22:44 / 02-07-2025
Ayxan Cavadov Avropa çempionu olub
21:18 / 02-07-2025
Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri görüşüblər - (Yenilənib) - Fotolar
21:11 / 02-07-2025
Göygöldə təcili tibbi yardım briqadasına hücum olub
20:57 / 02-07-2025
İlham Əliyev və Özbəkistan prezidenti “Sea Breeze”də - Fotolar
20:51 / 02-07-2025
Yekaterinburqda həbs olunan azərbaycanlıların sayı səkkizə çatıb - Yenilənib
19:09 / 02-07-2025
Çexiya rusiyalı məmura sanksiya tətbiq edib
18:55 / 02-07-2025
Roma Papası Türkiyəyə səfər etmək niyyətindədir
18:41 / 02-07-2025
Türkiyədə yenidən zəlzələ baş verib
18:32 / 02-07-2025
Bakıda “Özbəkistan” parkının təməli qoyulub
18:01 / 02-07-2025
Kibercinayətkarlıqda təqsirləndirilən dəstə üzvlərinin məhkəməsi başlayıb
17:54 / 02-07-2025
Əli Əsədov Əfqanıstanın Baş nazirinin müavini ilə görüşüb
17:25 / 02-07-2025
Rusiyanın Bakıdakı səfiri Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb
17:18 / 02-07-2025
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
17:05 / 02-07-2025
Məhkəmə vəzifəli şəxslərin cinayət əməlini araşdıracaq
16:55 / 02-07-2025
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
16:22 / 02-07-2025
Tramp Putinin işğal siyasətinə laqeyd yanaşır
15:59 / 02-07-2025
Bakıda qəzalı binalarla bağlı Xüsusi Komissiya yaradılıb
15:56 / 02-07-2025
Azərbaycan Rusiyadan tam uzaqlaşır?
15:33 / 02-07-2025
Rusiya daha da aqressivləşir
14:52 / 02-07-2025
Gürcüstandan çox sayda əcnəbi deportasiya olunub
14:37 / 02-07-2025
Avropa müharibəyə hazırlaşır - Foto
14:29 / 02-07-2025
Vilayət Eyvazov: "Bu yolda qüvvə və bacarığımızı əsirgəməyəcəyik"
14:10 / 02-07-2025
"City Net" "Jurnalistlərin binası"nda problem yaradıb
14:03 / 02-07-2025
Politoloq Azər Qasımlı hakim qarşısına çıxarılıb
14:01 / 02-07-2025
Ruslar gündəlik 500 PUA ilə hücum etməyə çalışır
13:27 / 02-07-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
13:23 / 02-07-2025
Polis Akademiyasında Məzun Günü keçirilib - Video
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
12:52 / 02-07-2025
Kelloq Lukaşenkonun dediklərini təkzib edir
13:16 / 29-06-2025
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
17:57 / 30-06-2025
Bakıda əməliyyat: FTX-nın iki əməkdaşı saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
08:55 / 28-06-2025
İsrail-İran müharibəsi Orta Asiyanın yolunu bağlayıb?
00:01 / 28-06-2025
Jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşları öldürülüb - (Yenilənib)
15:08 / 30-06-2025
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
11:12 / 28-06-2025
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
13:20 / 29-06-2025
Rezidenturaya qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
23:20 / 27-06-2025
XİN İran səfirindən təkzib tələb edir
09:57 / 28-06-2025
İki məşhur aktyor 24 ildən sonra yenidən görüşüb
00:40 / 29-06-2025
Aleksey Overçukun Azərbaycana səfəri ləğv olunub
Ərdoğanın varisi: 70 yaşını qeyd edən Türkiyə liderini kim əvəz edəcək?
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 17:18
Daha üç şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Fotolar
Bu gün, 16:55
Professor: Rusiya başını itirmiş ayı kimi davranır
Bu gün, 15:59
Bakıda qəzalı binalarla bağlı Xüsusi Komissiya yaradılıb
Bu gün, 15:56
Azərbaycan Rusiyadan tam uzaqlaşır?
Bu gün, 15:33
Rusiya daha da aqressivləşir
Bu gün, 14:37
Avropa müharibəyə hazırlaşır - Foto
Bu gün, 11:25
İran ABŞ və İsraildən kiberqisas alır?
Dünən, 16:50
Məhkəmələrə hakim təyinatları olub - Siyahı
Dünən, 13:01
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
Dünən, 10:45
Rusiya yeni ərazilərin işğalına hazırlaşır
Dünən, 09:03
Süni intellekt dünyanı ələ keçirir - Foto
30-06-2025, 16:27
Şahın atom bombası istəyi: ABŞ bunun qarşısını necə alıb?
30-06-2025, 15:08
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
30-06-2025, 12:21
Paşinyan onu “Dəccal” adlandıran kilsəyə müharibə elan edib
30-06-2025, 11:03
Rusiya ilə bağlı dəhşətli statistika açıqlanıb
30-06-2025, 10:57
Ağdamda polis minaya düşüb - (Yenilənib)
30-06-2025, 08:19
Sedna planetinin sirri açılacaq
29-06-2025, 13:16
Putin Rusiyada şovinizmi qızışdırır
29-06-2025, 11:16
Yekaterinburqda saxlanılan azərbaycanlılar hakim qarşısına çıxarılıb - (Yenilənib) - Fotolar
29-06-2025, 10:35
Deputat: Rusiyanın təzyiqləri həm də Azərbaycanın xarici siyasəti ilə əlaqədar ola bilər
28-06-2025, 11:12
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
28-06-2025, 08:55
İsrail-İran müharibəsi Orta Asiyanın yolunu bağlayıb?
28-06-2025, 00:01
Jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşları öldürülüb - (Yenilənib)
26-06-2025, 08:51
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
25-06-2025, 13:50
Nüvə müharibəsi... - Böyük fəlakətdən iki ölkə qurtulacaq
25-06-2025, 13:03
İsrail-İran müharibəsi Zəngəzur yolunu aça bilər
25-06-2025, 11:20
Beş hərbçiyə general-mayor rütbəsi verilib
25-06-2025, 10:56
Ermənistanda dövlət çevrilişi etmək istəyiblər
24-06-2025, 14:42
Beş ölkə Rusiyanın işğalından qorunmaq üçün milyonlarla mina basdıracaq
24-06-2025, 12:51
“Qiyamət planı” üzə çıxıb - Fotolar
23-06-2025, 19:12
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
23-06-2025, 18:53
Yeni dünya düzəni Yaxın Şərqin simasını dəyişir
23-06-2025, 15:14
İran MAQATE ilə əməkdaşlığı dayandırmaq istəyir
23-06-2025, 14:49
Neftin qiyməti son beş ayda ən yüksək həddə çatıb
23-06-2025, 14:23
İlham Əliyev Goranboyda müəssisənin açılışını edib - (Yenilənib)
23-06-2025, 13:56
Prezident Yevlaxa gedib - (Yenilənib) - Fotolar
23-06-2025, 11:57
Xüsusi karantin rejiminin müddəti uzadılıb
22-06-2025, 08:55
Tehran geri çəkilmək istəmir
21-06-2025, 19:32
DTX-nın saxladığı sabiq icra başçısı həbs edilib
21-06-2025, 18:12
“Real Ermənistan” erməniləri niyə qorxudur?
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
