18:00 / 25-10-2025
Anar Əsədlidən 4 şikayətçi var
17:55 / 25-10-2025
“Sputnik Azərbaycan”ın böyük redaktoru Rusiyaya gedib
15:45 / 25-10-2025
Onlayn qumar oyunları: 5 dəstə ifşa edilib
14:48 / 25-10-2025
Sədr postu uğrunda mübarizə ata-oğul qarşıdurmasına səbəb olub
13:09 / 25-10-2025
Sabah yağış yağacaq - Proqnoz
11:31 / 25-10-2025
Prezident İlham Əliyev Tokayevə məktub göndərib
11:01 / 25-10-2025
Metroda dava salan 4 nəfər saxlanılıb
10:34 / 25-10-2025
Bakıda Zəfər konserti və atəşfəşanlıq olacaq
10:17 / 25-10-2025
Azərbaycan XİN Qazaxıstana təbrik ünvanlayıb
10:02 / 25-10-2025
Rusiya üzərində 121 Ukrayna PUA-sı vurulub
09:30 / 25-10-2025
Rusiya Kiyevə zərbə endirib: yaralıların sayı artır - (Yenilənib)
09:05 / 25-10-2025
Premyer Liqa: bu gün 4 komanda qarşılaşacaq
00:13 / 25-10-2025
Prezident Qubadlı ilə bağlı video paylaşıb
00:01 / 25-10-2025
Qubadlı şəhərinin işğaldan azad olunmasından 5 il ötür
23:49 / 24-10-2025
Şahnaz Haşımova xəstəxanaya yerləşdirilib
20:54 / 24-10-2025
Azərbaycan BMT ilə 2026-2030-cu illər üçün Əməkdaşlığa dair Çərçivə Sənədi imzalayıb
18:03 / 24-10-2025
Ermənistan və İran sadələşdirilmiş gömrük dəhlizi üzrə saziş imzalayacaq
17:54 / 24-10-2025
“Bu dəfə əzrayılın əlindən qaçdım...” - Abid Şərifov
17:49 / 24-10-2025
Veteranlara verilən 80 manat artırılmayacaq
17:14 / 24-10-2025
Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)
16:54 / 24-10-2025
"Starlink" vasitəsilə kibercinayətkarlıq artıb - Foto
16:36 / 24-10-2025
Avropa yeni raketdaşıyıcısını təqdim edib - Fotolar
16:20 / 24-10-2025
Ceyhun Bayramov TDT Baş katibi ilə görüşüb
16:07 / 24-10-2025
Milli Məclisin növbəti iclasının vaxtı açıqlanıb
15:58 / 24-10-2025
Dövlət müəssisələrindən bir milyon manat mənimsəyənlərə cəza istənilib
14:58 / 24-10-2025
Vladimir Putin İlham Əliyevə zəng edib
14:56 / 24-10-2025
Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
14:28 / 24-10-2025
Şuşa ilə bağlı Tədbirlər Planı təsdiqlənib
14:17 / 24-10-2025
“Quş qripi” Almaniyanı təhdid edir
14:05 / 24-10-2025
Ruslar Xarkovu bombalayıb, itki var
12:00 / 21-10-2025
Xankəndi: böyük qələbəmiz - Rauf Rəcəbov yazır
11:29 / 24-10-2025
Paşinyan Erməni Apostol Kilsəsini Azərbaycanla sülhə təhlükə görür
16:05 / 21-10-2025
Akademikin armudu stəkanındakı limon
13:40 / 23-10-2025
Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
13:12 / 21-10-2025
Daş Veysəlli kəndində Şəhidlər Abidə Kompleksi yaradılıb - Fotolar
19:39 / 22-10-2025
Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar
12:35 / 24-10-2025
Sülh savaşı - Zahid Oruc yazır
17:50 / 23-10-2025
On yeddi mindən çox müəllimin maaşı artacaq
14:16 / 23-10-2025
Hərbi ekspert: Azərbaycan Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin edən əsas aktordur
17:14 / 24-10-2025
Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)
22:54 / 20-10-2025
Əyləncəli heyvanlar... - Fotolar
15:34 / 23-10-2025
Ərdoğan və Netanyahunun yeni döyüş meydanı - Kipr
Ərdoğanın varisi: 70 yaşını qeyd edən Türkiyə liderini kim əvəz edəcək?
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 00:01
Qubadlı şəhərinin işğaldan azad olunmasından 5 il ötür
Dünən, 14:58
Vladimir Putin İlham Əliyevə zəng edib
Dünən, 12:00
Ali Məhkəməyə hakim təyinatları təsdiqlənib
Dünən, 11:46
Rusiyaya qarşı üç qanun layihəsi hazırlanıb
23-10-2025, 15:34
Ərdoğan və Netanyahunun yeni döyüş meydanı - Kipr
23-10-2025, 11:05
Qarşıdurmada olan iki güclü dövlətin lideri müzakirələrə hazırlaşır
23-10-2025, 09:15
Tramp Rusiyanın neft nəhənglərini hədəfə alıb - Sanksiya
23-10-2025, 07:09
Tramp Putinlə görüşünü ləğv edib
22-10-2025, 19:39
Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar
22-10-2025, 15:07
Beynəlxalq səyyahlar Xankəndiyə səfər ediblər - (Yenilənib) - Fotolar
22-10-2025, 13:33
Mərkəzi Asiyadakı qaz kəməri...
22-10-2025, 10:47
Nikol Paşinyan: İlham Əliyev çox pozitiv addım atdı
22-10-2025, 10:25
Tibb işçilərinin əməkhaqlarına əlavənin müddəti uzadılıb
21-10-2025, 19:15
Həcc ziyarətinə sənəd qəbulu başlayır
21-10-2025, 17:59
Astanada Əliyevlə Tokayev təkbətək görüşüb, birgə bəyanat veriblər - (Yenilənib) - Fotolar
21-10-2025, 13:59
Ukrayna parçalana bilər
21-10-2025, 12:38
Qafqazda və Orta Asiyada sabitlik yaratma cəhdləri güclənir
21-10-2025, 12:36
Ramiz Mehdiyevin cinayət işi üzrə yeni faktlar məlum olub
21-10-2025, 11:48
İsa Həbibbəyli: "Qızımın seyfindən 1 milyon avronun oğurlanması..."
21-10-2025, 08:24
Ərdoğanın Yaxın Şərq turnesi başlayır
20-10-2025, 16:39
Keçmiş baş nazirdən xəyanət şübhəsi var
20-10-2025, 16:07
Mollazadə: Putin-Tramp görüşündə müsbət nəticə əldə edilməyəcək
20-10-2025, 15:51
Ramiz Mehdiyev dövlətə təhlükə yaradıb - Professor
20-10-2025, 14:28
ANAMA əməkdaşı Xocavənddə minaya düşüb
20-10-2025, 11:59
Prezident 10 məmuru təltif edib - Siyahı
20-10-2025, 09:21
Dayanıqlı iqtisadiyyatı olan ölkələrin reytinqi açıqlanıb - Siyahı
20-10-2025, 00:01
Zəngilanın azad edilməsindən 5 il ötür
19-10-2025, 09:43
Pakistanın qara səhifəsi - Fotolar
18-10-2025, 16:37
Vatikan zəfəri - Foto
18-10-2025, 16:15
ANAMA sədrinə I müavin təyin olunub
18-10-2025, 16:01
Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib
17-10-2025, 13:17
Dövlət qulluğuna qəbul qaydaları dəyişəcək
17-10-2025, 12:43
Paşinyan katolikosun ailəsinə hücum edir
17-10-2025, 12:11
Professor: Ramiz Mehdiyev yüksək vəzifələrə 900-dən çox kadr yerləşdirib
17-10-2025, 11:17
Bir qrup QHT rəhbəri cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub
16-10-2025, 15:17
Avropanın müharibəyə hazırlaşmaq üçün beş il vaxtı var
16-10-2025, 14:10
“Ramiz Mehdiyev anti-milli ünsürdür” - DQC sədri
16-10-2025, 12:02
Rusiya təcavüzün ikinci mərhələsinə hazırlaşır
ADP sədri ehtimal edir ki, “Tərtər işi” yaxşı araşdırılsa, onun da altından Mehdiyev və əlaltıları çıxacaq
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
