07:49 / 25-04-2024
Kuba prezidenti etiraz edir
Qazaxıstan böhranı Türkiyənin liderliyinə meydan oxuyur
Tarix: 13-01-2022 17:17 | Bölmə: Slayd
Qazaxıstan böhranı Türkiyənin liderliyinə meydan oxuyur

Türkiyə 2022-ci ilə ciddi problemlərlə daxil olub. 2021-ci ildə qalib gələn və çox təsirli görünən bu ölkənin xarici siyasətindəki problemlər, milli valyutasının çökməsi və daxildə inflyasiyanın sürətlə artması fonunda indi çətinlikləri çoxdur.

Reyting.az
-ın xəbərinə görə, ABŞ nəşri olan “Al-Monitor”un təhlilində qeyd edilir ki, yanvarın 2-də Qazaxıstanda baş verən misli görünməmiş və şiddətli etirazlar Türkiyənin iddialı xarici siyasət qüsurlarını bəlkə də son üç ildə baş verən hər hansı digər insidentdən daha qabarıq şəkildə nümayiş etdirib. Qəribədir ki, ölkədəki daxili siyasi və maliyyə vəziyyəti olduqca tükəndiyi üçün etirazlar Türkiyədə layiq olduğu diqqəti almayıb.

Sayt daha sonra yazır:

2020-ci ildə Türkiyənin Liviyadakı hərbi və siyasi rolu müharibənin gedişatını ölkənin vətəndaş müharibəsində Tripolidə yerləşən qüvvələrin xeyrinə dəyişdi. Şərqi Aralıq dənizində ziddiyyətli ərazi iddiaları ilə bağlı qarşıdurma zamanı Türkiyə Fransa, Yunanıstan və Avropa İttifaqına meydan oxudu. 2020-ci ilin payızında Türkiyənin Dağlıq Qarabağ müharibəsində Azərbaycana hərbi, siyasi və diplomatik dəstəyi güc balansını Bakının xeyrinə kəskin şəkildə dəyişdi. Beləliklə, Azərbaycan üzərindən Türk Orta Asiyasına uzanan gücləndirilmiş Transxəzər ambissiyaları ilə Türkiyə 2021-ci ilə Rusiya və Çinlə eyni səviyyədə olmasa da, yeni revizionist güc kimi daxil oldu.

Türkiyə Mərkəzi Asiyada öz ambissiyalarını həyata keçirmək üçün Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasından istifadə etməyi hədəfləyib. Qazaxıstanın keçmiş lideri Nursultan Nazarbayevin ideyası olan şura 2006-cı ildə planlaşdırılıb və 2009-cu ildə fəaliyyətə başlayıb. Yeni siyasi mötəbərliyinə uyğun olaraq Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan 12 noyabr 2021-ci ildə İstanbulda keçirilən sammit zamanı qurumun yeni sədri olub.

Ərdoğanın sadiq müttəfiqi, Türkiyənin əzəli millətçi partiyasının lideri Dövlət Baxçalı ona hədiyyə olaraq Rusiya Federasiyasının böyük hissələrini əhatə edən türk dünyasının nəhəng xəritəsini təqdim edib, Moskvada göz qamaşdırıb və bununla məşğul olan qonşu Pekini qıcıqlandırıb.

Buna baxmayaraq, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Türkiyənin əhəmiyyətsizliyini nümayiş etdirərək, öz acizliyini sübut etməsi cəmi iki ay çəkdi. Yanvarın 2-də Qazaxıstan partladı. Qazaxıstanın təhlükəsizlik qurumu isə Türk Şurasının deyil, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) qapılarını döyüb ki, onun ticarət paytaxtı Almatıdakı gurultulu zorakılıqlar qarşısında sağ qalsın. 1992-ci ildə yaradılan və Rusiyanın rəhbərlik etdiyi KTMT-yə Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Belarus və Ermənistan daxildir.

Bir sözlə, Qazaxıstan rəhbərliyi - təcili təhlükəsizlik ehtiyacları olduğu bir vaxtda - Rusiyanı Türkiyədən, Vladimir Putini isə Ərdoğandan üstün tutdu.

Qazaxıstanın Türkiyə ilə xüsusi əlaqələri var. İki ölkə, eləcə də Azərbaycan TDT-in əsas sütunları olub. Qazaxıstan Türkiyə ilə müdafiə sənayesi, kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, birgə hərbi təlimlər, informasiya sistemləri və kibermüdafiə kimi bir çox sahədə əməkdaşlığı əhatə edən hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalayıb. Türkiyə və Qazaxıstan, eləcə də Özbəkistan arasında artan hərbi əlaqələr 2020-ci ilin oktyabrında Türk NATO-sunun yaradılması ilə bağlı fantastik ideyanın meydana çıxmasına səbəb oldu. Belə bir şəraitdə Qazaxıstanın TDT əvəzinə KTMT-ni dəvət etməsi çox simvolik əhəmiyyət kəsb edir. Seçim onu da göstərdi ki, - az qala bir il əvvəl Dağlıq Qarabağ uğrunda Ermənistanla müharibə zamanı bunun tam əksini edən Azərbaycan İlham Əliyevdən fərqli olaraq, - Qazaxıstan rejimi TDT-in malik ola biləcəyi hər hansı nüfuzu bahasına Türkiyəyə deyil, Rusiyaya üstünlük verir.

Hər şeydən çox diqqəti çəkən və bəlkə də türk millətçilərinin yaralanmasına daha bir təhqir əlavə edən Ermənistan əsgərləri və Rusiya xüsusi təyinatlılarının Qazaxıstan prezidentinin xahişi ilə Qazaxıstana yeridilməsi oldu. Yerləşdirmə ilə bağlı açıqlama Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyandan gəldi - Türkiyənin xarici siyasətinin deqradasiyasını nümayiş etdirən təəccüblü ironiya.

Ən maraqlısı isə Türkiyədə bəzi dünyəvi-millətçilərin və solçuların ABŞ və Qərb əleyhdarı vəsvəsəsidir. Məsələn, Qazaxıstanda cərəyan edən hadisələrə reaksiya verən Türkiyənin tanınmış təqaüdçü admiralı Cem Gürdeniz iğtişaşların səbəbini “imperialist plan” adlandırıb. Aralıq dənizində daha aqressiv siyasəti müdafiə edən mübahisəli “Mavi Vətən” doktrinasının da ideoloqu olan Gürdəniz, iğtişaşların “Avrasiyada qarışıqlıq” saxlamaq məqsədi daşıyan və “imperialistlər” tərəfindən təşkil edilən “Soros tipli təxribatdan” qaynaqlandığını iddia etdi. Türk Dövlətləri Təşkilatının yaranmasından çox qıcıqlandım”.

Sosial mediada bir çox türk solçu oxşar fikirlərə baxıb. Ərdoğanyönlü dairələr isə öz növbəsində keçmiş rusiyalı deputata istinadla iddia ediblər ki, Türkiyə tərəfindən 2016-cı ildə dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham olunan ABŞ-da yaşayan din xadimi Fətullah Gülənin tərəfdarları Qazaxıstanda fitnə-fəsad törədənlər ola bilər.

Ərdoğan qazaxıstanlı həmkarı, Nazarbayevin seçilmiş varisi Kasım Comart Tokayevi dəstəkləməyə tələsdi. O, sürətlə Tokayevə dəstəyini ifadə etdi. Bununla belə, Ərdoğanın Tokayevə dəstəyi nəzərəçarpacaq dərəcədə zəif idi. O, məsələni çox da qaldırmırdı. Ola bilsin ki, o, Tokayevin KTMT qoşunlarını dəvət etmək seçimindən utanıb və bununla da onun nüfuzunu aşağı salıb. Ərdoğanın zəif dəstəyi də Nazarbayev ətrafında qeyri-müəyyənliklə əlaqələndirilə bilər.

Gideon Raçman “Financial Times” qəzetindəki rəyində yazıb: “Qazaxıstan orta gəlirinin ayda 570 dollar civarında olduğu, lakin 1991-ci ildən 2019-cu ilə qədər ölkəni idarə edən Nursultan Nazarbayevin ailəsinin xaricdən mülklər aldığı bir ölkədir. Bu, ən azı 785 milyon dollar dəyərindədir. Qazaxıstandakı qarışıqlıq hakim dairələr daxilində gedən çəkişmələrlə bağlı ola bilər. Lakin bu cür problemlər korrupsiyalaşmış avtokratiyalara xasdır. Əgər sərvət qənimət sisteminin bir hissəsi kimi bölünürsə, rəhbərlik dəyişikliyinə dair hər hansı bir işarə qeyri-sabitlik yaradır”.

Yanvarın 5-də Tokayev uzun müddət Nazarbayevə sadiq olan Qazaxıstan kəşfiyyatının rəhbəri Kərim Masimovu işdən çıxarıb və həbs edib. O, həmçinin Nazarbayevi Milli Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri vəzifəsindən kənarlaşdırıb və özünü yeni rəhbər postuna təsdiqləyib.

Görünür, Türkiyə Qazaxıstandakı hadisələrin izini itirib. İğtişaşlardan təxminən iki həftə sonra Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu OTS xarici işlər nazirlərinin konfransını toplayıb. Yanvarın 11-də etdiyi çıxışda o, Qazaxıstandakı vəziyyətin nəzarət altına alınmasından məmnunluğunu ifadə edərək, sarsıntılı nəzarətin Rusiyanın başçılıq etdiyi hərbi müdaxilə ilə saxlandığını qeyd edib.

"Qazaxıstanın dövlət ənənəsi, təcrübəsi və hazırkı böhrandan çıxmaq bacarığı var", - Çavuşoğlu bildirib.

Putin, öz növbəsində, Qazaxıstanda hökumət əleyhinə etirazların yatırılmasında hərbi qoşunların oynadığı rolu tərifləməkdə qeyri-şəffaf idi. Rusiya prezidenti deyib: “Biz heç kimə icazə verməyəcəyik ki, bizim evimizdə sabitliyi pozsun”. Onun açıqlamaları türk dünyasının kritik bir döngəsində Türkiyə və Ərdoğanın rəhbərlik etdiyi OTS-nin əhəmiyyətsizliyinin əksi idi.

Bu, həm də Türkiyənin iddialı xarici siyasətində taleyinin dəyişdiyinin bariz göstəricisidir. Qazaxıstan böhranı xarici siyasətdə türk millətçiliyinin məğlubiyyətini ifadə edir.




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}