00:12 / 02-07-2025
Azərbaycan diasporunun lideri sərbəst buraxılıb - (Yenilənib)
23:39 / 01-07-2025
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstə üzvləri həbs olunub - (Yenilənib) - Fotolar
22:54 / 01-07-2025
Sumqayıtda qadın bıçaqlanıb
21:50 / 01-07-2025
Milli Məclis dezinformasiya kampaniyasına dair açıqlama yayıb
19:14 / 01-07-2025
Zelenski Əliyevə zəng edib
18:34 / 01-07-2025
Baş naziri vəzifədən uzaqlaşdırıblar
18:26 / 01-07-2025
Nəhəng ekzoplanetin görüntüsünü əldə ediblər - Fotolar
18:10 / 01-07-2025
İsrailin gizli planı üzə çıxıb - Foto
18:04 / 01-07-2025
“Sputnik Azərbaycan” işi üzrə 7 nəfər saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
17:45 / 01-07-2025
İşğal Azərbaycana 150 milyard dollar zərər vurub
17:39 / 01-07-2025
XİN Rusiyanı Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmamağa çağırır
17:31 / 01-07-2025
Moskva ilə münasibətlər niyə pisləşir?
17:23 / 01-07-2025
Vəzifəli şəxslərin cinayət işini məhkəməyə göndəriblər
17:04 / 01-07-2025
Rusiya Azərbaycana nota verib
16:50 / 01-07-2025
Məhkəmələrə hakim təyinatları olub - Siyahı
16:26 / 01-07-2025
Beş şagirdimiz Azərbaycanı Yunanıstanda təmsil edəcək - Fotolar
16:16 / 01-07-2025
Rusiya NATO ölkələrinə təhdidlərini davam etdirir
15:47 / 01-07-2025
Professor zəlzələ ilə bağlı xəbərdarlıq edir - Foto
15:26 / 01-07-2025
Rusiyanın müdafiə sistemləri istehsal edən zavodu vurulub
15:10 / 01-07-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanının nəticələri açıqlanıb
14:53 / 01-07-2025
Təkrar sertifikatlaşdırma: 2006 müəllim keçid balını toplaya bilməyib
14:08 / 01-07-2025
Fransada istilər səbəbindən məktəblər bağlanıb
13:59 / 01-07-2025
Rusiya iqtisadiyyatı tənəzzül həddinə çatır, sənaye böyük itki ilə üzləşir
13:34 / 01-07-2025
Baş prokuror Səfərovların öldürülməsi faktı ilə bağlı cinayət işi başladıb
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
12:39 / 01-07-2025
Azərbaycan Dünya Bankı ilə 173,5 milyon dollarlıq kredit sazişi imzalayıb
12:33 / 01-07-2025
Almaniya Rusiyaya qarşı hərbi gəmilər göndərəcək
12:16 / 01-07-2025
Avropa İttifaqına sədrlik Danimarkaya keçib
12:10 / 01-07-2025
İran nüvə danışıqları üçün şərtlər irəli sürür
11:56 / 01-07-2025
Deputat azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayəti pisləyir
13:16 / 29-06-2025
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
17:57 / 30-06-2025
Bakıda əməliyyat: FTX-nın iki əməkdaşı saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
08:55 / 28-06-2025
İsrail-İran müharibəsi Orta Asiyanın yolunu bağlayıb?
00:01 / 28-06-2025
Jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşları öldürülüb - (Yenilənib)
15:08 / 30-06-2025
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
11:12 / 28-06-2025
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
13:20 / 29-06-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
23:20 / 27-06-2025
XİN İran səfirindən təkzib tələb edir
Səfəvi səfillər - Vahid Qazi yazır
Tarix: 25-09-2021 11:34 | Bölmə: Vahid Qazi
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabı haqda
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Nə qədər qəribə görünsə də, dilimin dolaşmasına səbəb Viktor Hüqonun “Səfillər” romanıydı. Bu o vaxtlar idi ki, evdə hara baxsan atamın sevimli kitabına rast gələrdin, qalın, ağır üçcildliyi hər yanda görərdin; çarpayı üstündə, divan başında, kitab rəfində.
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxuyanda uşaqlıq çağın həmin çaşması yadıma düşdü. “Səfəvilər” – “Səfillər”! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Gəncalpın birmənalı qarşılanmayan kitabı… haqqında çoxsaylı yazı, mülahizə, rəy oxuyandan sonra gəlib çıxdı, sağ olsun göndərən dostlar. Müxtəlif şərh bolluğunda itib-batmamağın tək yolu kitabın özünü oxumaq idi. Mən də belə elədim, saysız-hesabsız redaktə, korrektə səhvləriylə nəşr edilməsinə, ağır oxunuşuna rəğmən oxudum.
Bəri başdan onu deyim ki, istənilən kitab oxucunu bildikləri haqda şübhəyə salırsa, demək artıq uğur qazanıb. “Səfəvilər”in maraqlı tərəfi tək vətən, millət, tarix, din və məişətin haqda bildiklərinə yeniliklər qatmasında deyil, həm də oxucunu düşünməyə məcbur eləməsindədi.
Kitab birilərinə həqiqət yoluna salınan işıq, digərlərinə kələfin ucuna vurulan növbəti düyün kimi də görünə bilər. O, hazırlıqlı oxucu üçün indiyədək cavab tapmadığı suallar ətrafında düşünməyə cığır açdığı kimi müqayisəli düşüncə vərdişi olmayan təəssübkeş millətçi və mövhumatçılarda zehni qaranlığı daha da qatılaşdırar. Mövzu ətrafında qaynar müzakirələrə səbəb də elə bu idi.
Düşünürsənsə, demək yaşayırsan!
Düşünməyi bacaranlara bu kitabı oxumağı tövsiyə edirəm. Oxucuya yön verəsi heç bir şəxsi mülahizəmi yazmıram, sadəcə, kitabdan özüm üçün seçdiyim cümlələrin bəzisini verməklə kifayətlənirəm. Bunu da ona görə edirəm ki, kitab sizə maraqlı gəlsin, oxuyasınız. Nəticə çıxarmaq isə hər kəsin özünə bağlıdı.
Buyurun, kitabdan seçmələrimlə tanış olun:
“Pirpəsətlik və məzarların üstündə günbəz düzəldərək onu ziyarətgah durumuna gətirmək İslam ölçülərinə görə şirk sayılsa da, bu şəkildə bir kültür oluşub günümüzə qədər davam etmişdir”;
“Xanigah” farsca “xan”, yəni süfrə, “gah” da zaman deməkdi… Əski çağlarda siyasi örgütlənmə partilər şəklində olmadığı üçün xanigahlar həm də günümüzün partilərinin rolunu oynamışdır”;
“Mötəzilə deyirdi ki, insan ağıl yoluyla Allahı dərk edə biləcəyindən dolayı, Allah ona ağıl vermişdir… Böyləcə İslam aləmi qanlı bir bəlaya yaxalandı və İslam dünyası iki dəstəyə ayrıldı: 1. Ağıla inanıb və dini əqli verilərə tabe tutanlar, 2. Qurana sıxca bağlanan qrup”;
“İslamla heç bir bağlantısı olmayan iki anlayış da şiəyə məxsusdur. Onlardan biri “xums” və digəri “mütə”dir. Xums, yəni hər şiə var-dövlətinin beşdə birini mollaya verməlidir. Mütə, yəni matə və şey. Yəni qadın bir əşyadır və keçici olaraq “siğə” adı ilə qullana bilər. Hər iki anlayış mollalıq və ayətullahlıq qurumunun maddi və seksual ehtiyacını ödəmək üçün gəlişdirilmişdir”;
“Orta Doğu yalnız Moğolların zamanında din və məzhəb azadlığına qovuşmuşdu… Dindən asılı olmayan yasalar tarixdə ilk dəfə olaraq moğol dövləti tərəfindən uyğulanmışdı. Daha öncə bir-birinin salamını almayan şiə-sünni alimlər zorla bir yerdə çalışdırıldı. Aşırı ismaili şiəsi olan Nəsrəddin Tusi ilə sünni musiqi alimi Səfyəddin Urməvi Marağa rəsədxanasında bir yerdə çalışdı”;
“Hürufilər insan sifətində ərəb əlifbası ilə “Əli” sözü yazıldığına inanırdılar”;
“İsa Allahın oğluydusa, Əli Allahın özü idi”;
“Bədrəddinlə başlayıb şeyx Heydərlə qızılbaş olaraq tarixə düşən sufilik hərəkatı aqressivliyi, saldırğanlığı özünə yöntəm olaraq seçmişdir”;
“Şüubiyə ərəbsiz fars islamından yanaydı. Sasanilərin tək yadıgarı olan Yəzdigərdin qızı Şəhrbanu Mədinənin bütün cavanları içindən Hüseyni seçir. Böyləcə imamlıq Sasani və peyğəmbər soyu arasında paylaşır”;
“Səfəvilik iki əsas üzərində qurulmuşdur: irançılıq və şiəçilik. Hər iksi də fars kimliyinin təməllənməsinə xidmət etmişdir”;
“İran İslam Cümhuriyyəti Səfəviliyin modern variantıdır”;
“Osmanlının nəticəsi modern türk dövləti, səfəviliyin nəticəsi modern fars dövləti olmuşdur”;
“Xumeyni Şah İsmayıl kopisi olduğu kimi “sipah” təşkilatı da “təbərrayan” təşkilatının kopisi olmuşdur”;
“Əli və Həsən necə daha öncəki xəlifələrlə düşmənmişlər ki, oğullarının adını Əbubəkir, Ömər, Osman qoymuşlar”;
“Hüseynin oğlu Səccad Yəzidə biyət etmiş, əlindən öpmüşdü”;
“Peyğımbərin oğlu olmazkən soyunu ona bağlayan bir sürü adam ortaya çıxdı Səfəvilərdən günümüzə. Oğlu olsaydı nələr olardı?”
“Kitabları, düşüncə öndəri və vizionları olmayan qızılbaşlar bu şəkildə İran milliyətçiliyinə yem oldular… Azərbaycan türklərini İran kimliyinə təslim edərək çəkildilər”;
“Türküstan və Anadolu arasında müsəlman türklərin gəl-getləri üçün heç bir maneə yox idi. Səfəvilər buna əngəl törətdilər. 600 illik doğal türk birliyi ortadan qaldırıldı”;
“Adların qaynağı Dədə Qorqud kitabı olmaqdan çıxıb “Şahnamə” qaynaqlı olmağa qaydırılmışdı”.
***
Ötən ay Avropa şəhərlərinin birində qonaq çağırıldığım məclisdə universitet tələbəsi olan təbrizli bir qızla tanış oldum. Gözəlliyi, müasirliyi bir yana dünyagörüşü, qəribə ləhcəsiylə məclis əhlinin diqqətini özünə cəmləmişdi. Danışırdı ki, evdən göndərilən paralar təhsilinə, dolanışığına bəs eləmədiyi üçün bir firmada işləməyə məcbur olub, dərsdən sonra xəstə qocalara baxırmış. Sahibi ərəb olan firmadan çıxmasına səbəb son iki ayın maaşını ala bilməməsiymiş. Təhsil haqqının ödənməsində ciddi problemlə üzləşən qız haqsızlığa münasubətini qonaq olduğumuz evin ağsaqqal sahibinə yana-yana belə söyləyirdi: “Mollalar üzündən İranda dinə barmaq ucu boyda hörmətim qalmışdı, onu da oruc tutub, namaz qılan bu ərəb apardı. Orucluq ayındakı zəhmətimin haqqını belə ödəmədi. Allah götürməz bunu”.
Yox, o, Allahdan üz döndərməmişdi, Allah adıyla danışan insanlardan qırılmışdı. Dostumuz ona təsəlli verir, işlə bağlı yardım edəcəyini deyirdi. Mənimsə onun dolmuş gözlərinə baxa-baxa fikrim uzaqlara getmişdi: İrana qayıdıb çadraya bürünəcəyini, saqqalı bir qarış, başı əmmaməli mollaya ərə veriləcəyini təsəvvürümə gətirirdim. Ovqatım pozulmuşdu, qanım qaralmışdı.
“Səfəvilər” kitabını oxuyanda mənə elə gəldi ki, Güntay “Səfillər”dəki Kozettaya oxşayan bu Təbriz gözəlinin taleyini yazıb.
***
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Səfəvilər – səfillər! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Vahid Qazi
Sentyabr, 2012
Dərc olunub: Mediaforum.az, Kultura.az
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 25-09-2021 11:34 | Bölmə: Vahid Qazi
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabı haqda
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Nə qədər qəribə görünsə də, dilimin dolaşmasına səbəb Viktor Hüqonun “Səfillər” romanıydı. Bu o vaxtlar idi ki, evdə hara baxsan atamın sevimli kitabına rast gələrdin, qalın, ağır üçcildliyi hər yanda görərdin; çarpayı üstündə, divan başında, kitab rəfində.
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxuyanda uşaqlıq çağın həmin çaşması yadıma düşdü. “Səfəvilər” – “Səfillər”! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Gəncalpın birmənalı qarşılanmayan kitabı… haqqında çoxsaylı yazı, mülahizə, rəy oxuyandan sonra gəlib çıxdı, sağ olsun göndərən dostlar. Müxtəlif şərh bolluğunda itib-batmamağın tək yolu kitabın özünü oxumaq idi. Mən də belə elədim, saysız-hesabsız redaktə, korrektə səhvləriylə nəşr edilməsinə, ağır oxunuşuna rəğmən oxudum.
Bəri başdan onu deyim ki, istənilən kitab oxucunu bildikləri haqda şübhəyə salırsa, demək artıq uğur qazanıb. “Səfəvilər”in maraqlı tərəfi tək vətən, millət, tarix, din və məişətin haqda bildiklərinə yeniliklər qatmasında deyil, həm də oxucunu düşünməyə məcbur eləməsindədi.
Kitab birilərinə həqiqət yoluna salınan işıq, digərlərinə kələfin ucuna vurulan növbəti düyün kimi də görünə bilər. O, hazırlıqlı oxucu üçün indiyədək cavab tapmadığı suallar ətrafında düşünməyə cığır açdığı kimi müqayisəli düşüncə vərdişi olmayan təəssübkeş millətçi və mövhumatçılarda zehni qaranlığı daha da qatılaşdırar. Mövzu ətrafında qaynar müzakirələrə səbəb də elə bu idi.
Düşünürsənsə, demək yaşayırsan!
Düşünməyi bacaranlara bu kitabı oxumağı tövsiyə edirəm. Oxucuya yön verəsi heç bir şəxsi mülahizəmi yazmıram, sadəcə, kitabdan özüm üçün seçdiyim cümlələrin bəzisini verməklə kifayətlənirəm. Bunu da ona görə edirəm ki, kitab sizə maraqlı gəlsin, oxuyasınız. Nəticə çıxarmaq isə hər kəsin özünə bağlıdı.
Buyurun, kitabdan seçmələrimlə tanış olun:
“Pirpəsətlik və məzarların üstündə günbəz düzəldərək onu ziyarətgah durumuna gətirmək İslam ölçülərinə görə şirk sayılsa da, bu şəkildə bir kültür oluşub günümüzə qədər davam etmişdir”;
“Xanigah” farsca “xan”, yəni süfrə, “gah” da zaman deməkdi… Əski çağlarda siyasi örgütlənmə partilər şəklində olmadığı üçün xanigahlar həm də günümüzün partilərinin rolunu oynamışdır”;
“Mötəzilə deyirdi ki, insan ağıl yoluyla Allahı dərk edə biləcəyindən dolayı, Allah ona ağıl vermişdir… Böyləcə İslam aləmi qanlı bir bəlaya yaxalandı və İslam dünyası iki dəstəyə ayrıldı: 1. Ağıla inanıb və dini əqli verilərə tabe tutanlar, 2. Qurana sıxca bağlanan qrup”;
“İslamla heç bir bağlantısı olmayan iki anlayış da şiəyə məxsusdur. Onlardan biri “xums” və digəri “mütə”dir. Xums, yəni hər şiə var-dövlətinin beşdə birini mollaya verməlidir. Mütə, yəni matə və şey. Yəni qadın bir əşyadır və keçici olaraq “siğə” adı ilə qullana bilər. Hər iki anlayış mollalıq və ayətullahlıq qurumunun maddi və seksual ehtiyacını ödəmək üçün gəlişdirilmişdir”;
“Orta Doğu yalnız Moğolların zamanında din və məzhəb azadlığına qovuşmuşdu… Dindən asılı olmayan yasalar tarixdə ilk dəfə olaraq moğol dövləti tərəfindən uyğulanmışdı. Daha öncə bir-birinin salamını almayan şiə-sünni alimlər zorla bir yerdə çalışdırıldı. Aşırı ismaili şiəsi olan Nəsrəddin Tusi ilə sünni musiqi alimi Səfyəddin Urməvi Marağa rəsədxanasında bir yerdə çalışdı”;
“Hürufilər insan sifətində ərəb əlifbası ilə “Əli” sözü yazıldığına inanırdılar”;
“İsa Allahın oğluydusa, Əli Allahın özü idi”;
“Bədrəddinlə başlayıb şeyx Heydərlə qızılbaş olaraq tarixə düşən sufilik hərəkatı aqressivliyi, saldırğanlığı özünə yöntəm olaraq seçmişdir”;
“Şüubiyə ərəbsiz fars islamından yanaydı. Sasanilərin tək yadıgarı olan Yəzdigərdin qızı Şəhrbanu Mədinənin bütün cavanları içindən Hüseyni seçir. Böyləcə imamlıq Sasani və peyğəmbər soyu arasında paylaşır”;
“Səfəvilik iki əsas üzərində qurulmuşdur: irançılıq və şiəçilik. Hər iksi də fars kimliyinin təməllənməsinə xidmət etmişdir”;
“İran İslam Cümhuriyyəti Səfəviliyin modern variantıdır”;
“Osmanlının nəticəsi modern türk dövləti, səfəviliyin nəticəsi modern fars dövləti olmuşdur”;
“Xumeyni Şah İsmayıl kopisi olduğu kimi “sipah” təşkilatı da “təbərrayan” təşkilatının kopisi olmuşdur”;
“Əli və Həsən necə daha öncəki xəlifələrlə düşmənmişlər ki, oğullarının adını Əbubəkir, Ömər, Osman qoymuşlar”;
“Hüseynin oğlu Səccad Yəzidə biyət etmiş, əlindən öpmüşdü”;
“Peyğımbərin oğlu olmazkən soyunu ona bağlayan bir sürü adam ortaya çıxdı Səfəvilərdən günümüzə. Oğlu olsaydı nələr olardı?”
“Kitabları, düşüncə öndəri və vizionları olmayan qızılbaşlar bu şəkildə İran milliyətçiliyinə yem oldular… Azərbaycan türklərini İran kimliyinə təslim edərək çəkildilər”;
“Türküstan və Anadolu arasında müsəlman türklərin gəl-getləri üçün heç bir maneə yox idi. Səfəvilər buna əngəl törətdilər. 600 illik doğal türk birliyi ortadan qaldırıldı”;
“Adların qaynağı Dədə Qorqud kitabı olmaqdan çıxıb “Şahnamə” qaynaqlı olmağa qaydırılmışdı”.
***
Ötən ay Avropa şəhərlərinin birində qonaq çağırıldığım məclisdə universitet tələbəsi olan təbrizli bir qızla tanış oldum. Gözəlliyi, müasirliyi bir yana dünyagörüşü, qəribə ləhcəsiylə məclis əhlinin diqqətini özünə cəmləmişdi. Danışırdı ki, evdən göndərilən paralar təhsilinə, dolanışığına bəs eləmədiyi üçün bir firmada işləməyə məcbur olub, dərsdən sonra xəstə qocalara baxırmış. Sahibi ərəb olan firmadan çıxmasına səbəb son iki ayın maaşını ala bilməməsiymiş. Təhsil haqqının ödənməsində ciddi problemlə üzləşən qız haqsızlığa münasubətini qonaq olduğumuz evin ağsaqqal sahibinə yana-yana belə söyləyirdi: “Mollalar üzündən İranda dinə barmaq ucu boyda hörmətim qalmışdı, onu da oruc tutub, namaz qılan bu ərəb apardı. Orucluq ayındakı zəhmətimin haqqını belə ödəmədi. Allah götürməz bunu”.
Yox, o, Allahdan üz döndərməmişdi, Allah adıyla danışan insanlardan qırılmışdı. Dostumuz ona təsəlli verir, işlə bağlı yardım edəcəyini deyirdi. Mənimsə onun dolmuş gözlərinə baxa-baxa fikrim uzaqlara getmişdi: İrana qayıdıb çadraya bürünəcəyini, saqqalı bir qarış, başı əmmaməli mollaya ərə veriləcəyini təsəvvürümə gətirirdim. Ovqatım pozulmuşdu, qanım qaralmışdı.
“Səfəvilər” kitabını oxuyanda mənə elə gəldi ki, Güntay “Səfillər”dəki Kozettaya oxşayan bu Təbriz gözəlinin taleyini yazıb.
***
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Səfəvilər – səfillər! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Vahid Qazi
Sentyabr, 2012
Dərc olunub: Mediaforum.az, Kultura.az
Reyting.az
Müəllifin bütün yazıları - Vahid Qazi
Bölməyə aid digər xəbərlər
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
