19:37 / 22-11-2024
Quterreş: "İqlim ədaləti üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir"
18:58 / 22-11-2024
"Apple" "iPhone 16 Pro"-nu kosmosa göndərib - Fotolar
18:23 / 22-11-2024
Ölmüş şəxsin gözü oğurlanıb
18:13 / 22-11-2024
Leyla Əliyevanın iştirakı ilə növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar
18:00 / 22-11-2024
Avropada nüvə təhlükəsi artır
17:39 / 22-11-2024
Türkiyə ordusu İraqda uğurlu əməliyyat keçirib
17:17 / 22-11-2024
Füzuli Hüseynov: "Dedim, özünüzü yormayın, filmlərə dəvət edilirəm, amma çəkilmirəm"
17:09 / 22-11-2024
COP29 Sədrliyi bəyanat yayıb
17:03 / 22-11-2024
Türkiyədə baş məşqçi öldürülüb
16:50 / 22-11-2024
İlham Əliyev: "ICAPP özünü nüfuzlu və perspektivli əməkdaşlıq platforması kimi təsdiqləyib"
16:25 / 22-11-2024
Ceyhun Bayramov Almaniyanın XİN başçısı ilə danışıqlar aparıb
16:14 / 22-11-2024
Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu təsdiqləyib
16:09 / 22-11-2024
Fərid Əhmədova ali xüsusi rütbə verilib - Sərəncam
16:02 / 22-11-2024
Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək
15:43 / 22-11-2024
Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb
15:30 / 22-11-2024
Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır
15:25 / 22-11-2024
Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək
15:13 / 22-11-2024
AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"
14:59 / 22-11-2024
Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib
14:50 / 22-11-2024
Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb
14:47 / 22-11-2024
Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...
14:43 / 22-11-2024
Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb
14:40 / 22-11-2024
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır
14:13 / 22-11-2024
İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
14:06 / 22-11-2024
Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb
13:54 / 22-11-2024
Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib
13:47 / 22-11-2024
Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto
13:36 / 22-11-2024
ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib
13:27 / 22-11-2024
Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib
13:23 / 22-11-2024
Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı
12:28 / 18-11-2024
Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə
12:05 / 19-11-2024
MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
19:50 / 19-11-2024
Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
15:29 / 18-11-2024
Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
17:09 / 18-11-2024
Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
Ermənilər alban xaçdaşlarını saxtalaşdırıblar - Fotolar
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 10:01
Xanəndə Ramiz Bəşirov vəfat edib
Bu gün, 00:55
Silvester Stallone yeni seriala çəkilir
Bu gün, 00:45
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
20-11-2024, 17:19
Türkiyəli məşhur aktyor Bakıya gəlib - Foto
19-11-2024, 19:25
"Apple" film yayımı hüquqlarını satacaq
19-11-2024, 13:23
Müğənni Ledi Qaqa filmə çəkilir
19-11-2024, 00:03
Heydər Əliyev Mərkəzində “Yer kürəsi uşaqların gözü ilə” fotosərgisi açılıb - Fotolar
18-11-2024, 09:52
Türk dövlətlərinin ortaq marşı olacaq
17-11-2024, 18:38
Hollivudun "Qaya"-sı Dueyn Consonun filmi uğursuz alınıb
15-11-2024, 22:24
Leyla Əliyeva “Seaspiracy” sənədli filminin nümayişində iştirak edib
15-11-2024, 18:59
Ordubada dair monoqrafiya nəşr olunub - Foto
14-11-2024, 09:54
Aygün Bəylərin məzarı üstündə abidəsi ucaldılıb - Foto
11-11-2024, 14:17
"Donuz" son beş ilin ən yaxşı filmidir - Fotolar
9-11-2024, 11:52
"Qladiator-3" filmi çəkilir - Foto
8-11-2024, 22:09
Bakıda Milli Parkda atəşfəşanlıq olub
7-11-2024, 18:09
Siyavuş Kərimiyə Prezidentin fərdi təqaüdü veriləcək
7-11-2024, 13:25
Friman bütün zamanların ən yaxşı aktyoru seçilib
7-11-2024, 10:49
Şuşada Zəfər Günü ilə bağlı atəşfəşanlıq olacaq
7-11-2024, 09:30
Yeni film reytinqdə birinci yeri tutub - Fotolar
6-11-2024, 19:36
Lənkəran “Türk dünyasının gənclər paytaxtı” elan edilib
6-11-2024, 15:45
Yeni filmin gəliri 300 milyon dolları ötüb - Foto
5-11-2024, 16:47
Flora Kərimovanın səhhətində problem yaranıb
5-11-2024, 14:34
Bakıda Heydər Əliyev və Çingiz Aytmatovun dostluğuna həsr olunmuş sərgi keçiriləcək
4-11-2024, 16:07
"Ulduz" jurnalı ilə "Xalq qəzeti" yeni layihəyə başlayıb
4-11-2024, 10:54
Məşhur rejissor "Özgə" filminin davamını çəkir - Foto
3-11-2024, 12:14
Kira Naytli "Qara göyərçinlər"də casus roluna çəkilib
2-11-2024, 11:03
Heydər Əliyev Mərkəzində Lorenso Kuinnin “Təbiətdə tarazlıq” sərgisi açılıb - Fotolar
2-11-2024, 10:54
Aktyorun obrazını yaradanlar məhkəməyə veriləcək
1-11-2024, 10:02
Rəsulzadənin “Panturanizm haqqında” kitabı yenidən işıq üzü görüb
1-11-2024, 09:36
Füzuli Dövlət Dram Teatrına baş rejissor təyin olunub
31-10-2024, 21:10
Mehriban Əliyeva Pantomim Teatrında olub - Fotolar
30-10-2024, 17:52
Məşhur aktyor yeni filmə çəkilir - Foto
30-10-2024, 17:32
Sabah Ağadadaş Ağayev hakim qarşısına çıxarılacaq
29-10-2024, 15:29
Əməkdar artist: “Məndən üzr istəsinlər, yoxsa polisə müraciət edəcəyəm”
28-10-2024, 12:51
Makedoniyalı İsgəndərin müqəddəs artefaktı tapılıb - Fotolar
28-10-2024, 08:19
"Yırtıcı" layihəsi gizli saxlanılır
26-10-2024, 12:47
Xalq artisti Şahlar Quliyev vəfat edib
24-10-2024, 13:29
“YUĞ”-un direktoru: “Nazirin sözləri kollektivdə inam yaratdı”
24-10-2024, 13:13
Aktyor Hollivudu fəth etmək iddiasındadır - Fotolar
22-10-2024, 17:23
Muğam Mərkəzinə beynəlxalq status verilib
21-10-2024, 19:24
Yeni film: "Qladiator 2" tezliklə bütün dünyaya təqdim olunacaq - Foto
21-10-2024, 11:21
Rəşad Nuri Güntəkinin romanı yenidən nəşr edilib - Foto
21-10-2024, 08:03
Arxeoloqlar qədim artefaktlar aşkar ediblər
21-10-2024, 07:58
"Terminator"u gələcəyə yollayıblar
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
