21:44 / 16-04-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
21:10 / 16-04-2024
Aleksandr Vuçiç İlham Əliyevə zəng edib
19:15 / 16-04-2024
Siqaretin insan orqanizminə daha bir zərəri üzə çıxıb
18:57 / 16-04-2024
NATO Özbəkistan üçün hərbi kadrlar hazırlayır
18:02 / 16-04-2024
Azərbaycan Serbiyaya təxminən 6,3 milyon kubmetr qaz tədarük edib
17:50 / 16-04-2024
Sabiq nazir məhkəmədə: "2300 maaşım idi, ayda 15 min paket alırdım"
17:34 / 16-04-2024
Rusiyada "TikTok"un bloklanması təklif olunub
17:22 / 16-04-2024
Ermənistan XİN rəhbəri Səudiyyə Ərəbistanına gedir
17:05 / 16-04-2024
Kreml Makronun ideyasını rədd edib
16:40 / 16-04-2024
Keçmiş deputatın cinayət işi məhkəməyə göndərilib
16:36 / 16-04-2024
Borrell: “Bir ildən sonra gec olacaq” - Foto
16:29 / 16-04-2024
DİN müsadirə edilmiş narkotik vasitələri məhv edib - Video
16:27 / 16-04-2024
Ukraynanın ikinci böyük şəhərini ələ keçirmək istəyirlər
16:23 / 16-04-2024
"Tiktoker Semka" həbs olunub
16:06 / 16-04-2024
Daha 56 ailə Füzuli şəhərinə köçürüləcək
15:55 / 16-04-2024
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi açıqlanıb
15:36 / 16-04-2024
Xətai rayonunda evdən meyit tapılıb
15:23 / 16-04-2024
Masazırda narkoanbar kimi istifadə olunan ev aşkarlanıb - Fotolar
15:20 / 16-04-2024
Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi açıqlanıb
15:06 / 16-04-2024
Zelenski: "Rusiyanın hücumlarına tab gətirmək üçün silah-sursatımız yoxdur"
15:03 / 16-04-2024
Baş redaktor və müxbir həbs edilib
14:36 / 16-04-2024
Xəzər dənizində süni torpaq sahələri yaradılır
14:20 / 16-04-2024
Gəncədə şagirdlər arasında dava olub
14:11 / 16-04-2024
Türkiyə-Azərbaycan Universitetinə dair Anlaşma Memorandumu təsdiqlənib
13:58 / 16-04-2024
Agentlik sədri vəzifədən azad edilib - Yeni təyinat
13:58 / 16-04-2024
Hərbi xidmətə çağırış davam edir - Fotolar
13:35 / 16-04-2024
Həcc ziyarətinə kvota müəyyənləşib
13:34 / 16-04-2024
Yaxın Şərq böyük müharibəyə daha yaxındır
22:19 / 12-04-2024
60 yaşı olan dünya şöhrətli aktyor evlənir - Fotolar
21:41 / 12-04-2024
Xarici İşlər Nazirliyi: mina təhlükəsinə qarşı təcili tədbirlər görülməlidir
00:09 / 13-04-2024
Xalq yazıçısı reanimasiyaya yerləşdirilib
21:57 / 13-04-2024
Nəhəng rəqəmsal kamera kainatı araşdıracaq - Fotolar
22:08 / 13-04-2024
Nadir heyvan növü insan ovcuna yerləşir
00:07 / 14-04-2024
İran İsrailə PUA-larla hücum edib
21:11 / 12-04-2024
Avropa Məhkəməsi ekoloji problemlərə görə İsveçrəyə qarşı qərar verib
21:33 / 12-04-2024
Dünyanın ən böyük hava limanı tikiləcək - Foto
00:02 / 15-04-2024
Ceyhun Bayramov Özbəkistana gedib - Yenilənib
18:45 / 12-04-2024
Ağdamda iki nəfər minaya düşüb
08:54 / 13-04-2024
Mayk Tayson Cek Paulu hədələyir - Foto
18:06 / 14-04-2024
İordaniya Kralı COP29-a dəvət olunub
Böyük günahkarlar... - S. Baycan yazır
Tarix: 14-01-2019 04:53 | Bölmə: Seymur BAYCAN
“Mübarizədə məğlub duruma düşənlərin məğlubiyyətin gerçək səbəbləri barədə həqiqəti söyləməsi də cəsarət tələb edir”
Bertolt Brext
Səhər yuxudan tez qalxmağın ancaq faydasını görmüşəm. “İnsan saat 10-a qədər gün ərzində görməli olduğu işlərin yarısını görməlidir.” - Bu sözlərin müəllifinin kim olduğunu unutmuşam. Hansısa məşhur sənət adamının müsahibəsində oxumuşdum. Burada fürsətdən istifadə edib bildirmək istəyirəm ki, bəndənizdə son vaxtlar ciddi yaddaş pozğunluğu yaranıbdır. Hər zaman yaddaşımın güclülüyü barəsində müxtəlif adamlardan təriflər eşitmişəm. Bu təriflərin nəticəsində özüm də yaddaşımın güclü olduğuna inanmağa başlamışdım. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, məndə yaddaş pozğunluğu əmələ gələ bilər. “Unutmuşam”, “yadımdan çıxıb”,- sözləri əvvəllər ən az istifadə etdiyim sözlər idi, son vaxtlar bu sözlərdən tez-tez istifadə edirəm.
Gör, həyat adamla necə oyunlar oynayır, həyat adamın başına nə oyunlar açır! Bu nədir axı? Niyə belə olsun? Həmişə nəsə düz gəlmir, həmişə nəsə çatışmır. Neynək, belə alındı, nə etmək olar?
Digər tərəfdən baxdıqda bütün əlamətdar günlərin və bayramların bir insan üçün əhəmiyyətinin itdiyi, nəinki əhəmiyyətinin itdiyi, əlamətdar günlərin və bayramların ağır yükə çevrildiyi bir vaxtda yaddaş pozğunluğunun yaranması o qədər də faciəvi görünmür.
***
Başa düşə bilmədiyim, başa düşməkdə çətinlik çəkdiyim beş-altı söz varsa, onlardan biri də “yuxudan oyana bilmədim”, “yatıb qaldım”,- sözləridir. Heç vaxt yuxudan oyanmaq problemim olmayıb. Bədənimin əlindən alınan yuxuya heç vaxt yas saxlamamışam. Baxçaya gedəndə, orta məktəbdə, hərbi məktəbdə, universitetdə oxuyanda...
Hər gün baxçaya ağlaya-ağlaya gələn uşaqları görəndə təəccüblənirdim. Ağlamaqla vəziyyətin dəyişməyəcəyini bilə-bilə hər gün ağlamaq onları bezdirmirdi, hər gün ağlamaqdan yorulmurdular. Əgər baxçaya oynaya–oynaya, sevinə-sevinə getdiyimi desəm, bu, ağ yalan olar. Səhər yuxudan oyananda, geyinəndə dodaq büzmək, üz turşutmaq, sifət sallamaq, “bunu yemirəm”, “bunu yemək istəmirəm”,- demək, açıq şəkildə narazılıq etmək, baxçaya çatanda ağlamaq və yaxud ərzaq mağazasına, univermağa girəndə konfetə, irisə, şokolada tərəf cummaq, nəinki cummaq, hətta əlini o istiqamətə uzatmaq, hansısa geyimi, oyuncağı göstərərək “bunu mənə mütləq almalısınız“,- janrında ultimatumlar vermək, ayağını yerə çırpıb qışqırmaq sadəcə qadağan idi. Sakit şəkildə istəyini, arzunu bildirə bilərdin. Ciddi qadağalara baxmayaraq ədalət naminə mütləq qeyd etməliyəm ki, yaşıdlarımın çoxundan (o dövrün normalarını nəzərə alaraq) daha yaxşı təmin olunurdum. Bunu görürdüm və qiymətləndirirdim. Əgər səni imkanlar çərçivəsində yaxşı geyindirir, yaxşı qidalandırırlarsa, imkanlar çərçivəsində arzularını, istəklərini həyata keçirirlərsə, ultimatumla danışmağın, “bunu mənə mütləq almalısınız”,- deyərək müxtəlif üsullarla böyükləri şantaj etməyin nə mənası var? Futbol şərhçilərinin təbirincə desəm, bu, tərtəmiz tərbiyəsizlik, tərtəmiz vicdansızlıqdır.
İstər uşaq olsun, istərsə də böyük, ümumiyyətlə, insanda vicdan yaxşı şeydir. İnsan hər bir yaş dövründə arzularla imkanların sərhədini müəyyən etməyi bacarmalıdır. Bir də görürsən, uşaq ailənin maddi vəziyyətini nəzərə almır, heç bir izahı, şərhi qəbul etmir, iki ayağını bir başmağa soxub deyir ki, bunu mənə mütləq almalısınız. Şəxsən mən uşağın hər cür nazıyla oynayan adamları gördükdə əsəbiləşirəm. Uşaq ağını çıxardanda qətiyyətlə “Olmaz!” sözünü deyib, ağzının üstündən yüngülvari bir şillə vurmaq lazımdır. Gördün başa düşmür, yaxasından tutub tullayırsan bayıra. Bilirəm, asan deyil. Olduqca çətindir. Amma nə etməli, həyatın elə sahələri var ki, həmin sahələrdə axırda olacaq hadisənin əvvəldə olması daha münasibdir...
***
Səhər yuxudan oyananda (üzünüzə xeyirli səhərlər açılsın) bütün şəhəri sirli, əlinə bıçaq götürüb tort kimi doğraya biləcəyin qatı dumana büründüyünü gördüm. Şəhərin qatı dumana büründüyünü gördükdə ürəyim bir kasa qaynar xarço yeməyi, bir az araq içməyi tələb etdi. Havanın təsiri nəticəsində ürəyim hansısa yeməyi tələb edirsə, həmin tələbi çalışıb yerinə yetirməliyəm. Ürəyimin tələbini yerinə yetirmədikdə peşman oluram. Bunu təcrübədən bilməkdəyəm.
Çoxdan müştərisi olduğum, 24 saat xidmət göstərən restorana getdim. Bu restoranda indi menecer işləyən qızı 10 ildən artıqdır tanıyıram. Əvvəllər ofisiant işləyirdi, sonralar menecer oldu. Arıq, nərmənazik bir qız idi, indi kökəlib, enlənib...
İnsan öz bədənində, sifətində gedən dəyişiklikəri görməkdə çətinlik çəkir, lakin çoxdan tanıdığın adamların sifətində, bədənində baş verən dəyişiklikləri gördükdə istər-istəməz düşünməyə məcbur olursan; onlar bu qədər dəyişiblərsə, indi gör mən nə qədər dəyişmişəm. Bu haqda müxtəlif yazıçılar çox yazıblar, təzə söhbət deyil.
Əvvəlcədən nəzərdə tutduğum kimi bir kasa xarço, iki yüz qram “Absolut” arağı sifariş verdim.
Qaynar xarçonu yedikcə, arağı yavaş-yavaş içdikcə sevincdən gözlərim yaşarırdı, o qədər həzz alırdım ki, bunu sözlə ifadə etmək əsla mümkün deyil.
Restoranla küçəni dar bir səki ayırır. Adamlar bu dar səkidə üz-üzə gəldikdə kənara çəkilib bir-birinə yol verməli olurlar. Pəncərəyə yaxın stolda oturmuşdum və restoranın pəncərəsindən küçədəki həyatın adi ritmini müşahidə edirdim. Küçədə isə adi günlərdə nə baş verməli idisə, o da baş verirdi. Məktəblilər məktəbə, böyüklər işə tələsir, mağazalar yavaş-yavaş açılır, küçə itləri zibil yeşiklərinin ətrafında vurnuxub yeməyə nəsə axtarırdılar. Nə vaxtsa küləyin uçurduğu salafan paketlər ağacların budaqlarına ilişib qalmışdılar. Beli bükülmüş, allah bilir neçə yaşı olan qoca bir kişi adamın ürəyini sıxan, asta, ehtiyatlı addımlarla küçənin yuxarısından aşağısına doğru gedirdi. Səhər tezdən bunun nə işi var küçədə? Niyə gedib yatmır? Bu qədər yaşayıb belə acınacaqlı vəziyyətə düşmək də bir iş deyil. Hələ “görəsən, necə yaşayıb”,- sualı da var.
Beli bükülmüş qoca kişi o qədər asta, o qədər ehtiyatla yeriyirdi ki, küçədə istənilən adamın yerişi onun yerişi ilə müqayisədə gücün və sağlamlığın mücəssəməsi kimi görünürdü. Adamda elə təssürat yaranırdı ki, onun yerişi heç vaxt qurtarmayacaq, illərlə davam edəcək . Aydın məsələdir, bu qədər yaşayıb belə acınacaqlı vəziyyətə düşməyin heç bir mənası yoxdur və qocalıb bu hala düşmək ədəbsizlik kimi qəbul olunmalı, hansısa bir formada qadağan edilməlidir.
Məndən üç stol aralıda yekəbaş, fındıqburun, pələqulaq, təxminən 50-55 yaşlı, kürən bir kişi oturmuşdu. Pivə içə-içə stolun üstünə sərdiyi xəritəyə baxırdı. Çox güman, yerli adam deyildi, turist idi. Ofisiant bu kişinin qabağına boşqabda yumurtalar qoydu. Kişi yumurtaları gördükdə tez xəritəni stolun üstündən yığışdırdı və əlini əlinə sürtdü. Boşqabdakı yumurtaları saya bilmədim. Amma yumurtaların sayı altıdan çox olardı ki, az olmazdı. Yekəbaş, fındıqburun, pələqulaq kişi qabığını səliqə ilə soyduğu yumurtaları duzlayıb, istiotlayıb qırmızı dilinin üstünə qoyaraq həb kimi bir göz qırpımında udurdu. Həyatımda bu tərzdə yumurta yeyən adam görməmişdim. Sanki o yumurta yemirdi, hansısa dini ayini yerinə yetirirdi. Kişi yumurtaları udduqdan sonra cibindən sarı rəngli əl dəsmalı çıxarıb səs-küylə burnunu sildi.
İnsan, doğrudan da, mürəkkəb məxluqdur. Harda, hansı şəraitdə nə barədə düşünəcəyini, harda, hansı şəraitdə nəyi xatırlayacağını əvvəlcədən bilə bilməzsən. Məntiqlə götürsək, bütün şəhəri sirli, qatı duman bürüdüyü həmin səhər ürəyimin tələbi ilə qaynar xarço yeyə-yeyə, yavaş-yavaş araq içə-içə, küçədəki həyatın adi ritmini müşahidə edə-edə həyatımda baş vermiş əhəmiyyətli, təsirli bir hadisəni xatırlamalı, ya da ciddi bir mövzu ətrafında düşüncələrə qərq olmalı idim. Lakin nə qədər qəribə olsa da, həmin anlar gəlin-qayınana mövzusu barədə düşünürdüm. Nə üçün? Axı bu mövzu barəsində düşünmək üçün heç bir səbəb, heç bir işarə yox idi. Hardan gəlib girdi bu mövzu başıma?
***
Bu fani həyatda zülmlə, məşəqqətlə çəkiləsi beş-altı dərd varsa, o dərdlərdən biri də qayınananın gəlindən daha qəşəng, daha zövqlü, daha təmizkar, mətbəx işlərində daha bacarıqlı olmasıdır. Bu sahələrdən birində qayınana gəlindən üstün oldusa, birincinin həyatı cəhənnəmə çevrilir. Dəyəsən elə ikincinin də...
Biri var adamın başından həftədə, ayda, ildə bir dəfə tüstü çıxa, biri də var adam gün boyu, ay boyu, il boyu dayanmadan tüstülənə. Bunlar ayrı-ayrı şeylərdir. Əgər qayınana gəlindən qəşəngdirsə, zövqlüdürsə, təmizkardırsa, mətbəx işlərində bacarıqlıdırsa, gün boyu, ay boyu, il boyu onun başından tüstü çıxacaq. Bir daha qeyd edim ki, bu dörd sahənin hamısında qayınananın gəlindən üstün olması heç də vacib deyildir, bu dörd sahədən birində qayınananın gəlindən üstün olması kifayət edir. Göründüyü kimi, vəziyyət çox mürəkkəb, qəliz, qarışıq və qorxuludur.
Görəsən, bu gəlin-qayınana mövzusu niyə hər zaman belə aktualdır, niyə bu mövzu bitib tükənmək bilmir. Nədən, nə üçün bu barədə yazmağa ehtiyac yaransın? Bu amansız rəqabətin, bu amansız müharibənin səbəbi nədir? Onlar nəyi bölə bilmirlər? Bəlkə onlar bir-birini çox yaxşı tanıyırlar və bizim görə bilmədiyimiz saxtakarlığı, süniliyi bir-birlərində asanlıqla gördüklərinə görə bir-birlərinə qarşı belə amansızdırlar.
Bəzən bir qadın başqa qadını nəzərdə tutaraq qətiyyətlə deyir: “Bilirsən, o ifritədə nələr var?...” Baxırsan ki, qətiyyətlə ifritə adlandırdığı gülərüz, şirindilli bir qızdır. Zahirən ifritəlikdən əsər-əlamət yoxdur. Deyirsən, ayıbdır, xalxın qızına şər atma, Allahdan qorx, bəndədən utan. Amma zaman keçir, doğrudan da, gülərüz, şirindilli qız ifritəliyin necə olursa, nümayiş etdirir. Belə hallarda təbiətin onlara bizim görə bilmədiyimiz sünilikləri, saxtakarlıqları görə bilmək bacarığı verdiyinə inanmaq məcburiyyətində qalırsan.
Daha ağır vəziyyət var. Bəzən şirindilli, gülərüz qız ifritəliyini zahirən heç vaxt nümayiş etdirmir. İfritəliyini dərinliklərdə gizlədərək mələk kimi görünmək onun həyatının ayrılmaz parçasına çevrilir, enerjisi tükənmək bilmir, ifşa olunmur, axıra qədər oynayır. Bu cür mahir oyunçular onu ifritəlikdə ittiham edənlərə böyük əzab-əziyyət verir. Bu, daha amansız bir müharibədir. Bir tərəf enerjisi tükənmədən mələk rolunu nə qədər oynasa da, o biri tərəf də eyni sözləri israrla təkrar etməkdən yorulmur: “Bilirsən, o ifritədə nələr var?”
Kim nə edirsə, bu və ya digər formada qarşısına çıxır. Bir qadın tanıyırdım, həyasızın biri idi. Ona heç nə başa salmaq, nəsə izah etmək mümkün deyildir. Hər bir məsələdə özünü haqlı hesab edirdi. Bütün qonşuların canını boğazına yığmışdı. Həyasız adamla çətindir. İndi yazacam, inanmayacaqsınız, iki ailə bu qadının əlindən evlərini satıb başqa yerə köçmüşdülər. Bu qadının oğlu gedib həyasız bir qız aldı. Düz deyirmişlər, dinsizin öhdəsindən imansız gələr. Bu həyasız qız bu həyasız qadına elə od qoydu ki, bu vaxta qədər qadının əlindən zülm çəkən adamların ürəyindən çoxlu tikanlar çıxdı. Bu həyasız gəlin həyasız qadına nəvəsini qucağına alıb oynatmağı da qadağan etmişdir. Qadın qıraqda dayanib uşağa baxırdı, nəvəsini qucağına alıb oynatmağa ixtiyarı yox idi. Belə bir acınacaqlı vəziyyət yaranmışdır.
Xülaseyi-kəlam, kim nə edirsə, özünə edir. “Yaxşılıq edən də özünə edir, pislik edən də”,- sözü nə qədər sadə görünsə də, əslində olduqca dərin mənalıdır.
Belə də ki, çalışıb həyatı olduğu kimi qəbul etmək lazımdır. Bir qız bir qadının böyütdüyü oğlanı oğurlayır, sonra illər keçir, başqa bir qız da onun böyütdüyü oğlanı çırpışdırır. Oğurlamaq, çıpışdırmaq, böyütmək formaları dəyişə bilər, dəyişməlidir də, həyatımıza təzə nələrsə daxil olur, nələrsə həyatımızdan silinib gedir, xatirəyə, arxaizmə, antikvara çevrilir, məsələn, keçmişin uşaq əskilərini indi pamperslər əvəz edir, amma ümumilikdə prosesin mahiyyəti ciddi dəyişmir. Həyatımıza daxil olan yeniliklər prosesi nə qədər yumşaltsa da, bir qadın intellekti, ictimai statusu ilə ibtidailikdən nə qədər uzaq görünməyə çalışsa da, məsələ gəlin-qaynana müstəvisinə gəlib çatanda, qadın intellektini, ictimai statusunu unudaraq özün buraxır və sürətlə ibtidailiyə qayıdır.
Qadınlar bir az təmkinli olsalar, əslində bu proses onlar üçün müdriklik məktəbinə çevrilə bilər. Bir qadının böyütdüyü oğlanı bir qız oğurlayanda qadın mütləq xatırlamalıdır ki, bir vaxt o da başqa qadının böyütdüyü oğlanı oğurlamışdır. Bəli, mütləq xatırlamalıdır, dözməlidir, bir zamanlar “üstünlüyündən” sui-istifadə etdiyinə görə vicdan əzabı çəkməlidir, keçmişdə etdiyi pis hərəkətlər indi onu savab işlər görməyə vadar etməlidir. Gözəl deyilmi? Məncə çox gözəldir. Herman Hesse deyirdi ki, ən böyük müqəddəslər ən böyük günahkarlardır. Yəni etdiyin günahları nə qədər çox dərindən dərk edib, nə qədər çox vicdan əzabı çəksən, bir o qədər müqəddəsləşəcəksən. Günəşi küləş kimi başa düşməyə adət etmişlər üçün xüsusi olaraq qeyd edək ki, hər günahkar müqəddəs ola bilməz. Söhbət günahını dərk edənlərdən, vicdan əzabı çəkənlərdən gedir.
Qədim bir atalar sözünü də unutmaq lazım deyil: “A...q verən əmcək verəndən şirindir”.
Belə olub, belədir, belə də olacaq. İstisnalar olub, istisnalar var, istisnalar olacaq, amma ümumilikdə vəziyyət budur. Joze Saramaqonın təbirincə desək, zatən istisnalar normanı, ümumi vəziyyəti təsdiq edir. Bu isə artıq ayrı mövzudur. Ehtiyac yaransa, bu barədə də ayrıca yaza bilərəm. İşimizin-gücümüzün adı nədir? Boş-bekar, avara adamlarıq. Əsas odur ölkədə sabitlik olsun.(Kultura.az)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 14-01-2019 04:53 | Bölmə: Seymur BAYCAN
“Mübarizədə məğlub duruma düşənlərin məğlubiyyətin gerçək səbəbləri barədə həqiqəti söyləməsi də cəsarət tələb edir”
Bertolt Brext
Səhər yuxudan tez qalxmağın ancaq faydasını görmüşəm. “İnsan saat 10-a qədər gün ərzində görməli olduğu işlərin yarısını görməlidir.” - Bu sözlərin müəllifinin kim olduğunu unutmuşam. Hansısa məşhur sənət adamının müsahibəsində oxumuşdum. Burada fürsətdən istifadə edib bildirmək istəyirəm ki, bəndənizdə son vaxtlar ciddi yaddaş pozğunluğu yaranıbdır. Hər zaman yaddaşımın güclülüyü barəsində müxtəlif adamlardan təriflər eşitmişəm. Bu təriflərin nəticəsində özüm də yaddaşımın güclü olduğuna inanmağa başlamışdım. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, məndə yaddaş pozğunluğu əmələ gələ bilər. “Unutmuşam”, “yadımdan çıxıb”,- sözləri əvvəllər ən az istifadə etdiyim sözlər idi, son vaxtlar bu sözlərdən tez-tez istifadə edirəm.
Gör, həyat adamla necə oyunlar oynayır, həyat adamın başına nə oyunlar açır! Bu nədir axı? Niyə belə olsun? Həmişə nəsə düz gəlmir, həmişə nəsə çatışmır. Neynək, belə alındı, nə etmək olar?
Digər tərəfdən baxdıqda bütün əlamətdar günlərin və bayramların bir insan üçün əhəmiyyətinin itdiyi, nəinki əhəmiyyətinin itdiyi, əlamətdar günlərin və bayramların ağır yükə çevrildiyi bir vaxtda yaddaş pozğunluğunun yaranması o qədər də faciəvi görünmür.
***
Başa düşə bilmədiyim, başa düşməkdə çətinlik çəkdiyim beş-altı söz varsa, onlardan biri də “yuxudan oyana bilmədim”, “yatıb qaldım”,- sözləridir. Heç vaxt yuxudan oyanmaq problemim olmayıb. Bədənimin əlindən alınan yuxuya heç vaxt yas saxlamamışam. Baxçaya gedəndə, orta məktəbdə, hərbi məktəbdə, universitetdə oxuyanda...
Hər gün baxçaya ağlaya-ağlaya gələn uşaqları görəndə təəccüblənirdim. Ağlamaqla vəziyyətin dəyişməyəcəyini bilə-bilə hər gün ağlamaq onları bezdirmirdi, hər gün ağlamaqdan yorulmurdular. Əgər baxçaya oynaya–oynaya, sevinə-sevinə getdiyimi desəm, bu, ağ yalan olar. Səhər yuxudan oyananda, geyinəndə dodaq büzmək, üz turşutmaq, sifət sallamaq, “bunu yemirəm”, “bunu yemək istəmirəm”,- demək, açıq şəkildə narazılıq etmək, baxçaya çatanda ağlamaq və yaxud ərzaq mağazasına, univermağa girəndə konfetə, irisə, şokolada tərəf cummaq, nəinki cummaq, hətta əlini o istiqamətə uzatmaq, hansısa geyimi, oyuncağı göstərərək “bunu mənə mütləq almalısınız“,- janrında ultimatumlar vermək, ayağını yerə çırpıb qışqırmaq sadəcə qadağan idi. Sakit şəkildə istəyini, arzunu bildirə bilərdin. Ciddi qadağalara baxmayaraq ədalət naminə mütləq qeyd etməliyəm ki, yaşıdlarımın çoxundan (o dövrün normalarını nəzərə alaraq) daha yaxşı təmin olunurdum. Bunu görürdüm və qiymətləndirirdim. Əgər səni imkanlar çərçivəsində yaxşı geyindirir, yaxşı qidalandırırlarsa, imkanlar çərçivəsində arzularını, istəklərini həyata keçirirlərsə, ultimatumla danışmağın, “bunu mənə mütləq almalısınız”,- deyərək müxtəlif üsullarla böyükləri şantaj etməyin nə mənası var? Futbol şərhçilərinin təbirincə desəm, bu, tərtəmiz tərbiyəsizlik, tərtəmiz vicdansızlıqdır.
İstər uşaq olsun, istərsə də böyük, ümumiyyətlə, insanda vicdan yaxşı şeydir. İnsan hər bir yaş dövründə arzularla imkanların sərhədini müəyyən etməyi bacarmalıdır. Bir də görürsən, uşaq ailənin maddi vəziyyətini nəzərə almır, heç bir izahı, şərhi qəbul etmir, iki ayağını bir başmağa soxub deyir ki, bunu mənə mütləq almalısınız. Şəxsən mən uşağın hər cür nazıyla oynayan adamları gördükdə əsəbiləşirəm. Uşaq ağını çıxardanda qətiyyətlə “Olmaz!” sözünü deyib, ağzının üstündən yüngülvari bir şillə vurmaq lazımdır. Gördün başa düşmür, yaxasından tutub tullayırsan bayıra. Bilirəm, asan deyil. Olduqca çətindir. Amma nə etməli, həyatın elə sahələri var ki, həmin sahələrdə axırda olacaq hadisənin əvvəldə olması daha münasibdir...
***
Səhər yuxudan oyananda (üzünüzə xeyirli səhərlər açılsın) bütün şəhəri sirli, əlinə bıçaq götürüb tort kimi doğraya biləcəyin qatı dumana büründüyünü gördüm. Şəhərin qatı dumana büründüyünü gördükdə ürəyim bir kasa qaynar xarço yeməyi, bir az araq içməyi tələb etdi. Havanın təsiri nəticəsində ürəyim hansısa yeməyi tələb edirsə, həmin tələbi çalışıb yerinə yetirməliyəm. Ürəyimin tələbini yerinə yetirmədikdə peşman oluram. Bunu təcrübədən bilməkdəyəm.
Çoxdan müştərisi olduğum, 24 saat xidmət göstərən restorana getdim. Bu restoranda indi menecer işləyən qızı 10 ildən artıqdır tanıyıram. Əvvəllər ofisiant işləyirdi, sonralar menecer oldu. Arıq, nərmənazik bir qız idi, indi kökəlib, enlənib...
İnsan öz bədənində, sifətində gedən dəyişiklikəri görməkdə çətinlik çəkir, lakin çoxdan tanıdığın adamların sifətində, bədənində baş verən dəyişiklikləri gördükdə istər-istəməz düşünməyə məcbur olursan; onlar bu qədər dəyişiblərsə, indi gör mən nə qədər dəyişmişəm. Bu haqda müxtəlif yazıçılar çox yazıblar, təzə söhbət deyil.
Əvvəlcədən nəzərdə tutduğum kimi bir kasa xarço, iki yüz qram “Absolut” arağı sifariş verdim.
Qaynar xarçonu yedikcə, arağı yavaş-yavaş içdikcə sevincdən gözlərim yaşarırdı, o qədər həzz alırdım ki, bunu sözlə ifadə etmək əsla mümkün deyil.
Restoranla küçəni dar bir səki ayırır. Adamlar bu dar səkidə üz-üzə gəldikdə kənara çəkilib bir-birinə yol verməli olurlar. Pəncərəyə yaxın stolda oturmuşdum və restoranın pəncərəsindən küçədəki həyatın adi ritmini müşahidə edirdim. Küçədə isə adi günlərdə nə baş verməli idisə, o da baş verirdi. Məktəblilər məktəbə, böyüklər işə tələsir, mağazalar yavaş-yavaş açılır, küçə itləri zibil yeşiklərinin ətrafında vurnuxub yeməyə nəsə axtarırdılar. Nə vaxtsa küləyin uçurduğu salafan paketlər ağacların budaqlarına ilişib qalmışdılar. Beli bükülmüş, allah bilir neçə yaşı olan qoca bir kişi adamın ürəyini sıxan, asta, ehtiyatlı addımlarla küçənin yuxarısından aşağısına doğru gedirdi. Səhər tezdən bunun nə işi var küçədə? Niyə gedib yatmır? Bu qədər yaşayıb belə acınacaqlı vəziyyətə düşmək də bir iş deyil. Hələ “görəsən, necə yaşayıb”,- sualı da var.
Beli bükülmüş qoca kişi o qədər asta, o qədər ehtiyatla yeriyirdi ki, küçədə istənilən adamın yerişi onun yerişi ilə müqayisədə gücün və sağlamlığın mücəssəməsi kimi görünürdü. Adamda elə təssürat yaranırdı ki, onun yerişi heç vaxt qurtarmayacaq, illərlə davam edəcək . Aydın məsələdir, bu qədər yaşayıb belə acınacaqlı vəziyyətə düşməyin heç bir mənası yoxdur və qocalıb bu hala düşmək ədəbsizlik kimi qəbul olunmalı, hansısa bir formada qadağan edilməlidir.
Məndən üç stol aralıda yekəbaş, fındıqburun, pələqulaq, təxminən 50-55 yaşlı, kürən bir kişi oturmuşdu. Pivə içə-içə stolun üstünə sərdiyi xəritəyə baxırdı. Çox güman, yerli adam deyildi, turist idi. Ofisiant bu kişinin qabağına boşqabda yumurtalar qoydu. Kişi yumurtaları gördükdə tez xəritəni stolun üstündən yığışdırdı və əlini əlinə sürtdü. Boşqabdakı yumurtaları saya bilmədim. Amma yumurtaların sayı altıdan çox olardı ki, az olmazdı. Yekəbaş, fındıqburun, pələqulaq kişi qabığını səliqə ilə soyduğu yumurtaları duzlayıb, istiotlayıb qırmızı dilinin üstünə qoyaraq həb kimi bir göz qırpımında udurdu. Həyatımda bu tərzdə yumurta yeyən adam görməmişdim. Sanki o yumurta yemirdi, hansısa dini ayini yerinə yetirirdi. Kişi yumurtaları udduqdan sonra cibindən sarı rəngli əl dəsmalı çıxarıb səs-küylə burnunu sildi.
İnsan, doğrudan da, mürəkkəb məxluqdur. Harda, hansı şəraitdə nə barədə düşünəcəyini, harda, hansı şəraitdə nəyi xatırlayacağını əvvəlcədən bilə bilməzsən. Məntiqlə götürsək, bütün şəhəri sirli, qatı duman bürüdüyü həmin səhər ürəyimin tələbi ilə qaynar xarço yeyə-yeyə, yavaş-yavaş araq içə-içə, küçədəki həyatın adi ritmini müşahidə edə-edə həyatımda baş vermiş əhəmiyyətli, təsirli bir hadisəni xatırlamalı, ya da ciddi bir mövzu ətrafında düşüncələrə qərq olmalı idim. Lakin nə qədər qəribə olsa da, həmin anlar gəlin-qayınana mövzusu barədə düşünürdüm. Nə üçün? Axı bu mövzu barəsində düşünmək üçün heç bir səbəb, heç bir işarə yox idi. Hardan gəlib girdi bu mövzu başıma?
***
Bu fani həyatda zülmlə, məşəqqətlə çəkiləsi beş-altı dərd varsa, o dərdlərdən biri də qayınananın gəlindən daha qəşəng, daha zövqlü, daha təmizkar, mətbəx işlərində daha bacarıqlı olmasıdır. Bu sahələrdən birində qayınana gəlindən üstün oldusa, birincinin həyatı cəhənnəmə çevrilir. Dəyəsən elə ikincinin də...
Biri var adamın başından həftədə, ayda, ildə bir dəfə tüstü çıxa, biri də var adam gün boyu, ay boyu, il boyu dayanmadan tüstülənə. Bunlar ayrı-ayrı şeylərdir. Əgər qayınana gəlindən qəşəngdirsə, zövqlüdürsə, təmizkardırsa, mətbəx işlərində bacarıqlıdırsa, gün boyu, ay boyu, il boyu onun başından tüstü çıxacaq. Bir daha qeyd edim ki, bu dörd sahənin hamısında qayınananın gəlindən üstün olması heç də vacib deyildir, bu dörd sahədən birində qayınananın gəlindən üstün olması kifayət edir. Göründüyü kimi, vəziyyət çox mürəkkəb, qəliz, qarışıq və qorxuludur.
Görəsən, bu gəlin-qayınana mövzusu niyə hər zaman belə aktualdır, niyə bu mövzu bitib tükənmək bilmir. Nədən, nə üçün bu barədə yazmağa ehtiyac yaransın? Bu amansız rəqabətin, bu amansız müharibənin səbəbi nədir? Onlar nəyi bölə bilmirlər? Bəlkə onlar bir-birini çox yaxşı tanıyırlar və bizim görə bilmədiyimiz saxtakarlığı, süniliyi bir-birlərində asanlıqla gördüklərinə görə bir-birlərinə qarşı belə amansızdırlar.
Bəzən bir qadın başqa qadını nəzərdə tutaraq qətiyyətlə deyir: “Bilirsən, o ifritədə nələr var?...” Baxırsan ki, qətiyyətlə ifritə adlandırdığı gülərüz, şirindilli bir qızdır. Zahirən ifritəlikdən əsər-əlamət yoxdur. Deyirsən, ayıbdır, xalxın qızına şər atma, Allahdan qorx, bəndədən utan. Amma zaman keçir, doğrudan da, gülərüz, şirindilli qız ifritəliyin necə olursa, nümayiş etdirir. Belə hallarda təbiətin onlara bizim görə bilmədiyimiz sünilikləri, saxtakarlıqları görə bilmək bacarığı verdiyinə inanmaq məcburiyyətində qalırsan.
Daha ağır vəziyyət var. Bəzən şirindilli, gülərüz qız ifritəliyini zahirən heç vaxt nümayiş etdirmir. İfritəliyini dərinliklərdə gizlədərək mələk kimi görünmək onun həyatının ayrılmaz parçasına çevrilir, enerjisi tükənmək bilmir, ifşa olunmur, axıra qədər oynayır. Bu cür mahir oyunçular onu ifritəlikdə ittiham edənlərə böyük əzab-əziyyət verir. Bu, daha amansız bir müharibədir. Bir tərəf enerjisi tükənmədən mələk rolunu nə qədər oynasa da, o biri tərəf də eyni sözləri israrla təkrar etməkdən yorulmur: “Bilirsən, o ifritədə nələr var?”
Kim nə edirsə, bu və ya digər formada qarşısına çıxır. Bir qadın tanıyırdım, həyasızın biri idi. Ona heç nə başa salmaq, nəsə izah etmək mümkün deyildir. Hər bir məsələdə özünü haqlı hesab edirdi. Bütün qonşuların canını boğazına yığmışdı. Həyasız adamla çətindir. İndi yazacam, inanmayacaqsınız, iki ailə bu qadının əlindən evlərini satıb başqa yerə köçmüşdülər. Bu qadının oğlu gedib həyasız bir qız aldı. Düz deyirmişlər, dinsizin öhdəsindən imansız gələr. Bu həyasız qız bu həyasız qadına elə od qoydu ki, bu vaxta qədər qadının əlindən zülm çəkən adamların ürəyindən çoxlu tikanlar çıxdı. Bu həyasız gəlin həyasız qadına nəvəsini qucağına alıb oynatmağı da qadağan etmişdir. Qadın qıraqda dayanib uşağa baxırdı, nəvəsini qucağına alıb oynatmağa ixtiyarı yox idi. Belə bir acınacaqlı vəziyyət yaranmışdır.
Xülaseyi-kəlam, kim nə edirsə, özünə edir. “Yaxşılıq edən də özünə edir, pislik edən də”,- sözü nə qədər sadə görünsə də, əslində olduqca dərin mənalıdır.
Belə də ki, çalışıb həyatı olduğu kimi qəbul etmək lazımdır. Bir qız bir qadının böyütdüyü oğlanı oğurlayır, sonra illər keçir, başqa bir qız da onun böyütdüyü oğlanı çırpışdırır. Oğurlamaq, çıpışdırmaq, böyütmək formaları dəyişə bilər, dəyişməlidir də, həyatımıza təzə nələrsə daxil olur, nələrsə həyatımızdan silinib gedir, xatirəyə, arxaizmə, antikvara çevrilir, məsələn, keçmişin uşaq əskilərini indi pamperslər əvəz edir, amma ümumilikdə prosesin mahiyyəti ciddi dəyişmir. Həyatımıza daxil olan yeniliklər prosesi nə qədər yumşaltsa da, bir qadın intellekti, ictimai statusu ilə ibtidailikdən nə qədər uzaq görünməyə çalışsa da, məsələ gəlin-qaynana müstəvisinə gəlib çatanda, qadın intellektini, ictimai statusunu unudaraq özün buraxır və sürətlə ibtidailiyə qayıdır.
Qadınlar bir az təmkinli olsalar, əslində bu proses onlar üçün müdriklik məktəbinə çevrilə bilər. Bir qadının böyütdüyü oğlanı bir qız oğurlayanda qadın mütləq xatırlamalıdır ki, bir vaxt o da başqa qadının böyütdüyü oğlanı oğurlamışdır. Bəli, mütləq xatırlamalıdır, dözməlidir, bir zamanlar “üstünlüyündən” sui-istifadə etdiyinə görə vicdan əzabı çəkməlidir, keçmişdə etdiyi pis hərəkətlər indi onu savab işlər görməyə vadar etməlidir. Gözəl deyilmi? Məncə çox gözəldir. Herman Hesse deyirdi ki, ən böyük müqəddəslər ən böyük günahkarlardır. Yəni etdiyin günahları nə qədər çox dərindən dərk edib, nə qədər çox vicdan əzabı çəksən, bir o qədər müqəddəsləşəcəksən. Günəşi küləş kimi başa düşməyə adət etmişlər üçün xüsusi olaraq qeyd edək ki, hər günahkar müqəddəs ola bilməz. Söhbət günahını dərk edənlərdən, vicdan əzabı çəkənlərdən gedir.
Qədim bir atalar sözünü də unutmaq lazım deyil: “A...q verən əmcək verəndən şirindir”.
Belə olub, belədir, belə də olacaq. İstisnalar olub, istisnalar var, istisnalar olacaq, amma ümumilikdə vəziyyət budur. Joze Saramaqonın təbirincə desək, zatən istisnalar normanı, ümumi vəziyyəti təsdiq edir. Bu isə artıq ayrı mövzudur. Ehtiyac yaransa, bu barədə də ayrıca yaza bilərəm. İşimizin-gücümüzün adı nədir? Boş-bekar, avara adamlarıq. Əsas odur ölkədə sabitlik olsun.(Kultura.az)
Müəllifin bütün yazıları - Seymur BAYCAN
Bölməyə aid digər xəbərlər
18-06-2021, 09:14
Seymur BAYCAN - Ataları Anar, Elçin kimi istedadsızlardan... - Seymur Baycan yazır
21-04-2020, 00:05
Seymur BAYCAN - Quldurluğun cəngavərlik kimi təqdim olunması - Seymur Baycan yazır
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
