13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Pezeşkian İsraildən necə görünür?
Tarix: 19-07-2024 13:19 | Bölmə: Slayd
Pezeşkian İsraildən necə görünür?

İyulun 8-də İranın yeni seçilmiş prezidenti Məsud Pezeşkian “Hizbullah”ın baş katibi Həsən Nəsrullaha dəstək məktubu göndərib. Bundan sonra israillilər arasında onsuz da güclü olan inam daha da artıb: islahatçının prezident seçilməsi İranda hər hansı dəyişikliklə nəticələnməyəcək. Çünki Nəsrullahın təbrik mesajını cavablandıran Pezeşkian bölgədə İranın dəstəklədiyi “Müqavimət Oxu”nu dəstəkləməyə davam edəcəyinə söz verib.

Reyting.az
bildirir ki, bu barədə “Atlantic Council” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Pezeşkian yazıb: “İran həmişə region xalqlarının qeyri-qanuni sionist rejimə qarşı müqavimətini dəstəkləyib. Müqaviməti dəstəkləmək İslam Respublikasının əsas siyasətlərindən qaynaqlanır və güclə davam edəcək”.

Bu şərhlərə cavab olaraq bir israilli tədqiqatçı özünün “X” hesabında qeyd edib: “Əgər kimsə İranın yeni prezidenti Pezeşkianın İsraili məhv etməyə çalışan İran rejiminin döyüşkən siyasətində dəyişiklik edəcəyini güman edirsə, bu məktub sizin üçündür”.

Pezeşkianın seçilməsinə İsrailin reaksiyası başadüşülən şəkildə şübhə ilə qarşılansa da, qlobal reaksiya fərqli ola bilər. Beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusən də Qərb İranın əvvəlki praqmatik prezidentləri dövründə İranın davranışından əvvəlki məyusluqları nəzərə alaraq, yeni prezidentə etimad və nikbinlik bəsləməyə tələsmirlər. Məsələn, həm nüvə, həm də ballistik raket proqramlarında prezident Məhəmməd Xatəmi (1997-2005) dövründə əhəmiyyətli irəliləyişlər olub. İranın dəstəklədiyi qeyri-dövlət qruplarının regional şəbəkəsi də praqmatik prezident Həsən Ruhaninin (2013-2021) dövründə genişləndirilib. Buna baxmayaraq, yeni prezidentə çox güman ki, şans veriləcək.

Keçmiş nüvə müzakirəçisi və xarici işlər nazirinin müavini Abbas Əraqçinin Pezeşkianın xarici işlər naziri vəzifəsinə təyin edilməsi artıq İranın nüvə probleminin siyasi həlli, hətta İranın Qərblə diplomatik dialoqa cəlb edilməsinə dair bəzi ümidləri artırıb. Digər tərəfdən, prezident seçkilərində ən ekstremist namizəd olan Səid Cəlilinin seçilməsi İsrailə dünya ictimaiyyətini İranla əlaqədə olmaqda heç bir məqsəd olmadığına və İslam Respublikasına qarşı əlavə təzyiqlərdən istifadə edilməli olduğuna inandırmağa kömək edə bilərdi.

İranın gələcək prezidentinin İslam Respublikasının İsrailə münasibətini və ya onun regional etibarlı şəxslər şəbəkəsini dəstəkləməsi ilə bağlı münasibətini dəyişdirə biləcəyi və ya dəyişməsi həqiqətən də çox ehtimalsızdır. Prezidentin səlahiyyətləri təkcə daxili işlərlə məhdudlaşmır, həm də İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (İİKK), xüsusən də Qüds Qüvvələrinin regional məsələlərə cəlb edilməsi prezidentin şəfaət qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə ləngidir. Ona görə də təəccüblü deyil ki, prezident Ruhaninin səlahiyyət müddəti onun hökuməti ilə İİKK arasında rəqabət və gərginliklə yadda qalıb.

Ruhaninin 2021-ci ildə səlahiyyət müddətinin bitməsinə az qalmış sızdırılmış səs yazısında o zamankı xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif demişdi ki, İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu hökumətin bir çox qərarlarını ləğv edir və tövsiyələrə məhəl qoymur. Zərif hazırkı administrasiyanın işini sənədləşdirən şifahi tarix layihəsinin bir hissəsi olan üç saatlıq lentə alınmış söhbətdə deyib: "İslam Respublikasında döyüş meydanı hökm sürür. Mən diplomatiyanı sahəyə xidmət edən diplomatiyaya deyil, döyüş meydanına qurban vermişəm”.

Bunu nəzərə alaraq, Pezeşkianın İsraillə bağlı fikirləri İranın qərar qəbul edənlər arasında mövcud konsensusu əks etdirir. Prezident seçkilərinin birinci turunda səs verdikdən sonra islahatçı namizəd jurnalistlərə deyib ki, ölkəsinin “İsrail istisna olmaqla” bütün ölkələrlə dostluq münasibətləri qurmağa çalışacağına ümid edir.

İsrailin İrana münasibəti: skeptik ümiddən tam inamsızlığa qədər

İyirmi yeddi il əvvəl İranda islahatçı prezidentin seçilməsi İsraildə ciddi gözləntilər yaratmışdı. 1997-ci il mayın 28-də Knessetdə keçirilən müzakirədə o vaxtkı xarici işlər naziri Devid Levi Xatəminin prezident seçilməsinə cavab verərək bildirmişdi ki, İranda yaxından izlənilməli olan mühüm keçid baş verir. Levi İranın xarici siyasətinin əsasən Qərblə münasibətlərə qarşı çıxan ali lider tərəfindən diktə edildiyini vurğuladı, eyni zamanda çoxdan gözlənilən dəyişikliyin tezliklə “müxtəlif sahələrdə təhsil və biliyə malik olan Xatəmi sayəsində hiss olunacağına ümid etdiyini bildirdi. Qərb dünyası ilə tanış olan sahələr”.

O, “İranın gərginliyi azaltmaq, terrorizmi dayandırmaq, əməkdaşlıq və sülh yolları axtarmaq üçün regional səylərə qoşulmasını görməkdən çox məmnun olarıq... Bəlkə də hamımızın gözlədiyi dəyişikliyi tezliklə görəcəyik”,- deyərək sözlərini yekunlaşdırıb.

Bununla belə, son üç onillikdə məlum olub ki, İran prezidenti nə qədər islahatçı və ya praqmatik olsa da, İsrailin milli təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlərdə İran siyasətini dəyişdirmək imkanı məhduddur. Üstəlik, iki ölkə arasında qarşıdurma xeyli gərginləşib. İranın nüvə sahəsində irəliləyişi, uzaqmənzilli raketlər və pilotsuz uçuş aparatları (PUA) kimi mürəkkəb silah sistemlərinin inkişafı, artan regional iştirakı və “Hizbullah”, HƏMAS və Fələstin “İslami Cihad”ı da daxil olmaqla, terror təşkilatlarına davamlı dəstəyi - bir sözlə, hamısı İsrailin milli təhlükəsizliyi üçün strateji təhlükədir.

Nəticədə İsrail, xüsusən də Benyamin Netanyahunun baş nazirliyi dövründə beynəlxalq ictimaiyyəti İslam Respublikasına qarşı toplamaq üçün səylərini artırdı. Bu şərtlər altında İsrailin məhvinə açıq çağırış edən Mahmud Əhmədinejad və İbrahim Rəisi kimi sərt prezidentlər İsrailin “sərvət”inə çevrildilər. Bunun əksinə olaraq, daha praqmatik prezidentlər dünyanın qalan hissəsini İrana qarşı kampaniyaya qoşulmağa və Tehranla diplomatiya yürütməkdən çəkinməyə inandırmağı çətinləşdirə biləcək bir yük və çağırış kimi baxılırdı.

Baş nazir Netanyahunun 2013-cü ilin yayında prezident seçildikdən qısa müddət sonra prezident Ruhanini qınaması təəccüblü deyil. 2013-cü ilin payızında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında çıxış edən Netanyahu İranın yeni prezidentinin cazibədar hücumunu rədd etmişdi: “Ruhani Əhmədinejad kimi danışmır, lakin İranın nüvə silahı proqramından söhbət gedəndə, onların arasında yeganə fərq budur: Əhmədinejad canavar paltarında canavar idi; Ruhani qoyun dərisindəki canavardır”.

Pezeşkianın seçilməsi İsraildə İranla bağlı narahatlığın artdığı bir vaxta təsadüf edir. İsrailin şahin müxalifəti, Knesset üzvü Aviqdor Liberman iyunun 5-də İranın yaxın iki ildə İsrail üçün soyqırım planlaşdırdığını iddia edib. Yisrael Beytenu partiyasının sədri İranın “nüvə çətiri” yaratmasına icazə verilərsə, dağıdıcı zərbə vurmaq üçün əldə etdiyi çəkindirici qüvvədən istifadə edəcəyini iddia edib: “Biz İranın məhvetmə proqramının ortasındayıq”.

İyunun ortalarında İsrailin keçmiş baş naziri Ehud Barak “Ha'aretz”-ə istinadla xəbərdar etdi ki, altı aydan bir ilə qədər İran İsrailə qarşı onun dağılmasına, sonra isə məhv edilməsinə yönəlmiş çoxcəhətli müharibəyə başlayacaq. Bu bəyanatlar İranın 2023-cü il oktyabrın 7-dən etibarən İsrailə qarşı “arenaların birləşdirilməsi” strategiyasını davam etdirməsi, habelə nüvə proqramında həyəcanverici irəliləyişlə bağlı xəbərlər fonunda səslənir.

Ali Rəhbər Əli Xamnəinin başçılıq etdiyi yüksək səviyyəli İran rəsmiləri bu yaxınlarda İsrailin sonunun yaxınlaşdığını bəyan edərək, İsrailin İranın niyyətləri ilə bağlı artan narahatlığını əlavə ediblər. İranın lideri İslam İnqilabının banisi Ayətullah Ruhullah Xomeyninin vəfatının ildönümü mərasimində bildirib ki, HƏMAS-ın 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailə qarşı hücumu “sionist rejim”ə həlledici zərbə vurub, sağalma ümidi yoxdur.

Prezident Rəisinin dəfn mərasimi ərəfəsində HƏMAS lideri ilə görüşdə Xamnəi deyib:

“Sionist varlığın məhv edilməsi ilə bağlı ilahi vəd yerinə yetəcək və biz Fələstinin çaydan dənizə qədər yüksələcəyi günü görəcəyik”.

Bu bəyanatlar İsraildə İranın zehniyyətindəki dəyişikliyin ifadəsi, eləcə də İran rəhbərliyinin Qəzzada davam edən kampaniyanın və İsrailin zəifləməsinin İsrailin məhv edilməsinə dair ideoloji baxışının reallaşması üçün yetişmiş şərait yaratdığına inanmasının mümkün göstəricisi kimi şərh edilir. Bu şəraitdə dünya növbəti prezidentə şans verməyə hazır ola bilər, lakin İsrail İran təhlükəsi ilə təkbaşına mübarizə aparmaq potensialından daha çox narahat ola bilər.

E. KAMAL




Bölməyə aid digər xəbərlər