12:45 / 21-11-2024
Trampdan qaçan amerikalılara 1 avroya ev təklif edirlər
12:38 / 21-11-2024
Rusiya-Ukrayna savaşı: Qərb silahları müharibənin xarakterini dəyişir
12:36 / 21-11-2024
Hesablama Palatası İşsizlikdən Sığorta Fondunun büdcəsi ilə bağlı təkliflər verib
12:24 / 21-11-2024
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:13 / 21-11-2024
İrəvan-Tbilisi-İrəvan istiqamətində hava uçuşları başlayır
12:13 / 21-11-2024
Kərim Vəliyev pakistanlı komandanla görüşüb
12:00 / 21-11-2024
Sahil Babayev: "Bu paket 3 milyon insanı əhatə edəcək"
12:00 / 21-11-2024
Rusiyaya güclü artilleriya sistemləri göndərirlər - Foto
11:50 / 21-11-2024
Ermənistan 78 artilleriya qurğusu almaq istəyir
11:45 / 21-11-2024
Generalın oğlu vəzifəyə təyin olunub
11:43 / 21-11-2024
Rusiya Həştərxandan ballistik raket buraxıb - Foto
11:39 / 21-11-2024
Nazir pensiyalarda proqnozlaşdırılan artımları açıqlayıb
11:27 / 21-11-2024
COP29 zirvəsi Ərdoğanı leyboristlərlə barışdırıb
11:19 / 21-11-2024
Dövlət sərhədini pozan hava gəmiləri və... - Hökumət yeni qərar verib
11:15 / 21-11-2024
Bakıda daha 46 marşrutun fəaliyyəti bərpa olunur
10:56 / 21-11-2024
Şəhid ailələri ilə bağlı yeni qaydalar təsdiqlənib
10:54 / 21-11-2024
Pivə istehsalçıları cərimələnib
10:42 / 21-11-2024
İranda güclü zəlzələ olub
10:03 / 21-11-2024
İlon Mask miqrasiya ilə bağlı təklif verib
10:02 / 21-11-2024
BMT rəsmisi: "Bakı Bəyannaməsi gələcək üçün mühüm impuls yaradacaq"
09:58 / 21-11-2024
Akula idmançını parçalayıb
09:51 / 21-11-2024
Vladimir Zelenskinin gizli planı varmış
09:42 / 21-11-2024
Merkel: “Tramp Putinə heyran olub”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
09:36 / 21-11-2024
Bjaniya: “Moskvaya müraciət etməmişik”
09:26 / 21-11-2024
Mask Trampın dəstəyi ilə almanlara meydan oxuyur
09:23 / 21-11-2024
BMT Baş katibi Azərbaycana gəlib - Foto
00:02 / 21-11-2024
Tramp keçmiş prokuroru NATO-ya göndərir
23:46 / 20-11-2024
"Nazir məni kasıblara kömək üçün göndərib" deyən şəxsə hökm oxunub
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
16:18 / 19-11-2024
Birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edilib - Siyahı
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
00:03 / 19-11-2024
Yer kürəsinə təhlükə: qitələr arasındakı məsafələr itəcək
17:14 / 19-11-2024
Zenqin Mask haqqında dedikləri təəccüb doğurub
Qubadlıda olmamışam, amma... - Qabiloğlu yazır
Tarix: 31-08-2019 15:48 | Bölmə: Müəllif-8 / Mahir Qabiloğlu
Qızına bilmirik oduna qazın:
Havası isinmir otağımızın
İndi duyuram ki, ocağımızın
Közü-hərarəti anamgildədir.
Məktəbdə oxuyanda ədəbiyyyat müəllimimiz Ramizə İsmayılova tez-tez bizə inşa yazdırardı. İnşanın da əvvəlində epiqrafın olması vacib idi. Bunun üçün də şeirləri əzbər bilməli, hər mövzuya uyğununu 45 dəqiqə ərzində tapmalı, üstəlik 2-3 səhifə də yazı yazmalıydın. Nədənsə, heç vaxt Qubadlıda olmayan mən Qubadlının işğal gününün 26 illiyi ərəfəsində yazmağa qərar verdiyim məqalədə epiqraf yadıma düşdü.
Çoxlu yazılar yazmışam. Amma heç vaxt da Ramizə müəllimənin inşaları, epiqrafları yadıma düşməyib. Amma nədənsə...
Ramizə müəllimə haqq dünyasındadır. Onu heç kim qaytara bilməz. Qubadlı isə “reanimasiya”dadır. İşğalçılarla təkbaşına çarpışır, vuruşur, dözür, gözləyir. Görəsən epiqrafda yazıldığı kimi 26 ildir ki, ana ocağının közünə, hərarətinə həsrət qalanlar onu yenidən həyata qaytara biləcəklərmi? Yəqin ki hə. Buna əminəm. O zaman bu şeir də bir epiqraf kimi tarixə qovuşacaq. Öz real, poetik məcrasına qayıdacaq. Hələlik isə...
Qubadlıyla ilk tanışlığım
Qubadlının Xocamsaxlı kəndində anadan olan şair, alim, professor Qasım Qasımzadə yeddi bəndlik “Anamgildədir” şeirini 50-60 il bundan qabaq yazıb. Bakıda yaşaya-yaşaya, yaradıcılığının, elmi karyerasının pillələrində qalxa-qalxa, şəhərin mərkəzində 4 otaqlı mənzili ola-ola, çoxlarının həsrət şəkdiyi QAZ-24 markalı “Volqa” sürə-sürə, Vətənə layiq iki şərqşünas, bir diplomat oğul yetişdirə-yetişdirə. Bu şeir onun yaradıcılığının şah əsəridir. O dövrün yaradıcı insanları bu şeiri əzbər bilirdilər. Ona görə yox ki, poetika yüksəkdir. Bu öz yerində. Çünki Qasımın anasının sağlığında Qubadlıda olmuşdular. Xocamsaxlı kəndinin bulaqlarından su işmişdilər. Dağ havasından udmuşdular. Ananın bişirdiyi ləziz yeməkləri dadmışdılar. Bu şeir onlara həm də buna görə doğma idi. Eyni zamanda atam Qabilə də.
Ana öləndən sonra isə bütün bunlara son qoyulmuşdu. Şeir 28 iyul 1993-cü ildə ədəbi tariximizə qovuşmalıydı. Qasım Qasımzadə dünyasını dəyişən gün. Amma bundan bir ay üç gün sonra bu şeir bütün qubadlılar üçün klassik bir nümunəyə çevrildi, baxmayaraq ki, o mənada yazılmamışdı. Xüsusilə də son bəndi:
Ömrün qar fəslidir, ağarıb saçım,
Məni ata bilir, qardaşım, bacım,
Çətində mən kimin yanına qaçım?
Ata şan-şövkəti anamgildədir.
“Ata şan-şövkəti” də, “anagil” də artıq əsarətdə idi. Qasım Qasımzadə Qubadlının işğalını görmədi. Bizə bu şeiri qaldı. Təkcə qalmadı. Klassik bir poeziya nümunəsinə çevrildi. Vətən, torpaq nisgilli qubadlıların yox, bütün qaçqın və məcburi köçkünlərimizin himni oldu.
Mən İngiltərədə olmamışam. Amma Şekspir, Çarlz Dikkens, Konan Doyl, Daniel Defo və digərlərinin əsərlərini oxumaqla ora dəfələrlə səyahət etmişəm. Nəinki ora, onların əks etdirdiyi digər sirli dünyalara da.
Qubadlını da mən ilk dəfə qonşumuz Qasım Qasımzadənin şəxsində tanımışam. Orda olmaya-olmaya, oraları görməyə-görməyə. Anasıgilçün darıxanda, daha dəqiq desək Ana Vətən – Qubadlı üçün darıxanda dostlarını maşına mindirib rayona gedirdi. Ona görə də Qubadlı Qasımın anasının timsalında onun dostlarına da doğma idi. Qasımın anası onların da anası idi. Bu doğmalıq atamın ruhuyla mənə də keçmişdi:
Neçə anaya da anam anadır,
“Aləm bir yanadır, o bir yanadır”.
O açan süfrədə şor da bal dadır,
Ağzımın ləzzəti anamgildədir.
Burda statistikaya nəzər salsam, yerinə düşər. Qubadlının ərazisi 828 kvadrat kilometrdir. Əhalisi isə 31300 nəfərdir. Bu gün bəlkə bundan da çoxdur. Hamısı da “ağzımın ləzzəti anamgildədir” deyir. Amma Qasım Qasımzadədən fərqli olaraq, maşına və ya avtobusa oturub ora gedə bilmirlər.
Şirinli-acılı ömür keçmişəm,
Yaxşını-yamanı görüb seçmişəm.
Evli-eşikliyəm, var işim-peşəm...
Uşaqlıq həsrəti anamgildədir.
2019-cu ildir. Qubadlı camaatı pis-yaxşı məskunlaşıblar. Yaxşını-yamanı görüblər. Evli-eşiklidirlər. Hərəsi bir sənətin qulpundan tutub başlarını dolandırırlar. Bu bəndin 3 misrasının hamısı real, göz qabağındadır. Amma uşaqlıq həsrətləriyçün yanırlar. Dördüncü misra yandırır.
Ürək ağrısına hey dözə-dözə,
Duranda nadanla bəzən üz-üzə
Bir səs eşidirəm: "Oğul gəl bizə..."
Dizimin taqəti anamgildədir.
İnsan uşaqlıqdan atasını, babasını güclü bilər. Onunla qürrələnər. Kökünə, nəslinə hörmətlə yanaşar. İşi çətinə düşəndə məsləhət üçün elinin-obasının ağsaqqallarına üz tutar. Elə-obaya gedəndə birinci nəslinin qəbirlərini ziyarət edər. Qasım Qasımzadə də belə edərdi. Bəs indi. Bu bəndin də üç misrasının hamısı realdır, hər gün baş verir. Amma dördüncü misra yandırır.
Gəlinin, yeznənin bilir yerini,
Çəkir qardaş-bacı dərdi-sərini.
Ərköyün böyüdür nəvələrini,
Hər kəsin qisməti, anamgildədir.
Qismət... Bunu açıqlamaq istəməzdim. Dördüncü misra yandırsa da, geci-tezi var. Hər şey yaxşı olacaq. Beləliklə şair, qonşu Qasım Qasımzadənin timsalında Qubadlı ilə ilk tanışlığım belə başlandı.
Uşaqlar qəhrəmanları sevir
Sovet dövrü bütün ziyalı ailələrində uşağın tərbiyəsi demək olar ki, eyni aparılırdı. Uşaq 1-ci sinfə gedəndə artıq hərfləri, rəqəmləri bilməli, saymağı, oxumağı, yazmağı bacarmalıydı. Paralel olaraq musiqi məktəbinə gedib, həvəsi oldu-olmadı hansısa musiqi alətində heç olmasa dınqıldatmağı öyrənməliydi. Bir də ki, əsas məsələ - kitab oxumaq. Qiraət isə xalq dastanlarından, xalq qəhrəmanları haqqında kitablardan başlanırdı.
Birinci “Koroğlu”. Əsl adı Rövşəndir. İki atı var. Adları Qırat, Dürat. Dəliləri ilə Çənlibeldə məskunlaşıb. Kasıbları əzazil şahlardan, xanlardan müdafiə edib. Ömür-gün yoldaşı Nigar da özündən geri qalmayıb. Üzeyir Hacıbəyov bu el qəhrəmanına opera həsr edib. Bülbül baş rolda oynayıb.
Tam müfəssəl məlumatlı bir sovet adamı kimi yetişirdik. Amma bu gün Koroğlunun heykəlinə baxanda məəttəl qalıram. Görəsən onu yaradan heykəltaraş bu dastanı oxuyubmu? Koroğlunun atı - bircə qanadı çatışmayan, düşmənlə davada Koroğludan geri qalmayan Qırat olub, yoxsa Poni? Nə isə. Mətləbdən uzaqlaşmayım.
İkinci oxuduğumuz kitab isə “Qaçaq Nəbi” olurdu. Həyat yoldaşı Həcər. Atı Bozat. Elini, mahalını zalımlardan qoruyan xalq qəhrəmanı Zəngəzur mahalının, indiki Qubadlının Aşağı Mollu kəndində anadan olmuş Qaçaq Nəbi. 10-11 yaşlı bizlər üçün böyük, güclü təəssürat idi. Bu el-oba barədə ikinci məlumatı bu dastandan aldım. Zəngəzuru, Qubadlını, onun igid camaatını ikinci dəfə belə “gördüm”.
İlk xalq yazıçısı, ilk Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
1976-cı il idi. Atam “Nəsimi” poemasına görə Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdü. Mükafatın məbləği 2500 rubl idi. Amma nə mükafatın özünü, nə də pulunu təqdim etmişdilər. Dostları isə böyük banket arzusunda israrlı idilər. Özü də təkcə dostları yox. O məclisdə 60, 70, 80 yaşlı korifey yazıçılar yuxarı başda oturmalıydılar. Belə məclislər üçünsə o vaxt ən yaxşı, prestij, indiki dildə desək “elitni” yer “Köhnə İnturist” idi.
Nəhayət, ziyafətin vaxtı dəqiqləşdi. Anamla mən də ailə üzvü kimi yuxarı başda oturacaqdıq. Evdən çıxmazdan qabaq müxtəlif prosedurlardan keçirdim. Birincisi məni yaxşıca yedizdirirdi ki, birdən orda yeməyi gözümə təpərəm. Qonaqlar da deyər ki, “Qabilin nə görməmiş oğlu var?” İkinci, 10 yaşlı mən dəng olurdum: “Yeməyi çəngəllə yeyərsən. Ağzındakını udmamış ikinci loxmanı ağzına basma. Sağlıq deyəndə və ya mahnı çalınanda yeməyi dayandır, qulaq as. Nə soruşsalar “Bəli”, “Xeyr”lə cavab ver”.
İndiki kimi deyildi. Toya gedəndə ana-ata uşağına tapşırıq verir: “Bala, yaxşı ye. Sənin də əvəzinə 100 manat salajam”.
Nə isə gəldik “İnturist”ə. Çoxlarını tanıyırdım. “Yazıçılar evi”ndə qalırdıq axı? Qarşımızda iki nəfər əzəmətli adam oturmuşdu. Çox zəhmli idilər. Gözlərin də mənə dikmişdilər. Sonra başa düşdüm ki, demə müşahidə edirmişlər məni. Çünki axırda dedilər ki, “çox mədəni uşaqdır. Yeməyi çəngəllə yeyir. Bəli-xeyrlə danışır”.
Birini tanıyırdım. Qonşumuz Məsud Əlioğlunun atası Əli Vəliyev idi. Hündürboy kişi idi. Oğlu öləndə görmüşdüm onu. Telefonda xəbər verəndə demişdilər ki, gəlinin rəhmətə gedib, gəl. İçəri girib Rəna xalanı sağ görəndə hər şeyi başa düşmüşdü. Həyətə düşüb başını göyə qaldırıb bir nöqtəyə baxaraq donub dayanmışdı. Bu səhnə indi gözümdən çəkilmir. (Əli Vəliyev yazıçı Afaq Məsudun babasıdır).
Qayıdaq qonaqlığa. Birdən atam mənə yaxınlaşdı. “Mahir, Süleyman Rəhimovdur, xalq yazıçısı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı. Tanı! Əli Vəliyevdir – xalq yazıçımız. Tanı!”
Atam demirdi tanış ol. Bu bayağı səslənərdi. Çünki onlar elə adam idilər ki, hamı onları tanımalı, hörmət etməliydi. O cümlədən mən – özü də 10 yaşından etibarən. Mən sonralar bildim ki, Əli Vəliyev, Süleyman Rəhimov Qubadlıdandırlar. Azərbaycanın ilk “Xalq yazıçısı” da, yazıçılar arasında ilk dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülən də məhz Süleyman Rəhimovdur.
Qubadlını, böyük nasirlərimizi, cild-cild romanlarında təsvir olunan qubadlılı qəhrəmanlarını üçüncü dəfə onda görmüşdüm.
Heydər Əliyev ağlayırdı
1978-ci il idi. Məktəbdən evə gəlirdim. Daxili İşlər Nazirliyinin qarşısında qələbəlik idi. Demək olar ki, mühasirəyə almışdılar. 12 yaşım vardı. Başımı aşağı salıb gəldim evə. Axşam atam işdən qayıdanda dedi ki, “bəs bir nəfər türmə işçisi silahlı girib daxili işlər nazirinin kabinetinə. Naziri də, müavinini də qətlə yetirib. Sonra da özünü öldürüb. Otaqda olan digəri isə stolun altına girib. Deyəsən bizim Abdulla İbrahimovun qardaşıdır. Qorxudan dili tutulub. Türmə işçisi nazir müavinini öldürməkdə qərarlıymış. Nə qədər gözləyib ki, müavin nazirin yanından çıxsın sonra onu öldürsün. Sonda əsəbləri dözməyib. Girib nazirin kabinetinə ikisini də qətlə yetirib. Nazir də müavinin güdazına gedib”.
Ertəsi günü dəfn idi. Radioda canlı yayım gedirdi. Dəfndə Heydər Əliyev şəxsən iştirak edirdi. Qəhərini boğa bilmirdi. Ağlamaq səsi gəlirdi. Demə Arif Heydərov ulu öndərimizin yaxın, inandığı, təmiz çekistlərindən biri olub. Türkiyədə konsul işlədiyi halda onu Azərbaycana gətizdirib nazir təyin eləyib. Arif Heydərovun atası Nəzər Heydərov da böyük dövlət və partiya xadimi olub. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədr müavinliyinəcən ucalıb. Hər iki dövlət xadimi Qubadlı torpağının yetirməsiydi. Qubadlıyla dördüncü tanışlığım belə oldu.
Qubadlıdan ilk müdafiə naziri və general-leytenant
Qarabağ müharibəsində Qubadlı 228 şəhid verib. 10 nəfər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. Qubadlı Qaçaq Nəbi və Həcər kimi iki xalq qəhrəmanının Vətənidir. Azərbaycana 5 general bəxş edib.
Sovet ordusu Azərbaycandan çıxmışdı. Amma hərbi komissarlıq sistemində ruslar hələ də qalmaqda idi. İşləri də evlərə “povestka” göndərib, möhlət hüququ olanlardan nəsə “qopartmaq” idi. Belə siqnallar müstəqil Azərbaycanın yeni yaradılmış Müdafiə Nazirliyinə də çatırdı. Bu cür halla mən də üzləşmişdim. Söhbət gedib nazirliyə çıxmışdı. Məni ora çağırmışdılar. Ətrafımda 3 general, iki polkovnik vardı. Onlardan birini – gözəl şair, Xəlil Rzanın, atamın dostu Ramiz Məlikovu – Ramiz Duyğunu tanıyırdım. İş o yerə çatdı ki, atamı da nazirliyə dəvət etməli oldular. Bu məsələ başqa mövzunun söhbətidir. Atam otaqdan çıxanda soruşdum ki, o başda oturan general-leytenant kim idi?
- Mahir, o Valeh Bərşadlıdır. SSRİ-nin ordusunda ilk azərbaycanlı general-leytenant. İndi də müstəqil Azərbaycanın ilk müdafiə naziri təyin olunub.
Valeh Bərşadlı Qubadlı rayonunun Eyvazlı kəndində doğulub. Qubadlıyla beşinci tanışlığım da belə başa çatdı.
Altıncı tanışlığım təki belə olmayaydı
Qubadlıyla bağlı sadalamalı çox şey var. Mən uşaq yaddaşımda həkk olanları qeyd etdim. Özü də Qubadlının işğalının 26 illiyində. Mövzuya yanaşmam nə qədər düzgün oldu bilmirəm. Amma altıncı tanışlığımla bu yazını qurtarmaq istəməzdim. Çünki altıncı tanışlığım Qubadlının işğalı, əldən getməsi günüdür. Burda xronika və ya statistika vermək istəmədim. Necə min köçkünü var? Neçə rayonda məskunlaşıblar? Necə dolanırlar? Necə yaşayırlar?
Qərar verdim ki, Qubadlıyla tanışlığım necə başlayıbsa, elə onunla da qurtarım. Epiqrafım Qasım Qasımzadənin “Anamgildədir” şeirindən bir bənd oldu. Epiloqum isə qoy şeir bütövlükdə olsun. İnanıram ki, bu, Vətən nisgili yaşayan qubadlıların da ürəyindən olar. İstəsələr “Anamgildədir” sözünü dəyişib, “Qubadlıdadır” da oxuya bilərlər. Qasım əminin ruhu yəqin ki, bizdən inciməz.
Anamgildədir
Şirinli-acılı ömür keçmişəm,
Yaxşını-yamanı görüb seçmişəm.
Evli-eşikliyəm, var işim-peşəm...
Uşaqlıq həsrəti anamgildədir.
Ürək ağrısına hey dözə-dözə,
Duranda nadanla bəzən üz-üzə
Bir səs eşidirəm: "Oğul gəl bizə..."
Dizimin taqəti anamgildədir.
Neçə anaya da, anam anadır,
"Aləm bir yanadır, o bir yanadır".
O açan süfrədə şor da bal dadır,
Ağzımın ləzzəti anamgildədir.
Gəlinin, yeznənin bilir yerini,
Çəkir qardaş-bacı dərdi-sərini.
Ərköyün böyüdür nəvələrini,
Hər kəsin qisməti, anamgildədir.
Qızına bilmirik oduna qazın:
Havası isinmir otağımızın.
İndi duyuram ki, ocağımızın
Közü-hərarəti anamgildədir.
Ömrün qar fəslidir, ağarıb saçım,
Məni ata bilir, qardaşım, bacım,
Çətində mən kimin yanına qaçım?
Ata şan-şövkəti anamgildədir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 31-08-2019 15:48 | Bölmə: Müəllif-8 / Mahir Qabiloğlu
Qızına bilmirik oduna qazın:
Havası isinmir otağımızın
İndi duyuram ki, ocağımızın
Közü-hərarəti anamgildədir.
Məktəbdə oxuyanda ədəbiyyyat müəllimimiz Ramizə İsmayılova tez-tez bizə inşa yazdırardı. İnşanın da əvvəlində epiqrafın olması vacib idi. Bunun üçün də şeirləri əzbər bilməli, hər mövzuya uyğununu 45 dəqiqə ərzində tapmalı, üstəlik 2-3 səhifə də yazı yazmalıydın. Nədənsə, heç vaxt Qubadlıda olmayan mən Qubadlının işğal gününün 26 illiyi ərəfəsində yazmağa qərar verdiyim məqalədə epiqraf yadıma düşdü.
Çoxlu yazılar yazmışam. Amma heç vaxt da Ramizə müəllimənin inşaları, epiqrafları yadıma düşməyib. Amma nədənsə...
Ramizə müəllimə haqq dünyasındadır. Onu heç kim qaytara bilməz. Qubadlı isə “reanimasiya”dadır. İşğalçılarla təkbaşına çarpışır, vuruşur, dözür, gözləyir. Görəsən epiqrafda yazıldığı kimi 26 ildir ki, ana ocağının közünə, hərarətinə həsrət qalanlar onu yenidən həyata qaytara biləcəklərmi? Yəqin ki hə. Buna əminəm. O zaman bu şeir də bir epiqraf kimi tarixə qovuşacaq. Öz real, poetik məcrasına qayıdacaq. Hələlik isə...
Qubadlıyla ilk tanışlığım
Qubadlının Xocamsaxlı kəndində anadan olan şair, alim, professor Qasım Qasımzadə yeddi bəndlik “Anamgildədir” şeirini 50-60 il bundan qabaq yazıb. Bakıda yaşaya-yaşaya, yaradıcılığının, elmi karyerasının pillələrində qalxa-qalxa, şəhərin mərkəzində 4 otaqlı mənzili ola-ola, çoxlarının həsrət şəkdiyi QAZ-24 markalı “Volqa” sürə-sürə, Vətənə layiq iki şərqşünas, bir diplomat oğul yetişdirə-yetişdirə. Bu şeir onun yaradıcılığının şah əsəridir. O dövrün yaradıcı insanları bu şeiri əzbər bilirdilər. Ona görə yox ki, poetika yüksəkdir. Bu öz yerində. Çünki Qasımın anasının sağlığında Qubadlıda olmuşdular. Xocamsaxlı kəndinin bulaqlarından su işmişdilər. Dağ havasından udmuşdular. Ananın bişirdiyi ləziz yeməkləri dadmışdılar. Bu şeir onlara həm də buna görə doğma idi. Eyni zamanda atam Qabilə də.
Ana öləndən sonra isə bütün bunlara son qoyulmuşdu. Şeir 28 iyul 1993-cü ildə ədəbi tariximizə qovuşmalıydı. Qasım Qasımzadə dünyasını dəyişən gün. Amma bundan bir ay üç gün sonra bu şeir bütün qubadlılar üçün klassik bir nümunəyə çevrildi, baxmayaraq ki, o mənada yazılmamışdı. Xüsusilə də son bəndi:
Ömrün qar fəslidir, ağarıb saçım,
Məni ata bilir, qardaşım, bacım,
Çətində mən kimin yanına qaçım?
Ata şan-şövkəti anamgildədir.
“Ata şan-şövkəti” də, “anagil” də artıq əsarətdə idi. Qasım Qasımzadə Qubadlının işğalını görmədi. Bizə bu şeiri qaldı. Təkcə qalmadı. Klassik bir poeziya nümunəsinə çevrildi. Vətən, torpaq nisgilli qubadlıların yox, bütün qaçqın və məcburi köçkünlərimizin himni oldu.
Mən İngiltərədə olmamışam. Amma Şekspir, Çarlz Dikkens, Konan Doyl, Daniel Defo və digərlərinin əsərlərini oxumaqla ora dəfələrlə səyahət etmişəm. Nəinki ora, onların əks etdirdiyi digər sirli dünyalara da.
Qubadlını da mən ilk dəfə qonşumuz Qasım Qasımzadənin şəxsində tanımışam. Orda olmaya-olmaya, oraları görməyə-görməyə. Anasıgilçün darıxanda, daha dəqiq desək Ana Vətən – Qubadlı üçün darıxanda dostlarını maşına mindirib rayona gedirdi. Ona görə də Qubadlı Qasımın anasının timsalında onun dostlarına da doğma idi. Qasımın anası onların da anası idi. Bu doğmalıq atamın ruhuyla mənə də keçmişdi:
Neçə anaya da anam anadır,
“Aləm bir yanadır, o bir yanadır”.
O açan süfrədə şor da bal dadır,
Ağzımın ləzzəti anamgildədir.
Burda statistikaya nəzər salsam, yerinə düşər. Qubadlının ərazisi 828 kvadrat kilometrdir. Əhalisi isə 31300 nəfərdir. Bu gün bəlkə bundan da çoxdur. Hamısı da “ağzımın ləzzəti anamgildədir” deyir. Amma Qasım Qasımzadədən fərqli olaraq, maşına və ya avtobusa oturub ora gedə bilmirlər.
Şirinli-acılı ömür keçmişəm,
Yaxşını-yamanı görüb seçmişəm.
Evli-eşikliyəm, var işim-peşəm...
Uşaqlıq həsrəti anamgildədir.
2019-cu ildir. Qubadlı camaatı pis-yaxşı məskunlaşıblar. Yaxşını-yamanı görüblər. Evli-eşiklidirlər. Hərəsi bir sənətin qulpundan tutub başlarını dolandırırlar. Bu bəndin 3 misrasının hamısı real, göz qabağındadır. Amma uşaqlıq həsrətləriyçün yanırlar. Dördüncü misra yandırır.
Ürək ağrısına hey dözə-dözə,
Duranda nadanla bəzən üz-üzə
Bir səs eşidirəm: "Oğul gəl bizə..."
Dizimin taqəti anamgildədir.
İnsan uşaqlıqdan atasını, babasını güclü bilər. Onunla qürrələnər. Kökünə, nəslinə hörmətlə yanaşar. İşi çətinə düşəndə məsləhət üçün elinin-obasının ağsaqqallarına üz tutar. Elə-obaya gedəndə birinci nəslinin qəbirlərini ziyarət edər. Qasım Qasımzadə də belə edərdi. Bəs indi. Bu bəndin də üç misrasının hamısı realdır, hər gün baş verir. Amma dördüncü misra yandırır.
Gəlinin, yeznənin bilir yerini,
Çəkir qardaş-bacı dərdi-sərini.
Ərköyün böyüdür nəvələrini,
Hər kəsin qisməti, anamgildədir.
Qismət... Bunu açıqlamaq istəməzdim. Dördüncü misra yandırsa da, geci-tezi var. Hər şey yaxşı olacaq. Beləliklə şair, qonşu Qasım Qasımzadənin timsalında Qubadlı ilə ilk tanışlığım belə başlandı.
Uşaqlar qəhrəmanları sevir
Sovet dövrü bütün ziyalı ailələrində uşağın tərbiyəsi demək olar ki, eyni aparılırdı. Uşaq 1-ci sinfə gedəndə artıq hərfləri, rəqəmləri bilməli, saymağı, oxumağı, yazmağı bacarmalıydı. Paralel olaraq musiqi məktəbinə gedib, həvəsi oldu-olmadı hansısa musiqi alətində heç olmasa dınqıldatmağı öyrənməliydi. Bir də ki, əsas məsələ - kitab oxumaq. Qiraət isə xalq dastanlarından, xalq qəhrəmanları haqqında kitablardan başlanırdı.
Birinci “Koroğlu”. Əsl adı Rövşəndir. İki atı var. Adları Qırat, Dürat. Dəliləri ilə Çənlibeldə məskunlaşıb. Kasıbları əzazil şahlardan, xanlardan müdafiə edib. Ömür-gün yoldaşı Nigar da özündən geri qalmayıb. Üzeyir Hacıbəyov bu el qəhrəmanına opera həsr edib. Bülbül baş rolda oynayıb.
Tam müfəssəl məlumatlı bir sovet adamı kimi yetişirdik. Amma bu gün Koroğlunun heykəlinə baxanda məəttəl qalıram. Görəsən onu yaradan heykəltaraş bu dastanı oxuyubmu? Koroğlunun atı - bircə qanadı çatışmayan, düşmənlə davada Koroğludan geri qalmayan Qırat olub, yoxsa Poni? Nə isə. Mətləbdən uzaqlaşmayım.
İkinci oxuduğumuz kitab isə “Qaçaq Nəbi” olurdu. Həyat yoldaşı Həcər. Atı Bozat. Elini, mahalını zalımlardan qoruyan xalq qəhrəmanı Zəngəzur mahalının, indiki Qubadlının Aşağı Mollu kəndində anadan olmuş Qaçaq Nəbi. 10-11 yaşlı bizlər üçün böyük, güclü təəssürat idi. Bu el-oba barədə ikinci məlumatı bu dastandan aldım. Zəngəzuru, Qubadlını, onun igid camaatını ikinci dəfə belə “gördüm”.
İlk xalq yazıçısı, ilk Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
1976-cı il idi. Atam “Nəsimi” poemasına görə Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdü. Mükafatın məbləği 2500 rubl idi. Amma nə mükafatın özünü, nə də pulunu təqdim etmişdilər. Dostları isə böyük banket arzusunda israrlı idilər. Özü də təkcə dostları yox. O məclisdə 60, 70, 80 yaşlı korifey yazıçılar yuxarı başda oturmalıydılar. Belə məclislər üçünsə o vaxt ən yaxşı, prestij, indiki dildə desək “elitni” yer “Köhnə İnturist” idi.
Nəhayət, ziyafətin vaxtı dəqiqləşdi. Anamla mən də ailə üzvü kimi yuxarı başda oturacaqdıq. Evdən çıxmazdan qabaq müxtəlif prosedurlardan keçirdim. Birincisi məni yaxşıca yedizdirirdi ki, birdən orda yeməyi gözümə təpərəm. Qonaqlar da deyər ki, “Qabilin nə görməmiş oğlu var?” İkinci, 10 yaşlı mən dəng olurdum: “Yeməyi çəngəllə yeyərsən. Ağzındakını udmamış ikinci loxmanı ağzına basma. Sağlıq deyəndə və ya mahnı çalınanda yeməyi dayandır, qulaq as. Nə soruşsalar “Bəli”, “Xeyr”lə cavab ver”.
İndiki kimi deyildi. Toya gedəndə ana-ata uşağına tapşırıq verir: “Bala, yaxşı ye. Sənin də əvəzinə 100 manat salajam”.
Nə isə gəldik “İnturist”ə. Çoxlarını tanıyırdım. “Yazıçılar evi”ndə qalırdıq axı? Qarşımızda iki nəfər əzəmətli adam oturmuşdu. Çox zəhmli idilər. Gözlərin də mənə dikmişdilər. Sonra başa düşdüm ki, demə müşahidə edirmişlər məni. Çünki axırda dedilər ki, “çox mədəni uşaqdır. Yeməyi çəngəllə yeyir. Bəli-xeyrlə danışır”.
Birini tanıyırdım. Qonşumuz Məsud Əlioğlunun atası Əli Vəliyev idi. Hündürboy kişi idi. Oğlu öləndə görmüşdüm onu. Telefonda xəbər verəndə demişdilər ki, gəlinin rəhmətə gedib, gəl. İçəri girib Rəna xalanı sağ görəndə hər şeyi başa düşmüşdü. Həyətə düşüb başını göyə qaldırıb bir nöqtəyə baxaraq donub dayanmışdı. Bu səhnə indi gözümdən çəkilmir. (Əli Vəliyev yazıçı Afaq Məsudun babasıdır).
Qayıdaq qonaqlığa. Birdən atam mənə yaxınlaşdı. “Mahir, Süleyman Rəhimovdur, xalq yazıçısı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı. Tanı! Əli Vəliyevdir – xalq yazıçımız. Tanı!”
Atam demirdi tanış ol. Bu bayağı səslənərdi. Çünki onlar elə adam idilər ki, hamı onları tanımalı, hörmət etməliydi. O cümlədən mən – özü də 10 yaşından etibarən. Mən sonralar bildim ki, Əli Vəliyev, Süleyman Rəhimov Qubadlıdandırlar. Azərbaycanın ilk “Xalq yazıçısı” da, yazıçılar arasında ilk dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülən də məhz Süleyman Rəhimovdur.
Qubadlını, böyük nasirlərimizi, cild-cild romanlarında təsvir olunan qubadlılı qəhrəmanlarını üçüncü dəfə onda görmüşdüm.
Heydər Əliyev ağlayırdı
1978-ci il idi. Məktəbdən evə gəlirdim. Daxili İşlər Nazirliyinin qarşısında qələbəlik idi. Demək olar ki, mühasirəyə almışdılar. 12 yaşım vardı. Başımı aşağı salıb gəldim evə. Axşam atam işdən qayıdanda dedi ki, “bəs bir nəfər türmə işçisi silahlı girib daxili işlər nazirinin kabinetinə. Naziri də, müavinini də qətlə yetirib. Sonra da özünü öldürüb. Otaqda olan digəri isə stolun altına girib. Deyəsən bizim Abdulla İbrahimovun qardaşıdır. Qorxudan dili tutulub. Türmə işçisi nazir müavinini öldürməkdə qərarlıymış. Nə qədər gözləyib ki, müavin nazirin yanından çıxsın sonra onu öldürsün. Sonda əsəbləri dözməyib. Girib nazirin kabinetinə ikisini də qətlə yetirib. Nazir də müavinin güdazına gedib”.
Ertəsi günü dəfn idi. Radioda canlı yayım gedirdi. Dəfndə Heydər Əliyev şəxsən iştirak edirdi. Qəhərini boğa bilmirdi. Ağlamaq səsi gəlirdi. Demə Arif Heydərov ulu öndərimizin yaxın, inandığı, təmiz çekistlərindən biri olub. Türkiyədə konsul işlədiyi halda onu Azərbaycana gətizdirib nazir təyin eləyib. Arif Heydərovun atası Nəzər Heydərov da böyük dövlət və partiya xadimi olub. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədr müavinliyinəcən ucalıb. Hər iki dövlət xadimi Qubadlı torpağının yetirməsiydi. Qubadlıyla dördüncü tanışlığım belə oldu.
Qubadlıdan ilk müdafiə naziri və general-leytenant
Qarabağ müharibəsində Qubadlı 228 şəhid verib. 10 nəfər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. Qubadlı Qaçaq Nəbi və Həcər kimi iki xalq qəhrəmanının Vətənidir. Azərbaycana 5 general bəxş edib.
Sovet ordusu Azərbaycandan çıxmışdı. Amma hərbi komissarlıq sistemində ruslar hələ də qalmaqda idi. İşləri də evlərə “povestka” göndərib, möhlət hüququ olanlardan nəsə “qopartmaq” idi. Belə siqnallar müstəqil Azərbaycanın yeni yaradılmış Müdafiə Nazirliyinə də çatırdı. Bu cür halla mən də üzləşmişdim. Söhbət gedib nazirliyə çıxmışdı. Məni ora çağırmışdılar. Ətrafımda 3 general, iki polkovnik vardı. Onlardan birini – gözəl şair, Xəlil Rzanın, atamın dostu Ramiz Məlikovu – Ramiz Duyğunu tanıyırdım. İş o yerə çatdı ki, atamı da nazirliyə dəvət etməli oldular. Bu məsələ başqa mövzunun söhbətidir. Atam otaqdan çıxanda soruşdum ki, o başda oturan general-leytenant kim idi?
- Mahir, o Valeh Bərşadlıdır. SSRİ-nin ordusunda ilk azərbaycanlı general-leytenant. İndi də müstəqil Azərbaycanın ilk müdafiə naziri təyin olunub.
Valeh Bərşadlı Qubadlı rayonunun Eyvazlı kəndində doğulub. Qubadlıyla beşinci tanışlığım da belə başa çatdı.
Altıncı tanışlığım təki belə olmayaydı
Qubadlıyla bağlı sadalamalı çox şey var. Mən uşaq yaddaşımda həkk olanları qeyd etdim. Özü də Qubadlının işğalının 26 illiyində. Mövzuya yanaşmam nə qədər düzgün oldu bilmirəm. Amma altıncı tanışlığımla bu yazını qurtarmaq istəməzdim. Çünki altıncı tanışlığım Qubadlının işğalı, əldən getməsi günüdür. Burda xronika və ya statistika vermək istəmədim. Necə min köçkünü var? Neçə rayonda məskunlaşıblar? Necə dolanırlar? Necə yaşayırlar?
Qərar verdim ki, Qubadlıyla tanışlığım necə başlayıbsa, elə onunla da qurtarım. Epiqrafım Qasım Qasımzadənin “Anamgildədir” şeirindən bir bənd oldu. Epiloqum isə qoy şeir bütövlükdə olsun. İnanıram ki, bu, Vətən nisgili yaşayan qubadlıların da ürəyindən olar. İstəsələr “Anamgildədir” sözünü dəyişib, “Qubadlıdadır” da oxuya bilərlər. Qasım əminin ruhu yəqin ki, bizdən inciməz.
Anamgildədir
Şirinli-acılı ömür keçmişəm,
Yaxşını-yamanı görüb seçmişəm.
Evli-eşikliyəm, var işim-peşəm...
Uşaqlıq həsrəti anamgildədir.
Ürək ağrısına hey dözə-dözə,
Duranda nadanla bəzən üz-üzə
Bir səs eşidirəm: "Oğul gəl bizə..."
Dizimin taqəti anamgildədir.
Neçə anaya da, anam anadır,
"Aləm bir yanadır, o bir yanadır".
O açan süfrədə şor da bal dadır,
Ağzımın ləzzəti anamgildədir.
Gəlinin, yeznənin bilir yerini,
Çəkir qardaş-bacı dərdi-sərini.
Ərköyün böyüdür nəvələrini,
Hər kəsin qisməti, anamgildədir.
Qızına bilmirik oduna qazın:
Havası isinmir otağımızın.
İndi duyuram ki, ocağımızın
Közü-hərarəti anamgildədir.
Ömrün qar fəslidir, ağarıb saçım,
Məni ata bilir, qardaşım, bacım,
Çətində mən kimin yanına qaçım?
Ata şan-şövkəti anamgildədir.
Müəllifin bütün yazıları - Mahir QABİLOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-08-2024, 15:34
Mahir QABİLOĞLU - İlqar Musa oğlu - Mənim canlı ensiklopediyam - Mahir Qabiloğlu yazır
27-10-2021, 10:26
Mahir QABİLOĞLU - İsmixan Rəhimov kimdir və ya “İstiqlal” ordeni ilk olaraq kimə verilməliydi?
12-04-2020, 18:47
Mahir QABİLOĞLU - O dünyadan Anara, Fikrətə, Sabirə, bir az da Çingizə... - Fotolar
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
