23:52 / 26-07-2024
Paris-2024: Azərbaycan heyəti açılış mərasimində paraddan keçib
20:40 / 26-07-2024
I və IV ixtisas qrupları üzrə qəbul imtahanının nəticəsi elan olunub
19:35 / 26-07-2024
Parkinqdə 1500 avtomobil yanıb
19:26 / 26-07-2024
Türk ordusu dünyanın ən güclüsüdür
19:07 / 26-07-2024
BMCMİ 7 nəfəri saxlayıb - Video
19:01 / 26-07-2024
Qorxulu virus dünyanı yenidən təhdid edir
18:43 / 26-07-2024
Ukrayna ordusu Toretsk yaxınlığında mühasirəyə düşə bilər
18:32 / 26-07-2024
Avropa İttifaqı 7 ölkənin büdcəsi ilə bağlı araşdırmaya başlayıb
18:22 / 26-07-2024
Rusiyanın hesabından Ukraynaya 1,5 milayrd avro verilib
18:13 / 26-07-2024
Avropa İttifaqı terrorçu təşkilatların siyahısını yeniləyib
18:01 / 26-07-2024
Yaşar Gülər Azərbaycanın Ankaradakı səfiri ilə görüşüb
18:00 / 26-07-2024
Tramp: İran yer üzündən silinməlidir!
17:47 / 26-07-2024
Sərdar Cəlaloğlu seçkilərdən geri çəkilib
17:42 / 26-07-2024
Alimin qətlində “Rusiya izi” axtarırlar - Foto
17:32 / 26-07-2024
Məhkəmə Bəxtiyar Hacıyevin vəsatətini təmin etməyib
17:11 / 26-07-2024
Partiya sədrinin namizədliyi qeydə alınıb
16:58 / 26-07-2024
Obamalar Harrisin namizədliyini dəstəkləyir
16:49 / 26-07-2024
Dördüncü “Yüksəliş” müsabiqəsinin qalibləri mükafatlandırılıb
16:38 / 26-07-2024
Serbiya: mikroavtobus aşıb, 30-dan çox yaralı var
16:29 / 26-07-2024
Mixail Podolyak: “Rusiya danışıqlara hazır deyil”
16:28 / 26-07-2024
Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi təyin edilib
16:12 / 26-07-2024
İlham Əliyev Qazaxıstanla əməkdaşlıq Sazişini təsdiqləyib
16:10 / 26-07-2024
Müdafiə nazirinin keçmiş müavini saxlanılıb
16:01 / 26-07-2024
Əsədin Moskvaya səfəri Ərdoğanla barışığa hazırlıqdır?
15:45 / 26-07-2024
Mikayıl Cabbarov: Özəl sektorda aktivliyi artırmaq niyyətindəyik
15:25 / 26-07-2024
Bəzi universitetlərdə illik təhsil haqqı artırılıb - Siyahı
14:51 / 26-07-2024
Qəbələdə orta məktəb binası yanıb
14:06 / 26-07-2024
AFFA Hakimlər Komitəsinə sədr təyinatı olub
13:56 / 26-07-2024
Aİ Ukraynaya 1,5 milyard avro köçürəcək
09:58 / 22-07-2024
Gənc xanəndə: “Məcnun kimi səhnəyə çıxmaq ən böyük arzularımdan biri olub” - Müsahibə
17:13 / 23-07-2024
Xalq artisti Ağadadaş Ağayev gözətçiyə balta ilə hücum edib, yaralı var - (Yenilənib)
08:11 / 22-07-2024
Estrada müğənnisinin qətli... - “Ulduzlar” da istintaqa cəlb olunur
09:02 / 23-07-2024
Bakıda azyaşlını girov götürən şəxs zərərsizləşdirilib - (Yenilənib) - Foto
15:39 / 22-07-2024
Fərrux Kərimoviç Zakirova “Xalq artisti” fəxri adı verilib
17:19 / 22-07-2024
II Şuşa Qlobal Media Forumunun xarici qonaqları Laçına səfər edib
14:25 / 22-07-2024
II Şuşa Qlobal Media Forumu başa çatıb
22:40 / 22-07-2024
ABŞ Azərbaycan və Ermənistanın sülh sazişi istiqamətində irəliləyişlərini dəstəkləyir
22:16 / 23-07-2024
Çempionlar Liqası: "Qarabağ" səfərdə qalib gəlib
17:37 / 23-07-2024
Əli Mirəliyev: "Ağadadaşı niyə döyüblər, bilmirəm, amma..." - Video
Ərdoğanın varisi: 70 yaşını qeyd edən Türkiyə liderini kim əvəz edəcək?
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-02-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
26 fevral 2024-cü ildə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yubileyini qeyd edib. Onun 70 yaşı var.
Ərdoğan ilk ciddi siyasi vəzifəsini 1994-cü ildə İstanbul bələdiyyə başqanı olanda alıb. O zaman deyib: “İstanbulu alan bütün Türkiyəni alacaq!”. Bu sözlərin peyğəmbərlik olduğu ortaya çıxıb.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğanın siyasi karyerası əvvəlcədən müəyyən edilməmişdi. Uşaq ikən futbolu sevirdi və demək olar ki, ölkənin ən güclü komandalarından biri olan “Fənərbaxça”nın üzvü ola bilərdi. İkinci alternativ onu valeh edən din idi. Atası onun futbolçu olmasına icazə vermədi, eyni zamanda, ilahiyyatçı da olmadı. Bununla belə, dini, daha sonra isə futbolu siyasi karyerasına daxil edə bildi.
Əslində, Ərdoğanın bütün ideologiyası İslam ətrafında qurulub.
O, İstanbul bələdiyyə başqanı seçilməzdən əvvəl də müasir Türkiyənin ilk islampərəst baş naziri Necmetdin Erbakanın yaratdığı İslami Rifah Partiyasına üzv olub. O, ölkə başında çox qalmadı (1996-1997) və hərbi çevriliş nəticəsində istefa verdi. Amma Ərbakan öz ideyalarını Ərdoğanın köməyi ilə həyata keçirə bildi.
Müəllim kimi, tələbə də öz baxışlarına görə əziyyət çəkməli idi.
Çevriliş ilində Ərdoğan “Məscidlər kazarmamız, günbəzlər dəbilqəmiz, minarəmiz süngü, möminlər əsgərimizdir” adlı qalmaqallı misraları oxudu. Dünyəvi Türkiyənin paytaxtının meri zorakılığı və irqi ədavəti qızışdırmaqda ittiham edildi. Ərdoğan 120 gün həbs cəzası çəkdi. Maraqlıdır ki, onun əsas siyasi rəqibi, hazırkı İstanbul bələdiyyə başqanı Əkrəm İmamoğlu da MSK-nı təhqir etdiyinə görə həbs olunmaq təhlükəsi ilə üzləşib.
Hərbi təzyiqlər və həbsxanalar Ərdoğanın ruhunu qıra bilmədi. 2001-ci ildə siyasi fəaliyyət qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra o, qadağan olunmuş Rifah Partiyasının siyasi klonunu yaratdı və dərhal uğur qazandı. Bir il sonra Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərdə qalib gəldi.
Ancaq Ərdoğan dərhal baş nazir postunu tuta bilmədi, çünki onun arxasında hələ də cinayət izi var idi. Ona görə də baş nazir postu Abdullah Gülə verilib. ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi kömək etdi. Daha sonra amerikapərəst elita qanunları dəyişdi və Ərdoğan Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bildi. Qəribədir ki, Ərdoğan daha sonra müasir Türkiyənin ən anti-amerikalı lideri olacaq. Amma Ərdoğanın karyerasında daha çox qəzalar və ziddiyyətlər olacaq.
Qərbin dostu
Bu ziddiyyətlərdən biri də Avropaya inteqrasiya kursudur.
Baş nazir olandan sonra Ərdoğan Türkiyənin nəhayət Avropa İttifaqına qəbul edilməsi üçün əlindən gələni etdi. O, qanunları dəyişdirdi, ölkəni daha demokratik etdi, korrupsiya ilə mübarizə apardı və insan hüquqlarını genişləndirdi.
İslahatlardakı uğurlar Avropa İttifaqı (Aİ) üçün vacib olan başqa bir meyarla tamamlandı. Ərdoğan iqtisadiyyatı gücləndirdi. Onun başçılıq etdiyi on ildən az bir müddətdə Türkiyənin ÜDM-i dörd dəfə artaraq neftlə zəngin Səudiyyə Ərəbistanını qabaqlayıb və yüksək texnologiyalı İsraili çox geridə qoyub.
Lakin Ərdoğan hakimiyyətini möhkəmləndirdikcə, xüsusən də 2013-cü ildə (Gezi Parkı etirazları) və 2016-cı ildə (hərbi çevriliş) onu devirmək cəhdlərindən sonra Türkiyənin Avropa perspektivləri qaranlıqlaşdı.
Hakimiyyətinin ilk illərində Ərdoğan ABŞ, Aİ və NATO ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini davam etdirdi. Xarici siyasət “qonşularla sıfır problem” formuluna əsaslanırdı.
Brüssel və Vaşinqton Ərdoğanın “dostluğunu” dəyərləndirib. Türkiyə İsrail və ərəb körfəzi ölkələri ilə birlikdə Yaxın Şərqdə NATO-nun sütunu sayılırdı. Avropa İttifaqı isə hətta 2005-ci ildə Türkiyənin üzvlüklə bağlı danışıqlarına başlayıb. Böyük Britaniya hələ o vaxt Aİ-nin üzvü olsa da, belə bir genişlənmə üçün fəal lobbiçilik edirdi.
Ancaq Ərdoğanın simasında Qərb təkcə güclü dostla deyil, həm də üsyankar müstəqil liderlə qarşılaşdı.
Əgər əvvəllər CIA və MI6 öz hərbi şəbəkələri vasitəsilə Türkiyənin daxili və xarici kursunu düzəldə bilirdilərsə, o zaman Ərdoğan ölkəni Sem dayının himayəsindən çıxarmağa başladı.
Daxili düşmənlər
2007-ci ildə baş nazir hərbi xidmətə başladı. “Ergenekon işi” çərçivəsində o, yüzlərlə zabit və generalı işdən çıxararaq ordunun təmizlənməsinə strat verdi. “Ergenekon”un gizli strukturunda təkcə hərbçilər deyil, yazıçılar, iş adamları, ictimai xadimlər də var idi. Onlar öz adamlarını cəmiyyətin bütün sahələrinə yüksəltdilər, son məqsəd hərbi çevriliş idi.
7 il sonra onlar dini şəbəkələr və hüceyrələr yaradaraq ölkədə hakimiyyəti öz əllərinə almağa çalışan vaiz Fətullah Gülənin tərəfdarlarını öz üzərinə götürdülər. İmamla baş nazir arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb korrupsiya qalmaqalı olub.
2013-cü ildə mediada İrana qarşı sanksiyalardan yan keçmək üçün türk nazirlərə rüşvət verən iranlı iş adamı Rza Zərrabla bağlı məlumatlar yayılıb. “Böyük rüşvət” işi üzrə Nazirlər Kabinetinin üzvləri, o cümlədən Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri, İqtisadiyyat naziri və Avropaya inteqrasiya naziri ittiham olunub. Saxlanılan 52 nəfər arasında böyük bank “Halkbank”ın rəhbəri də var, hətta Ərdoğanın oğlu Bilal da şübhə altına düşüb. Ərdoğan hökuməti dağılmaq ərəfəsində idi.
Baş nazir qalmaqalda polis və məhkəmələrdə geniş əlaqələri olan Güləni günahlandırıb. 2014-cü ildə İstanbul məhkəməsi 1999-cu ildən müalicə üçün ABŞ-a gedən və orada qalan vaiz haqqında həbs qərarı çıxarıb.
Ordu və “cemaat” (Gülənin adamları) şəklində daxili müxalifətə qarşı kifayət qədər uğurlu mübarizə aparmasına baxmayaraq, Ərdoğan daim riskilə üzləşdi.
Kulminasiya nöqtəsi 2016-cı ildə, hərbçilər onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa çalışarkən çatdı. Xalqı hərəkətə gətirməyi bacaran Ərdoğan sağ qalıb. Çevrilişdə ittiham olunan Gülənlə qarşıdurma kulminasiya nöqtəsinə çatıb.
Gülənin Pensilvaniyaya sığınması və Britaniyadan başqa NATO ölkələrinin ordunun hakimiyyəti ələ keçirmə cəhdini qınamaması ilə Ərdoğan çevrilişdə Qərbi günahlandırdı.
Qərblə qarşıdurma
Bu andan etibarən Türkiyə lideri ilə NATO arasında qarşıdurma vüsət almağa başlayır.
Əsas istinad nöqtələri: Rusiyadan S-400 alması, Türkiyənin Suriyadakı hərbi əməliyyatları, Kipr və Yunanıstanla münaqişə, prezident idarə formasına keçid və gülənçilər, kürdlər və bəzi qərbyönlü jurnalistlər.
Müstəqil olmaq üçün etdiyi bütün cəhdlərin əvəzini Ərdoğan öz nüfuzu və pulu ilə ödəyib.
Yunanlar və kürdlərlə münaqişələr və anti-Qərb Rusiya ilə münasibətlər qurmaq cəhdləri Aİ və ABŞ-ın ağır sanksiyalarına səbəb olub. 2018-ci ildən Türkiyə iqtisadiyyatındakı problemlər və lirə böhranı qismən Qərbin sanksiyalarından qaynaqlanır.
Türkiyəyə qarşı davamlı avtoritarizm ittihamları, silah embarqosu, Ankaranın F-35 qırıcı proqramından kənarda qalması və polad və alüminium tarifləri Türkiyədə investisiya mühitini korlayıb.
Baxmayaraq ki, bu gün Ərdoğan siyasi karyerasının zirvəsindədir və onun rəhbərlik etdiyi Türkiyə Yaxın Şərqdə demək olar ki, əsas regional gücə çevrilib, onun mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Bəli, o, son prezident seçkilərində qalib gəldi, ancaq ikinci turda. Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) İstanbula hələ də nəzarət edir və onlar qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mövqelərini gücləndirə bilərlər. İndi gəlin Ərdoğanın İstanbul üzərində nəzarət haqqında peyğəmbərliyini və onun əhəmiyyətini xatırlayaq.
Varis
Amma ən təhlükəlisi 2028-ci ildən sonra baş verəcəklərdir. O zaman hazırkı prezidentin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatacaq. Səhhətinin pis olması ona hökmranlıq etməyə imkan verməyəcək və görünür, hələ də varisi seçməyib.
İllər keçdikcə müxtəlif adlar çəkildi, əsasən də prezident ailəsindən.
Oğul Bilal ən bariz namizəd kimi görünürdü, lakin korrupsiya qalmaqalına qarışması onu perspektivlərindən məhrum etdi. Kürəkəni B. Albayrak maliyyə naziri vəzifəsinə qədər yüksəldi, lakin lirə böhranı səbəbindən istefa verdi. Səlcuq Bayraktarın şansı daha çoxdur. Ərdoğan son seçki kampaniyasında ölkənin hərbi-sənaye kompleksindəki uğurları və pilotsuz təyyarələrin yaradılması ilə daim öyünürdü. Amma indi keçmiş kəşfiyyat rəhbəri və indiki XİN rəhbəri Hakan Fidandan danışırlar.
Xələfin kim olmasından asılı olmayaraq, Ərdoğanın əleyhdarları Qərb mediasının dəstəyi ilə onun reputasiyasına xələl gətirmək və Türkiyədə “avtoritarizmə” son qoymaq üçün hər şeyi edəcəklər.
Ərdoğan hakimiyyəti dövründə Türkiyəni müasir iqtisadiyyata çevirdi və ölkəni böyük dövlətlər olmasa da, ən azı ən nüfuzlu dövlətlərdən biri sırasına qoydu. Avrasiya tunelinin (Bosfor boğazının altından), dəmir yollarının (Bakı-Tbilisi-Qars) və Xəzər dənizindən neft və qaz kəmərlərinin (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP) möhtəşəm layihələri, Akkuyu atom stansiyası və gələcəkdə İstanbul Kanalı Ərdoğan dövrünün iqtisadi gücünün simvollarıdır.
Geosiyasi baxımdan Osmanlı sultanları və Atatürkün dövründən o, güclü Qərbə meydan oxumağa cəsarət edən yeganə türk lideri idi.
Rusiya ilə münasibətlər
Ərdoğan həmişə Rusiyaya sərfəli iqtisadi tərəfdaş kimi baxıb.
Eyni zamanda, onun Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyadakı geosiyasi ambisiyaları həmişə Rusiya-Türkiyə müharibələri dövrünə qayıdış ehtimalı yaradırdı. Biz bunu 2015-ci ildə türklər Suriya səmasında Rusiyanın Su-24 bombardmançı təyyarəsini vuranda tam hiss etdik.
Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə və türk faktoruna görə Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə hərbi, iqtisadi, mədəni və siyasi mənada Azərbaycana və Orta Asiyaya nüfuz etdi.
Lakin Rusiya prezidentinin praqmatik yanaşması və mümkün qədər postsovet istiqamətində aktiv fəaliyyəti Moskvaya mübahisəli məsələləri nəzarətdə saxlamağa imkan verdi. Bu praqmatizmin simvolları Suriya ilə bağlı Astana və Soçi razılaşmaları, Qarabağla bağlı razılaşmalar və Liviya münaqişəsinin həlli üçün birgə səylər idi.
Keçmişə və gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Ərdoğanın dövründə Türkiyə həm daxili işlərdə, həm də xarici siyasətdə yəqin ki, birdən çox fırtına ilə üzləşəcək.
Bu gün o, kürdlərə görə Qərbi təhqir edir, sabah isə investisiya xatirinə İsveçin NATO-ya üzvlüyünə razılıq verir. Bu gün Səudiyyə və Əmirliyin pulları və Rusiya ilə paralel idxal/ixrac hesabına inflyasiya azalır və sabah vəziyyət yenidən nəzarətdən çıxa bilər. Bu gün Misir, Yunanıstan, Səudiyyə Ərəbistanı və İranla sülh bağlayır, sabah isə yenidən onlarla qarşıdurmaya girə bilər. Təəssüf ki, ölkəmiz (Rusiya – red.) də burada istisna deyil. Axı coğrafiyanı ləğv etmək olmaz və potensial mübahisəli məqamlar qalır.
Buna baxmayaraq, Ərdoğanın hakimiyyət təcrübəsi göstərdi ki, böyük ambisiyaları olan o, böyük çevikliyə malikdir və onunla hər zaman ümumi dil tapa bilərsiniz. Təsadüfi deyil ki, Vladimir Putin onu “quyruğunu yelləməyən” sözünün adamı adlandırıb. Təsadüfi deyil ki, Putin türkiyəli həmkarını təbrik edən ilk xarici liderlərdən olub.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 19:26
Türk ordusu dünyanın ən güclüsüdür
Dünən, 19:01
Qorxulu virus dünyanı yenidən təhdid edir
Dünən, 18:00
Tramp: İran yer üzündən silinməlidir!
Dünən, 10:56
Kolleclərə ixtisas seçimi başlayıb
25-07-2024, 17:27
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Ermənistana xəbərdarlıq edib
25-07-2024, 16:04
Tovuzda kəşfiyyata cəhd edən Ermənistan PUA-sı ərazidən uzaqlaşdırılıb
25-07-2024, 15:40
İrana qarşı yeni ittifaq yarana bilər
25-07-2024, 13:54
Ən qaynar bölgəyə sülhməramlı göndərmək istəyirlər
25-07-2024, 12:36
757 milyon insan aclıqla üzləşib - Hesabat
25-07-2024, 10:50
İki ali məktəbdə nöqsanlar aşkarlanıb
25-07-2024, 10:28
ABŞ-ın neçə nüvə silahı var?
25-07-2024, 10:03
Bayden Putinin Ukraynaya hücumunu dayandırmağa çalışacaq
25-07-2024, 08:45
NASA Marsda apardığı araşdırmanı yekunlaşdırıb
24-07-2024, 20:05
Hərbi hissə komandiri həbs edilib
24-07-2024, 16:36
İranla sərhəddə silahlı insident: iki sərhədçimiz xəsarət alıb - Fotolar
24-07-2024, 16:06
Parklanma qaydalarının pozulmasına görə cərimələr artırılıb
24-07-2024, 14:49
Ukrayna-Rusiya danışıqları başlaya bilər
24-07-2024, 14:23
Dövlət İmtahan Mərkəzində daha iki təyinat olub - Fotolar
24-07-2024, 12:46
Rusiya türk dövləti olacaqmı? - Ekspert rəyləri
24-07-2024, 12:37
Çaylarda daşqın və sel gözlənilir - Proqnoz
24-07-2024, 10:25
Daha 31 nəfərin deputatlığa namizədliyi qeydə alınıb
24-07-2024, 10:18
Azərbaycan və Rusiya XİN-ləri arasında məsləhətləşmə olub
24-07-2024, 08:16
Ayda suyun izi tapılıb
23-07-2024, 17:13
Xalq artisti Ağadadaş Ağayev gözətçiyə balta ilə hücum edib, yaralı var - (Yenilənib)
23-07-2024, 15:44
16 yaşına çatmayanlarla nişanlananları ağır cəza gözləyir - Fərman
23-07-2024, 15:41
Prezident əmi, xala, bibi və dayı uşaqlarının evliliyinə qoyulan qadağanı təsdiqləyib
23-07-2024, 15:36
Prezident Məleykə Abbaszadə ilə bağlı sərəncam imzalayıb
23-07-2024, 12:58
Pezeşkian İran-ABŞ münasibətini normallaşdıra biləcəkmi?
23-07-2024, 10:10
Dünyanı nüvə silahı ilə hədələyirlər
23-07-2024, 10:04
Bakıda ata bir uşağını öldürüb digərini yaraladıqdan sonra intihar edib - (Yenilənib)
23-07-2024, 09:29
İki türk döyüş təyyarələri üçün süni intellekt hazırlayıb - Foto
23-07-2024, 08:26
Yeni qalaktika kəşf edilib
23-07-2024, 08:00
Qərbin Rusiya ilə qarşıdurmasının aktiv mərhələsi başlayıb - Senator
22-07-2024, 22:40
ABŞ Azərbaycan və Ermənistanın sülh sazişi istiqamətində irəliləyişlərini dəstəkləyir
22-07-2024, 14:15
20 dərəcədən yüksək isti hava infarkt riskini artırır
22-07-2024, 13:20
Tehran İsrail raketlərinin hədəfinə çevrilə bilər
22-07-2024, 09:58
Gənc xanəndə: “Məcnun kimi səhnəyə çıxmaq ən böyük arzularımdan biri olub” - Müsahibə
22-07-2024, 09:13
ABŞ-da seçkilər: demokrat liderlər Harrisi dəstəkləyir
21-07-2024, 23:54
Bayden prezident postuna Harrisin namizədliyini dəstəkləyir
21-07-2024, 23:07
Bayden prezidentliyə namizədlikdən geri çəkilib
21-07-2024, 13:10
Hərbi liseylərə qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
21-07-2024, 09:30
Ordumuzun mövqeləri atəşə tutulub
21-07-2024, 08:05
Prezident ll Şuşa Qlobal Media Forumunda sualları cavablandırıb - Tam mətn (Yenilənib) - Video, Fotolar
20-07-2024, 12:31
Mina təhlükəsi ilə bağlı əhaliyə növbəti xəbərdarlıq edilib
19-07-2024, 16:18
Orban: Tramp seçkidə qalib gəlsə, sülh erası başlayacaq
Zamanla özünü kəşf edən Aygün Fətullayeva hər premyeradan sonra suallara cavab axtarır
Emin Əmrullayev deyir ki, sertifikatlaşdırmada uğur qazanmayan müəllimlərin işə qəbulu imtahanlarında iştirak səlahiyyətləri onların əlindən alınmır
Sara Amirian Dilruba Vətən savaşında azad edilən torpaqlarımız barədə silsilə əsərlər yazmağa başlayıb
Partiya sədri: “Parlament seçkilərində kiməsə, kiminsə kürəkəni və qohumu olduğuna, kiminsə şirkətində işlədiyinə görə dəstək verilməməlidir”
