17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
11:14 / 16-06-2025
Xəzər dənizində zəlzələ olub
11:06 / 16-06-2025
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
10:48 / 16-06-2025
Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq
10:38 / 16-06-2025
İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub
10:34 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
10:01 / 16-06-2025
İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"
09:58 / 16-06-2025
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
08:23 / 16-06-2025
İran İsraili zülmətə qərq edib
00:13 / 16-06-2025
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
19:08 / 15-06-2025
İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub
16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
18:04 / 11-06-2025
Kəmalə Günəşli toy sahibinə bakal atıb
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
Pezeşkian Rusiyaya dostluq əli uzadacaqmı?
Tarix: 09-07-2024 11:33 | Bölmə: Slayd
İranda keçirilən prezident seçkilərində Məsud Pezeşkian ikinci turda 16,3 milyon səs və ya 53,7 faiz seçicinin səsini toplayaraq qalib gəlib. Bununla da o, səsvermənin gözlənilməzliyi və İslam Respublikasında əsl rəqabətli seçkilərin mövcudluğunu nümayiş etdirib. Birinci raundda əsas favorit Məhəmməd Baqir Qalibafın ikinci tura çıxmaması ilə sensasiya baş verib.
Nisbətən yüksək fəallıq (demək olar ki, 50%) mühafizəkar Səid Cəliliyə qarşı olub, çünki islahatçılar “boz elektoratı” “oyatmaq”la, Pezeşkianın qələbəsini təmin edib. Amma İran üçün üstünlüklər də var: indi heç kim İslam Respublikasını seçki prosesinin qeyri-legitimliyinə görə təqsirləndirə bilməz.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Bundan əvvəl Pezeşkian 2 dəfə prezidentlik uğrunda mübarizədə iştirak etsə də, uğur qazana bilməyib. 2013-cü ildə o, seçki yarışını tərk etmək qərarına gəlib və 2021-ci il seçkilərində onun namizədliyi İranın Nəzarətçilər Şurasında təsdiqlənməyib.
O zaman ölkəyə islahatların tərəfdarı yox, mühafizəkar lazım idi. İndi qəbul olunmayan namizədlər arasında eks-prezident Mahmud Əhmədinejad kimi ultra-mühafizəkarların nümayəndələri də vardı.
Amma Pazeşkiana, əksinə, bu dəfə seçkilərdə iştiraka icazə verilib və indi o, tapşırılan funksiyanı yerinə yetirən, Ali Rəhbər (Rəhbər) Əli Xamnəinin müəyyən etdiyi siyasəti həyata keçirən tam sistemli namizəd sayıla bilər.
Rol əvvəlcədən aydındır
“Hər bir prezident öz siyasi düşərgəsini nəzərə alaraq, şübhəsiz ki, ölkənin xarici siyasətində dəyişikliklər edəcək. Çünki hər düşərgənin daxili və xarici siyasət məsələlərinin həlli ilə bağlı tamamilə fərqli baxışları var”, - İrandakı Qafqaz Araşdırmaları İnstitutunun direktoru, doktor Cəfər Xaşe “Regnum”-a bildirib.
O vurğulayıb ki, “ümumiyyətlə, İranda qalib gələn prezidentliyə namizədin mənsub olduğu islahatçı hərəkat bəzi liberala yaxın mövqelər haqqında fikirlər səsləndirir, bu, həm daxili, həm də beynəlxalq siyasətə yanaşmalara aiddir”.
Cəfər Xaşenin sözlərinə görə, islahatçılar ölkələr arasında “dinc birgəyaşayış əsasında” əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayırlar və xarici siyasət məsələləri onlar üçün daxili məsələlərdən daha üstündür. “Onlar daxili problemlərin həllinin açarını digər dövlətlərlə, o cümlədən Qərb dövlətləri ilə qarşılıqlı fəaliyyət və dialoq əsasında xarici siyasətin tənzimlənməsində görürlər. Beləliklə, bu hərəkatın bütün səyləri güc mərkəzləri ilə münasibətləri normallaşdırmağa və inkişaf etdirməyə yönəldilib, xüsusən də Qərbdə”, - doktor Xaşe deyir.
Bu yanaşmanın praktiki nəticəsi, iranlı analitikin fikrincə, nüvə sazişi (JCPOA) olub. O qeyd edir ki, mühafizəkarlar JCPOA-nı tənqid edərək, bildirirlər ki, Qərb İranla bərabərhüquqlu münasibətləri istəmir və İslam Respublikasının təkcə dinc nüvə enerjisi sahəsində fəaliyyətini dayandırmağa deyil, həm də “onun milli, regional və beynəlxalq potensialını məhv etməyə çalışır”.
Öz növbəsində, ekspertin fikrincə, mühafizəkarları “tamamilə yox, böyük ölçüdə” realist kimi xarakterizə etmək olar. Onlar hesab edirlər ki, “beynəlxalq münasibətləri idarə edən məntiq gücün məntiqidir və gücün ən mühüm komponenti onun hərbi ölçüsüdür”.
İranlı analitikin qeyd etdiyi kimi, “mühafizəkarlar hökuməti, xüsusən də “hərbi və təhlükəsizlik ölçülərində” gücləndirilməli olan ən mühüm funksioner kimi görürlər. “İslahatçı hərəkatdan fərqli olaraq, bu düşərgə regional və beynəlxalq [anti-Qərb] koalisiya yaratmağa çalışır, buna görə də şərqdəki qonşular və ölkələr mühafizəkarların xarici siyasətində prioritetdir”, - deyə doktor Xaşe əlavə edir.
Bununla belə, yanaşmalarda mühafizəkarlarla islahatçılar arasında ciddi fərqlərə baxmayaraq, İranın müasir tarixində Rəhbər bu və ya digər mərhələdə İslam Respublikasının qarşısında duran əsas məqsədlərdən asılı olaraq islahatçıları və mühafizəkarları qarışdıraraq prezidentləri məharətlə idarə edirdi. Ona görə də Pezeşkianın qalib gələcəyi ssenari də böyük ehtimalla Ali lider tərəfindən proqnozlaşdırılıb və onun rolu əvvəlcədən müəyyən edilib. Amma bu o demək deyil ki, seçkilərin özündə hər hansı manipulyasiya olub.
Üstəlik, indiki şəraitdə mühafizəkar daha əlverişli fiqura çevriləcəkdi, xüsusən də İslam Respublikasının Qərbdəki əsas antaqonisti Donald Trampın Ağ evə mümkün qayıdışını nəzərə alsaq.
İslahatçı Pezeşkiana maksimum fayda gətirə biləcəyi iş sahəsi ayrılacaq. Və bu baş verməsə, onun növbəti səlahiyyət müddəti baş tutmaya bilər.
Rotasiya necə işləyir?
Məhəmməd Xatəmi İranın ilk islahatçı icra başçısı oldu. O, ölkə daxilində üç əsas məqsəd güdürdü - qanunun aliliyinə nail olmaq, İslam demokratiyasının genişləndirilməsi və bütün iranlıların siyasi qərarların qəbuluna cəlb edilməsi. Əsas xarici siyasət məqsədi İranı beynəlxalq təcriddən çıxarmaq və Qərblə münasibətləri normallaşdırmaq idi.
ABŞ prezidenti Corc Buş 2002-ci ildə yenidən birbaşa İslam Respublikasını “şər oxu”nun əsas elementi kimi müəyyənləşdirdikdən sonra İranın beynəlxalq siyasət məqsədlərinə nail olmaq qeyri-mümkünsüz hala gəlib və bundan sonra ABŞ-İran dialoqu mənasını itirib, prezidentin mühafizəkar şəxslə əvəzlənməsinə səbəb olub.
Nəticədə, 2005-ci ildə ən çətin kursun tərəfdarı, mühafizəkar və “Sepah”ın himayə etdiyi Əhmədinejad prezident seçilib. Eyni zamanda, ali icra hakimiyyəti başçısının Rəhbərin səlahiyyətlərinə hücum etmək üçün ilk cəhdi olub ki, bu da Əhmədinejadın parlamentdəki 290 yerin təxminən dörddə üçünü itirməsi ilə nəticələnib. 2012-ci ilin yazında Xamnəinin müttəfiqləri çoxluq qazanıb. Bu, təkcə indiki icra başçısının tərəfdarlarının məğlubiyyəti deyil, həm də növbəti seçkilərdə onların nümayəndələrinin perspektivinin olmaması demək idi. 2013-cü ildə ikinci prezidentlik müddəti başa çatdığından, Əhmədinejadın özü də artıq onlara qatıla bilməzdi. Buna görə də 2013-cü ildə Rəhbər Həsən Ruhaniyə seçkilərdə qalib gəlmək imkanı verib. Bu da haqlı görünürdü, çünki yeni islahatçı və praqmatist prezidentə ABŞ-la “nüvə sazişi” kimi tanınan müqavilələr bağlamaq tapşırılıb. Onlar İslam Respublikasından sanksiyaların götürülməsinə icazə verməli idilər.
Müəyyən uğurlara baxmayaraq, 2018-ci ildə Donald Tramp birtərəfli qaydada sazişdən çıxıb və sanksiyalar, əksinə, daha da sərtləşib.
Beləliklə, islahatçılar mövqelərini itirdilər. Daha sonra mühafizəkar İbrahim Rəisi 2021-ci ildə İranın icra hakimiyyətinin başçısı oldu və islahatçıların ən uğurlu namizədi Pezeşkianın iştirakına icazə verilmədi.
İran və Qərb: istiləşməni gözləməliyik?
İndi yəqin ki, məhz Pezeşkian hansısa kompromis addımları ilə daxili siyasi vəziyyəti müəyyən qədər sakitləşdirə, cəmiyyətdəki gərginliyi aradan qaldıra bilər. “Onun prezidentliyi dövründə JCPOA və digər oxşar məsələlərlə bağlı danışıqların yenidən İran hökumətinin gündəmində olacağı ehtimalı var. Onun heyətinin enerji və diqqətinin böyük hissəsi Qərblə mübahisələrin və gərginliyin həllinə yönələcək, lakin regional məsələlər və qonşularla münasibətlər, əlbəttə ki, vacib olaraq qalacaq”, - deyə doktor Xaşe bildirib.
Buna baxmayaraq, İslam Respublikasının kursu dəyişməz qalacaq. Bu həm xarici, həm də daxili siyasətə aiddir. Pezeşkian isə həqiqətən istəsə belə, bu kursu dəyişə bilməyəcək.
Trampın Ağ evə mümkün qayıdışı islahatçıların bütün üstünlüklərini inkar edə bilər və onların ABŞ və Qərblə dialoqa açıq olması sadəcə, tələb olunmayacaq. Odur ki, islahatçı prezidentin hakimiyyəti altında labüd bir şey kimi Amerika-İran münasibətlərində hansısa istiləşməni hələ gözləmək lazım deyil.
“Əlbəttə, bütün bu dəyişikliklər və fərqliliklər İranın xarici siyasətinin əsaslarında deyil, metod və taktikadadır. İslam Respublikasının əsas siyasət strategiyasını İslam İnqilabının Rəhbəri [Əli Xamnəi] müəyyənləşdirir və hökumət sadəcə olaraq bu siyasətləri həyata keçirir.
Bununla da ölkənin ümumi siyasətində sabitlik və davamlılıq formalaşır. Ona görə də hökumətlərin dəyişməsi ilə İranın xarici siyasətində əsaslı dəyişikliklər gözləmək lazım deyil, çünki hökumətlər Konstitusiyaya uyğun olaraq belə səlahiyyətlərə malik deyil”, - iranlı analitik yekunlaşdırıb.
İran və Rusiya: soyuma olmayacaq
Amma qətiyyən narahat olmağa dəyməz odur ki, İslam Respublikası Rusiya ilə münasibətlərə yanaşmasını dəyişəcək.
Doktor Xaşe deyir: “Rusiya təkcə qonşu ölkə kimi deyil, həm də regional və qlobal güc kimi bütün hökumətlərimizin dövründə İranın xarici siyasətində xüsusi yer tutur”.
Onun sözlərinə görə, İran və Rusiya ikitərəfli, regional və beynəlxalq məsələlərdə o qədər sıx bağlıdırlar ki, İran və Rusiyada heç bir hökumət bir-birini görməməzliyə vura bilməz. Bütün bu şərtləri nəzərə alsaq, “Rusiya ilə münasibətlərdə yalnız radikal olmayan bəzi dəyişikliklər gözləmək olar”.
Ekspertin fikrincə, bu, ilk növbədə, İslam Respublikasının yeni xarici işlər nazirinin kim olacağından asılıdır:
“Şəhid prezident Rəisi hökumətində xarici işlər naziri Rusiya ilə əməkdaşlığın inkişafında böyük rol oynayıb. Cənab Pezeşkian hökumətində, yəqin ki, ölkəmizin keçmiş xarici işlər naziri cənab Zərif kimi adamlar var ki, Rusiyanın İranla Qərb arasında fikir ayrılıqlarını dəstəklədiyini və bu vəziyyətdən öz xeyrinə istifadə etdiyini düşünür".
İranlı analitik vurğulayıb ki, ancaq yeni məmurlar son illərdə iki ölkə arasında yaradılmış imkanlara arxalanmalıdırlar.
İslahatçılar hakimiyyətə gəldikdən sonra Moskva ilə Tehran arasında demək olar ki, qaçılmaz soyuqlaşma ilə bağlı yayılan bəzi şərhlər, həmçinin bu münasibətlərin tarixindən mənfi məqamlara işarələr əsassızdır.
Məhz islahatçıların hakimiyyəti dövründə Suriyada birgə hərbi kampaniya fonunda Rusiya ilə İran arasında müttəfiqlik münasibətləri inkişaf etməyə başladı. Amma sanksiyaların qismən götürülməsi bu prosesə heç bir təsir göstərmədi. İran yalnız Suriyada səylərini gücləndirdi və bu, Rusiya və İran hərbçiləri arasında görünməmiş əməkdaşlığa səbəb oldu.
Daha sonra, faktiki olaraq, 2015-ci ilin qışında və 2016-cı ilin yazında orada ən çox itki verən İran “Sepah” zabitlərinin başçılığı ilə “İslam müqaviməti”nin ekspedisiya qüvvələri Hələbə yerləşdirildi. Ümumiyyətlə, islahatçı prezident Ruhaninin dövründə Rusiya-İran münasibətləri tədricən inkişaf edib.
Təbii ki, bəzi problemlər var idi ki, məsələn, Rusiya bombardmançılarının Həmədandakı İran aerodromundan istifadə etməsi, bu məlumatın Rusiya mətbuatında dərc olunması İran ictimaiyyətinin mənfi reaksiyasına səbəb oldu.
Lakin mühafizəkarlarla münasibətlərdə də “nöqsanlar” var idi. İranın 2023-cü ilin dekabrında İslam Respublikasının özünün suveren ərazisi hesab etdiyi Fars körfəzindəki mübahisəli adalarla bağlı mövqeyi ilə əlaqəli iranlıların qeydlərini də xatırlamaq olar. Rusiya İran və BƏƏ arasındakı bu mübahisənin sülh yolu ilə həllinə tərəfdardır.
İkitərəfli münasibətlərdə hər hansı “geriçəkilmə” indi çətin ki, mümkün olsun.
İqtisadiyyata gəlincə, burada İranın rolu Türkiyə və hətta BƏƏ ilə müqayisədə əhəmiyyətsizdir. İslahatçıların Qərbə daha çox açıq olması, hətta əksinə, onlara İran vasitəsilə indi qapalı olan sanksiyalardan yan keçmək üçün yeni “boşluqlar” tapmağa imkan verə bilər.
Eyni zamanda, İslam Respublikasının ideoloji və strateji kursu dəyişməz olaraq qalacaq və bu, Rusiya üçün ən vacib məsələdir.
“İnanırıq ki, iki ölkə arasında münasibətlər ağacının əsas gövdəsi qorunub saxlanılacaq və yeni hökumət İranın Şanxay Təşkilatına və Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzvlüyünün üstünlüklərini nəzərdən qaçırmayacaq",- deyə Cəfər Xaşe fikirlərini yekunlaşdırıb.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 09-07-2024 11:33 | Bölmə: Slayd
İranda keçirilən prezident seçkilərində Məsud Pezeşkian ikinci turda 16,3 milyon səs və ya 53,7 faiz seçicinin səsini toplayaraq qalib gəlib. Bununla da o, səsvermənin gözlənilməzliyi və İslam Respublikasında əsl rəqabətli seçkilərin mövcudluğunu nümayiş etdirib. Birinci raundda əsas favorit Məhəmməd Baqir Qalibafın ikinci tura çıxmaması ilə sensasiya baş verib.
Nisbətən yüksək fəallıq (demək olar ki, 50%) mühafizəkar Səid Cəliliyə qarşı olub, çünki islahatçılar “boz elektoratı” “oyatmaq”la, Pezeşkianın qələbəsini təmin edib. Amma İran üçün üstünlüklər də var: indi heç kim İslam Respublikasını seçki prosesinin qeyri-legitimliyinə görə təqsirləndirə bilməz.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Bundan əvvəl Pezeşkian 2 dəfə prezidentlik uğrunda mübarizədə iştirak etsə də, uğur qazana bilməyib. 2013-cü ildə o, seçki yarışını tərk etmək qərarına gəlib və 2021-ci il seçkilərində onun namizədliyi İranın Nəzarətçilər Şurasında təsdiqlənməyib.
O zaman ölkəyə islahatların tərəfdarı yox, mühafizəkar lazım idi. İndi qəbul olunmayan namizədlər arasında eks-prezident Mahmud Əhmədinejad kimi ultra-mühafizəkarların nümayəndələri də vardı.
Amma Pazeşkiana, əksinə, bu dəfə seçkilərdə iştiraka icazə verilib və indi o, tapşırılan funksiyanı yerinə yetirən, Ali Rəhbər (Rəhbər) Əli Xamnəinin müəyyən etdiyi siyasəti həyata keçirən tam sistemli namizəd sayıla bilər.
Rol əvvəlcədən aydındır
“Hər bir prezident öz siyasi düşərgəsini nəzərə alaraq, şübhəsiz ki, ölkənin xarici siyasətində dəyişikliklər edəcək. Çünki hər düşərgənin daxili və xarici siyasət məsələlərinin həlli ilə bağlı tamamilə fərqli baxışları var”, - İrandakı Qafqaz Araşdırmaları İnstitutunun direktoru, doktor Cəfər Xaşe “Regnum”-a bildirib.
O vurğulayıb ki, “ümumiyyətlə, İranda qalib gələn prezidentliyə namizədin mənsub olduğu islahatçı hərəkat bəzi liberala yaxın mövqelər haqqında fikirlər səsləndirir, bu, həm daxili, həm də beynəlxalq siyasətə yanaşmalara aiddir”.
Cəfər Xaşenin sözlərinə görə, islahatçılar ölkələr arasında “dinc birgəyaşayış əsasında” əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayırlar və xarici siyasət məsələləri onlar üçün daxili məsələlərdən daha üstündür. “Onlar daxili problemlərin həllinin açarını digər dövlətlərlə, o cümlədən Qərb dövlətləri ilə qarşılıqlı fəaliyyət və dialoq əsasında xarici siyasətin tənzimlənməsində görürlər. Beləliklə, bu hərəkatın bütün səyləri güc mərkəzləri ilə münasibətləri normallaşdırmağa və inkişaf etdirməyə yönəldilib, xüsusən də Qərbdə”, - doktor Xaşe deyir.
Bu yanaşmanın praktiki nəticəsi, iranlı analitikin fikrincə, nüvə sazişi (JCPOA) olub. O qeyd edir ki, mühafizəkarlar JCPOA-nı tənqid edərək, bildirirlər ki, Qərb İranla bərabərhüquqlu münasibətləri istəmir və İslam Respublikasının təkcə dinc nüvə enerjisi sahəsində fəaliyyətini dayandırmağa deyil, həm də “onun milli, regional və beynəlxalq potensialını məhv etməyə çalışır”.
Öz növbəsində, ekspertin fikrincə, mühafizəkarları “tamamilə yox, böyük ölçüdə” realist kimi xarakterizə etmək olar. Onlar hesab edirlər ki, “beynəlxalq münasibətləri idarə edən məntiq gücün məntiqidir və gücün ən mühüm komponenti onun hərbi ölçüsüdür”.
İranlı analitikin qeyd etdiyi kimi, “mühafizəkarlar hökuməti, xüsusən də “hərbi və təhlükəsizlik ölçülərində” gücləndirilməli olan ən mühüm funksioner kimi görürlər. “İslahatçı hərəkatdan fərqli olaraq, bu düşərgə regional və beynəlxalq [anti-Qərb] koalisiya yaratmağa çalışır, buna görə də şərqdəki qonşular və ölkələr mühafizəkarların xarici siyasətində prioritetdir”, - deyə doktor Xaşe əlavə edir.
Bununla belə, yanaşmalarda mühafizəkarlarla islahatçılar arasında ciddi fərqlərə baxmayaraq, İranın müasir tarixində Rəhbər bu və ya digər mərhələdə İslam Respublikasının qarşısında duran əsas məqsədlərdən asılı olaraq islahatçıları və mühafizəkarları qarışdıraraq prezidentləri məharətlə idarə edirdi. Ona görə də Pezeşkianın qalib gələcəyi ssenari də böyük ehtimalla Ali lider tərəfindən proqnozlaşdırılıb və onun rolu əvvəlcədən müəyyən edilib. Amma bu o demək deyil ki, seçkilərin özündə hər hansı manipulyasiya olub.
Üstəlik, indiki şəraitdə mühafizəkar daha əlverişli fiqura çevriləcəkdi, xüsusən də İslam Respublikasının Qərbdəki əsas antaqonisti Donald Trampın Ağ evə mümkün qayıdışını nəzərə alsaq.
İslahatçı Pezeşkiana maksimum fayda gətirə biləcəyi iş sahəsi ayrılacaq. Və bu baş verməsə, onun növbəti səlahiyyət müddəti baş tutmaya bilər.
Rotasiya necə işləyir?
Məhəmməd Xatəmi İranın ilk islahatçı icra başçısı oldu. O, ölkə daxilində üç əsas məqsəd güdürdü - qanunun aliliyinə nail olmaq, İslam demokratiyasının genişləndirilməsi və bütün iranlıların siyasi qərarların qəbuluna cəlb edilməsi. Əsas xarici siyasət məqsədi İranı beynəlxalq təcriddən çıxarmaq və Qərblə münasibətləri normallaşdırmaq idi.
ABŞ prezidenti Corc Buş 2002-ci ildə yenidən birbaşa İslam Respublikasını “şər oxu”nun əsas elementi kimi müəyyənləşdirdikdən sonra İranın beynəlxalq siyasət məqsədlərinə nail olmaq qeyri-mümkünsüz hala gəlib və bundan sonra ABŞ-İran dialoqu mənasını itirib, prezidentin mühafizəkar şəxslə əvəzlənməsinə səbəb olub.
Nəticədə, 2005-ci ildə ən çətin kursun tərəfdarı, mühafizəkar və “Sepah”ın himayə etdiyi Əhmədinejad prezident seçilib. Eyni zamanda, ali icra hakimiyyəti başçısının Rəhbərin səlahiyyətlərinə hücum etmək üçün ilk cəhdi olub ki, bu da Əhmədinejadın parlamentdəki 290 yerin təxminən dörddə üçünü itirməsi ilə nəticələnib. 2012-ci ilin yazında Xamnəinin müttəfiqləri çoxluq qazanıb. Bu, təkcə indiki icra başçısının tərəfdarlarının məğlubiyyəti deyil, həm də növbəti seçkilərdə onların nümayəndələrinin perspektivinin olmaması demək idi. 2013-cü ildə ikinci prezidentlik müddəti başa çatdığından, Əhmədinejadın özü də artıq onlara qatıla bilməzdi. Buna görə də 2013-cü ildə Rəhbər Həsən Ruhaniyə seçkilərdə qalib gəlmək imkanı verib. Bu da haqlı görünürdü, çünki yeni islahatçı və praqmatist prezidentə ABŞ-la “nüvə sazişi” kimi tanınan müqavilələr bağlamaq tapşırılıb. Onlar İslam Respublikasından sanksiyaların götürülməsinə icazə verməli idilər.
Müəyyən uğurlara baxmayaraq, 2018-ci ildə Donald Tramp birtərəfli qaydada sazişdən çıxıb və sanksiyalar, əksinə, daha da sərtləşib.
Beləliklə, islahatçılar mövqelərini itirdilər. Daha sonra mühafizəkar İbrahim Rəisi 2021-ci ildə İranın icra hakimiyyətinin başçısı oldu və islahatçıların ən uğurlu namizədi Pezeşkianın iştirakına icazə verilmədi.
İran və Qərb: istiləşməni gözləməliyik?
İndi yəqin ki, məhz Pezeşkian hansısa kompromis addımları ilə daxili siyasi vəziyyəti müəyyən qədər sakitləşdirə, cəmiyyətdəki gərginliyi aradan qaldıra bilər. “Onun prezidentliyi dövründə JCPOA və digər oxşar məsələlərlə bağlı danışıqların yenidən İran hökumətinin gündəmində olacağı ehtimalı var. Onun heyətinin enerji və diqqətinin böyük hissəsi Qərblə mübahisələrin və gərginliyin həllinə yönələcək, lakin regional məsələlər və qonşularla münasibətlər, əlbəttə ki, vacib olaraq qalacaq”, - deyə doktor Xaşe bildirib.
Buna baxmayaraq, İslam Respublikasının kursu dəyişməz qalacaq. Bu həm xarici, həm də daxili siyasətə aiddir. Pezeşkian isə həqiqətən istəsə belə, bu kursu dəyişə bilməyəcək.
Trampın Ağ evə mümkün qayıdışı islahatçıların bütün üstünlüklərini inkar edə bilər və onların ABŞ və Qərblə dialoqa açıq olması sadəcə, tələb olunmayacaq. Odur ki, islahatçı prezidentin hakimiyyəti altında labüd bir şey kimi Amerika-İran münasibətlərində hansısa istiləşməni hələ gözləmək lazım deyil.
“Əlbəttə, bütün bu dəyişikliklər və fərqliliklər İranın xarici siyasətinin əsaslarında deyil, metod və taktikadadır. İslam Respublikasının əsas siyasət strategiyasını İslam İnqilabının Rəhbəri [Əli Xamnəi] müəyyənləşdirir və hökumət sadəcə olaraq bu siyasətləri həyata keçirir.
Bununla da ölkənin ümumi siyasətində sabitlik və davamlılıq formalaşır. Ona görə də hökumətlərin dəyişməsi ilə İranın xarici siyasətində əsaslı dəyişikliklər gözləmək lazım deyil, çünki hökumətlər Konstitusiyaya uyğun olaraq belə səlahiyyətlərə malik deyil”, - iranlı analitik yekunlaşdırıb.
İran və Rusiya: soyuma olmayacaq
Amma qətiyyən narahat olmağa dəyməz odur ki, İslam Respublikası Rusiya ilə münasibətlərə yanaşmasını dəyişəcək.
Doktor Xaşe deyir: “Rusiya təkcə qonşu ölkə kimi deyil, həm də regional və qlobal güc kimi bütün hökumətlərimizin dövründə İranın xarici siyasətində xüsusi yer tutur”.
Onun sözlərinə görə, İran və Rusiya ikitərəfli, regional və beynəlxalq məsələlərdə o qədər sıx bağlıdırlar ki, İran və Rusiyada heç bir hökumət bir-birini görməməzliyə vura bilməz. Bütün bu şərtləri nəzərə alsaq, “Rusiya ilə münasibətlərdə yalnız radikal olmayan bəzi dəyişikliklər gözləmək olar”.
Ekspertin fikrincə, bu, ilk növbədə, İslam Respublikasının yeni xarici işlər nazirinin kim olacağından asılıdır:
“Şəhid prezident Rəisi hökumətində xarici işlər naziri Rusiya ilə əməkdaşlığın inkişafında böyük rol oynayıb. Cənab Pezeşkian hökumətində, yəqin ki, ölkəmizin keçmiş xarici işlər naziri cənab Zərif kimi adamlar var ki, Rusiyanın İranla Qərb arasında fikir ayrılıqlarını dəstəklədiyini və bu vəziyyətdən öz xeyrinə istifadə etdiyini düşünür".
İranlı analitik vurğulayıb ki, ancaq yeni məmurlar son illərdə iki ölkə arasında yaradılmış imkanlara arxalanmalıdırlar.
İslahatçılar hakimiyyətə gəldikdən sonra Moskva ilə Tehran arasında demək olar ki, qaçılmaz soyuqlaşma ilə bağlı yayılan bəzi şərhlər, həmçinin bu münasibətlərin tarixindən mənfi məqamlara işarələr əsassızdır.
Məhz islahatçıların hakimiyyəti dövründə Suriyada birgə hərbi kampaniya fonunda Rusiya ilə İran arasında müttəfiqlik münasibətləri inkişaf etməyə başladı. Amma sanksiyaların qismən götürülməsi bu prosesə heç bir təsir göstərmədi. İran yalnız Suriyada səylərini gücləndirdi və bu, Rusiya və İran hərbçiləri arasında görünməmiş əməkdaşlığa səbəb oldu.
Daha sonra, faktiki olaraq, 2015-ci ilin qışında və 2016-cı ilin yazında orada ən çox itki verən İran “Sepah” zabitlərinin başçılığı ilə “İslam müqaviməti”nin ekspedisiya qüvvələri Hələbə yerləşdirildi. Ümumiyyətlə, islahatçı prezident Ruhaninin dövründə Rusiya-İran münasibətləri tədricən inkişaf edib.
Təbii ki, bəzi problemlər var idi ki, məsələn, Rusiya bombardmançılarının Həmədandakı İran aerodromundan istifadə etməsi, bu məlumatın Rusiya mətbuatında dərc olunması İran ictimaiyyətinin mənfi reaksiyasına səbəb oldu.
Lakin mühafizəkarlarla münasibətlərdə də “nöqsanlar” var idi. İranın 2023-cü ilin dekabrında İslam Respublikasının özünün suveren ərazisi hesab etdiyi Fars körfəzindəki mübahisəli adalarla bağlı mövqeyi ilə əlaqəli iranlıların qeydlərini də xatırlamaq olar. Rusiya İran və BƏƏ arasındakı bu mübahisənin sülh yolu ilə həllinə tərəfdardır.
İkitərəfli münasibətlərdə hər hansı “geriçəkilmə” indi çətin ki, mümkün olsun.
İqtisadiyyata gəlincə, burada İranın rolu Türkiyə və hətta BƏƏ ilə müqayisədə əhəmiyyətsizdir. İslahatçıların Qərbə daha çox açıq olması, hətta əksinə, onlara İran vasitəsilə indi qapalı olan sanksiyalardan yan keçmək üçün yeni “boşluqlar” tapmağa imkan verə bilər.
Eyni zamanda, İslam Respublikasının ideoloji və strateji kursu dəyişməz olaraq qalacaq və bu, Rusiya üçün ən vacib məsələdir.
“İnanırıq ki, iki ölkə arasında münasibətlər ağacının əsas gövdəsi qorunub saxlanılacaq və yeni hökumət İranın Şanxay Təşkilatına və Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzvlüyünün üstünlüklərini nəzərdən qaçırmayacaq",- deyə Cəfər Xaşe fikirlərini yekunlaşdırıb.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Bu gün, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Bu gün, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
Dünən, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
