17:38 / 28-03-2024
Əməkdar artist vəfat edib
17:32 / 28-03-2024
ARKA-da işçi qrupu yaradılır, yeni film çəkilir
17:29 / 28-03-2024
İcra başçısının qardaşını öldürən şəxsə hökm oxunub
17:24 / 28-03-2024
Yalnız üç növ silah Ukraynada müharibənin gedişatını dəyişə bilər
17:17 / 28-03-2024
ABŞ-ın təşəbbüsü Cənubi Qafqazda gərginliyi artıracaq
17:16 / 28-03-2024
Premyer Liqa: növbəti turun təqvimi açıqlanıb
17:07 / 28-03-2024
Taksilərdə POS-terminallar quraşdırılacaq
16:57 / 28-03-2024
Taksilər yalnız iki rəngdə olacaq
16:37 / 28-03-2024
Nazirlər Kabineti taksilərlə bağlı yeni tələbləri təsdiqləyib
16:05 / 28-03-2024
Əli Əsədov peşə təhsili ilə bağlı qərar imzalayıb
16:03 / 28-03-2024
Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dondurulmasına çağırış edirlər
15:57 / 28-03-2024
Latviyanın xarici işlər naziri istefa verib
15:14 / 28-03-2024
34 qazi polisə işə götürülüb - Video
14:54 / 28-03-2024
Prezident İlham Əliyev “Avtomobil yolları haqqında” qanuna dəyişiklik edib
14:25 / 28-03-2024
Yeni Kaledoniyada yenə Azərbaycan bayrağı qaldırılıb
14:13 / 28-03-2024
Kəşfiyyat rəhbəri: “Terrorla bağlı Rusiyada əvvəlcədən dəqiq məlumat olub”
13:47 / 28-03-2024
Qazaxda 25 yaşlı gənc bacısının gözləri qarşısında öldürülüb
13:34 / 28-03-2024
Baş Prokurorluğun keçmiş mətbuat katibi vəfat edib
13:10 / 28-03-2024
İstehsalat birliyində yoxlamalar başlayıb, vəzifədən kənarlaşdırılanlar var
12:56 / 28-03-2024
Daha bir bankın əmlakları təkrar hərraca çıxarılır
12:55 / 28-03-2024
Quranı yandıran şəxs İsveçdən çıxarılıb
12:43 / 28-03-2024
Köçəryan: “Sülh üçün bir yoldan keçmək lazımdır”
12:41 / 28-03-2024
Gimnastlarımız Qran-pri turnirinə qatılacaq
12:21 / 28-03-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:13 / 28-03-2024
Paşinyan: Ermənistan mühacirətdə olan “Dağlıq Qarabağ hökuməti"ni tanımır
12:07 / 28-03-2024
Məktəblərə işə qəbul müsabiqəsi üzrə təkrar müsahibə keçiriləcək
12:04 / 28-03-2024
“Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edilib - Yeni təyinat
11:59 / 28-03-2024
Səbinə Əliyeva Xankəndidə erməni əsilli sakinlərlə görüşüb
11:34 / 28-03-2024
Sərhədlərin delimitasiyası: Bakı tələsdirir, İrəvan vaxtı uzadır
18:40 / 24-03-2024
Rusiyada terror aktı: ölənlərin sayı dəqiqləşib - Həbslər var (Yenilənib) - Video
01:29 / 24-03-2024
Rusiya və daha bir neçə ölkədə milli matəm başlayıb
01:09 / 24-03-2024
Bağanis-Ayrım soyqırımından 34 il ötür
01:32 / 25-03-2024
Qanlı qarşıdurmalar Hollivud ulduzları arasında fikir ayrılığına səbəb olub
23:09 / 24-03-2024
Hərbi qulluqçumuz özünü öldürüb
00:53 / 25-03-2024
Erməni kanalları Azərbaycanla bağlı yalan məlumat yayıb
23:38 / 23-03-2024
Slovakiyada prezident seçkiləri keçirilir
23:46 / 23-03-2024
Blinkendən Netanyahuya Rəfahla bağlı xəbərdarlıq
23:28 / 23-03-2024
Xavyer Miley İlham Əliyevə təbrik məktubu göndərib
00:07 / 24-03-2024
Şəmkirdə 3 maşın toqquşub - İki nəfər ölüb, yaralılar var
22:31 / 25-03-2024
Azərbaycan millisi Bolqarıstan yığması ilə qarşılaşıb - Yenilənib
17:44 / 23-03-2024
"Crocus City Hall”da həlak olan Vüqar Hüseynov kimdir? - XİN-dən açıqalama
Ermənilər alban xaçdaşlarını saxtalaşdırıblar - Fotolar
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 03-11-2022 00:10 | Bölmə: Mədəniyyət
Xristianlıqdan uzun illər öncə qədim türk tayfalarının böyük səyi nəticəsində yaranan, xristianlıqdan əvvəlki dini, mədəni fikirləri və simvolik təsəvvürləri özündə əks etdirən xaçdaşların yaranma tarixi çox qədimdir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Cənubi Qafqaz ərazisində aşkar olunmuş xatirə xaçdaşlarının tarixi kökü Qafqaz Albaniyasının erkən və orta əsrlərinə gedib çatır.
Alimlər Alban xaçdaşlarını tədqiq edərkən məlum olub ki, onlar xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Bu xaçların səciyyəvi cəhəti onların bərabərtərəfli olmasındadır. Bərabərtərəflilik həm 4 ünsürü (hava, od, su, torpaq), həm də bütün dünyanı simvolizə edir.
Erkən və orta əsrlərdə insanlar günəş obrazını əvvəlcə torpaq üzərində yaradıb, daha sonra onu yenidən göylərə qovuşdurmaq məqsədi ilə ağac, daş və s. üzərində hazırlayıblar. Alban xaçları xristian xaçından fərqli olaraq özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılıb.
Alban xaçdaşları 4 əsas - Xaçın, Arsak, Cuğa və Yenivəng xaçdaşları olmaqla qruplara bölünür. Alban knyazlığı dövrünə aid olan Xaçın xaçdaşları daha çox Kəlbəcər rayonu ərazisində aparılan tədqiqat nəticəsində aşkarlanıb. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparıb.
D. A. Axundov və M. D. Axundova aid "Qafqaz Albaniyası məbədləri və stellalarında dini simvolika və dünyanın təsviri" adlı kitabda müəlliflər müxtəlif dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olan və Alban Həvari Kilsəsinin tabeliyində olmuş ərazilərdə aşkarlanan stellalar və məzar daşları haqqında geniş məlumat verilib. Bu məlumatlarda Qafqaz Albaniyasının xristianlıqdan əvvəlki dini görüşləri haqqında detallı məlumatlar öz əksini tapıb. Bəhs edilən kitabda müəlliflər bu abidələr üçün ümumiləşdirici ad kimi "xaçdaş" terminindən istifadə ediblər.
Şəkil 1. Azərbaycan ərazisindən tapılmış alban xaçdaşları
Onların fikrincə, alban xaçdaşlarının obrazları əsrlər boyunca, əvvəlcə iki -Atəşpərəstlik və Xristianlıq, sonralar isə üç dinin - Atəşpərəstlik, Xristianlıq və İslamın təsiri altında inkişaf edib.
D. Axundovun fikrincə, xaçdaşların özünəməxsusluğu, orijinallığı və xaçkarlardan əsaslı fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. D. Axundova görə, alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaçdaşlarının yaranmasında eyni zamanda paqan din simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynayıblar. Həmçinin Alban xaçı dünyada xristianlığaqədərki inancların və kainatı dərketmənin əlamətlərini bir araya gətirən yeganə xaçdır. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunub.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzündən sonra ermənilər işğal altındakı bütün Alban məbədlərini saxtalaşdıraraq, Dağlıq Qarabağ ərazisində olan bütün Alban məbədlərinin daşları üzərində həkk etdikləri saxta cizgilərlə, yazılarla albanlara məxsus abidələrin ermənilərə aid olmasını iddia edirlər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bunun əksini sübut edən çoxlu sayda tarixi faktlar mövcuddur.
Ermənilər nə qədər saxtalaşdırsalar da, bu abidələrdə alban izi hələ də qalmaqdadır. Alban memarlığı ilə erməni memarlığı üslub baxımından bir-birindən fərqlənir. Həmçinin, alban xaçı öz spesifikliyi ilə nəinki erməni xaçından, eyni zamanda digər xristian məzhəblərinin xaçlarındanda köklü şəkildə fərqlənir. Alban xaçı xristianlığaqədərki günəş və ay ornamentlərini də ehtiva edir. Həmçinin, ölçü baxımından da alban xaçdaşları və erməni xaçkarları bir-birindən fərqlənir. Mütəxəssislər bu iki xaçı açıq şəkildə bir-birindən fərqləndirə bilirlər.
Əgər erməni xaçkarlarının bədii tərtibatının əsasında xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətdən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli bədii traktovkada əriyib itən bir neçə – 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır. Həmçinin xaçdaşlarda xaç əsas deyil, əksinə, stellanın tam bitkin bədii həll olunmuş obrazıdır.
Şəkil 2. Alban xaçdaşı
Şəkil 3. Erməni xaçkarı
Mütəxəssislərin fikrincə, erməni xaçkarlarında erməni mifik-dini məzmununun qədim motivlərini əks etdirən xaç təsviri üstünlük təşkil edir.
Kompozisiya baxımından da alban xaçdaşları başqa cür görünür. Onların forması çox genişdir. Bundan əlavə, alban abidələri xristian ikonoqrafiyasının motivlərini, müsəlman dekorasiyasını və bütpərəstliyə məxsus simvolları əks etdirir.
Alban memarlıq nümunələrini, eləcə də xaçdaşları mənimsəyib saxtalaşdıran ermənilər xaçkarları Qədim Yunan heykəltəraşlığı, Roma memarlığı və Misir piramidaları ilə müqayisə edir, onların erməni xalqının keçdiyi tarixi yolun əvəzolunmaz izləri hesab edirlər. Eyni zamanda uzun illər ərzində xaçkar oyma sənətini inkişaf etdirərək saxtalaşdırılmış mədəniyyət nümünələrini bəşəriyyətə nümayiş etdirməyə çalışırlar.
F. SÜLEYMANOVA
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun araşdırmalarından
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 17:32
ARKA-da işçi qrupu yaradılır, yeni film çəkilir
Dünən, 13:27
Məşhur müğənni az tanınan sənətçi ilə duet oxuyacaq
19-03-2024, 13:08
“Ulduz”un yanvar sayı çap olunub - Foto
18-03-2024, 16:47
Məşhur aktyor pərəstişkarlarını məyus edib - Fotolar
15-03-2024, 10:20
Nurəddin Mehdixanlı: "Telekanallar Azərbaycan kişisini axmaq, qadınını isə həyasız kimi təqdim edir"
13-03-2024, 18:00
“Məişət zorakılığına yox deyək!” hekayə müsabiqəsinin qalibləri elan olunub - Fotolar
12-03-2024, 13:43
Şanlı Qələbəyə həsr edilən kitab çin dilində nəşr edilib - Fotolar
11-03-2024, 23:11
“Adamı qaçdığı yerdə yaxalayan şeirlər...” - Şəfa Vəli yazır
11-03-2024, 18:52
Hekayə müsabiqəsinin finalçıları müəyyən olunub - Siyahı
11-03-2024, 15:39
Telekanal rəhbərləri Prezident Administrasiyasına dəvət olunublar
11-03-2024, 09:36
“Oppengeymer” ən yaxşı film seçilib
10-03-2024, 22:48
“Atalar və oğullar” problemi ilə bağlı monoqrafiya nəşr olunub - Foto
8-03-2024, 12:15
Bakıda islamofobiya ilə bağlı qısa film nümayiş olunub
7-03-2024, 17:55
Mahnı Teatrında “Qızıl Toxum” tamaşası nümayiş etdirilib
6-03-2024, 16:10
Natəvanın heykəli Parisdəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinə aparılıb
5-03-2024, 16:37
"İki küpəgirən qarı"nın premyerası olacaq - Video
5-03-2024, 14:11
Rasim Balayev: "Azərbaycan kinosu reanimasiyadadır"
5-03-2024, 13:52
Rasim Balayev Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri seçilib, İdarə Heyəti təsdiqlənib - Yenilənib
4-03-2024, 17:44
Kinematoqrafçılar İttifaqı qurultaya hazırlaşır - Sədr kim olacaq?
4-03-2024, 10:26
Sənubər İsgəndərli: “Təhminə” filminə çəkildiyimə görə peşmanam”
4-03-2024, 08:20
Markesin yeni romanı dərc olunur
1-03-2024, 20:54
“Mən dəyərəm min cavana” yenidən nümayiş olunacaq - Fotolar
1-03-2024, 18:11
Naxçıvanda daha bir şöbə müdiri vəzifədən azad olunub
1-03-2024, 17:06
Vaqif Səmədoğluya həsr edilmiş poeziya müsabiqəsi başlayır
1-03-2024, 12:33
Daha bir şöbə müdiri vəzifədən azad edilib
1-03-2024, 09:23
Qazaxıstanda Minnətdarlıq günü qeyd olunur
29-02-2024, 17:54
Mədəniyyət şöbəsinin müdiri vəzifədən azad olunub
28-02-2024, 17:05
Mədəniyyət İdarəsinin müdiri vəzifədən çıxarılıb
27-02-2024, 13:46
Məşhur romanın üçüncü bölümü çapdan çıxıb - Foto
27-02-2024, 13:28
Müğənniyə qarşı dələduzluq olub
26-02-2024, 11:52
Sabir adına kitabxananın 140 minlik fondu məhv olmaq üzrədir
23-02-2024, 17:47
Nazirliyə Aparat rəhbəri təyin olunub
22-02-2024, 16:39
Süleyman Ələsgərovun 100 illik yubileyi qeyd olunacaq
22-02-2024, 15:09
Mövlud Süleymanlı Şamaxıda dəfn olunub
22-02-2024, 12:22
Müğənni Elnarə: “Mən də sizin kimi evlər dağıdım?”
21-02-2024, 21:50
Xalq yazıçısı Mövlud Süleymanlı vəfat edib
20-02-2024, 17:06
Nazir mərhum müğənninin qızını himayəyə götürüb
20-02-2024, 15:49
Rejissor: "Cavanşir Quliyevin vəziyyəti artıq yaxşıdır"
20-02-2024, 12:43
Azərbaycanlı bəstəkar Almaniyada vəfat edib
19-02-2024, 12:45
İçərişəhər UNESCO-nun 2024-cü il dünya irs təqviminə daxil edilib
15-02-2024, 17:45
Kino Agentliyi: "Mədəniyyət Nazirliyi yaranmış bütün borcları ödəyəcək"
15-02-2024, 10:00
Ağdamda türbə, körpü, məscid və hamamlar dövlət mühafizəsinə götürüləcək
14-02-2024, 17:59
“Nu, poqodi!” cizgi filminin müəllifi vəfat edib
14-02-2024, 16:36
Tərcümə Mərkəzi iki yazıçıya 64 min manat ödəyəcək
14-02-2024, 13:06
Leyla Əliyeva YARAT Müasir İncəsənət Məkanında - Fotolar
13-02-2024, 19:59
“Aysedora” mono tamaşasının premyerası olacaq