13:12 / 21-11-2024
Elza Seyidcahanın şeirləri dərsliyə salınıb? - DİM-dən açıqlama
13:10 / 21-11-2024
Zaxarova: “NATO qüvvələrinin Ukraynaya gəlməsi fəlakətə səbəb olacaq”
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
12:54 / 21-11-2024
Zaxarova: "COP29 beynəlxalq arenada Bakının nüfuzunu artıracaq"
12:45 / 21-11-2024
Trampdan qaçan amerikalılara 1 avroya ev təklif edirlər
12:38 / 21-11-2024
Rusiya-Ukrayna savaşı: Qərb silahları müharibənin xarakterini dəyişir
12:36 / 21-11-2024
Hesablama Palatası İşsizlikdən Sığorta Fondunun büdcəsi ilə bağlı təkliflər verib
12:24 / 21-11-2024
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:13 / 21-11-2024
İrəvan-Tbilisi-İrəvan istiqamətində hava uçuşları başlayır
12:13 / 21-11-2024
Kərim Vəliyev pakistanlı komandanla görüşüb
12:00 / 21-11-2024
Sahil Babayev: "Bu paket 3 milyon insanı əhatə edəcək"
12:00 / 21-11-2024
Rusiyaya güclü artilleriya sistemləri göndərirlər - Foto
11:50 / 21-11-2024
Ermənistan 78 artilleriya qurğusu almaq istəyir
11:45 / 21-11-2024
Generalın oğlu vəzifəyə təyin olunub
11:43 / 21-11-2024
Rusiya Həştərxandan ballistik raket buraxıb - Foto
11:39 / 21-11-2024
Nazir pensiyalarda proqnozlaşdırılan artımları açıqlayıb
11:27 / 21-11-2024
COP29 zirvəsi Ərdoğanı leyboristlərlə barışdırıb
11:19 / 21-11-2024
Dövlət sərhədini pozan hava gəmiləri və... - Hökumət yeni qərar verib
11:15 / 21-11-2024
Bakıda daha 46 marşrutun fəaliyyəti bərpa olunur
10:56 / 21-11-2024
Şəhid ailələri ilə bağlı yeni qaydalar təsdiqlənib
10:54 / 21-11-2024
Pivə istehsalçıları cərimələnib
10:42 / 21-11-2024
İranda güclü zəlzələ olub
10:03 / 21-11-2024
İlon Mask miqrasiya ilə bağlı təklif verib
10:02 / 21-11-2024
BMT rəsmisi: "Bakı Bəyannaməsi gələcək üçün mühüm impuls yaradacaq"
09:58 / 21-11-2024
Akula idmançını parçalayıb
09:51 / 21-11-2024
Vladimir Zelenskinin gizli planı varmış
09:42 / 21-11-2024
Merkel: “Tramp Putinə heyran olub”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
09:36 / 21-11-2024
Bjaniya: “Moskvaya müraciət etməmişik”
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
16:18 / 19-11-2024
Birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edilib - Siyahı
00:03 / 19-11-2024
Yer kürəsinə təhlükə: qitələr arasındakı məsafələr itəcək
17:14 / 19-11-2024
Zenqin Mask haqqında dedikləri təəccüb doğurub
Səfəvi səfillər - Vahid Qazi yazır
Tarix: 25-09-2021 11:34 | Bölmə: Vahid Qazi
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabı haqda
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Nə qədər qəribə görünsə də, dilimin dolaşmasına səbəb Viktor Hüqonun “Səfillər” romanıydı. Bu o vaxtlar idi ki, evdə hara baxsan atamın sevimli kitabına rast gələrdin, qalın, ağır üçcildliyi hər yanda görərdin; çarpayı üstündə, divan başında, kitab rəfində.
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxuyanda uşaqlıq çağın həmin çaşması yadıma düşdü. “Səfəvilər” – “Səfillər”! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Gəncalpın birmənalı qarşılanmayan kitabı… haqqında çoxsaylı yazı, mülahizə, rəy oxuyandan sonra gəlib çıxdı, sağ olsun göndərən dostlar. Müxtəlif şərh bolluğunda itib-batmamağın tək yolu kitabın özünü oxumaq idi. Mən də belə elədim, saysız-hesabsız redaktə, korrektə səhvləriylə nəşr edilməsinə, ağır oxunuşuna rəğmən oxudum.
Bəri başdan onu deyim ki, istənilən kitab oxucunu bildikləri haqda şübhəyə salırsa, demək artıq uğur qazanıb. “Səfəvilər”in maraqlı tərəfi tək vətən, millət, tarix, din və məişətin haqda bildiklərinə yeniliklər qatmasında deyil, həm də oxucunu düşünməyə məcbur eləməsindədi.
Kitab birilərinə həqiqət yoluna salınan işıq, digərlərinə kələfin ucuna vurulan növbəti düyün kimi də görünə bilər. O, hazırlıqlı oxucu üçün indiyədək cavab tapmadığı suallar ətrafında düşünməyə cığır açdığı kimi müqayisəli düşüncə vərdişi olmayan təəssübkeş millətçi və mövhumatçılarda zehni qaranlığı daha da qatılaşdırar. Mövzu ətrafında qaynar müzakirələrə səbəb də elə bu idi.
Düşünürsənsə, demək yaşayırsan!
Düşünməyi bacaranlara bu kitabı oxumağı tövsiyə edirəm. Oxucuya yön verəsi heç bir şəxsi mülahizəmi yazmıram, sadəcə, kitabdan özüm üçün seçdiyim cümlələrin bəzisini verməklə kifayətlənirəm. Bunu da ona görə edirəm ki, kitab sizə maraqlı gəlsin, oxuyasınız. Nəticə çıxarmaq isə hər kəsin özünə bağlıdı.
Buyurun, kitabdan seçmələrimlə tanış olun:
“Pirpəsətlik və məzarların üstündə günbəz düzəldərək onu ziyarətgah durumuna gətirmək İslam ölçülərinə görə şirk sayılsa da, bu şəkildə bir kültür oluşub günümüzə qədər davam etmişdir”;
“Xanigah” farsca “xan”, yəni süfrə, “gah” da zaman deməkdi… Əski çağlarda siyasi örgütlənmə partilər şəklində olmadığı üçün xanigahlar həm də günümüzün partilərinin rolunu oynamışdır”;
“Mötəzilə deyirdi ki, insan ağıl yoluyla Allahı dərk edə biləcəyindən dolayı, Allah ona ağıl vermişdir… Böyləcə İslam aləmi qanlı bir bəlaya yaxalandı və İslam dünyası iki dəstəyə ayrıldı: 1. Ağıla inanıb və dini əqli verilərə tabe tutanlar, 2. Qurana sıxca bağlanan qrup”;
“İslamla heç bir bağlantısı olmayan iki anlayış da şiəyə məxsusdur. Onlardan biri “xums” və digəri “mütə”dir. Xums, yəni hər şiə var-dövlətinin beşdə birini mollaya verməlidir. Mütə, yəni matə və şey. Yəni qadın bir əşyadır və keçici olaraq “siğə” adı ilə qullana bilər. Hər iki anlayış mollalıq və ayətullahlıq qurumunun maddi və seksual ehtiyacını ödəmək üçün gəlişdirilmişdir”;
“Orta Doğu yalnız Moğolların zamanında din və məzhəb azadlığına qovuşmuşdu… Dindən asılı olmayan yasalar tarixdə ilk dəfə olaraq moğol dövləti tərəfindən uyğulanmışdı. Daha öncə bir-birinin salamını almayan şiə-sünni alimlər zorla bir yerdə çalışdırıldı. Aşırı ismaili şiəsi olan Nəsrəddin Tusi ilə sünni musiqi alimi Səfyəddin Urməvi Marağa rəsədxanasında bir yerdə çalışdı”;
“Hürufilər insan sifətində ərəb əlifbası ilə “Əli” sözü yazıldığına inanırdılar”;
“İsa Allahın oğluydusa, Əli Allahın özü idi”;
“Bədrəddinlə başlayıb şeyx Heydərlə qızılbaş olaraq tarixə düşən sufilik hərəkatı aqressivliyi, saldırğanlığı özünə yöntəm olaraq seçmişdir”;
“Şüubiyə ərəbsiz fars islamından yanaydı. Sasanilərin tək yadıgarı olan Yəzdigərdin qızı Şəhrbanu Mədinənin bütün cavanları içindən Hüseyni seçir. Böyləcə imamlıq Sasani və peyğəmbər soyu arasında paylaşır”;
“Səfəvilik iki əsas üzərində qurulmuşdur: irançılıq və şiəçilik. Hər iksi də fars kimliyinin təməllənməsinə xidmət etmişdir”;
“İran İslam Cümhuriyyəti Səfəviliyin modern variantıdır”;
“Osmanlının nəticəsi modern türk dövləti, səfəviliyin nəticəsi modern fars dövləti olmuşdur”;
“Xumeyni Şah İsmayıl kopisi olduğu kimi “sipah” təşkilatı da “təbərrayan” təşkilatının kopisi olmuşdur”;
“Əli və Həsən necə daha öncəki xəlifələrlə düşmənmişlər ki, oğullarının adını Əbubəkir, Ömər, Osman qoymuşlar”;
“Hüseynin oğlu Səccad Yəzidə biyət etmiş, əlindən öpmüşdü”;
“Peyğımbərin oğlu olmazkən soyunu ona bağlayan bir sürü adam ortaya çıxdı Səfəvilərdən günümüzə. Oğlu olsaydı nələr olardı?”
“Kitabları, düşüncə öndəri və vizionları olmayan qızılbaşlar bu şəkildə İran milliyətçiliyinə yem oldular… Azərbaycan türklərini İran kimliyinə təslim edərək çəkildilər”;
“Türküstan və Anadolu arasında müsəlman türklərin gəl-getləri üçün heç bir maneə yox idi. Səfəvilər buna əngəl törətdilər. 600 illik doğal türk birliyi ortadan qaldırıldı”;
“Adların qaynağı Dədə Qorqud kitabı olmaqdan çıxıb “Şahnamə” qaynaqlı olmağa qaydırılmışdı”.
***
Ötən ay Avropa şəhərlərinin birində qonaq çağırıldığım məclisdə universitet tələbəsi olan təbrizli bir qızla tanış oldum. Gözəlliyi, müasirliyi bir yana dünyagörüşü, qəribə ləhcəsiylə məclis əhlinin diqqətini özünə cəmləmişdi. Danışırdı ki, evdən göndərilən paralar təhsilinə, dolanışığına bəs eləmədiyi üçün bir firmada işləməyə məcbur olub, dərsdən sonra xəstə qocalara baxırmış. Sahibi ərəb olan firmadan çıxmasına səbəb son iki ayın maaşını ala bilməməsiymiş. Təhsil haqqının ödənməsində ciddi problemlə üzləşən qız haqsızlığa münasubətini qonaq olduğumuz evin ağsaqqal sahibinə yana-yana belə söyləyirdi: “Mollalar üzündən İranda dinə barmaq ucu boyda hörmətim qalmışdı, onu da oruc tutub, namaz qılan bu ərəb apardı. Orucluq ayındakı zəhmətimin haqqını belə ödəmədi. Allah götürməz bunu”.
Yox, o, Allahdan üz döndərməmişdi, Allah adıyla danışan insanlardan qırılmışdı. Dostumuz ona təsəlli verir, işlə bağlı yardım edəcəyini deyirdi. Mənimsə onun dolmuş gözlərinə baxa-baxa fikrim uzaqlara getmişdi: İrana qayıdıb çadraya bürünəcəyini, saqqalı bir qarış, başı əmmaməli mollaya ərə veriləcəyini təsəvvürümə gətirirdim. Ovqatım pozulmuşdu, qanım qaralmışdı.
“Səfəvilər” kitabını oxuyanda mənə elə gəldi ki, Güntay “Səfillər”dəki Kozettaya oxşayan bu Təbriz gözəlinin taleyini yazıb.
***
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Səfəvilər – səfillər! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Vahid Qazi
Sentyabr, 2012
Dərc olunub: Mediaforum.az, Kultura.az
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 25-09-2021 11:34 | Bölmə: Vahid Qazi
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabı haqda
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Nə qədər qəribə görünsə də, dilimin dolaşmasına səbəb Viktor Hüqonun “Səfillər” romanıydı. Bu o vaxtlar idi ki, evdə hara baxsan atamın sevimli kitabına rast gələrdin, qalın, ağır üçcildliyi hər yanda görərdin; çarpayı üstündə, divan başında, kitab rəfində.
Güntay Gəncalpın “Səfəvilər” kitabını oxuyanda uşaqlıq çağın həmin çaşması yadıma düşdü. “Səfəvilər” – “Səfillər”! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Gəncalpın birmənalı qarşılanmayan kitabı… haqqında çoxsaylı yazı, mülahizə, rəy oxuyandan sonra gəlib çıxdı, sağ olsun göndərən dostlar. Müxtəlif şərh bolluğunda itib-batmamağın tək yolu kitabın özünü oxumaq idi. Mən də belə elədim, saysız-hesabsız redaktə, korrektə səhvləriylə nəşr edilməsinə, ağır oxunuşuna rəğmən oxudum.
Bəri başdan onu deyim ki, istənilən kitab oxucunu bildikləri haqda şübhəyə salırsa, demək artıq uğur qazanıb. “Səfəvilər”in maraqlı tərəfi tək vətən, millət, tarix, din və məişətin haqda bildiklərinə yeniliklər qatmasında deyil, həm də oxucunu düşünməyə məcbur eləməsindədi.
Kitab birilərinə həqiqət yoluna salınan işıq, digərlərinə kələfin ucuna vurulan növbəti düyün kimi də görünə bilər. O, hazırlıqlı oxucu üçün indiyədək cavab tapmadığı suallar ətrafında düşünməyə cığır açdığı kimi müqayisəli düşüncə vərdişi olmayan təəssübkeş millətçi və mövhumatçılarda zehni qaranlığı daha da qatılaşdırar. Mövzu ətrafında qaynar müzakirələrə səbəb də elə bu idi.
Düşünürsənsə, demək yaşayırsan!
Düşünməyi bacaranlara bu kitabı oxumağı tövsiyə edirəm. Oxucuya yön verəsi heç bir şəxsi mülahizəmi yazmıram, sadəcə, kitabdan özüm üçün seçdiyim cümlələrin bəzisini verməklə kifayətlənirəm. Bunu da ona görə edirəm ki, kitab sizə maraqlı gəlsin, oxuyasınız. Nəticə çıxarmaq isə hər kəsin özünə bağlıdı.
Buyurun, kitabdan seçmələrimlə tanış olun:
“Pirpəsətlik və məzarların üstündə günbəz düzəldərək onu ziyarətgah durumuna gətirmək İslam ölçülərinə görə şirk sayılsa da, bu şəkildə bir kültür oluşub günümüzə qədər davam etmişdir”;
“Xanigah” farsca “xan”, yəni süfrə, “gah” da zaman deməkdi… Əski çağlarda siyasi örgütlənmə partilər şəklində olmadığı üçün xanigahlar həm də günümüzün partilərinin rolunu oynamışdır”;
“Mötəzilə deyirdi ki, insan ağıl yoluyla Allahı dərk edə biləcəyindən dolayı, Allah ona ağıl vermişdir… Böyləcə İslam aləmi qanlı bir bəlaya yaxalandı və İslam dünyası iki dəstəyə ayrıldı: 1. Ağıla inanıb və dini əqli verilərə tabe tutanlar, 2. Qurana sıxca bağlanan qrup”;
“İslamla heç bir bağlantısı olmayan iki anlayış da şiəyə məxsusdur. Onlardan biri “xums” və digəri “mütə”dir. Xums, yəni hər şiə var-dövlətinin beşdə birini mollaya verməlidir. Mütə, yəni matə və şey. Yəni qadın bir əşyadır və keçici olaraq “siğə” adı ilə qullana bilər. Hər iki anlayış mollalıq və ayətullahlıq qurumunun maddi və seksual ehtiyacını ödəmək üçün gəlişdirilmişdir”;
“Orta Doğu yalnız Moğolların zamanında din və məzhəb azadlığına qovuşmuşdu… Dindən asılı olmayan yasalar tarixdə ilk dəfə olaraq moğol dövləti tərəfindən uyğulanmışdı. Daha öncə bir-birinin salamını almayan şiə-sünni alimlər zorla bir yerdə çalışdırıldı. Aşırı ismaili şiəsi olan Nəsrəddin Tusi ilə sünni musiqi alimi Səfyəddin Urməvi Marağa rəsədxanasında bir yerdə çalışdı”;
“Hürufilər insan sifətində ərəb əlifbası ilə “Əli” sözü yazıldığına inanırdılar”;
“İsa Allahın oğluydusa, Əli Allahın özü idi”;
“Bədrəddinlə başlayıb şeyx Heydərlə qızılbaş olaraq tarixə düşən sufilik hərəkatı aqressivliyi, saldırğanlığı özünə yöntəm olaraq seçmişdir”;
“Şüubiyə ərəbsiz fars islamından yanaydı. Sasanilərin tək yadıgarı olan Yəzdigərdin qızı Şəhrbanu Mədinənin bütün cavanları içindən Hüseyni seçir. Böyləcə imamlıq Sasani və peyğəmbər soyu arasında paylaşır”;
“Səfəvilik iki əsas üzərində qurulmuşdur: irançılıq və şiəçilik. Hər iksi də fars kimliyinin təməllənməsinə xidmət etmişdir”;
“İran İslam Cümhuriyyəti Səfəviliyin modern variantıdır”;
“Osmanlının nəticəsi modern türk dövləti, səfəviliyin nəticəsi modern fars dövləti olmuşdur”;
“Xumeyni Şah İsmayıl kopisi olduğu kimi “sipah” təşkilatı da “təbərrayan” təşkilatının kopisi olmuşdur”;
“Əli və Həsən necə daha öncəki xəlifələrlə düşmənmişlər ki, oğullarının adını Əbubəkir, Ömər, Osman qoymuşlar”;
“Hüseynin oğlu Səccad Yəzidə biyət etmiş, əlindən öpmüşdü”;
“Peyğımbərin oğlu olmazkən soyunu ona bağlayan bir sürü adam ortaya çıxdı Səfəvilərdən günümüzə. Oğlu olsaydı nələr olardı?”
“Kitabları, düşüncə öndəri və vizionları olmayan qızılbaşlar bu şəkildə İran milliyətçiliyinə yem oldular… Azərbaycan türklərini İran kimliyinə təslim edərək çəkildilər”;
“Türküstan və Anadolu arasında müsəlman türklərin gəl-getləri üçün heç bir maneə yox idi. Səfəvilər buna əngəl törətdilər. 600 illik doğal türk birliyi ortadan qaldırıldı”;
“Adların qaynağı Dədə Qorqud kitabı olmaqdan çıxıb “Şahnamə” qaynaqlı olmağa qaydırılmışdı”.
***
Ötən ay Avropa şəhərlərinin birində qonaq çağırıldığım məclisdə universitet tələbəsi olan təbrizli bir qızla tanış oldum. Gözəlliyi, müasirliyi bir yana dünyagörüşü, qəribə ləhcəsiylə məclis əhlinin diqqətini özünə cəmləmişdi. Danışırdı ki, evdən göndərilən paralar təhsilinə, dolanışığına bəs eləmədiyi üçün bir firmada işləməyə məcbur olub, dərsdən sonra xəstə qocalara baxırmış. Sahibi ərəb olan firmadan çıxmasına səbəb son iki ayın maaşını ala bilməməsiymiş. Təhsil haqqının ödənməsində ciddi problemlə üzləşən qız haqsızlığa münasubətini qonaq olduğumuz evin ağsaqqal sahibinə yana-yana belə söyləyirdi: “Mollalar üzündən İranda dinə barmaq ucu boyda hörmətim qalmışdı, onu da oruc tutub, namaz qılan bu ərəb apardı. Orucluq ayındakı zəhmətimin haqqını belə ödəmədi. Allah götürməz bunu”.
Yox, o, Allahdan üz döndərməmişdi, Allah adıyla danışan insanlardan qırılmışdı. Dostumuz ona təsəlli verir, işlə bağlı yardım edəcəyini deyirdi. Mənimsə onun dolmuş gözlərinə baxa-baxa fikrim uzaqlara getmişdi: İrana qayıdıb çadraya bürünəcəyini, saqqalı bir qarış, başı əmmaməli mollaya ərə veriləcəyini təsəvvürümə gətirirdim. Ovqatım pozulmuşdu, qanım qaralmışdı.
“Səfəvilər” kitabını oxuyanda mənə elə gəldi ki, Güntay “Səfillər”dəki Kozettaya oxşayan bu Təbriz gözəlinin taleyini yazıb.
***
Məktəb vaxtı ilk yol “səfəvilər” sözünü “səfillər” kimi oxumuşdum. Səfəvilər – səfillər! Belədə tələffüzündə, hərf düzülüşündə yaxınlığı olan adi sözlərdi. Amma…
Vahid Qazi
Sentyabr, 2012
Dərc olunub: Mediaforum.az, Kultura.az
Reyting.az
Müəllifin bütün yazıları - Vahid Qazi
Bölməyə aid digər xəbərlər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
