20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
11:14 / 16-06-2025
Xəzər dənizində zəlzələ olub
11:06 / 16-06-2025
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
10:48 / 16-06-2025
Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq
10:38 / 16-06-2025
İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub
10:34 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
10:01 / 16-06-2025
İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"
09:58 / 16-06-2025
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
08:23 / 16-06-2025
İran İsraili zülmətə qərq edib
00:13 / 16-06-2025
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
19:08 / 15-06-2025
İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub
16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
07:37 / 12-06-2025
Sabiq prezident sui-qəsddə şübhəli bilinir
Ərdoğanın varisi: 70 yaşını qeyd edən Türkiyə liderini kim əvəz edəcək?
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Bu gün, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Bu gün, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Bu gün, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
