi. Özüm isə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirmişəm. İxtisasım filoloq, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimidir. Amma heç vaxt, heç yerdə demərəm, deməyə cürət belə etmərəm ki, Azərbaycan dilini mükəmməl bilirəm. Əlbəttə ki, söhbət Azərbaycan ƏDƏBİ dilindən gedir. Sovet vaxtı ədəbi dilə çox vaxt qəzet, televiziya dili deyərdilər. Bütün qramatik qaydalar nəzərə alınardı. Televiziya ekranında gördüklərimizin danışığından bilmək olmurdu ki, o haralıdır. Çünki dialekt olmurdu. Hətta fəhlə-kəndlidən də müsahibə götürəndə danışacaqlarını əvvəlcədən yazıb əzbərlətdirirdilər. Amma Azərbaycan dilinin əsas keşikçiləri də ədəbi dil normalarını bilməyən rayonlarda yaşayan əhalimiz idi. Dilimizi zibilləyən rus sözləri kəndlərə ayaq açmırdı, bir-iki sözü nəzərə almasaq. O da ki, öz düzəlişlərində: ramont, culgi, varantur...
Sonradan çanaq antenaları meydana çıxdı. Osmanlı türkcəsi türk seriallarıyla həyatımıza, o cümlədən dilimizə də sirayət etməyə başladı. Əlbəttə ki, cüzi hərf düzəlişləriylə. Eşq - aşq oldu, yoldaş - arkadaş... Apastrof da yoxa çıxdı. Yoxa çıxmaqla hecalanmada, vurğuda da xətalar yaşanmağa başladı. Məsələn, qu-ran, yoxsa Qur-an.
Başınızı çox ağrıtmaq istəmirəm. Azərbaycan dili böyük bir elm sahəsidir. Təkcə Filologiya fakültəsində dilimizin müxtəlif sahələrini öyrənən neçə kafedra vardı. Hər kafedrada da müxtəlif istiqamətlər. Başlayırdıq fonetikadan, qurtarırdıq orfoepiyada, etimologiyada. “Sağır nun” hərfinin də qeyri-rəsmi mövcudluğunu da, Xett, Orxan-Yenisey əlifbaları barədə bilgiləri də bu kafedralardakı müəllimlərimizdən öyrənirdik. Hətta Zeynəb Xanlarovanı da orfoepik qaydalara riayət etməməkdə günahlandırırdılar müəllimlərimiz. Bayram Bayramovun əsərlərini isə dilçilər üçün mənbə sayırdılar. Və daha nələr, nələr...
Azərbaycan dili böyük bir ümmandır. Danışıq dili bunun yalnız gördüyümüz qatıdır. Şahə qalxan dalğaları da var, ləpədöyəni də... Amma heç kim bu dili 100 faiz bilmir. Kimsə desə ki, mən Mahir Azərbaycan dilini 40 faiz bilirəm, bu mənimçün böyük tərif olar.
Amma hamımız danışırıq. Birimiz ləhcədə, birimiz şivədə. Birimiz rus sözləriylə qarışdırırıq, o birimiz türk, qazax, özbək... Hansı ölkədə təhsil alırıqsa o dövlətin, xalqın sözünü dartıb gətirib dilimizə qoşuruq: okey, tamam, pardon. “Təşəkkür” sözünü bütöv yazmağa hövsələmiz çatmır “TŞK” kimi ifadə edirik, “Mübarək”ə “mübiş” deyirik. ANS televiziyasının həyatımıza daxil olmasıyla ədəbi dilimiz də danışıq diliylə əvəzləndi. Pis sayılan “Xəbərçi” sözü reablitasiya olundu.
Əlbəttə ki, həyəcan təbili çalanlar çoxdur – çifayda. Əvvəllər fars, ərəb sözləriylə, ifadələriylə zibillənirdi dilimiz, indi isə dünya dilləriylə. AzTV-nin “Xəbərlər”ində işləyəndə şinelimizdən çıxan televiziyalar bizi “Mış-miş” çağırırdılar. Çünki informasiyalarımızda feillərin sonluğunu qramatikamıza uyğun olaraq mış, miş, muş, müş yazırdıq. O vaxt populyar olan “Xoş gəlmişsiniz” verilişi yəqin ki, yadınızdadır.
Başınızı çox ağrıtdım. Axı məqsədim Azərbaycan dilinin zənginliyinə, gözəlliyinə, təmizliyinin qorunması istiqamətində görülməli olan işlərə qısa ekskurs etmək deyil. Saytlar, qəzetlər, yutub kanalları saysız-hesabsız səhvlərlə onsuz da doludur. Mənim bu yazımda da nə qədər desəniz səhv tapa bilərsiniz. Amma elə bir dövrə gəlib çatmışıq ki, qramatikaya, orfoepiyaya çox da fikir vermirik. Əsas yazanın, jurnalistin, müsahibin dediyi fikirdir, verdiyi informasiyadır. Biz bunu qiymətləndiririk.
Müstəqillik dövrü başlayanda rus dili bir müddət yox, həmişəlik əhəmiyyətini itirdi. Çünki bütün yazışmalar, sənədlər Azərbaycan dilinə – dövlət dilinə keçdi. Danışmaq başqa, yazmaq isə tam başqa. Amma bunun öhdəsindən gəldik. Rus dilində danışanlar qolu-qabırğasını sındıra-sındıra Azərbaycan dilində danışmağa başladılar. Atam Qabil belələrinə ürək-dirək verirdi. Deyirdi ki, danışın, utanmayın danışın, danışa-danışa nitqiniz təkmilləşəcək. Uzaq 90-cı illərdə bu sözü Çingiz Abdullayevə deməsinin də şahidi olmuşam. O vaxt mən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında işləyirdim. Çingiz Abdullayevin yazıçıların çevrəsində – hələ o vaxt – nəinki rusca, heç rus sözlərindən istifadə etdiyini də görməmişəm. Şirin Bakı ləhcəsində danışır. Əcəb eləyir. Mən də Bakının köhnə məhlələrində böyüsəydim belə danışardım. Nə edim ki, Yazıçılar binasında yaşamışam. Ədəbi dil normaları, yazıçılar əhatə edib məni, səhvlərimi həmən düzəldiblər – böyüməmiş. Həm də köklü Şirvanlıyam. Yox, elə bilməyin ki, yazıçı Çingiz Abdullayevlə özümü müqayisədə verməkdir niyyətim. Sadəcə, insana fərdi yanaşmaq lazımdır. Çingiz Abdullayev 90-cı illərdə necə danışırdısa, indi də elə danışır. Bizə isə onu bu cür qəbul etmək qalır. Özü də ki, Çingiz Abdullayev Azərbaycanca danışır. Müsahibələrində, çıxışlarında rus sözlərinə rast gəlməmişəm. Məhz bu xüsusiyyətinə görə Xalq şairi Xəlil Rzanın adını başlığa çıxartdım.
Xəlil əmi Azərbaycan dilində təmiz danışmayanlara qarşı mübariz idi. Onun iştirak etdiyi məclislərdə çıxış edənlər yox, hətta dəm vəziyyətdə sağlıq deyənlər də özlərini yığışdırıb, nitqlərinə diqqət yetirərdilər. Cəzası isə söz yarası, tənqid deyildi. Sadəcə, çırtma çalırdı və çırtmadan sonra xətanın səviyyəsinə görə cəriməsini deyirdi: 5 qəpik, 10 qəpik... ən ağır cəza 20 qəpik idi. İnandırım sizi ki, bu cərimələrin cəmini həmin adam sözünü bitirdikdən sonra ondan məcburən alırdı ki, ona dərs olsun, bir daha dilimizi rus sözləriylə zibilləməsin.
Günlərin bir günü Salam Qədirzadə, Əliağa Kürçaylı və Xəlil Rza bizə gəlmişdilər. Mən də onlara qulluq edirdim. (ən bezdirici məqam arağı süzəndən sonra aparıb soyuducunun gözünə qoymaq, sonra gətirib badələrə süzüb, yenidən aparıb soyuducunun gözünə qoymaq idi.) Sağlıq demək növbəsi Salam əmiyə çatdı. Onu da qeyd edim ki, o vaxtın danışıq dilində rus sözlərindən istifadə etmək adi hal idi. (Salam əmi də beş il Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunda oxumuşdu. Elə Moskvada da Roza xalayla ailə həyatı qurmuşdu.) Xülasə, Salam əmi başladı sağlığa, Xəlil əmi isə çırtma çalmağa və qəpiklərin nominallarını səsləndirməyə. Birdən Salama əmi əsəbiləşdi. Əlini cibinə salıb bir göy üçlük çıxarıb Xəlil əmiyə uzadaraq, – Xəlil, sən Allah çırtma çalma, fikrim dağılır. Elə sakitcə bu 3 manatdan çıx. Sonda qalsa “zdaçi” (qalığını) qaytararsan, – dedi.
Nəyə görə Xəlil əminin bu şakəri yadıma düşdü? Görəsən, Çingiz Abdullayev danışanda, Xəlil Rza çırtma çalardımı? Yaxud da ki, məşhur bir telejurnalist “separatçı” sözünü elə hey “sepEratçı” desəydi, çırtma çalardımı? Əsla. İnsanlar müxtəlifdir. Hərənin bir danışıq manerası var. Əsas müzakirə obyekti onun dediyi fikir olmalıdır, o fikri necə deməsi yox. Təhqir edib? Verin məhkəməyə. Ağız əymək, lağa qoymaq heç kimə baş ucalığı gətirmir. O ki, qaldı Çingiz Abdullayevin müəllim tutub Azərbaycan dilini öyrənməsinə. Xeyri yoxdur. 65 yaşın içində olan bir adama bu sözü demək özü...
Yazıçıdır? Xalq yazıçısıdır? Yazıçı öz doğma dilində belə danışmaz? Şirin Şəki ləhcəsində danışan şəkili, Naxçıvan ləhcəsində danışan ordubdlı, şərurlu, şahbuzlu, nehrəmli.., “Can ğərdeş”, “o” hərfini “u” deyən ləzgi, “hə” sözünün sonuna 5-6 dənə də “ə” artıran talış... danışanda həzz ala bilirik, Çingiz Abdullayev şirin Bakı ləhcəsində danışanda yox? Şəxsən mənə xoşdu.
Şəxsən mənim üçün Çingiz Abdullayevin Azərbaycan dilinin orfoepiya qaydalarına riayət etməsi, qramatik cəhətdən mükəmməl danışması əhəmiyyətli deyil. Mənə rus dilini və digər xarici dilləri mükəmməl bilib, şovinist aparıcıların və erməniyönümlü ekspertlərin meydan suladığı Rusiya və dünya televiziyalarında onlara tutarlı cavab verə biləcək Çingiz Abdullayev kimi intellektual şəxslərimizin, Vətən təəssübkeşlərinin sayının çox olması vacibdir, əsasdır. Hansısa sözün yerini səhv salması və ya qol-qabırğasını sındırması bağışlanan günah da yox, xırda bir xətadır.
Danışın əleyhinə, yutub kanallarında, tik-tokda, sosial şəbəkələrdə məsxərəyə qoyun, layklar yığın. Çünki gənc nəsil əsrin əvvəllərində televiziyada təşkil olunan xalq diplomatiyası telekörpülərini görməyiblər. Hamısında məğlub olurdular erməni ideoloqları, yalançı tarixçiləri. Kimi verirdik qabağa? Çingiz Abdullayev kimi Rus dilini sərrast, tarixi gözəl bilən ziyalılarımızı. Ən cavanı rejissor Vaqif Mustafayev idi ki, onun bu gün 70 yaşı var. Çərrədib öldürün bu ziyalılarımızı. Elə Çingiz Abdullayevi də... Axı nə udacaqsınız? İtirdiyiniz udacağınızdan qat-qat çox olacaq. Çingiz Abdullayev kimi ziyalıların yetişdirilməsi üçünsə azı 60-65 il vaxt lazımdır. Vaxtımız isə yoxdur.
P.S: Xəlil Rzanın bir adəti də vardı. Rus dilində səlis danışan azərbaycanlı görəndə pul verərdi.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 04-10-2023 15:08 | Bölmə: Mahir Qabiloğlu
Mahir Qabiloğlu
Azərbaycan dili... Əgər kimsə düşünürsə ki, Azərbaycan dilini - öz doğma dilini mükəmməl bilir - yanılır. Bu dilin, o cümlədən digər dillərin də qatları çoxdur. Biz hamımız sadəcə danışıq dilini bilirik. Onu da öz anamızın, ailəmizin, el-obamızın bizə verdiyi leksikon səviyyəsində - şirin dialekti və şivəsiylə.
Kimsə digərini Azərbaycan dilini mükəmməl bilməməkdə suçlandıranda, ilk olaraq bu sualı özünə verməlidir:
“Sən necə, öz dilini mükəmməl bilirsənmi?”.
Ədəbiyyatçı ailəsində böyüyüb boya-başa çatmışam. Valideynlərimin hər ikisi ixtisasca Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimiydi. Özüm isə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirmişəm. İxtisasım filoloq, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimidir. Amma heç vaxt, heç yerdə demərəm, deməyə cürət belə etmərəm ki, Azərbaycan dilini mükəmməl bilirəm. Əlbəttə ki, söhbət Azərbaycan ƏDƏBİ dilindən gedir. Sovet vaxtı ədəbi dilə çox vaxt qəzet, televiziya dili deyərdilər. Bütün qramatik qaydalar nəzərə alınardı. Televiziya ekranında gördüklərimizin danışığından bilmək olmurdu ki, o haralıdır. Çünki dialekt olmurdu. Hətta fəhlə-kəndlidən də müsahibə götürəndə danışacaqlarını əvvəlcədən yazıb əzbərlətdirirdilər. Amma Azərbaycan dilinin əsas keşikçiləri də ədəbi dil normalarını bilməyən rayonlarda yaşayan əhalimiz idi. Dilimizi zibilləyən rus sözləri kəndlərə ayaq açmırdı, bir-iki sözü nəzərə almasaq. O da ki, öz düzəlişlərində: ramont, culgi, varantur...
Sonradan çanaq antenaları meydana çıxdı. Osmanlı türkcəsi türk seriallarıyla həyatımıza, o cümlədən dilimizə də sirayət etməyə başladı. Əlbəttə ki, cüzi hərf düzəlişləriylə. Eşq - aşq oldu, yoldaş - arkadaş... Apastrof da yoxa çıxdı. Yoxa çıxmaqla hecalanmada, vurğuda da xətalar yaşanmağa başladı. Məsələn, qu-ran, yoxsa Qur-an.
Başınızı çox ağrıtmaq istəmirəm. Azərbaycan dili böyük bir elm sahəsidir. Təkcə Filologiya fakültəsində dilimizin müxtəlif sahələrini öyrənən neçə kafedra vardı. Hər kafedrada da müxtəlif istiqamətlər. Başlayırdıq fonetikadan, qurtarırdıq orfoepiyada, etimologiyada. “Sağır nun” hərfinin də qeyri-rəsmi mövcudluğunu da, Xett, Orxan-Yenisey əlifbaları barədə bilgiləri də bu kafedralardakı müəllimlərimizdən öyrənirdik. Hətta Zeynəb Xanlarovanı da orfoepik qaydalara riayət etməməkdə günahlandırırdılar müəllimlərimiz. Bayram Bayramovun əsərlərini isə dilçilər üçün mənbə sayırdılar. Və daha nələr, nələr...
Azərbaycan dili böyük bir ümmandır. Danışıq dili bunun yalnız gördüyümüz qatıdır. Şahə qalxan dalğaları da var, ləpədöyəni də... Amma heç kim bu dili 100 faiz bilmir. Kimsə desə ki, mən Mahir Azərbaycan dilini 40 faiz bilirəm, bu mənimçün böyük tərif olar.
Amma hamımız danışırıq. Birimiz ləhcədə, birimiz şivədə. Birimiz rus sözləriylə qarışdırırıq, o birimiz türk, qazax, özbək... Hansı ölkədə təhsil alırıqsa o dövlətin, xalqın sözünü dartıb gətirib dilimizə qoşuruq: okey, tamam, pardon. “Təşəkkür” sözünü bütöv yazmağa hövsələmiz çatmır “TŞK” kimi ifadə edirik, “Mübarək”ə “mübiş” deyirik. ANS televiziyasının həyatımıza daxil olmasıyla ədəbi dilimiz də danışıq diliylə əvəzləndi. Pis sayılan “Xəbərçi” sözü reablitasiya olundu.
Əlbəttə ki, həyəcan təbili çalanlar çoxdur – çifayda. Əvvəllər fars, ərəb sözləriylə, ifadələriylə zibillənirdi dilimiz, indi isə dünya dilləriylə. AzTV-nin “Xəbərlər”ində işləyəndə şinelimizdən çıxan televiziyalar bizi “Mış-miş” çağırırdılar. Çünki informasiyalarımızda feillərin sonluğunu qramatikamıza uyğun olaraq mış, miş, muş, müş yazırdıq. O vaxt populyar olan “Xoş gəlmişsiniz” verilişi yəqin ki, yadınızdadır.
Başınızı çox ağrıtdım. Axı məqsədim Azərbaycan dilinin zənginliyinə, gözəlliyinə, təmizliyinin qorunması istiqamətində görülməli olan işlərə qısa ekskurs etmək deyil. Saytlar, qəzetlər, yutub kanalları saysız-hesabsız səhvlərlə onsuz da doludur. Mənim bu yazımda da nə qədər desəniz səhv tapa bilərsiniz. Amma elə bir dövrə gəlib çatmışıq ki, qramatikaya, orfoepiyaya çox da fikir vermirik. Əsas yazanın, jurnalistin, müsahibin dediyi fikirdir, verdiyi informasiyadır. Biz bunu qiymətləndiririk.
Müstəqillik dövrü başlayanda rus dili bir müddət yox, həmişəlik əhəmiyyətini itirdi. Çünki bütün yazışmalar, sənədlər Azərbaycan dilinə – dövlət dilinə keçdi. Danışmaq başqa, yazmaq isə tam başqa. Amma bunun öhdəsindən gəldik. Rus dilində danışanlar qolu-qabırğasını sındıra-sındıra Azərbaycan dilində danışmağa başladılar. Atam Qabil belələrinə ürək-dirək verirdi. Deyirdi ki, danışın, utanmayın danışın, danışa-danışa nitqiniz təkmilləşəcək. Uzaq 90-cı illərdə bu sözü Çingiz Abdullayevə deməsinin də şahidi olmuşam. O vaxt mən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında işləyirdim. Çingiz Abdullayevin yazıçıların çevrəsində – hələ o vaxt – nəinki rusca, heç rus sözlərindən istifadə etdiyini də görməmişəm. Şirin Bakı ləhcəsində danışır. Əcəb eləyir. Mən də Bakının köhnə məhlələrində böyüsəydim belə danışardım. Nə edim ki, Yazıçılar binasında yaşamışam. Ədəbi dil normaları, yazıçılar əhatə edib məni, səhvlərimi həmən düzəldiblər – böyüməmiş. Həm də köklü Şirvanlıyam. Yox, elə bilməyin ki, yazıçı Çingiz Abdullayevlə özümü müqayisədə verməkdir niyyətim. Sadəcə, insana fərdi yanaşmaq lazımdır. Çingiz Abdullayev 90-cı illərdə necə danışırdısa, indi də elə danışır. Bizə isə onu bu cür qəbul etmək qalır. Özü də ki, Çingiz Abdullayev Azərbaycanca danışır. Müsahibələrində, çıxışlarında rus sözlərinə rast gəlməmişəm. Məhz bu xüsusiyyətinə görə Xalq şairi Xəlil Rzanın adını başlığa çıxartdım.
Xəlil əmi Azərbaycan dilində təmiz danışmayanlara qarşı mübariz idi. Onun iştirak etdiyi məclislərdə çıxış edənlər yox, hətta dəm vəziyyətdə sağlıq deyənlər də özlərini yığışdırıb, nitqlərinə diqqət yetirərdilər. Cəzası isə söz yarası, tənqid deyildi. Sadəcə, çırtma çalırdı və çırtmadan sonra xətanın səviyyəsinə görə cəriməsini deyirdi: 5 qəpik, 10 qəpik... ən ağır cəza 20 qəpik idi. İnandırım sizi ki, bu cərimələrin cəmini həmin adam sözünü bitirdikdən sonra ondan məcburən alırdı ki, ona dərs olsun, bir daha dilimizi rus sözləriylə zibilləməsin.
Günlərin bir günü Salam Qədirzadə, Əliağa Kürçaylı və Xəlil Rza bizə gəlmişdilər. Mən də onlara qulluq edirdim. (ən bezdirici məqam arağı süzəndən sonra aparıb soyuducunun gözünə qoymaq, sonra gətirib badələrə süzüb, yenidən aparıb soyuducunun gözünə qoymaq idi.) Sağlıq demək növbəsi Salam əmiyə çatdı. Onu da qeyd edim ki, o vaxtın danışıq dilində rus sözlərindən istifadə etmək adi hal idi. (Salam əmi də beş il Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunda oxumuşdu. Elə Moskvada da Roza xalayla ailə həyatı qurmuşdu.) Xülasə, Salam əmi başladı sağlığa, Xəlil əmi isə çırtma çalmağa və qəpiklərin nominallarını səsləndirməyə. Birdən Salama əmi əsəbiləşdi. Əlini cibinə salıb bir göy üçlük çıxarıb Xəlil əmiyə uzadaraq, – Xəlil, sən Allah çırtma çalma, fikrim dağılır. Elə sakitcə bu 3 manatdan çıx. Sonda qalsa “zdaçi” (qalığını) qaytararsan, – dedi.
Nəyə görə Xəlil əminin bu şakəri yadıma düşdü? Görəsən, Çingiz Abdullayev danışanda, Xəlil Rza çırtma çalardımı? Yaxud da ki, məşhur bir telejurnalist “separatçı” sözünü elə hey “sepEratçı” desəydi, çırtma çalardımı? Əsla. İnsanlar müxtəlifdir. Hərənin bir danışıq manerası var. Əsas müzakirə obyekti onun dediyi fikir olmalıdır, o fikri necə deməsi yox. Təhqir edib? Verin məhkəməyə. Ağız əymək, lağa qoymaq heç kimə baş ucalığı gətirmir. O ki, qaldı Çingiz Abdullayevin müəllim tutub Azərbaycan dilini öyrənməsinə. Xeyri yoxdur. 65 yaşın içində olan bir adama bu sözü demək özü...
Yazıçıdır? Xalq yazıçısıdır? Yazıçı öz doğma dilində belə danışmaz? Şirin Şəki ləhcəsində danışan şəkili, Naxçıvan ləhcəsində danışan ordubdlı, şərurlu, şahbuzlu, nehrəmli.., “Can ğərdeş”, “o” hərfini “u” deyən ləzgi, “hə” sözünün sonuna 5-6 dənə də “ə” artıran talış... danışanda həzz ala bilirik, Çingiz Abdullayev şirin Bakı ləhcəsində danışanda yox? Şəxsən mənə xoşdu.
Şəxsən mənim üçün Çingiz Abdullayevin Azərbaycan dilinin orfoepiya qaydalarına riayət etməsi, qramatik cəhətdən mükəmməl danışması əhəmiyyətli deyil. Mənə rus dilini və digər xarici dilləri mükəmməl bilib, şovinist aparıcıların və erməniyönümlü ekspertlərin meydan suladığı Rusiya və dünya televiziyalarında onlara tutarlı cavab verə biləcək Çingiz Abdullayev kimi intellektual şəxslərimizin, Vətən təəssübkeşlərinin sayının çox olması vacibdir, əsasdır. Hansısa sözün yerini səhv salması və ya qol-qabırğasını sındırması bağışlanan günah da yox, xırda bir xətadır.
Danışın əleyhinə, yutub kanallarında, tik-tokda, sosial şəbəkələrdə məsxərəyə qoyun, layklar yığın. Çünki gənc nəsil əsrin əvvəllərində televiziyada təşkil olunan xalq diplomatiyası telekörpülərini görməyiblər. Hamısında məğlub olurdular erməni ideoloqları, yalançı tarixçiləri. Kimi verirdik qabağa? Çingiz Abdullayev kimi Rus dilini sərrast, tarixi gözəl bilən ziyalılarımızı. Ən cavanı rejissor Vaqif Mustafayev idi ki, onun bu gün 70 yaşı var. Çərrədib öldürün bu ziyalılarımızı. Elə Çingiz Abdullayevi də... Axı nə udacaqsınız? İtirdiyiniz udacağınızdan qat-qat çox olacaq. Çingiz Abdullayev kimi ziyalıların yetişdirilməsi üçünsə azı 60-65 il vaxt lazımdır. Vaxtımız isə yoxdur.
P.S: Xəlil Rzanın bir adəti də vardı. Rus dilində səlis danışan azərbaycanlı görəndə pul verərdi.
Müəllifin bütün yazıları - Mahir QABİLOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-08-2024, 15:34
Mahir QABİLOĞLU - İlqar Musa oğlu - Mənim canlı ensiklopediyam - Mahir Qabiloğlu yazır
27-10-2021, 10:26
Mahir QABİLOĞLU - İsmixan Rəhimov kimdir və ya “İstiqlal” ordeni ilk olaraq kimə verilməliydi?
12-04-2020, 18:47
Mahir QABİLOĞLU - O dünyadan Anara, Fikrətə, Sabirə, bir az da Çingizə... - Fotolar
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
