Ailə bünövrəsi və basdırılan minalar

Xəbər lenti

21:28 / 27-10-2025

Ermənistan vətəndaşlarının məhkəməsində zərərçəkmişlərin ifadələri elan olunub - (Yenilənib)

20:31 / 27-10-2025

"Bank Respublika"nın borcları artıb - Əmanətlər geri çəkilib

20:19 / 27-10-2025

Nazir məktəbin acınacaqlı vəziyyətinə biganə yanaşır - Müraciət

19:59 / 27-10-2025

Rəşad Dağlı əməliyyat olunub

19:51 / 27-10-2025

Ciddə Qülləsi dünyanın ən hündür göydələni olacaq - Foto

18:08 / 27-10-2025

Ceyhun Bayramov Ayşe Berris Ekinci ilə görüşüb

18:03 / 27-10-2025

Qırıcılarımız Bakı səmasında - Video

17:51 / 27-10-2025

Ukraynadan daha 30 uşaq reabilitasiya üçün Azərbaycana gətirilib

17:36 / 27-10-2025

Rəqqasə: “Zalımların o dünyada yanmasının nə xeyri var?”

17:26 / 27-10-2025

Nobel mükafatını ən çox hansı ölkənin təmsilçiləri alıb? - Siyahı

17:04 / 27-10-2025

QHT təmsilçiləri 150 min manatdan çox pulu leqallaşdırmaqda ittiham olunurlar

16:57 / 27-10-2025

1500 illik qızıl sikkə xəzinəsi tapılıb

16:45 / 27-10-2025

İran: Rusiyadan “S-400” tələb etməmişik

16:37 / 27-10-2025

Prezident səfirləri geri çağırıb - Yeni təyinatlar - (Yenilənib)

16:28 / 27-10-2025

Bu şəxslərin maaşı qalxıb - Siyahı

16:17 / 27-10-2025

Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı gizli məktub üzə çıxıb - Fotofakt

16:11 / 27-10-2025

ASC-də nöqsanlar aşkar edilib

15:58 / 27-10-2025

Bakıda və Abşeronda güclü külək olacaq - Xəbərdarlıq

15:47 / 27-10-2025

"Üzeyir Hacıbəyli Mükafatı" müsabiqəsi elan olunub

15:29 / 27-10-2025

Ölkədən çıxışın bloklanmasını daha br qurumdan yoxlamaq mümkün olacaq

15:19 / 27-10-2025

Sel olacaq - Xəbərdarlıq

15:16 / 27-10-2025

Pokrovskda qanlı döyüşlər davam edir

15:04 / 27-10-2025

UNO hesab edilən kometa Yerə doğru istiqamət götürəcək - Foto

14:52 / 27-10-2025

Zabil Qəhrəmanovun həbsindən şikayəti verilib

14:40 / 27-10-2025

İki məşhurun rəsm əsəri satışa çıxarılıb - Fotolar

14:30 / 27-10-2025

Laçın şəhərində əmək yarmarkası keçiriləcək

14:24 / 27-10-2025

Türkiyə xarici işlər nazirinin müavini Azərbaycana gəlib

13:18 / 27-10-2025

Döyüş filmi kimi çəkiblər, amma...

13:10 / 27-10-2025

Audiovizual Şura MTV kanalı ilə bağlı protokol tərtib edib

13:08 / 27-10-2025

Bağçalara işə qəbul üzrə keçid balları müəyyən olunub

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

11:29 / 24-10-2025

Paşinyan Erməni Apostol Kilsəsini Azərbaycanla sülhə təhlükə görür

13:40 / 23-10-2025

Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar

14:48 / 25-10-2025

Sədr postu uğrunda mübarizə ata-oğul qarşıdurmasına səbəb olub

12:35 / 24-10-2025

Sülh savaşı - Zahid Oruc yazır

17:50 / 23-10-2025

On yeddi mindən çox müəllimin maaşı artacaq

14:16 / 23-10-2025

Hərbi ekspert: Azərbaycan Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin edən əsas aktordur

17:14 / 24-10-2025

Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)

15:34 / 23-10-2025

Ərdoğan və Netanyahunun yeni döyüş meydanı - Kipr

18:00 / 25-10-2025

Anar Əsədlidən 4 şikayətçi var

23:17 / 25-10-2025

Vəkil Zabil Qəhrəmanov həbs olunub

14:48 / 23-10-2025

Professor: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında da təmaslar olmalıdır

15:51 / 23-10-2025

Evini kirayə verənlərin gəlirindən 10 faiz vergi tutulacaq

Ailə bünövrəsi və basdırılan minalar
Tarix: 18-02-2018 16:59 | Bölmə: Araşdırma

Şirift ölçüsü:

Məhəmməd TALIBLI
İqtisadçı

Şəxsi faciələr hər bir insanı narahat etməlidir. Amma təsəllimiz o olur ki, insan yarandığı gündən şəxsi faciələrin müxtəlif ssenarilərində yaşaya-yaşaya gəlib və bundan sonra da onlarla hansısa yolda rastlaşacaq, yaşayacaq. Bu fərdi insan yaşantısıdır.

Bəzən isə insanı dəhşətə gətirən və düşündürən böyük rəqəmlər göz deşəndə onda tək-tək insanları yox, insanlığı düşünməli olursan. Kütləvi hal alan və azlıqda olmayan sosial qrupların həyatını dərindən düşünməyə başlayırsan.

Dünən açıqlanan və ölkəmizdəki sosial durumu əks etdirən rəqəmlər düşüncə insanlarını heyrətə gətirməlidir.

Rəsmi qurumların açıqlamasına görə, ölkədəki boşanmaların sayı sürətlə artıb. Əgər 2017-dә 62 min 923 ailə nigaha daxil olmuşdusa və boşananların sayı 14 min 514 təşkil etmişdirsə, son 3 il üzrə ortalama olaraq 67 min nigaha daxil olana qarşı 13 min boşanma halı qeydə alınıb. Deməli, boşanmalar yalnız bir ildə qeydə alınmayıb. Son illər üzrə ortalama olaraq nigaha daxil olanlarla nigahı pozanlar arasında fərq daha da azalıb. Sanki, dağılan ailələrin bünövrəsinə “minalar” basdırılıb. Bu ona bənzəyir ki, heç nə olmamış kimi çoxmərtəməli binanın 18-ci mərtəbəsindəki mənzilimizə ən bahalı mebelləri, lüks malları yığmışıq. Amma binanın zirzəmizində hansısa partlayıcı maddənin olması və keydiyyətsiz tikinti işləri ilə heç maraqlanmamışıq. Bina yerlə-yeksan olunanda həmin yığılan əşyalar kimə qismət olacaq? Bir şeyi ki, sizin əlinizdən gec və ya tez alacaqlarsa, çalışın, onu tez alsınlar. Çünki, zatən o sizin deyil, başqasına qismət olacaq, nəyəsə müvəqqəti gözətçilik etməyin nə mənası?

Bir neçə il bundan öncə bir araşdırma üzərində işləyirdim. Almaniya Xristian-Demokrat İttifaqının (2007) XXI partiya qurultayında qəbul olunmuş sənədlərlə tanış oldum. Həmin proqram sənəd də ondan artıq səhifə yalnız Almaniyada ailə insitutlarının necə qorunması və möhkəmləndirilməsinə həsr olunmuşdu. Heyrətlənmişdim. İlk baxışda sual yaranır: Ailələrin necəliyini dövlət niyə müəyyənləşdirə bilər? Hər bir ailənin təəssübü və marağı niyə dövləti bunca proqramlar yazmağa, onları maliyyələşdirməyə məcbur etməlidir?

Əslində bu suallar ritorik deyil. Düşünə bilərlər ki, yəqin Avropada ailə dəyərlərinin zəif olmasına, ailə insitutlarının sürətlə dağılmasına görəbütün bunlar dövləti hərəkətə keçməyə məcbur edib. Əslində bunun səbəbi ABŞ-da tətbiq olunan bu prinsiplə bağlıdır: xəstəliyi sağaltmaqdansa, sağlamlığın qayğısına vaxtında qalmaq yaxşıdır!

Haqqında danışdığım Xristian-Demokratlar İttifaqının sənədində “Möhkəm ailələr-insan cəmiyyəti” adlı xüsusi bölmədəalman cəmiyyətində ailə insitutlarının necə qorunması və möhkəmləndirmə siyasətinin çox detallı tədbirləri qeyd olunmuşdu: “Nigah və ailə insana ehtiyacı olanda ən etibarlı sosial yuvaya çevrilir. Ailə münasibətləri ömür boyu mövcuddur. Bugünkü qədər heç vaxt valideynlər və uşaqlar birgə həyat sürməmişlər”. Onlar gələcək təhlükləri düzgün olaraq dərk etdiklərini və onunla bağlı preventiv (önləyici) tədbirlərin nəzərdə tutulması ilə milli məsələnin problemini doğru anladıqlarını sübut edirlər. Biz isə hətta təhlükənin qapının ağzında olduğu vaxtda belə bu problemin anonsunu dərk edə bilmirik. Çünki bizdə rəsmilər düşünür ki, boşanmalar dörd divar arasında olan 3-5 nəfərdən ibarət “kiçik dövlətin” daxili problemləridir. Ora dövlətin və ya kənar şəxslərin müdaxiləsi yolverilməzdir. Qısaca deyirəm ki, səhv qənaətdir!

Boşanmaların səbəbləri çoxçeşidlidir: maddi, sosial, psixoloji, seksual, mənəvi uyğunsuzluqlarla və uyuşmazlıqla bağlı meydana çıxır. Amma boşanmaların artım sürəti səbəblərin əhatəliyini bir qədər də artırır. Məsələn, bəziləri müharibə getdiyini də bəhanə edəcəklər. Sual olunur: atəşkəs dövründə hansı ailələri mühabirəbənin zərbəsi uçurdu ki? Qarabağda müharibənin ən intensiv getdiyi 1991-92-ci illərdə nigaha girənlərin ortalama səviyyəsi 72 min ailəni əhatə etdiyi halda, boşanmaların sayı heç 10 min ailəni keçmirdi. Hətta İkinci dünya müharibəsinə savaşa gedib qayıtmamağın adiləşdiyi zamanlarda belə, az qala dünya dağılırdı, amma ailələr dağılmırdı.

Buyurun, başqa bir müqayisə verək. 1945-ci ildə Azərbaycanda 15min 766 nəfər nigaha girmişdisə, ölkə üzrə cəmi 310 ailədə nigah pozulması qeydə alınmışdı. Əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən boşanmalar 0,1 faiz təşkil edirdi. 2016-cı ildə sülh şəraitində isə bu rəqəm 1,4 faizdir. İnsanların aclıqla sınağa çəkildiyi həmin illərdən fərqli olaraq, bu nisbəthazırkı vəziyyətlə 14 dəfə böyükdür. Rəqəmlər insan həyatlarının necə dağıldığını və ailə insitutlarının sürətlə deqradasiyaya uğradığını göstərmirmi? Çoxistiqamətli təhlil və tədqiqatlar hesabına problemi dərk etmək çətindirmi?

Boşanmaların artmasında demoqrafiyanın rolu böyükdür. Regional siyasətin bərbad idarəçiliyi sayəsində kəndlərdə yaşayanlar rayon mərkəzlərinə, rayonlardakılar Bakıya və xaricə bir tikə çörək üçün səpələnib. Kəndlərdə toyuq başı kəsməyə kişi tapılmayan bir durum kəndxuda təfəkkürlü icra başçılarının tükünü belə tərpətmir. Boşalan kəndlərdə qarıyan qızların taleyini də düşünən yox... Xüsusilə Rusiya və Türkiyəyə iş dalınca gedənlərin çoxluq təşkil etdiyi bölgələrdəki ailələrdə boşanmalar daha böyük nisbətlə fərqlənir. Əgər 2016-cı ildə Bakı şəhərində nigaha girənlərin sayı ilə boşanmalar arasındakı nisbət 1\4 təşkil edirsə, bəzi bölgələrimizdə bu nisbət daha üstündür. Xüsusilə regionlar üzrə ən çox boşanmaların sayının qeydə alındığı Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda vəziyyət daha dramatikdir. 2016-cı ildə 2003 ailə qurulmuşdusa, həmin il boşananların sayı 733 ailə təşkil etmişdir. Hər 2-3 nigaha girənlərə qarşı 1 boşanma qeydə alınıb. Sual yaranır: boşanmaq faciədirmi? Fikrimcə, boşanma faciə deyil, lakin kütləvidirsə, artıq milli faciədir.

Uzun illər mental dəyərlərin ailə insitutlarının formalaşmasındakı rolundan fəxrlə danışmışıq. Amma indi həmin tendensiyaları müşahidə etmək mümkün deyil. Əxlaqı yüngül insanları himayə halları artır. Onlar Azərbaycanın teleməkanında nümunəvi ailə münasibətlərindən “mühazirə” oxuyurlar. Məmurların sevgililələri olduğu çoxlu sayda sənət adamları qarşılarında əyələşən tanınmış insanı oradaca cücəyə döndərib ağızlarını açmağa peşman edirlər. Buna rəvac verən ölkədə vətəndaş nigahlarının sayının sürətlə artmasıdır. Bu, imkanlı insanlar arasında artıq dəb halına gəlib.

Məmurların “qudalar ənənəsi” cəmiyyətin ailə dəyərlərimizi sarsıdıb. Gəlini - əxlaqi sapmalar olsa da, boşaya bilmir, kürəkəni narkoman olsa da, ondan can qurtarmağı bacarmır. Ailə adında alovda yanan gənclər qıvrılaraq susmaqdan başqa çarə görə bilmir. Buna cəsarət belə etmir. Bir dam altında hərə öz həyatın yaşayır. Bir yerdə yaşayırlar, amma biri-birinə zərrə qədər sevgi və hörmətləri yox. Zövqlərin paylaşa bilmirlər. Qarşılıqlı nifrət içində uşaqlar böyüyür. Baba-nənə başqasının övladını böyüdürmüş kimi, onlara uşaq evindən götürülmüş yad övlad kimi baxırlar. Amma qudalarından biri karyeralarının qürub dövrün yaşayan kimi boşanmalara qərar vermək cəsarəti işə düşür. Sonralar dövriyyəyə başqa təsirlər girir və ailədaxili yalançı “sosial sülh” imzalanır. Guya mutlu ailə tablosu yaradıblar. Yalançı və aldadıcı təəsuratdır.

Boşanmalara yalançı dəb donu geyindirirlər. Yükək mənsəbli məmur övladlarının boşanması və ictimaiyyətin üzgörən dəstəyini qazanmaq üçün etdikləri sadəlövh xanımları ruhlandırır, onları cəsarətə gətirir. Mükafatlandırma və ona olunan dəstək ictimai qınağı kölgədə qoyur. İnsanlar bunun yarışına girirlər. Atasız övlad böyütməyin gələcəyini təsəvvür edə bilməyənlər “azad insan” obrazını ideallaşdırırlar. Guya həyat yoldaşı onun azad ruhu, yaradıcı imkanları və özünüifadə yolunda şlaqbauma çevrildiyi üçün boşanmaya qərar veriblər.

Boşanmalarda sosial şəbəkələrin rolunun daha çox artığını zənn edirəm. Bu, sosial şəbəkələrin pis bir şey olması ilə bağlı deyil. Ondan istifadə edə bilməməklə bağlıdır. Çünki, sosial şəbəkələrdən düzgün istifadə imkanlarından məhrum insanlar oranı geniş informativ məkan kimi yox, vaxt öldürmək yeri kimi baxır. Məhz elə bu məkanlarda şantajçı qrupların “rolunu” da unutmaq olmaz.

Ailə bünövrəsi və basdırılan minalar

İnsan həyatının bir xətt boyunca komfort zonasında yaşadığını zənn edən xanımlar Meksika seriallarının təsiri altında havalı gəzirlər. Seriallarda gördüklərini real həyatda görmək istəyirlər. Amma o dəbədəbli həyatın hansı zəhmətlər, ölüm-dirim savaşları hesabına başa gəldiyini bilmək belə istəmirlər.

Kapitalizm sistemində lüks həyata daxil olmaq yalnız gərgin zəhmət hesabına əldə edilir. Elə lüks həyatın hansı yuxusuz gecələr vəağır işlərin altına çiyin vermək hesabına başa gəldiyini anlamaq belə istəmirlər. Seriallardakı asan qələbə yolu onların mövcud acıların çəkməkdə və çətinlikləri aşmaqda fədakarlıq motivasiyalarını zədələyir.

Mənə bəzən elə gəlir ki, ailələrdə boşanmaların adiləşdirilməsini televiziyalar məzmunsuz və eybəcər formada təşviq edir, tirajlayır. Hətta insanda elə təəsurat yaranır ki,son illərdəki boşanmaların motivindən asılı olmayaraq idarə olunan bir dirijor çubuğu ilə idarə olunur. Özləri bataqlıqda olan yüksək mənsəb daşıyıcıları boşanmaları adiləşdirməyə çalışırlar ki, hamı ilə özləri arasında bərabərlik işarəsi qoyulsun.

Boşanmalarla bağlı səbəblər və onların doğurduğu mənfi fəsadlara rəğmən, boşanmalara dəhşətli dərəcədə yaxına buraxılmayan virus kimi də baxmaq doğru deyil. İnsana məxsus olan və seçimdə yalnışlığı düzəltməyin heç zaman gec olmadığı qənaətindəyəm. Fikrimcə, möhkəm ailələr bütün iztirablara və uyğunsuzluqlara rəğmən bir dam altında zorən yaşayanlar deyil. Bu, fəlakətdir. Bu səbr də deyil, kölə həyatına dözümlülükdür. Qanuni nigahda olanların qulun satın almaq kimi müqavilə öhdəliyinə “sadiqliyidir”. “Nəyin bahasına olursa-olsun” əldə saxlanan istənilən uğur çox təhlükəli vəədalətsiz “pir” qələbəsidir. Mən buna qarşıyam.

Maddi, sosial və yaşam şərtlərinin ağırlaşması artıq reallığımızdır. Başı ancaq yaşam şərtlərinə qarışan ailə dəyərlərinin mənəvi-psixoloji sütunlarının vaxtından əvvəl çökməsini müşahidə edirik. Asudə vaxtın birgə keçirilməsi, istirahət imkanlarının aradan qalxması ailələri darıxdırıcı yuvaya çevrib. Özünü ifadə edə bilməyən başqalarına valeh olacaq. Digərlərinin həyatına qibtə edəcək. Öz həyatının zövqündən məhrum insanın depressiyaya düşmə ehtimalı yüksələcək. Buna görə vaxtımızı doğru dəyərləndirmək və zaman dilimini elə bölməliyik ki, orada hər şeyin payı olsun.

“Kiçik dövlətlər” təkcə valideynlərin çiynində duran sütunlar deyil, dövlət idarəçiliyinin keyfiyyətindən qidalanan ailə insitutlarıdır. Böyük uğurlar kiçik addımlardan başlayır. Dövlət böyük addımları, ailə insitutları isə kiçik addımları təşkil edir. Ailə dayaqları möhkəm olmayan cəmiyyətdə isə güclü dövlət modelindən danışmaq yersizdir.

Ana səhifəyə dön