14:19 / 15-04-2025
“TikTok”lərin həbs müddəti uzadılıb
13:42 / 15-04-2025
Prodüser azadlığa çıxmaq istəyir
13:37 / 15-04-2025
Avropa İttifaqı “B planı” hazırlayır
13:19 / 15-04-2025
Ukraynalı uşaqlar Azərbaycana gətirilib
12:54 / 15-04-2025
Güclü yağış və qar yağacaq - Proqnoz
12:21 / 15-04-2025
Tramp: Müharibəyə başlayıb sonra bizdən raket istəməyin
12:12 / 15-04-2025
Dövlət qurumlarında qanun pozuntuları aşkar edilib
11:29 / 15-04-2025
Tramp Tehranın nüvə ayğırını cilovlaya biləcəkmi?
11:07 / 15-04-2025
Gürcüstan prezidenti Azərbaycana gəlib - (Yenilənib)
10:53 / 15-04-2025
İrandan Azərbaycana yenə PUA ilə narkotik keçirmək istəyiblər
10:51 / 15-04-2025
97 ildə ilk dəfə: bikini qadağası tətbiq olunub - Səbəb
10:43 / 15-04-2025
18 yaşlı gənc atasının silahı ilə canına qıyıb
10:41 / 15-04-2025
Vətən xainini kosmosa göndəriblər
10:31 / 15-04-2025
Azərbaycanda əhali artır
10:11 / 15-04-2025
Çinin yeni təyin olunmuş səfiri Bakıya gəlib
09:48 / 15-04-2025
Sevil Əliyeva: “Bu gün mənim üçün ən ağır gündür" - Foto
09:39 / 15-04-2025
Fransaya sərt cavab verəcəklər - Qarşıdurma
09:35 / 15-04-2025
XİN rəsmisi Fransa rəsmilərinin iddialarını cavablandırıb
09:26 / 15-04-2025
ABŞ Konqresi Rusiyaya təzyiqə başlayır
09:17 / 15-04-2025
Bu gün Türkiyədə daha vacib qərarlar qəbul ediləcək
09:14 / 15-04-2025
Fransa vətəndaşının məhkəməsində şok ifadələr verilir
09:11 / 15-04-2025
Avropa Birliyi İsrail və Fələstini təcili danışıqlara çağırır
08:20 / 15-04-2025
Trampa daha sərt davranmağı məsləhət görürlər
08:15 / 15-04-2025
Məşhur müğənni insan alveri ittihamlarını rədd edir
08:10 / 15-04-2025
Kiyev Kurska yeni tip PUA-larla hücum edib
08:05 / 15-04-2025
Bu gün nadir astronomik hadisə baş verəcək
07:59 / 15-04-2025
Uitkoff: Qlobal dəyişikliyin astanasındayıq
07:55 / 15-04-2025
Böyük Britaniya böhran içindədir?
07:49 / 15-04-2025
Akademik Zərifə Əliyevanın anım günüdür
00:04 / 15-04-2025
Xanlar Vəliyev kollektivə təqdim olunub
23:36 / 10-04-2025
Mask Marsı işğal etməyə tələsir - Foto
12:07 / 11-04-2025
Trampın elçisi Putinlə görüşmək üçün Rusiyaya gəlib
00:06 / 11-04-2025
Avropa İttifaqı və Çin ABŞ-a qarşı birləşir
11:24 / 11-04-2025
İran üçün “Liviya modeli”: ya müharibə, ya da saziş
19:24 / 11-04-2025
Maliyyə Nazirliyi depozit hərracı keçirib
00:05 / 11-04-2025
UNEC-də 54 mühafizəçinin hər birinə günlük 100 manat veriləcək
11:53 / 11-04-2025
Professor: Qərbi Azərbaycan ərazilərini də boşalda bilərlər
23:50 / 12-04-2025
Ceyhun Bayramov Antalyada Hakan Fidanla görüşüb
00:14 / 12-04-2025
Putin Trampın xüsusi elçisi ilə dörd saatdan çox müzakirə aparıb
20:14 / 10-04-2025
Rusiya-ABŞ danışıqlarının nəticələri açıqlanıb
13:50 / 11-04-2025
Cəlaloğlu: Türk Dövlətləri Təşkilatı məsələsində tələsmək lazımdır
Ermənilər alban xaçdaşlarını saxtalaşdırıblar - Fotolar
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:52
"Kimyagər" romanı ekranlaşdırılacaq
Dünən, 10:19
Pittin şirkəti yeni serialın davamını çəkəcək
13-04-2025, 14:12
"Ulduz"lu görüşlər"in növbəti qonağı Azər Turan olub - Fotolar
11-04-2025, 10:09
Hollivud filmlərinin idxalı məhdudlaşdırılacaq
10-04-2025, 10:37
“İndi al! Müştəriyə tələ” sənədli filmi nümayiş olunub
9-04-2025, 17:32
Məşhurlar yeni filmin çəkilişinə cəlb olunub - Fotolar
9-04-2025, 09:23
Trampın anasın söyən məşhur aktyora mükafat verəcəklər
8-04-2025, 14:00
Xalq artisti döyülmədiyini deyir: "Yalandır"
8-04-2025, 13:14
"Azdrama"da əlbəyaxa dava: xalq artistinə hücum olub - (Yenilənib)
7-04-2025, 18:01
Aktyor “Ayıq sürücü”nün yaratdığı qalmaqaldan danışıb: "Ağsaqqallar çağırdı, getdik..."
7-04-2025, 15:28
Qarabağ Regional Mədəniyyət İdarəsinə rəis təyin edilib
7-04-2025, 12:00
Tarixi abidələrə vahid qaydalar əsasında pasport veriləcək
5-04-2025, 10:07
Dövlət Dram Teatrında yeni təyinat olub
5-04-2025, 08:30
“Ulduz"lu görüşlər”in növbəti qonağı Əyyub Qiyas olub - Fotolar
4-04-2025, 18:29
Musiqili Teatra direktor təyinatı olub
4-04-2025, 18:03
Lalayev teatr direktoru vəzifəsindən azad edilib
4-04-2025, 17:09
Dövlət Mahnı Teatrına yeni direktor təyin olunub
4-04-2025, 15:59
Bakıda Beynəlxalq Xalça Festivalı keçiriləcək
4-04-2025, 14:22
Məşhur aktyorun baş rolda çəkiləcəyi filmin adı gizli saxlanılır
4-04-2025, 11:41
Seyid Əzim Şirvaninin 190 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
2-04-2025, 13:48
"Ulduz"lu görüşlər"in növbəti qonağı yazıçı Varis olub - Fotolar
2-04-2025, 10:20
Mətbuat Şurası “Kanal S”də baş verənləri pisləyib
2-04-2025, 08:53
Pozner yeni telelayihəsindən danışıb
1-04-2025, 18:21
Casus trillerin dünya nümayişi başlayıb - Foto
1-04-2025, 14:02
YUĞ Teatrına yeni bina veriləcək
1-04-2025, 09:57
Əli İnsanovun şeirlər kitabı çap olunub
29-03-2025, 11:26
Azərbaycan prezidenti Xalq artistini təbrik edib
17-03-2025, 22:22
Latviyada "Oskar"a görə növbə yaranıb
17-03-2025, 15:46
Sos! - Eldəniz Quliyev yazır
17-03-2025, 14:14
Xalq artisti Ənvər Həsənov dəfn olunub
16-03-2025, 22:13
Ziyadxan Əliyev vəfat edib
13-03-2025, 13:21
Baharın “Ulduz”u işıq üzü görüb - Foto
13-03-2025, 08:30
Məşhur yazıçı "Qış küləkləri" romanını bitirməyə tələsir
12-03-2025, 19:56
“Xocalı. Son toy...” filmi təqdim olunub - Video
12-03-2025, 11:56
Tamilla Şirəliyeva vəfat edib
11-03-2025, 11:09
Parisdəki səfirliyimizdə “Yeddi gözəl” konserti olub - Foto
10-03-2025, 16:48
Hüseyn Məhəmmədoğluya vəzifə verilib
10-03-2025, 15:56
Naməlum sivilizasiyanın qalıqları tapılıb
10-03-2025, 13:26
Tələbələrlə şairin görüşü keçirilib - Foto
9-03-2025, 20:14
Liana Vəzirova - Mədəni həyatın ayrılmaz hissəsi
7-03-2025, 16:58
Aktyor Möylə Mirzəliyevin vəziyyəti kritik-ağırdır
6-03-2025, 17:14
Milli Dram Teatrı iddialara cavab verib
6-03-2025, 12:26
Ağadadaş Ağayevlə dalaşan mühafizəçiyə hökm oxunub
3-03-2025, 16:29
"EGE Hospital"da əməliyyat edilən aktyor iflic olub
3-03-2025, 00:24
Ən çox qazanan aktyorların adı açıqlanıb - Siyahı
2-03-2025, 17:44
Kino şirkətinə 380 milyon dollardan çox zərər dəyib
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
