00:16 / 29-01-2020
Qənirə Paşayeva: “Biz xalqın xidmətçiləriyik”
23:54 / 28-01-2020
Elmar Məmmədyarov həmsədrlərlə müzakirələrə başlayıb
23:28 / 28-01-2020
İqbal Məmmədov ona məktub yazan şagirdlərlə görüşüb - Fotolar
22:57 / 28-01-2020
Vüqar Bayramov: “Millət vəkili xalqla hökumət arasında körpü olmalıdır” - Fotolar
22:52 / 28-01-2020
Trampın "Böyük plan"ı: "Qüds İsrailin bölünməz paytaxtı olacaq, Fələstinin ərazisi isə ikiqat artacaq" - Qarşı tərəflərdən reaksiyalar
21:52 / 28-01-2020
İsrail Fələstinlə sülhə razılıq verdi - Trampdan bəyanat
20:56 / 28-01-2020
İqbal Ağazadə Tusi küçəsində seçicilərlə görüşüb - Fotolar
20:52 / 28-01-2020
Türkiyədə növbəti dəfə güclü zəlzələ oldu
20:25 / 28-01-2020
Putin Vahid Əhmədovu sorğu-suala tutdu: "İşçilərə nə qədər maaş verirsiz?"
19:15 / 28-01-2020
Avropa İttifaqı Rusiyanın 7 vəzifəli şəxsinə sanksiya tətbiq etdi
18:59 / 28-01-2020
“Ayətullah Mayk”ın meyiti geri alınıb
18:43 / 28-01-2020
Gürcüstan prezidenti: "Etnik qruplar dövlət dilini bilmirlər və bu da..."
18:35 / 28-01-2020
Seçiciləri Əli Məsimlinin yenidən deputat seçilməsinə “hə” dedilər - Fotolar
18:23 / 28-01-2020
Konstitusiya Məhkəməsi Ali Məhkəmənin qərarını ləğv edib
17:55 / 28-01-2020
İranlı reper Türkiyədə həbs olunub - Foto
17:36 / 28-01-2020
Rusiya Çindəki vətəndaşlarını təxliyə edəcək
17:35 / 28-01-2020
General orta məktəbə hücüm təşkil etdirdi: ölən və yaralılar var
17:28 / 28-01-2020
Sevda konsert vermək üçün mahnı tapmır
17:18 / 28-01-2020
AFFA-da vəzifə bölgüsü aparıldı, yeni milli komanda yaradıldı
17:06 / 28-01-2020
Mərkəzi Bank dolların rəsmi məzənnəsini açıqladı
16:51 / 28-01-2020
“Xüsusi rabitə növlərindən istifadə Qaydaları” təsdiqləndi
16:31 / 28-01-2020
Çindən Azərbaycana bir sıra məhsulların gətirilməsi qadağan olundu
16:30 / 28-01-2020
Türkiyədə daha bir güclü zəlzələ baş verdi
16:16 / 28-01-2020
BMT Azərbaycanda inflyasiya üzrə proqnozunu açıqlayıb
16:10 / 28-01-2020
Çin vətəndaşı Gürcüstanda koronavirus şübhəsi ilə nəzarətə götürülüb
15:48 / 28-01-2020
Azərbaycanda koronavirus şübhəsi olan xəstə aşkarlanmayıb
15:16 / 28-01-2020
Mədət Quliyev direktoru işdən çıxardı, müavinə yüksək vəzifə verdi
15:04 / 28-01-2020
Xəzərdə Azərbaycanın balıqçı gəmisi batıb
14:02 / 27-01-2020
Məktəblərdə psixoloji xidmətin təşkili ilə bağlı yeni qaydalar hazırlanıb
23:05 / 24-01-2020
Lukaşenko: “Mən bunu etsəm, belaruslar məni yeyərlər”
17:31 / 25-01-2020
Dünyanın ən varlı adamının intim şəkillərini kimin yaydığı məlum oldu - Foto
14:15 / 27-01-2020
Müəllimlər sertifikasiya proseduruna cəlb olunacaq
11:30 / 27-01-2020
Təhsil naziri: “Şagird sıxlığı ilə bağlı əlavə tədbirlər görülür”
13:18 / 24-01-2020
Ölümcül virus bu bazardan yayılıb - Fotolar
14:09 / 24-01-2020
Ümid Partiyasının namizədi Sahib Alıyevi debata çağırır
20:00 / 25-01-2020
Kərimbəylililər də Vüqar Bayramov deyir! - Fotolar
20:18 / 27-01-2020
İqbal Ağazadənin Mehmandarov küçəsində növbəti görüşü oldu
10:05 / 25-01-2020
Bakıda sərnişin avtobusu körpüdən aşdı: yaralılar var - Fotolar
Alimlər insanların əbədi yaşamaq istəyini reallaşdırmağa çalışır - Araşdırmalar
Tarix: 22-01-2018 18:26 | Bölmə: Cəmiyyət / Araşdırma
Əbədi həyat haqda fərziyyələr fantasik görünsə də, dünyanın ən varlı iş adamları bu sahəyə yatırım etməkdən usanmırlar.
Bir həftə öncə “Y Combinator” adlı Kaliforniya biznes inkubatorunun prezidenti Sem Altman rəsmi bəyanatla çıxış edərək, qocalığı ləngidib, insan ömrünü uzatmaq yolunda həyata keçiriləcək bütün layihələrə 1 milyon dollaradək investisiya yatıra biləcəyini vurğuladı. “Biz insanların daha uzunömürlü olub, sağlam yaşamalarına yardımçı olmaq istəyirik” - deyə Altman planet sakinlərinə müraciət etdi.
Ötən il “Tesla və Space X” şirkətinin rəhbəri İlon Mask da səs-səda doğuran çıxışı ilə diqqətləri üzərinə çəkmişdi. Tanınmış iş adamı düşünür ki, gələcəkdə insanlar kompüterlərlə əlaqələndirilməlidirlər. Maska görə, bu nəinki cəmiyyətlərin inkişafı, həmçinin bütövlükdə insanlığın taleyi baxımından vacibdir. Çünki etiraf etməliyik ki, kompütersiz yararsız və maraqsızıq.
Altanla Maskın bəyanatları günbəgün aktuallaşan trendin bir hissəsi kimi dəyərləndirilir. Uzun, sağlam ömür, eləcə də insanın avtomatlaşdırılması transhumanizmin qayəsidir. Bu nəzəriyyədə fantastik kitablardakı ağılasığmaz mövzular sanki gerçəkləşmək üçün sıraya düzülürlər.
İdeyanın qayəsi
Dövrümüzün transhumanizmlə məşğul olan ən məşhur təşkilatı “Humanity+” adlanır. Bu qurum müasir insanın postinsana çevrilmə fazalarını müəyyənləşdirir. Aradakı nəhəng fərq, eləcə də postinsanın bacarıq, qabiliyyətləri o qədər mükəmməldir ki, bu haqda danışmağa insanın dili də dönmür. Sadə tərif versək, transhumanizm insanın texnologiyanın köməyi ilə dəyişməsini öncədən görən hərəkatdır. Onun əsas ideyası isə insanın fiziki, intellektual və psixoloji bacarıqları qüsursuz olanadək sürətlə inkişaf etdirməkdir. Mövcud və yaradılacaq texnologiyaların sayəsində biz daha ağıllı, sağlam, uzunömürlü və hətta ölümsüz olacağıq.
Əbədi həyat
Ölümə qalib gəlib, xəstəlikləri dəf edərkən şəxsiyyətin virtual reallığa keçidi təmin edilir. Transhumanizm termini əvvəllər istifadə olunsa da, bu anlayışı məşhurlaşdıran YUNESKO-nun ilk direktoru, inqilabçı-bioloq Culian Haksli olub. Hələ ötən əsrin 60-ci illərində alim bu anlayışı öz mühazirə və əsərlərində gələcəyin özəyi kimi təqdim edirdi. Transhumanizm hərəkatı 1980-ci illərdən etibarən əhatə dairəsini genişləndirdi. O mövcud fiziki sərhədləri aşaraq, insan bədəninin modifikasiyasıyasını da ehtiva etməyə başladı.
İlon Maskın ixtirası
Maskın fikrini anlayıb, dəyərləndirmək üçün Tima Urbanın bloqundakı qeydlərini oxumaq lazımdır. Lakin bu məqalə o qədər mürəkkəb və elmi dillə yazılıb ki, onu anlamaq asan olmaya bilər. Odur ki, gəlin, qısa xülasə ilə kifayətlənək. İş orasındadır ki, Mask yaxın gələcəkdə süni intellektin inkişaf edib, insan dərrakəsini geridə qoyacağını və müəyyən bir kütlənin insanın tabeliyindən çıxıb, İKT-nin köləsinə çevriləcəyini düşünür. Kompüterin insanı sıradan çıxarmamasının yeganə çıxış yolu odur ki, süni şüurla isti münasibətdə olub, onu düşməni deyil, dostu olduğumuza inandırmaqdır. "Tesla və SpaceX" təşkilatının rəhbəri hesab edir ki, gələcəyimizi caynağına alacaq süni intellekt dünyasında sağ qalmağın yeganə yolu bioloji şüuru kompüterlə birləşdirməkdir. İnsanlar bu məqsədə mükəmməldirilmiş neyrokompüter interfeysi sayəsində nail ola bilərlər. Yəni, kompüterin klaviaturasına, monitoruna toxunmadan, onunla təmas etmədən ünsiyyət qurub, informasiya mübadiləsi aparmaq gərəkdir. Bu interfeysin yaradılması ilə Maskın yeni “Neuralink” şirkəti məşğul olacaq.
Maskın sözlərinə görə, təkmilləşdirilimiş neyrokompüter interfeysinin ilk və əsas istifadəçiləri fiziki məhdudiyyətli, eşitmə, görmə, danışıq qabiliyyətini itirmiş insanlar olacaq. Beyinə qoyulmuş implant vasitəsilə bu şəxslər məhrum olduqları fiziki imkanlarından yararlana biləcəklər. Daha sonra neyrokompüter interfeysini yeni texnologiya pərəstişkarları mənimsəyəcəklər. Bura ağıllı ev layihəsinin yaradıcıları aiddir. Məsələn, bu texnologiya televizoru pultla deyil, düşüncə seli ilə yandırıb, söndürməyə, kanaldan kanala çevirməyə imkan yaradacaq.
Bir qədər də uzaq gələcəyə baxmaq cəsarəti toplasaq, daha da tükürpədən faktlar görə bilərik. Məsələn, bu interfeys insanların bir-biri ilə sözsüz ünsiyyət qurmasına təkan verəcək. İnsanların fikrindəki kompüter vasitəsilə avtomatik şəkildə yazılıb, qarşı tərəfin elektron ünvanına göndəriləcək. İstənilən sahənin mütəxəssisləri dünyanın hansı nöqtəsində yaşamaqlarından asılı olmayaraq, layihələr üzərinə birgə çalışmağa, fikirlərini bir-birinə asanca ötürməyə nail olacaqlar. Nəhayət, insan intellekti o qədər yüksək həddə çatıb, kompüterlə qohumlaşacaq ki, fikrimizin harada bitib, virtual dünyanın harada başladığını hiss etməyəcəyik. Bir sözlə, kompüterlə bütövləşib, süni intellektlə tam olacağıq. Məsələn, artıq şüurlu sürətdə internetdə məlumat axtarmayacağıq. Baxıb, dinləmək istədiyimiz materiallar özü beynimizə yüklənəcək. Tək insanın dərrakəsi bütövlükdə insanlığın şüurundan fərqlənməyəcək. Bu heyrət dolu, eyni zamanda, dəhşətli faktdır. İnsanlar öz düşüncələrinin axışına birbaşa təsir etmək gücünə sahib olacaqlar.
Bəs yad kompüterlərin kodunu sındırıb, istədiyimiz əməliyyatı həyata keçirə bildiyimiz kimi, digər insanların da düşüncəsinə təsir edə biləcəyikmi? Bəs onda fikirlərimizin özümüzə, yaxud başqasına aid olduğuna necə qərar verəcəyik?
Hələ ki, neyrokompüter interfeysi sadə əməliyyatları həyata keçirə bilir. Buraya fiziki məhdudiyyətli şəxslərin pratez bədən üzvlərini çalışdırması aid edilə bilər. Maskın nəzərdə tutduğu mürəkkəb əməliyyatlar isə mütəxəssislər texnologiya sahəsində səylə çalışarsa, yalnız 8-10 ildən sonra mümkün olacaq. Hələ ki, "Neuralink" şirkəti öz nailiyyətlərini ictimaiyyətdən gizli saxlayır. Odur ki, yeniliklər haqda danışmaq çox tezdir. Lakin şirkətin startapına 27 milyon dollardan çox sərmayə xərcləndiyi dəqiq məlumatdır.
Transhumanizm mövzusuna həsr olunan məqalələr və konfranslar hələ ki bir səmtdə çalışır - insan orqanizmini kifayət qədər möhkəmləndirib, daha zəki, sağlam və dözümlü etmək. Bunun üçün müxtəlif cihazlar hazırlanacaq. Məsələn, balaca bir devays bizim üçün fitness trekerləri əvəz edəcək. Bu ağıllı cihaz idman edib, yatmaq üçün düzgün zamanımızı müəyyən edib, bizə xəbər verəcək. Foto və video çəkmək bacarığı olan linzalar hazırlanacaq. Qarşımızdakının nitqini avtomatik tərcümə edən qulaqcıqlar yaradılacaq. Gücü artırıb, insana gümrahlıq bəxş edən idman kostyumları tikiləcək. Bundan əlavə, beyin implantı, mikroçiplər ixtira olunacaq. Yeni robotlar diaqnoz növləri aşkarlanan xəstəliyi yerindəcə effektiv surətdə sağaldacaq. Orqanizmin fəaliyyətini tənzimləyən ən faydalı üsullarsa daha da təkmilləşdirilib, genetik xəstəliklərə səbəb olan embrionlar məhv ediləcək.
Düşüncələrin daha tez ötürülməsi, ünsiyyətin sürətləndirilməsi layihəsi artıq DARPA, Feysbuk və Maskın "Neuralink" şirkəti tərəfindən gerçəkləşdirilir. Bu üçlük tərəfindən hazırlanan texnologiya kommunikasiya sistemi vaxtilə telefon və kompüterin etdiyi inqilabı təkrarlayacaq. Əgər bu gün sosial şəbəkələrdə getdiyimiz, gəzdiyimiz maraqlı məkanların sadəcə fotoşəkillərini və videolarını paylaşa biliriksə, yaxın gələcəkdə, keçirdiyimiz hissləri, təəssüratları bütün təfərrüatı ilə bölüşə biləcəyik. Məhsuldarlığımızın səviyyəsi də qat-qat artacaq. Bunun ən sadə misalını “Uber” taksi sifarişi şirkəti edir. Məsələn, sürücü müştərini mənzil başına çatdırmamış şirkət növbəti sifarişçinin ümvanını göndərir. Bu yolla onu daha çox işləyib, pul qazanmağa ilhamlandırır. Gələcəkdə bu biznes nəzəriyyəsi bütün sahələrdə geniş şəkildə istifadə olunacaq. Daha faydalı və ünsiyyətcil insanlar yetişdiriləcək. Həmçinin, yaddaşı gücləndirib, enerji verən həblər satışa çıxarılacaq ki, onu qəbul etmək hər kəs üçün zərurətə çevriləcək.
Mütəxəssislər düşünür ki, transhumanizmin trendləri artıq 2030-cu ildə gerçəkləşə bilər. Onların təsvir etdikləri mükəmməl dünya insanı yaşamağa ilhamlandırır. Ən azı fiziki məhdudiyyətli insanların bizdən fərqi qalmayacaq. İnsanların genləri dəyişdirilib, daha qüsursuz vəziyyətə çatdırılacaq.
Bu faktları oxuyanda bir sual yaranır: Bəs geləcəyin insanını necə tərif edək?
Gələcəyin möcüzə insanları
Humanity+ qurumunun rəssamı Nataşa Vita Mor deyir:
“Transhumanizm erasında dərimizin üst qatı şəbəkəyəbənzər, eyni zamanda indikindən daha zərif nanotərkibdən ibarət olacaq. Lakin dəyişkən də ola bilər. Məsələn, mən istəyirəm ki, dərimin üst qatı əsmər olsun. İstədiyim vaxt onu çıxarıb, müxtəlif rəsmlərlə bəzəyə bilim. Saçlarım istəyimə görə tez-tez formasını və uzunluğunu hətta düzümünü dəyişəcək. Gözlərim mikroskop və teleskop funksiyasını reallaşdıracaq. Radiodalğaları, şüa ötürülməsini görə biləcəm. Lakin istədiyim zaman yenidən adi qaydada görməyə davam edəcəm. Həmçinin hər qar dənəsinin yerə düşəndə xəfif xışıltısını, yarpaqların səsini eşidib, alatoranın, sübhün ətirlərini duymaq istəyirəm. Düşünürəm ki, yalnız bu halda dünyanı yaxından hiss edib, onu qorumağa çalışacağıq və məhz o zaman özümüzə İNSAN deyə biləcəyik”.
Süni intellekt tədqiqatçısı Ben Hertsel isə özünü gələcək dünyada belə görür:
“Özümü daha təmkinli, səbrli, fikirlərini idarə edən və xəstəliklərdən uzaq biri kimi görürəm. Suyun altnda nəfəs alıb, kosmosda ağılasığmaz hərəkətləri yerinə yetirmək istəyirəm. Həftə boyu intellektimi ikiqat artırıb, elə həddə çatacam ki, mən artıq mən deyil, başqa insan olacam. Ölməyi heç istəmirəm, axı o gözəl dünyanı kim dadmaq istəməz? Milyard illərdən sonra hər şeydən bezsəm, qocalmağa qərar verəcəm”.
44 yaşlı iş adamı, ABŞ prezidentliyinə keşmiş namizəd Zoltan İştvan gözləntilərini belə dilə gətirir:
“Bu təcrübəni gerçəkləşdirən ilk insanlardan olmaq istəyirəm. Beyninə implant yeridilənlər sırasında niyə də mənim adım olmasın?! Gələcək 10 il ərzində əlimi kəsməyi düşünürəm, axı yeni dünyamızda mənə qoyulacaq əl daha çox funksiya yerinə yetirəcək, barmaq uclarımla qəhvə dolu fıncanımı isidib, soyuda biləcəm. 30-40 ilə biz ya fiziki şəkildə, ya da yarımavtomatlaşdırılmış formada mövcud olacağıq. Bəlkə də tamamən virtual aləmdə yaşayacağıq. Sözün açığı, mən maşınlaşdırılmaq və gerçək dünyadan, vücudumdan uzaqlaşmaq istərdim”.
53 yaşlı futuroloq Maks Mor:
“Mənim kəllə sümüyümdə titandan da bərk nanostruktur olacaq. Odur ki, istənilən yüksəklikdən yıxılsam belə zədə almayacağam. Sözün düzü, skeletimi də dəyişdirib, daha güclü olmaq istəyirəm. Şəraitə, iqlimə bədənimi proqramlaşdırmağı düşünürəm. Məsələn, Marsda ikən oksigenə ehtiyac duymayan orqanizmin olsa, gözəl deyilmi? Hətta gələcəkdə vahid insan modeli olmayacağına görə bəlkə başqa bədən forması seçdim”.
Süni intellekt üzrə mütəxəssis Piter Vossun 63 yaşı var. O da yeni dünya üçün tədarükünü hazırlayıb:
“Arzu etdiyim qədər yaşamaq istəyirəm. Hətta ölsəm, bədənimin dondurulması üçün müqavilə imzalamışam. Həmin vaxta qədər mənə yenidən can verib, geri qaytara biləcəklərmi, ona dəqiq sığortam yoxdur. Amma mümkün olsa, həyatımdan həzz alacam. Mən sadəcə beynimin neyronlaşdırılmasını istəyirəm. Bəli, başımı birləşdirmək üçün bədənimdən götürdükləri hüceyrələrdən yeni vücud da yetişdirə bilərlər. Lakin mən robot bədənə birləşməyə də etiraz etməzdim. Motosikldə gəzməyi sevirəm. Məhz o zaman istədiyim sürətlə motosikl sürüb, ölmək ehtimalımı sıfıra endirəcəm. Bütün yeni ixtiraların üzərimdə keçirilməsinin tərəfdarıyam”.
Bəs əslində nə qədər yaşayacağıq?
Bəşər tarixi boyu orta hesabla insan 50 il yaşayıb. Son yüzilliklərdə isə bu göstərici nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. Əgər XX əsrin əvvəllərində Avropada orta insan ömrü 45, ABŞ-da 49 il idisə, hazırda bu göstərici 71-80 ilədək yüksəlib. Transhumanistlərsə bu göstəricini maksimuma çatdırıb, ideal halda isə əbədiləşdirmək istəyirlər. Öz proqnozlarında insanın milyon illərlə yaşayacağını vurğulayırlar. Onlar iddia edirlər ki, yaxın gələcəkdə ölüm haqda təsəvvürlərimiz kökündən dəyişəcək.
İnsan ölümsüz olsa, nələr baş verə bilər?
Transhumanizmin nəzəriyyəsini çoxları tənqid edir. Tək ona görə yox ki, beyini robot bədənə bitişdirib, yaşamaq fikri fantastikdir. Bunun əsas səbəbi odur ki, layihənin sərmayədarları varlı iş adamlarıdır.
Tənqidçilərin fikrincə, bu nəzəriyyə yalnız həmin insanların əhatəsi, bir sözlə, seçilmişlərin işinə yarayacaq. Bütün planet sakinlərinin sağlamlığını təmin etmək üçün heç günü bu gün də gərəkli imkanlar və maddiyat istifadə olunmur. Sadə dildə desək, kimin pulu varsa, əbədi həyat qazanacaq. Orta və aşağı təbəqənin həyatında isə heç nə dəişməyəcək, xəstə xəstə, kasıb da kasıb qalacaq.
Filosof, politoloq Frensis Fukuyama “Tarixin sonu” adlı qalmaqallı kitabın müəllifidir. Əsərində transhumanizm mövzusunu açmağa cəhd edən yazar, bu layihəni insanlıq üçün ən təhlükəli ideya kimi qələmə verir. Fukuyama bildirir ki, tarix boyu bir qrup insan özlərini digələrindən üstün hesab edib. İndi təsəvvür edin ki, daha güclü və uzun ömürlü olub, şüurumuza müdaxilə etməyi bacaran kəslər, taeyimizlə istədiklərini etmək iqtidarında olacaqlar. Politoloq düşünür ki, dırnaqarası bu bərabərlik transhumanismin qurbanına çevriləcək. 100, 200, lap 500 il yaşasaq, daha çox təbii resurs istifadə edəcəyik. Bununla da, onsuz da zədələnmiş ekologiya məhv olacaq. Digər əsas məsələ isə iş problemi olacaq. Təhsil sisteminin taleyi qeyri-müəyyən səmtə yönələcək. İnsanlar stabil təhsil almasalar, yeni ixtisaslar, kadrlar formalaşmayacaq. Beləcə, yeni iş yerləri də açılmayacaq. Təqaüd və digər sosial problemlər necə həll olunacaq?
Nəhayət bu fantastik dünyanın psixoloji zərərlərinə toxunaq. Transhumanizmin əsas məqsədi insanlara uzun ömür verməkdir. Transhumanistlər nə qədər mümkündürsə, bir o qədər də çox yaşanmaq istəyirlər. Daha artıq təəssürat keçirib, acgözlüklə daha çox zövq almaq arzusundadırlar. Ən əsası, doğmaları ilə daha çox zaman keçirməyə ümid edirlər. Bəs birdən tam əksi baş versə? Sonsuzluq və əbədiyyət bizi məqsədlərimizdən soyudub, hissiyatsızlaşdırsa?"
Nyu-York Universitenin bioetik professoru Metyu Lyao həyatı çoxdan gözlənilən yığıncağa bənzədir. Biz gecənin bitəcəyini bildiyimiz üçün maksimum dərəcədə zövq almağa səy göstəririk. Təsəvvür edin ki, bu yığıncaq əbədi davam edəcək. Sizcə, ora gedib, iştirak etməyin mənası qalardımı? Kifayət qədər zamanımız olduğunu bildiyimiz halda, yeni dillər öyrənib, müxtəlif elmlərə yiyələnmək və ya uşaq dünyaya gətirməyə bugünkü kimi həvəsli olacağıqmı? Bu sualı hər kəs özü vicdanı qarşısında cavablandırsın.(Publika.az)
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 22-01-2018 18:26 | Bölmə: Cəmiyyət / Araşdırma
Əbədi həyat haqda fərziyyələr fantasik görünsə də, dünyanın ən varlı iş adamları bu sahəyə yatırım etməkdən usanmırlar.
Bir həftə öncə “Y Combinator” adlı Kaliforniya biznes inkubatorunun prezidenti Sem Altman rəsmi bəyanatla çıxış edərək, qocalığı ləngidib, insan ömrünü uzatmaq yolunda həyata keçiriləcək bütün layihələrə 1 milyon dollaradək investisiya yatıra biləcəyini vurğuladı. “Biz insanların daha uzunömürlü olub, sağlam yaşamalarına yardımçı olmaq istəyirik” - deyə Altman planet sakinlərinə müraciət etdi.
Ötən il “Tesla və Space X” şirkətinin rəhbəri İlon Mask da səs-səda doğuran çıxışı ilə diqqətləri üzərinə çəkmişdi. Tanınmış iş adamı düşünür ki, gələcəkdə insanlar kompüterlərlə əlaqələndirilməlidirlər. Maska görə, bu nəinki cəmiyyətlərin inkişafı, həmçinin bütövlükdə insanlığın taleyi baxımından vacibdir. Çünki etiraf etməliyik ki, kompütersiz yararsız və maraqsızıq.
Altanla Maskın bəyanatları günbəgün aktuallaşan trendin bir hissəsi kimi dəyərləndirilir. Uzun, sağlam ömür, eləcə də insanın avtomatlaşdırılması transhumanizmin qayəsidir. Bu nəzəriyyədə fantastik kitablardakı ağılasığmaz mövzular sanki gerçəkləşmək üçün sıraya düzülürlər.
İdeyanın qayəsi
Dövrümüzün transhumanizmlə məşğul olan ən məşhur təşkilatı “Humanity+” adlanır. Bu qurum müasir insanın postinsana çevrilmə fazalarını müəyyənləşdirir. Aradakı nəhəng fərq, eləcə də postinsanın bacarıq, qabiliyyətləri o qədər mükəmməldir ki, bu haqda danışmağa insanın dili də dönmür. Sadə tərif versək, transhumanizm insanın texnologiyanın köməyi ilə dəyişməsini öncədən görən hərəkatdır. Onun əsas ideyası isə insanın fiziki, intellektual və psixoloji bacarıqları qüsursuz olanadək sürətlə inkişaf etdirməkdir. Mövcud və yaradılacaq texnologiyaların sayəsində biz daha ağıllı, sağlam, uzunömürlü və hətta ölümsüz olacağıq.
Əbədi həyat
Ölümə qalib gəlib, xəstəlikləri dəf edərkən şəxsiyyətin virtual reallığa keçidi təmin edilir. Transhumanizm termini əvvəllər istifadə olunsa da, bu anlayışı məşhurlaşdıran YUNESKO-nun ilk direktoru, inqilabçı-bioloq Culian Haksli olub. Hələ ötən əsrin 60-ci illərində alim bu anlayışı öz mühazirə və əsərlərində gələcəyin özəyi kimi təqdim edirdi. Transhumanizm hərəkatı 1980-ci illərdən etibarən əhatə dairəsini genişləndirdi. O mövcud fiziki sərhədləri aşaraq, insan bədəninin modifikasiyasıyasını da ehtiva etməyə başladı.
İlon Maskın ixtirası
Maskın fikrini anlayıb, dəyərləndirmək üçün Tima Urbanın bloqundakı qeydlərini oxumaq lazımdır. Lakin bu məqalə o qədər mürəkkəb və elmi dillə yazılıb ki, onu anlamaq asan olmaya bilər. Odur ki, gəlin, qısa xülasə ilə kifayətlənək. İş orasındadır ki, Mask yaxın gələcəkdə süni intellektin inkişaf edib, insan dərrakəsini geridə qoyacağını və müəyyən bir kütlənin insanın tabeliyindən çıxıb, İKT-nin köləsinə çevriləcəyini düşünür. Kompüterin insanı sıradan çıxarmamasının yeganə çıxış yolu odur ki, süni şüurla isti münasibətdə olub, onu düşməni deyil, dostu olduğumuza inandırmaqdır. "Tesla və SpaceX" təşkilatının rəhbəri hesab edir ki, gələcəyimizi caynağına alacaq süni intellekt dünyasında sağ qalmağın yeganə yolu bioloji şüuru kompüterlə birləşdirməkdir. İnsanlar bu məqsədə mükəmməldirilmiş neyrokompüter interfeysi sayəsində nail ola bilərlər. Yəni, kompüterin klaviaturasına, monitoruna toxunmadan, onunla təmas etmədən ünsiyyət qurub, informasiya mübadiləsi aparmaq gərəkdir. Bu interfeysin yaradılması ilə Maskın yeni “Neuralink” şirkəti məşğul olacaq.
Maskın sözlərinə görə, təkmilləşdirilimiş neyrokompüter interfeysinin ilk və əsas istifadəçiləri fiziki məhdudiyyətli, eşitmə, görmə, danışıq qabiliyyətini itirmiş insanlar olacaq. Beyinə qoyulmuş implant vasitəsilə bu şəxslər məhrum olduqları fiziki imkanlarından yararlana biləcəklər. Daha sonra neyrokompüter interfeysini yeni texnologiya pərəstişkarları mənimsəyəcəklər. Bura ağıllı ev layihəsinin yaradıcıları aiddir. Məsələn, bu texnologiya televizoru pultla deyil, düşüncə seli ilə yandırıb, söndürməyə, kanaldan kanala çevirməyə imkan yaradacaq.
Bir qədər də uzaq gələcəyə baxmaq cəsarəti toplasaq, daha da tükürpədən faktlar görə bilərik. Məsələn, bu interfeys insanların bir-biri ilə sözsüz ünsiyyət qurmasına təkan verəcək. İnsanların fikrindəki kompüter vasitəsilə avtomatik şəkildə yazılıb, qarşı tərəfin elektron ünvanına göndəriləcək. İstənilən sahənin mütəxəssisləri dünyanın hansı nöqtəsində yaşamaqlarından asılı olmayaraq, layihələr üzərinə birgə çalışmağa, fikirlərini bir-birinə asanca ötürməyə nail olacaqlar. Nəhayət, insan intellekti o qədər yüksək həddə çatıb, kompüterlə qohumlaşacaq ki, fikrimizin harada bitib, virtual dünyanın harada başladığını hiss etməyəcəyik. Bir sözlə, kompüterlə bütövləşib, süni intellektlə tam olacağıq. Məsələn, artıq şüurlu sürətdə internetdə məlumat axtarmayacağıq. Baxıb, dinləmək istədiyimiz materiallar özü beynimizə yüklənəcək. Tək insanın dərrakəsi bütövlükdə insanlığın şüurundan fərqlənməyəcək. Bu heyrət dolu, eyni zamanda, dəhşətli faktdır. İnsanlar öz düşüncələrinin axışına birbaşa təsir etmək gücünə sahib olacaqlar.
Bəs yad kompüterlərin kodunu sındırıb, istədiyimiz əməliyyatı həyata keçirə bildiyimiz kimi, digər insanların da düşüncəsinə təsir edə biləcəyikmi? Bəs onda fikirlərimizin özümüzə, yaxud başqasına aid olduğuna necə qərar verəcəyik?
Hələ ki, neyrokompüter interfeysi sadə əməliyyatları həyata keçirə bilir. Buraya fiziki məhdudiyyətli şəxslərin pratez bədən üzvlərini çalışdırması aid edilə bilər. Maskın nəzərdə tutduğu mürəkkəb əməliyyatlar isə mütəxəssislər texnologiya sahəsində səylə çalışarsa, yalnız 8-10 ildən sonra mümkün olacaq. Hələ ki, "Neuralink" şirkəti öz nailiyyətlərini ictimaiyyətdən gizli saxlayır. Odur ki, yeniliklər haqda danışmaq çox tezdir. Lakin şirkətin startapına 27 milyon dollardan çox sərmayə xərcləndiyi dəqiq məlumatdır.
Transhumanizm mövzusuna həsr olunan məqalələr və konfranslar hələ ki bir səmtdə çalışır - insan orqanizmini kifayət qədər möhkəmləndirib, daha zəki, sağlam və dözümlü etmək. Bunun üçün müxtəlif cihazlar hazırlanacaq. Məsələn, balaca bir devays bizim üçün fitness trekerləri əvəz edəcək. Bu ağıllı cihaz idman edib, yatmaq üçün düzgün zamanımızı müəyyən edib, bizə xəbər verəcək. Foto və video çəkmək bacarığı olan linzalar hazırlanacaq. Qarşımızdakının nitqini avtomatik tərcümə edən qulaqcıqlar yaradılacaq. Gücü artırıb, insana gümrahlıq bəxş edən idman kostyumları tikiləcək. Bundan əlavə, beyin implantı, mikroçiplər ixtira olunacaq. Yeni robotlar diaqnoz növləri aşkarlanan xəstəliyi yerindəcə effektiv surətdə sağaldacaq. Orqanizmin fəaliyyətini tənzimləyən ən faydalı üsullarsa daha da təkmilləşdirilib, genetik xəstəliklərə səbəb olan embrionlar məhv ediləcək.
Düşüncələrin daha tez ötürülməsi, ünsiyyətin sürətləndirilməsi layihəsi artıq DARPA, Feysbuk və Maskın "Neuralink" şirkəti tərəfindən gerçəkləşdirilir. Bu üçlük tərəfindən hazırlanan texnologiya kommunikasiya sistemi vaxtilə telefon və kompüterin etdiyi inqilabı təkrarlayacaq. Əgər bu gün sosial şəbəkələrdə getdiyimiz, gəzdiyimiz maraqlı məkanların sadəcə fotoşəkillərini və videolarını paylaşa biliriksə, yaxın gələcəkdə, keçirdiyimiz hissləri, təəssüratları bütün təfərrüatı ilə bölüşə biləcəyik. Məhsuldarlığımızın səviyyəsi də qat-qat artacaq. Bunun ən sadə misalını “Uber” taksi sifarişi şirkəti edir. Məsələn, sürücü müştərini mənzil başına çatdırmamış şirkət növbəti sifarişçinin ümvanını göndərir. Bu yolla onu daha çox işləyib, pul qazanmağa ilhamlandırır. Gələcəkdə bu biznes nəzəriyyəsi bütün sahələrdə geniş şəkildə istifadə olunacaq. Daha faydalı və ünsiyyətcil insanlar yetişdiriləcək. Həmçinin, yaddaşı gücləndirib, enerji verən həblər satışa çıxarılacaq ki, onu qəbul etmək hər kəs üçün zərurətə çevriləcək.
Mütəxəssislər düşünür ki, transhumanizmin trendləri artıq 2030-cu ildə gerçəkləşə bilər. Onların təsvir etdikləri mükəmməl dünya insanı yaşamağa ilhamlandırır. Ən azı fiziki məhdudiyyətli insanların bizdən fərqi qalmayacaq. İnsanların genləri dəyişdirilib, daha qüsursuz vəziyyətə çatdırılacaq.
Bu faktları oxuyanda bir sual yaranır: Bəs geləcəyin insanını necə tərif edək?
Gələcəyin möcüzə insanları
Humanity+ qurumunun rəssamı Nataşa Vita Mor deyir:
“Transhumanizm erasında dərimizin üst qatı şəbəkəyəbənzər, eyni zamanda indikindən daha zərif nanotərkibdən ibarət olacaq. Lakin dəyişkən də ola bilər. Məsələn, mən istəyirəm ki, dərimin üst qatı əsmər olsun. İstədiyim vaxt onu çıxarıb, müxtəlif rəsmlərlə bəzəyə bilim. Saçlarım istəyimə görə tez-tez formasını və uzunluğunu hətta düzümünü dəyişəcək. Gözlərim mikroskop və teleskop funksiyasını reallaşdıracaq. Radiodalğaları, şüa ötürülməsini görə biləcəm. Lakin istədiyim zaman yenidən adi qaydada görməyə davam edəcəm. Həmçinin hər qar dənəsinin yerə düşəndə xəfif xışıltısını, yarpaqların səsini eşidib, alatoranın, sübhün ətirlərini duymaq istəyirəm. Düşünürəm ki, yalnız bu halda dünyanı yaxından hiss edib, onu qorumağa çalışacağıq və məhz o zaman özümüzə İNSAN deyə biləcəyik”.
Süni intellekt tədqiqatçısı Ben Hertsel isə özünü gələcək dünyada belə görür:
“Özümü daha təmkinli, səbrli, fikirlərini idarə edən və xəstəliklərdən uzaq biri kimi görürəm. Suyun altnda nəfəs alıb, kosmosda ağılasığmaz hərəkətləri yerinə yetirmək istəyirəm. Həftə boyu intellektimi ikiqat artırıb, elə həddə çatacam ki, mən artıq mən deyil, başqa insan olacam. Ölməyi heç istəmirəm, axı o gözəl dünyanı kim dadmaq istəməz? Milyard illərdən sonra hər şeydən bezsəm, qocalmağa qərar verəcəm”.
44 yaşlı iş adamı, ABŞ prezidentliyinə keşmiş namizəd Zoltan İştvan gözləntilərini belə dilə gətirir:
“Bu təcrübəni gerçəkləşdirən ilk insanlardan olmaq istəyirəm. Beyninə implant yeridilənlər sırasında niyə də mənim adım olmasın?! Gələcək 10 il ərzində əlimi kəsməyi düşünürəm, axı yeni dünyamızda mənə qoyulacaq əl daha çox funksiya yerinə yetirəcək, barmaq uclarımla qəhvə dolu fıncanımı isidib, soyuda biləcəm. 30-40 ilə biz ya fiziki şəkildə, ya da yarımavtomatlaşdırılmış formada mövcud olacağıq. Bəlkə də tamamən virtual aləmdə yaşayacağıq. Sözün açığı, mən maşınlaşdırılmaq və gerçək dünyadan, vücudumdan uzaqlaşmaq istərdim”.
53 yaşlı futuroloq Maks Mor:
“Mənim kəllə sümüyümdə titandan da bərk nanostruktur olacaq. Odur ki, istənilən yüksəklikdən yıxılsam belə zədə almayacağam. Sözün düzü, skeletimi də dəyişdirib, daha güclü olmaq istəyirəm. Şəraitə, iqlimə bədənimi proqramlaşdırmağı düşünürəm. Məsələn, Marsda ikən oksigenə ehtiyac duymayan orqanizmin olsa, gözəl deyilmi? Hətta gələcəkdə vahid insan modeli olmayacağına görə bəlkə başqa bədən forması seçdim”.
Süni intellekt üzrə mütəxəssis Piter Vossun 63 yaşı var. O da yeni dünya üçün tədarükünü hazırlayıb:
“Arzu etdiyim qədər yaşamaq istəyirəm. Hətta ölsəm, bədənimin dondurulması üçün müqavilə imzalamışam. Həmin vaxta qədər mənə yenidən can verib, geri qaytara biləcəklərmi, ona dəqiq sığortam yoxdur. Amma mümkün olsa, həyatımdan həzz alacam. Mən sadəcə beynimin neyronlaşdırılmasını istəyirəm. Bəli, başımı birləşdirmək üçün bədənimdən götürdükləri hüceyrələrdən yeni vücud da yetişdirə bilərlər. Lakin mən robot bədənə birləşməyə də etiraz etməzdim. Motosikldə gəzməyi sevirəm. Məhz o zaman istədiyim sürətlə motosikl sürüb, ölmək ehtimalımı sıfıra endirəcəm. Bütün yeni ixtiraların üzərimdə keçirilməsinin tərəfdarıyam”.
Bəs əslində nə qədər yaşayacağıq?
Bəşər tarixi boyu orta hesabla insan 50 il yaşayıb. Son yüzilliklərdə isə bu göstərici nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. Əgər XX əsrin əvvəllərində Avropada orta insan ömrü 45, ABŞ-da 49 il idisə, hazırda bu göstərici 71-80 ilədək yüksəlib. Transhumanistlərsə bu göstəricini maksimuma çatdırıb, ideal halda isə əbədiləşdirmək istəyirlər. Öz proqnozlarında insanın milyon illərlə yaşayacağını vurğulayırlar. Onlar iddia edirlər ki, yaxın gələcəkdə ölüm haqda təsəvvürlərimiz kökündən dəyişəcək.
İnsan ölümsüz olsa, nələr baş verə bilər?
Transhumanizmin nəzəriyyəsini çoxları tənqid edir. Tək ona görə yox ki, beyini robot bədənə bitişdirib, yaşamaq fikri fantastikdir. Bunun əsas səbəbi odur ki, layihənin sərmayədarları varlı iş adamlarıdır.
Tənqidçilərin fikrincə, bu nəzəriyyə yalnız həmin insanların əhatəsi, bir sözlə, seçilmişlərin işinə yarayacaq. Bütün planet sakinlərinin sağlamlığını təmin etmək üçün heç günü bu gün də gərəkli imkanlar və maddiyat istifadə olunmur. Sadə dildə desək, kimin pulu varsa, əbədi həyat qazanacaq. Orta və aşağı təbəqənin həyatında isə heç nə dəişməyəcək, xəstə xəstə, kasıb da kasıb qalacaq.
Filosof, politoloq Frensis Fukuyama “Tarixin sonu” adlı qalmaqallı kitabın müəllifidir. Əsərində transhumanizm mövzusunu açmağa cəhd edən yazar, bu layihəni insanlıq üçün ən təhlükəli ideya kimi qələmə verir. Fukuyama bildirir ki, tarix boyu bir qrup insan özlərini digələrindən üstün hesab edib. İndi təsəvvür edin ki, daha güclü və uzun ömürlü olub, şüurumuza müdaxilə etməyi bacaran kəslər, taeyimizlə istədiklərini etmək iqtidarında olacaqlar. Politoloq düşünür ki, dırnaqarası bu bərabərlik transhumanismin qurbanına çevriləcək. 100, 200, lap 500 il yaşasaq, daha çox təbii resurs istifadə edəcəyik. Bununla da, onsuz da zədələnmiş ekologiya məhv olacaq. Digər əsas məsələ isə iş problemi olacaq. Təhsil sisteminin taleyi qeyri-müəyyən səmtə yönələcək. İnsanlar stabil təhsil almasalar, yeni ixtisaslar, kadrlar formalaşmayacaq. Beləcə, yeni iş yerləri də açılmayacaq. Təqaüd və digər sosial problemlər necə həll olunacaq?
Nəhayət bu fantastik dünyanın psixoloji zərərlərinə toxunaq. Transhumanizmin əsas məqsədi insanlara uzun ömür verməkdir. Transhumanistlər nə qədər mümkündürsə, bir o qədər də çox yaşanmaq istəyirlər. Daha artıq təəssürat keçirib, acgözlüklə daha çox zövq almaq arzusundadırlar. Ən əsası, doğmaları ilə daha çox zaman keçirməyə ümid edirlər. Bəs birdən tam əksi baş versə? Sonsuzluq və əbədiyyət bizi məqsədlərimizdən soyudub, hissiyatsızlaşdırsa?"
Nyu-York Universitenin bioetik professoru Metyu Lyao həyatı çoxdan gözlənilən yığıncağa bənzədir. Biz gecənin bitəcəyini bildiyimiz üçün maksimum dərəcədə zövq almağa səy göstəririk. Təsəvvür edin ki, bu yığıncaq əbədi davam edəcək. Sizcə, ora gedib, iştirak etməyin mənası qalardımı? Kifayət qədər zamanımız olduğunu bildiyimiz halda, yeni dillər öyrənib, müxtəlif elmlərə yiyələnmək və ya uşaq dünyaya gətirməyə bugünkü kimi həvəsli olacağıqmı? Bu sualı hər kəs özü vicdanı qarşısında cavablandırsın.(Publika.az)
Bölməyə aid digər xəbərlər
27-01-2020, 17:16
BDU-nun iki prorektoru və bir dekanı işdən çıxarılıb
27-01-2020, 12:47
6 rayon təhsil şöbəsinin rəhbəri işdən çıxarılıb, 10-u haqda isə... - Nazir neqativ hallardan danışdı
27-01-2020, 11:49
Baş nazir qətl hadisəsinə görə istintaqa cəlb olundu, xanımı haqqında həbs qərarı verildi
27-01-2020, 11:10
Külli miqdarda narkotik vasitə aşkarlanıb - Fotolar
27-01-2020, 09:30
Eldar Mahmudovun əmisi oğlunun şikayətinə baxılıb - Foto
27-01-2020, 09:19
Məmurun maliyyə fırıldağı məhkəmədə araşdırılacaq
26-01-2020, 14:53
Doktorantura və dissertanturaya xarici dil üzrə qəbul imtahanı keçirilib
26-01-2020, 14:32
"Qazdan kütləvi zəhərlənmə barədə yayılan məlumatlar həqiqətə uyğun deyil" - Rəsmi açıqlama
26-01-2020, 10:20
Azərbaycan vətəndaşları zəlzələ bölgəsindən çıxarılır
25-01-2020, 20:30
Sərxoş kişinin dişlədiyi it öldü
25-01-2020, 14:07
Qurban Yetirmişli: “Azərbaycanda yaxın zamanlarda dağıntılara səbəb ola biləcək zəlzələ gözlənilmir”
25-01-2020, 12:12
Xəstəxanada vəfat edən iki nəfərin cənazəsi səhv göndərildi - Fotolar
25-01-2020, 10:05
Bakıda sərnişin avtobusu körpüdən aşdı: yaralılar var - Fotolar
24-01-2020, 17:42
Nazir rayon təhsilində aşkarlanan neqativ hallarla bağlı tapşırıq verib
24-01-2020, 16:34
Dövlət qulluğuna qəbul üçün test imtahanı keçiriləcək
24-01-2020, 15:53
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı: Koronavirusun digər ölkələrə yayıla biləcəyi ehtimal olunur
24-01-2020, 15:46
“Azneft” İstehsalat Birliyində yeni təyinatlar olub
24-01-2020, 15:21
Mingəçevirdə 4 nəfərin bir nəfərdən qisas almaq cəhdi... - Prokurorluq şok hadisənin təfərrüatını açıqladı
24-01-2020, 12:56
Bakı polisi uşaq oğurladığı iddia olunan qadını tapdı
24-01-2020, 12:30
Ölümcül virus: Azərbaycanda buna yoluxma halına qarşı mübarizə hansı səviyyədədir?
24-01-2020, 11:58
Prokurorluq: "İlkin Süleymanova işgəncə verilməyib"
24-01-2020, 11:24
Bakı polisi məktəbliləri oğurlamaq istəyən qadını axtarır - Foto
24-01-2020, 10:53
Ölümcül virusa görə 9 şəhərə giriş-çıxış bağlanıb - Siyahı
24-01-2020, 10:26
Nərmin Quliyevanın qətlində şübhəli bilinən şəxsin məhkəməsi olub
23-01-2020, 21:48
Qarabağ veteranı düşmənlə üzbəüzdə qazsız qalıb
23-01-2020, 18:22
Vilayət Eyvazov Həmidovu rəis təyin etdi
23-01-2020, 17:04
216 adda kitabın ölkəyə gətirilməsinin qarşısı alınıb
23-01-2020, 14:58
Türkiyədə yenə zəlzələ oldu
23-01-2020, 14:38
26 il əvvəl Füzulidə şəhid olmuş döyüşçü Yevlaxda dəfn olundu - Komissiya açıqlama yaydı
23-01-2020, 13:53
26 ildən sonra kimliyi müəyyənləşən şəhidin nəşi Yevlaxa gətirilib
23-01-2020, 11:00
Vüsal Hüseynov: “Qaçqın statusu alanlara "Yol sənədi" verilir”
23-01-2020, 10:52
Bakıda 11 metro stansiyası tikiləcək
22-01-2020, 18:19
Nazirlik xəbərdarlıq etdi: hava kəskin dəyişəcək
22-01-2020, 17:28
Nazirlik şagirdlərin geyim formalarının təsvirlərini müzakirəyə çıxarıb
22-01-2020, 17:21
DİN-də kollegiya iclası: Vilayət Eyvazov hesabat məruzəsi ilə çıxış etdi - Fotolar
22-01-2020, 16:23
Zərgərin oğlunu öldürən "Pulya Nəriman”la bağlı qərar elan olunub
22-01-2020, 16:18
Ötən il Azərbaycanda 2308 nəfər soyad sonluğunu dəyişdirib
22-01-2020, 15:37
Sürüşmə ərazisində müvəqqəti kanalizasiya xətti çəkiləcək
22-01-2020, 14:23
Agentlik icbari tibbi sığorta üzrə müştərək maliyyələşmə mexanizminə aydınlıq gətirib
22-01-2020, 12:52
19 məhkumun adı Əfv Komissiyasına təqdim olunacaq
22-01-2020, 11:04
Əlil şəxslərə imtahanlarda əlverişli şərait yaradılacaq
21-01-2020, 18:01
Müəllimlərin işə qəbulu imtahanı ilə bağlı yeniliklər bəlli oldu
9-10-2019, 19:10
Ölkə təhsilində ciddi problemlər aşkarlanıb - Araşdırma
18-09-2019, 12:29
“Leş mafiyası”nı kimlər himayə edir? - Yeni detallar
2-09-2019, 08:06
Uşaqsız ailələrdə boşanma artıb - Statistika
27-08-2019, 22:16
Agentlik sədrinin biznes ortağı haqda yeni məlumatlar yayıldı - Fotolar
26-08-2019, 14:55
Komitə və ASC sədrlərinin keçirdiyi tenderlərin qalibi olan şirkət rəhbəri haqda sənədlər yayıldı - Siyahı
23-08-2019, 17:07
Deputat Ağalar Vəliyev xaricdə oğlunun adına nələr almayıb ki... - Siyahı yayıldı - Fotolar
26-06-2019, 12:20
Kimə hesabdan “2” yazaq? DSK sədri Tahir Budaqova, yoxsa MSK sədri Məzahir Pənahova... – Araşdırma
22-06-2019, 15:58
"Azəriqaz"dakı yoxlama niyə dayandırılıb? - Palatadan şübhəli qərar
10-05-2019, 13:38
İcra Hakimiyyəti heç bir səbəb göstərmədən bir ailəni evsiz qoydu
20-02-2019, 08:49
Dəmirqapı Dərbəndim: Rus işğalı, yoxsa... farsların əlindən nicat?
26-01-2019, 20:20
“Ən böyük Niyazi, ondan böyük yox” - Fazil Rəhmanzadə
19-01-2019, 20:14
Qarabağla bağlı növbəti təhlükəli plan işə düşüb - Ekspertlər
11-01-2019, 13:48
“O olmasın, bu olsun” əsəri farslar tərəfindən oğurlanıb? - Araşdırma
30-11-2018, 23:34
Təhsilə ayrılan büdcə vəsaitlərini mənimsəyirlər: İnvestisiya xərcləri artırılsa da, şəffaflıq təmin edilmir
14-10-2018, 00:06
Ali məktəblərə qəbul imtahanlarının yeni qaydaları narazılıq yaradıb
23-09-2018, 10:35
Minlərlə məzunun ali təhsil diplomu tanınmaya bilər - Xəbərdarlıq
26-05-2018, 21:11
On ikinci imza - Hacı Mirzə Səlim Axundzadə
20-05-2018, 01:47
Hökumət təhsildəki problemi həll edə bilmir - Ekspertlər
24-04-2018, 11:08
Çörəklə bağlı təhlükəli vəziyyət yaranıb; Un məmulatlarına zərərli maddələr qatılır - Ekspertlər
7-03-2018, 07:58
Azərbaycan qlobal qida terroruna məruz qalır - Ekspertlər
18-02-2018, 16:59
Ailə bünövrəsi və basdırılan minalar
17-12-2017, 14:28
Oğru məmurlara qarşı sərt cəza; Korrupsiya hesabına qurulmuş “iqtisadi imperiya”lar süquta yaxınlaşır
9-12-2017, 14:21
Nazirliyin proqnozları özünü doğrultmur; Naşı məmurlar əhalini xarici məhsullara möhtac qoyub
25-11-2017, 11:10
Yeni büdcə acınacaqlı vəziyyətdədir; Hökumət xalqın yaşayışında müsbət dəyişiklik edə bilməyəcək
22-09-2017, 12:11
Qadınların sosial-psixoloji problemləri və onların həlli yolları
21-08-2017, 13:57
Hökumət əhalinin qida təhlükəsizliyinə nəzarət edə bilmir
12-08-2017, 17:13
Azərbaycanın turizm sektoru pərakəndə vəziyyətdədir
18-06-2017, 12:12
Hökumət ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin edə bilmir
4-03-2017, 16:26
Orta məktəb dərsliklərimiz standartlara cavab vermir – Ekspertlər
8-01-2017, 16:24
Ekspertlər xəbərdarlıq edir: Azərbaycana gətirilən quş əti ciddi fəsadlar yarada bilər
15-08-2016, 13:27
İşğaldakı 5 rayonun qaytarılması müqabilində ağır şərt irəli sürülür
12-08-2016, 16:45
Orta təhsildəki problemlər ali məktəbləri böhrana sürükləyir
12-07-2016, 15:11
Təhsil Nazirliyinin ləğvi tələb olunur; Birabırçı nəticələr təhsil sisteminə inamsızlığı artırıb
15-06-2016, 18:06
Azərbaycan turizm mövsümünə problemlə başlayır
11-04-2016, 10:54
Abbas Abbasovun gizli planı aşkara çıxır; Rusiya faktorundan iqtidara qarşı yararlanmaq istəyirlər
26-01-2016, 17:52
Hökumətin anti-böhran tədbirləri effektli sayılmır; mütəxəssislər fərqli təkliflər verir
19-01-2016, 15:45
Böhrandan çıxış yolları: Nəyi necə etməli, xalqla necə davranmalı?
18-01-2016, 15:32
Postneft dövrü dünyanın xəritəsini dəyişəcək -Yeni təhlükə
15-01-2016, 12:47
Böhrandan ilkin çıxış yolu kimi hökumətin istefası tələb olunur
Zaur Əhməd deyir ki, seçkiyə haram qatılmasa, 120 saylı Cəbrayıl-Qubadlı dairəsində qalib olacaq
Analitikin fikrincə, bu məhələdə İran rejiminə müxalif olanlar birmənalı şəkildə dəstəklənəcək, təcrid siyasəti güclənəcək, sanksiyalar ağırlaşacaq
BAXCP sədri: “Bunun vacibliyi din xadimlərinin diqqətinə çatdırılmalı və bu “Dini etiqad azadlığı haqqında” Qanunda imperativ norma kimi öz əksini tapmalıdır”
İcraçı direktor deyir ki, Azərbaycanın bank sektorunun kredit portfeli, aktivləri və əmanətləri, balans kapitalı artıb, xarici borcu isə azalıb
Zərdüşt Əlizadə deyir ki, ABŞ, İsrail, Rusiya və mürtəce ərəb rejimləri terrorizmlə məşğul olur
