23:11 / 18-03-2024
Ukrayna ordusu geri çəkilir
20:16 / 18-03-2024
Borrell ikibaşlı danışır
Oslo görüşü: İran Rusiyadan xəbərsiz oyun oynayır?
Tarix: 24-03-2023 10:37 | Bölmə: Slayd
Oslo görüşü: İran Rusiyadan xəbərsiz oyun oynayır?

Çin lideri Si Cinpin və Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında danışıqların yekunlarına dair birgə bəyanat qəbul edilib. Bəyantada tərəflərin “İranın Nüvə Proqramı üzrə Sazişin (JCPOA) tam və effektiv icrasının tezliklə bərpasına tərəfdar olduqları” bildirilib, BMT bu razılaşmaya həsr olunmuş Təhlükəsizlik Şurasının 2231 saylı Qətnaməsinin icrasına qayıtmağa, həmçinin bütün "maraqlı tərəflərdən bu saziş üzrə danışıqlarda müsbət nəticə əldə edəcək addımlar atmağa" çağırılır.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, bu açıqlamadan sonra İran maraqlı addım atıb:

İranın “Mehr” Xəbər Agentliyi öz mənbələrinə istinadla xəbər verib ki, bir həftə əvvəl Osloda İran xarici işlər nazirinin müavini Əli Baqiri Kani ilə Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya Xarici işlər nazirliklərinin nümayəndələri arasında qapalı görüş keçirilib. Görüşdə Avropa İttifaqı (Aİ) Xarici İşlər Xidməti rəhbərinin müavini Enrike Mora da iştirak edib. Eyni zamanda, Osloda keçirilən görüşdə ABŞ-ın İran üzrə xüsusi nümayəndəsi Robert Malli, eləcə də Rusiya və Çindən olan müzakirəçilər iştirak etməyib.

Bu məlumatı "İran və Avropa diplomatları arasında son qarşılıqlı əlaqələrlə tanış olan" digər İran mənbələri də təsdiqləyib. Onlar iddia edirlər ki, danışıqlar zamanı “beyin fırtınası aparılıb”, baxmayaraq ki, “tərəflər arasında büdrəmə blokları qalmaqdadır”. Bununla belə, “The Wall Street Journal” avropalı diplomatlara istinadla yazır ki, onlar “JCPOA-nı xilas etmək üçün hələ şans və vaxtın olduğunu” düşünürlər. Lakin görüşün digər təfərrüatları barədə məlumat verilmir.

Ümumiyyətlə, Norveçdə bu formatda görüşlər nadir hallarda baş verir, baxmayaraq ki, bu, Aİ-yə daxil olmayan Skandinaviya ölkəsinin əslində, Avropa və İran arasında vasitəçilik danışıqları platforması kimi çıxış etməsi ilk dəfə deyil.

“Amvac. media” yazır ki, bir neçə ay əvvəl Osloda “JCPOA üzrə irəliyə doğru yol tapmaq” üçün artıq “ikinci yol” danışıqları var idi. İşarələrə görə, “altılığın” avropalı üzvləri əvvəllər olduğu kimi Vaşinqtonla məsləhətləşmələr aparmadan, Rusiya və Çindən yan keçmədən İran tərəfinə özlərinin hansısa saziş layihəsini təklif ediblər. Ona görə də Tehranın bəzi ərəb ölkələrinin vasitəçiliyi ilə artıq ABŞ-la qapalı danışıqlar apardığını nəzərə alsaq, adamda belə bir fikir yaranır ki, İran müxtəlif ssenarilər üzrə işləyir: amerikalılarla - ayrı-ayrılıqda, avropalılarla - ayrı-ayrılıqda.

Bununla belə, vəziyyəti şərh edən Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov deyib ki, “İranın Qərb ölkələri ilə nüvə sazişi üzrə dialoq aparmasında təəccüblü heç nə yoxdur” və “biz (Rusiya-red.) tam şəkildə prosesdəyik, lakin heç kim müdaxilə etmir. Bu məsələləri müzakirə etmək üçün özləri üçün daha əlverişli hesab etdikləri format çərçivəsində maraqlı ölkələrlə görüşürlər”.

Onun sözlərinə görə, “biz həm İran, həm də Çinlə çox müzakirə edirik və bunu davam etdirəcəyik” və “burada normal, sakit diplomatik prosesləri sensasiyaya çevirəcək heç nə yoxdur”.



Həqiqətən heç bir sensasiya yoxdur. Amma kəskin intriqa yaradan başqa bir şey var:

Birincisi, Osloda keçirilən danışıqlar İranın nüvə proqramı üzrə Böyük Britaniya, Almaniya və Fransadan ibarət 2003-cü il modelinin danışıqlar prosesinin modelini yenidən yaradır. Sonra, 2005-ci ildə bu format ABŞ, Rusiya və Çinin daxil olduğu "altılığa" qədər genişləndi. Amma Avropa diplomatiyası Vaşinqtonun siyasətinin ardınca inteqrasiya olunduqdan sonra “altılıq”ın danışıqları qeyri-stabil oldu və indi sadəcə olaraq pozulub. Amerikalılar indiyədək İrana qarşı bir dənə də olsun ciddi ictimai addım atmayıblar.

Xatırladaq ki, Vyanada Böyük Britaniya, Almaniya, Çin, Fransa, Rusiya və Aİ-nin vasitəçiliyi ilə Tehran və Vaşinqton arasında JCPOA-nın bərpası şərtləri ilə bağlı dolayı danışıqların bir neçə raundu keçirilib. Lakin indiyədək uzanan danışıqlara fasilə verilib.

İkincisi, bu gün biz böyük nüvə dövlətləri arasında münasibətlərdə strateji sabitliyin olmadığını, beynəlxalq münasibətlər sistemində xaosun mövcudluğunu müşahidə edirik. "Altılıq" havada sallanmağa başladı və bu formatdakı vasitəçilərin rabitə şəbəkəsi qruplara ayrıldı.

Təbii ki, Ryabkovun məntiqindən çıxış edərək, hələ də fikir mübadiləsi və tərəflərin demək olar ki, böhran diplomatiyasının üsullarından istifadə edərək əlaqələrin saxlanılması davam edir. Eyni zamanda, bəzi ərəb ölkələrinin vasitəçiliyi ilə qapalı diplomatiyanı stimullaşdıran ABŞ-dır və “Altılıq”ın üzvləri ən azı ictimai səviyyədə razılaşdırılmış mövqelərdən yayınırlar.

Ola bilsin ki, İran indiki vəziyyətdə manevr edir, danışıqlar mövqelərini Böyük Britaniya, Fransa və Almaniyaya yaxınlaşdırmağa, onları ABŞ-dan qoparmağa çalışır. Amma “Altılıq”ın avropalı üzvlərinin Vaşinqtonun xəttinə zidd müstəqil siyasət yeritmək riski ilə üzləşib-düşməyəcəyi sualı açıq qalır.

Beləliklə, amerikalılar JCPOA üzrə hansısa müvəqqəti ikitərəfli müvəqqəti saziş bağlamağı təklif edirlər. Lakin Tehran, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənaninin dediyi kimi, belə bir ssenarini rədd edir, yalnız Rusiya və Çin tərəfindən dəstəklənən JCPOA-nın bütün tərəflərinin geri qaytarılması variantını qəbul edir.

O da göz qabağındadır ki, “altılıq”ın özündə, ilk növbədə Vaşinqton, Moskva və Pekin arasında danışıqlara ehtiyac var ki, bu da məlum səbəblərdən indi çətinləşir. Amma necə olursa-olsun, İranın hətta “Oslo formatı”nda nüvə proqramı üzrə danışıqlara ehtiyacı var.

Səudiyyə Ərəbistanı ilə diplomatik münasibətləri bərpa etmək qərarından sonra o, ərəb dünyası ilə münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində fəal şəkildə irəliləyib və ilin sonuna qədər Körfəz Ərəb Dövlətləri üzrə Əməkdaşlıq Şurasının üzvləri ilə sammit keçirməyə hazırlaşır. Məqsəd ABŞ-ın Ukraynada olduğu kimi İrana bitişik ərazilərdə möhkəmlənməsinə və etibarnamə ilə fəaliyyət göstərməsinə mane olmaqdır. Belə bir vəziyyətdə böhranın sülh yolu ilə həlli perspektivini göstərmək üçün Tehranın istənilən formatda nüvə proqramı üzrə dialoqa hazır olduğunu nümayiş etdirməsi vacibdir. Söhbət problemin həllinə addım-addım yanaşma olan “Lavrov planı”nın həyata keçirilməsindən gedir ki, bu da belə şərh oluna bilər: problemi mərhələlərə bölməklə, hər birində qarşılıqlı fəaliyyət və mümkün güzəştlər şərti ilə irəliləmək.

Lavrovun planına görə, beynəlxalq ictimaiyyət İranın MAQATE tələblərinə əməl etməsinə cavab olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasının tətbiq etdiyi sanksiyaları donduraraq, sonra isə ləğv etməli olacaq. Üstəlik, Rusiya “altılıq”ın Tehrana ünvanladığı əvvəlki təkliflərini də rədd etmir.

İran mürəkkəb oyunçudur, görür ki, Avropa da öz oyununu oynayır, onun vasitəçiliyi neytrallıqdan uzaqdır. Amma o, İranı tamamilə itirməkdən qorxur, çünki ABŞ ona öz oyun qaydalarını tətbiq edə bilmir, buna görə də Avropa hadisələrin gedişatını özü üçün əlverişli varianta dəyişmək istəyir. Burada həlledici amil vasitəçilərin, hətta ən bacarıqlıların səyi yox, maraqlı tərəflərin prosesə cəlb olunması ola bilər. Amma fakt budur ki, Tehran təşəbbüsü ələ keçirməyə, ABŞ və Avropanı müxtəlif cinahlarda “altılıq”da ayırmağa çalışır. Bu, indi bütün İran probleminin “nevralji düyünü”dür.

Bundan əlavə, həm Tehranın Vaşinqtonla gələcək münasibətlərinin xarakterindən (daha doğrusu, İranla son zamanlar zəifləyən ABŞ-İsrail tandemi münasibətləri), həm də Çin-ABŞ-Rusiyadakı güc balansından çox şey asılı olacaq.

Tehran Aİ üzərində qələbə qazana bilsə, bu, danışıqlarda irəliləyiş demək olacaq. İndi Oslodan sonra danışıqlar prosesinin möhürlənəcəyi və Avropa ölkələrinin İranın əsas maraqları ilə hesablaşmağa hazır olub-olmaması barədə məlumatı gözləmək qalır.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}