Mərkəzi Asiyanın bütün nəqliyyat marşrutları Xəzərdən keçəcək
Tarix: 04-08-2023 12:13 | Bölmə: Slayd
Mərkəzi Asiyanın bütün nəqliyyat marşrutları Xəzərdən keçəcək

Avqustun 4-də Aşqabadda Türkmənistan, Tacikistan və Özbəkistan dövlət başçılarının ilk sammiti keçirilir. Sammitdə Əfqanıstan mövzusuna əlavə olaraq prezidentlər su və enerji əməkdaşlığı və Özbəkistanın çıxışı olmayan nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı məsələlərini müzakirə edəcəklər. Bu görüş Türkmənistanın imicini kompleksdən daha etibarlı və proqnozlaşdırıla bilən tərəfdaşa, xüsusən də nəqliyyat və tranzit məsələlərində dəyişmək istəyi sayəsində mümkün olub.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Türkmənistan prezidenti Serdar Berdıməhəmmədov üçtərəfli sammit başlamazdan əvvəl Şavkat Mirziyoyev və Aşqabada gələn Emoməli Rəhmonla ayrı-ayrılıqda danışacaq və ikitərəfli əlaqələri müzakirə edəcək. Bundan sonra birgə tədbir keçiriləcək və orada regional gündəliyin aktual məsələlərinə baxılacaq, - deyə Özbəkistan prezidentinin mətbuat xidməti məlumat yayıb.

Ekspertlər Qazaxıstan və Qırğızıstan başçılarının sammitə dəvət olunmadığını xüsusi vurğulayırlar. Bu, həm Əfqanıstanla həmsərhəd ölkə liderlərinin görüşü, həm də bu üç Mərkəzi Asiya ölkəsinin, xüsusən də Qazaxıstana təsir etməyən müxtəlif nəqliyyat layihələrində iştirakı ilə bağlı məsələlərin həllini tapması ilə izah olunur.

Astana Qazaxıstan ərazisindən keçməyən alternativ dəhlizlərdə maraqlı və Şərq-Qərb layihələrində Türkmənistandan tranzit məsələlərini müzakirə etməyə hazır deyil. Amma layihələr həyata keçirərkən Şimal-Cənub məsələsində Türkmənistanla işləyəcək. O cümlədən, Qazaxıstan taxılının nəqli Türkmənistan istiqamətinə, daha sonra isə Əfqanıstana yönəldiləcək.

Qazaxıstanda qazax taxılının Özbəkistan ərazisindən keçməklə dəmir yolu ilə daşınma tariflərinin yüksək olmasından narazı olduqları üçün alternativ yol haqda fikirləşiblər.

Qırğızıstana gəlincə, gələcəkdə prezident Sadır Japarovun da dəvət olunacağı istisna edilmir.

MDB Ölkələri İnstitutunun Mərkəzi Asiya və Qazaxıstan sektorunun müdiri, Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun baş elmi işçisi Andrey Qrozinin NG-yə verdiyi məlumata görə, Çin praktiki hissəyə çox yaxındır – Bişkekin 25 ildən artıqdır ki, ləngidiyi Qırğızıstandan Özbəkistana dəmir yolunun həyata keçirilməsi.

Qırğızıstan hakimiyyətini bu layihənin zəruriliyinə, onun tranzitindən büdcə gəlirlərindən tutmuş yeni dəmir yolu dəhlizinin keçəcəyi respublika ərazilərində artım nöqtələrinin yaradılması imkanlarına qədər müəyyən müsbət effekt verəcəyinə inandıra bilmədilər.



Xatırladaq ki, Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan avtomobil yolu 2019-cu ildən fəaliyyət göstərir. Amma problem ondadır ki, qışda yük maşınlarının hərəkəti çətinləşdiyindən, mövsümdən və hava şəraitindən asılı olmayan dəmir yolu dəhlizi lazımdır.

“Aydındır ki, region üçün bu böyük nəqliyyat layihəsinin imkanlarını və gələcəkdə istifadəsini müzakirə etmək üçün yeni sahə var”, - Qrozin hesab edir.

Onun fikrincə, üç ölkənin başçıları yeni nəqliyyat dəhlizlərini, xüsusilə Qazaxıstandan yan keçəcək multimodal Cənub Nəqliyyat Dəhlizini də müzakirə edəcəklər. Bu, öz növbəsində, Astananın Qazaxıstanı Mərkəzi Asiya və Xəzər regionunda tamhüquqlu nəqliyyat mərkəzinə çevirmək planlarına zərbə vuracaq.

Qrozin hesab edir ki, dənizə çıxışı olmayan Özbəkistan regionda nəqliyyat məntəqələri, dəhlizlər və yeni marşrutlar şəbəkəsinin ən fəal şəkildə genişləndirilməsində ən maraqlı ölkədir.

O bildirib: “Belə bir hiss var ki, Özbəkistandan yeni nəqliyyat marşrutlarının keçməsi Daşkənd üçün bütün xarici siyasət fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Çünki bu cür yanaşma həm Əfqanıstan məsələsini, həm də Xəzərə çıxış məsələsini ehtiva edir. Özbəkistan Xəzəryanı dövlət deyil, buna baxmayaraq, özünü Xəzəryanı dövlət kimi hiss edir və sonradan şimala, qərbə və cənuba doğru irəliləyərək Türkmənistan vasitəsilə dəniz limanlarına çıxışın yaradılmasında maraqlıdır”.

“Ma'no” Araşdırma Təşəbbüsləri Mərkəzinin direktoru Bəxtiyor Yerqaşev hesab edir ki, sammit iki səfər kontekstində nəzərdən keçirilməlidir – Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Tacikistana və Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin İrana səfəri.

“Türkmənistan İranla həmsərhəddir və Özbəkistandan İrana Trans-İran dəhlizinin formalaşmasında əsas həlqədir. Nəzərə alsaq ki, Əfqanıstanda tam sülhün bərqərar olması hələ çox uzaqdır və təhlükəsizlik məsələlərinin həll olunmaması səbəbindən İrana çıxışı olan Məzari-Şərif-Herat-Xaf dəmir yolunun çəkilməsi məntiqsizdir, indi Özbəkistan-Türkmənistan-İran marşrutu nəzərdən keçirilir”, - deyə B. Yerqaşev bildirib.

O qeyd edib ki, Türkmənistan Mərkəzi Asiya ölkələri üçün Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi vasitəsilə Türkiyənin dəniz limanlarına və Aralıq dənizinə çıxış üçün əsas halqadır. Bu məsələdə Türkmənistanın rolunu və əhəmiyyəti önəmlidir, ona görə də Aşqabad bu layihənin fəal iştirakçısı olacaq.

“Qonşu Tacikistan da bu layihədə maraqlıdır. Coğrafi baxımdan Tacikistan Xəzər limanına yalnız Özbəkistan və Türkmənistandan keçə bilər və bu baxımdan üç ölkənin əlaqəsi kifayət qədər məntiqli görünür. Simptomatikdir ki, onlar son vaxtlar öz maraqlarını qorumaq siyasətini həyata keçirən Qazaxıstanı deyil, qonşularının mənafeyinə xələl gətirirlər”, - Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin məlumat verib.

Ekspert Əfqanıstan tərəfinin Koş-Təpə dolama kanalının tikintisi probleminə də diqqət çəkib. Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistan Amudərya hövzəsində yerləşir və onun tikintisi başa çatdıqdan sonra yarana biləcək problemlərlə bağlıdır. Layihə başa çatdıqdan sonra Amudəryadan gələn suyun təxminən 25 faizi Koş-Təpə kanalına yönləndiriləcək ki, bu da Türkmənistan və Özbəkistanın kənd təsərrüfatı torpaqlarında ciddi su çatışmazlığına səbəb ola bilər. Ekspertlər bu ölkələrin suvarma suyunun 15 faizə qədərini itirəcəyini proqnozlaşdırırlar. Çox güman ki, üç dövlətin başçısı bu məsələ ilə bağlı mövqeyini razılaşdıracaq.

Ekspertlər diqqəti üç dövlətin zirvə toplantısını çağıran Türkmənistanın əslində imic dəyişikliyini elan etdiyinə - qapalı ölkə və çətin tərəfdaş kimi, xüsusilə də ölkənin nəqliyyat və nəqliyyatından səmərəli istifadə məsələlərində daha proqnozlaşdırıla bilən xarakter almasına diqqət çəkiblər.
“Türkmənistan tranzitin sərfəli olduğunu başa düşür. Onun yaxşı nəqliyyat və tranzit mövqeyi var, ona görə də bu istiqamətdə irəliləməyə başlayır”, - deyən Yerqaşev Türkmənistanın Mərkəzi Asiya ölkələri üçün əsas halqa olduğunu və olacağını vurğulayıb.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər