Suriyada Ankaranın maraqları nədən ibarətdir?
Tarix: 27-12-2024 13:08 | Bölmə: Slayd
Suriyada Ankaranın maraqları nədən ibarətdir?

Suriyada Əsəd rejimi süqut etdi. Bu, ibrətamiz olduğu qədər də qaçılmaz bir hadisədir. Rejimə qarşı 11 illik silahlı müxalifətçilikdən sonra hökumət cəmi 11 gündə süquta uğradı. Lakin bu siyasi xəzan birtərəfli deyildi. Bu, öz maraqlarını rejimə bağlamış daha geniş aktorlar şəbəkəsinin dağılması deməkdir, onlar da özlərini “tələyə” saldılar.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Eye” yazıb.

Britaniya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Şübhəsiz ki, müəyyən aktorlar tərəfindən çətin qazanılan bu qələbəni pozmaq, nifaq salmaq və Dəməşqdə yeni siyasi nizamı pozmaq cəhdləri olacaq.

10 il əvvəl, ərəb üsyanlarının əvvəlindən Əsəd rejimi zibil qabına bənzəyirdi. Bu zəhərli siyasi aktivə sərmayə qoyanlar müdafiəsiz mülki əhaliyə və parçalanmış, zəif müxalifətə qarşı Pir qələbələr vasitəsilə qısamüddətli həzz axtarırdılar.

Dərin səhv hesablamalar

2015-ci ilə qədər Suriya müxalifəti, uğursuzluqlara baxmayaraq, yenidən toparlanmağa başladı. Ölkənin şimalında xaos və dağıntılar arasından kövrək sabitlik yarandı və bu, ilkin nizama yol açdı. 2017-ci ildə Astana Prosesi, Rusiya və İranın dəfələrlə onu pozmasına baxmayaraq, müxalifətə yenidən təşkil etmək üçün mühüm vaxt və məkan təmin edən təhlükəli atəşkəs yaratdı. Müxalifət Türkiyədən inzibati imkanları və “nou-hau” transferi ilə ibtidai idarəetmə strukturları qurdu.

Bununla bərabər, ABŞ, Rusiya və İran Astananı və digər razılaşmaları gərginliyin azaldılması mexanizmindən siyasi həll platformasına çevirə bilməyərək dərindən səhv hesablama aparıblar.

Bu nəzarətsizlik nəinki Bəşər Əsədin qalan resurslarını tükətdi, həm də müxalifətə öz strategiyalarını təkmilləşdirməyə və güclənməyə imkan verdi.

Əsədi dəstəkləyən qüvvələr - hər biri fərqli maraqları güdür - istəmədən onun süqutunu asanlaşdırdı.

Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi, İsrailin Qəzzada qətliamları və Livanda artan bombardmanlar, ABŞ-nın Suriyanın şimal-şərqində PKK-ya dəstəyi və daxildə siyasi qeyri-sabitlik, İranın Qasım Süleymaninin öldürülməsindən sonra atdığı səhv addımlar birlikdə Əsədin tarazlığını pozdu.

2024-cü ilə qədər Suriya müxalifəti bu geosiyasi dəyişikliklərdən istifadə edərək illərdən sonra Dəməşqə doğru ilk əhəmiyyətli irəliləyişini həyata keçirdi. Onilliklər boyu avtokratiyadan yorulmuş suriyalılar müxalifətin arxasında toplaşaraq, rejimin əhəmiyyətsizliyini ifşa etdilər.

PKK-nın rolu

Bununla belə, heç də bütün xarici güclər bu reallığı mənimsəmiş kimi görünmür. Məsələn, ABŞ, Vaşinqtonun özünün terror təşkilatı kimi tanıdığı Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə əməkdaşlıq edərək, Suriyanın şimal-şərqində Əsədin azlıq idarəçiliyi modelinin elementlərini təkrarlamağa çalışıb.

ABŞ hazırda fəaliyyətini dayandırmış İŞİD qruplaşması təhlükəsinə qarşı mübarizə adı altında Suriyanın onsuz da az olan kürd əhalisinin 20 faizindən azının yaşadığı bölgədə dözülməz idarəetmə strukturunu dəstəkləyib.

Suriya ərazisinin və onun enerji ehtiyatlarının təxminən üçdə birini əhatə edən bu layihə Əsədin öz dövləti qədər davamlı deyil. Bu yanaşmanın Tramp administrasiyası zamanı dəyişib-dəyişməyəcəyi qeyri-müəyyəndir, lakin milyonlarla ərəb, kürd və türkün onun çərçivəsindən kənarda qalmasını nəzərə alsaq, legitimlik perspektivləri zəifdir.

Tramp administrasiyası altında ABŞ-nın Suriyadan çıxması daha az zorakı bir qərara gətirib çıxara bilər, baxmayaraq ki, bu, gözlənilməz dəyişənlərdən, xüsusən də PKK-nın davranışından asılıdır.

Alternativ olaraq ABŞ-nın PKK muxtar zonasına dəstəyinin davam etməsi münaqişəni uzadır. Lakin bu münaqişə əvvəlki onilliyə bənzəməyəcək. Qeyri-populyar idarəçiliyi güc yolu ilə saxlamaq yerli əhalinin şiddətli müqavimətinə səbəb olardı.

Qondarma Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) mövcudluğu işləri daha da çətinləşdirir. SDQ abbreviaturasındakı “Suriya” faktiki olaraq mövcud olmağı dayandırıb və onun “demokratik” xarakteri həmişə tərif olub. Ərəb fraksiyalarının sistematik şəkildə geri çəkilməsi ilə qrupun “qüvvə” kimi həyat qabiliyyəti indi tamamilə sarsılır.

İsrail qeyri-sabitliyi davam etdirir

İsrail demokratik Suriyanın mümkünlüyünü artan təlaşla nəzərdən keçirir. Təl-Əviv üçün Fələstin daxilində və ya ətrafında demokratik dalğanın yaranması İsrailin aparteid və etnokratik dövlətinin mahiyyətini ifşa etmək təhlükəsi yaradır.

Bölgədə İsrailin hərbi üstünlüyü və misilsiz Qərb dəstəyi dözülməz olmaq riski daşıyır. Bu qorxu - Əsədin qeyri-funksional hərbi potensialından etibarlı təhlükə deyil - İsrailin Suriyada son intensivləşən hərbi kampaniyalarına təkan verdi.

Təl-Əviv qeyri-sabitliyi davam etdirməklə, xaosun, keçmişdə olduğu kimi, onun strateji maraqları ilə uzlaşdığını hesablayaraq, sabit və demokratik Suriya dövlətinin meydana gəlməsini gecikdirməyə çalışır.

Ukraynada Qərblə qarşıdurmalarından canını qurtaran Rusiyaya gəlincə, o, illərlə yanlış yönləndirilmiş investisiyaların dağıntılarını geridə qoyaraq diqqətini Suriyadan uzaqlaşdırıb.

Moskvanın yaralarını sağaltması üçün o, Yaxın Şərqdə Türkiyə ilə uyğunlaşaraq Suriyaya praqmatik yanaşmanı ehtiva edən ardıcıl strategiya hazırlamalıdır. Bu cür yenilənmə Rusiyanın Suriyadakı dəniz bazalarını qorumağa imkan verəcək.

İranı daha da dərin hesablama gözləyir. Suriyadakı mövcudluğunu Əsədin sağ qalması ilə əlaqələndirməklə, Tehran çox böyük strateji xərclər çəkdi. Onun Əsədin repressiya aparatında şərikliyi tarixi bir səhvdir.

Tehran 2011-ci ildə mürtəce qüvvələrlə birləşmək əvəzinə regionu bürüyən dəyişiklik dalğasını qəbul etsəydi, Yaxın Şərq və İranın onun içindəki rolu dramatik şəkildə inkişaf edə bilərdi.

Bu qısamüddətli strategiya İranın iqtisadi və diplomatik kapitalını boşaldan uzunmüddətli öhdəliyə çevrildi.

Proaktiv məşğulluq

Türkiyə üçün sabitliyin bərpası və təhlükəsizlik təhdidlərinin həlli onillik böyük xərclərdən sonra əsas məsələ olaraq qalır. Heç bir regional əlaqələr Ankaranın münaqişəyə reaksiyasını formalaşdıran Türkiyə-Suriya əlaqələrinin dərinliyi ilə rəqabət apara bilməz.

Son 10 ildə Türkiyə Əsədin nəzarəti altında olanlarla rəqabət apararaq bir sıra suriyalılara təhsil, səhiyyə, humanitar yardım, bank işi, ticarət və digər xidmətlər göstərib. Bu səylər təkbaşına Suriyanı yenidən qura bilməsə də, yenidənqurma üçün mühüm zəmin yaradır.

Ankara hesab edir ki, PKK-nın muxtariyyət zonasının ləğvi də eyni dərəcədə mühümdür. Belə bir zonanı saxlamaq üçün lazım olan coğrafi, demoqrafik və təhlükəsizlik şərtləri sadəcə olaraq mövcud deyil.

Türkiyənin fəal iştirakı Suriyada sabit və dinc nizama doğru yol cızmaq üçün zəruridir.

10 ildən artıqdır, Ankarada fikir belədir ki, regional aktorlar onun təsirini tarazlaşdırmağa çalışaraq, davamlılığını sınaqdan keçirmiş xərclər qoyurlar. Bununla belə, Türkiyənin təcrübə və resursları sürətlə səfərbər etmək qabiliyyəti sabitliyin bərpası üçün ən praqmatik yol kimi seçilir. Bu yanaşma təkcə Türkiyənin geosiyasi imperativlərinə uyğun gəlmir, həm də regional sülhün gücləndirilməsi kimi daha geniş məqsədə xidmət edir.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər
bütün xəbərlər