Yaxın Şərq böyük müharibəyə daha yaxındır
Tarix: 16-04-2024 13:34 | Bölmə: Slayd
Yaxın Şərq böyük müharibəyə daha yaxındır

İran ötən şənbə günü İsrailə çoxlu pilotsuz təyyarə və raketlər atıb. Zərbə İsrailin aprelin 1-də Dəməşqdəki İran konsulluğuna hücumuna cavabdır. Həmin hücum nəticəsində bir neçə iranlı zabit, o cümlədən İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (Sepah) yüksək rütbəli generalı həlak olub. Bu hadisə Yaxın Şərqi genişmiqyaslı regional müharibəyə doğru bir addım daha irəli aparıb.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

İran rəsmiləri İsrailin atəşə tutulmasının İslam Respublikasının "suverenliyi və ərazi bütövlüyünü" müdafiə etmək üçün başladığını və "onlarla" raket və pilotsuz təyyarənin iştirak etdiyi hücumun İsrail hərbi bazalarını hədəf aldığını bildirib.

Missiya yerinə yetirilib

İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu ilə əlaqəli “Təsnim” xəbər agentliyi İsrailə cavab zərbəsini “yüzlərlə pilotsuz təyyarə və çoxlu sayda müxtəlif tipli raketlərin” iştirak etdiyi “dörd istiqamətdən çoxqatlı hücum” kimi qiymətləndirib. Hücumda Livan “Hizbullahı”, İraqın “İslami Müqavimət”i və Yəmənin “Ənsarullah” hərəkatından olan husilər iştirak edib. Xüsusilə, “Hizbullah” İsrailin Colan təpələrindəki kazarmalarına onlarla raket atdığını bildirib.

İran Silahlı Qüvvələrinin baş qərargah rəisi Məhəmməd Baqiri deyib ki, missiya yerinə yetirilib, əməliyyat başa çatıb və daha irəli getmək fikirləri yoxdur. Bununla da o, hücumların mümkün davamı ilə bağlı sualları aradan qaldırıb.

Amma əgər İsrail “ərazimizdə və ya Suriyadakı obyektlərimizdə və başqa yerlərdə bizə qarşı hər hansı tədbir görməyə qərar verərsə, növbəti əməliyyat daha geniş olacaq”, - general M. Baqiri vurğulayıb.

Hücumlardan gözlənti daha böyük idi. Tehran yəqin, ümid edir ki, İsrail yenidən Suriyadakı hər hansı İran hədəfinə hücum etmək qərarına gəlsə, indi iki dəfə düşünəcək.

Aydındır ki, İsrail ordusu aprelin 1-də İran konsulluğuna ABŞ-ı münaqişəyə cəlb etmək və ya digər mürəkkəb birləşmələr üçün deyil, sadəcə, Tel-Əvivin heç bir fərqinə varmadan onun hər hansı hərəkətinin nəticələrindən xəbərdar olmaqdan imtina etdiyi üçün hücum edib. Yəni qırmızı xətti necə keçdiyini, bir həftədən bir, Suriyaya getdikcə daha çox hücum edərək, bunu cəzasızlıqla davam etdirə biləcəyinə inanır.

İranın hücumu skeptiklər tərəfindən hərbi məqsədlər baxımından necə qiymətləndirilsə də, siyasi baxımdan onun misilsiz əhəmiyyəti var. Nəhayət, İran rəhbərliyi İsrailə birbaşa hücumlar qorxusunu dəf edib və vaxtilə özünə qarşı qoyduğu bəzi məhdudiyyətləri aradan qaldırıb. Vaxtilə hər hansı bir hücumun regionda münaqişəyə və İran, İsrail və ABŞ arasında genişmiqyaslı müharibəyə çevrilə biləcəyi qorxusu var idi. Bu dəfə Tehran açıq şəkildə istənilən nəticəyə hazır idi və daha yüksək paylar üçün oynamağa başlayıb.

Təbii ki, bu hücumun hansı şəraitdə baş verməsi də önəmli idi. Bu, həm də Səudiyyə Ərəbistanının simasında keçmiş regional rəqiblərinin İrana qarşı xeyirxah münasibətidir. Ər-Riyad, şübhəsiz, ABŞ və İsrailin İrana qarşı hər hansı cavab tədbirini dəstəkləməyəcək və artıq bütün tərəfləri təmkinli olmağa çağırıb, baxmayaraq ki, bir neçə il əvvəl özü cavab zərbələrinə qoşulmaqdan çəkinməzdi.

Misir və Qətər də daxil olmaqla, əksər ərəb dövlətləri oxşar mövqedən çıxış ediblər.

Digər tərəfdən, Qəzzada baş verənlər İranı əvvəlkindən daha sərt və iddialı davranmağa vadar edir. “Ərəb” və hətta “İslam” küçəsi indi onun əleyhinə deyil, Tehranın tərəfində olma ehtimalı daha çoxdur, İsrail və ABŞ-nin hər hansı cavab hərəkətləri ərəb ölkələrində etiraz dalğalarına səbəb ola bilər. İslam Respublikası, İsrail və ABŞ-a birbaşa meydan oxumağa cəsarət edən və Qəzzanı dəstəkləyən yeganə müsəlman ölkəsidir.

İndi aydın olur ki, İsrail qüvvələrinin Qəzzadan çıxarılması, HƏMAS-ın özündən şiddətli müqavimətlə yanaşı, həm də İsrail komandanlığının iranyönlü qüvvələrin hücumlarının da gözlənilən şimal sərhədlərindəki qorxuları ilə bağlıdır.

Başqa bir sual ondan ibarətdir ki, israillilərə Rəfahda geri qayıtmağa və hücumu bərpa etməyə heç nə mane olmur, lakin Qəzzanın digər əraziləri üzərində nəzarəti itirdikdən sonra bu, daha çətin şəraitdə aparılacaq. Bir sözlə, Tehran fürsət pəncərəsindən yararlanmalı idi və artıq bundan yararlanıb. Amma aydın olan odur ki, İran hücumu elə həyata keçirib ki, İsrailin heç olmasa, İran ərazisinə hücumlara birbaşa aidiyyəti varsa, cavab verməkdən çəkinsin.

İran İsrailə xəbərdarlıq edib

Maraqlısı budur ki, Tehran İsrailə qarşı gözlənilən hücumu başlamazdan 72 saat əvvəl qonşu ölkələri xəbərdar edib. Bunu İran Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri deyib. Öz növbəsində, İsrail rəsmiləri ərəb mediasının suallarına cavab olaraq, İranın hücumunun mahiyyəti və vaxtı barədə İsraili məlumatlandırdığını nə təsdiq, nə də təkzib ediblər.

Afrika və Yaxın Şərqdəki münaqişələr sahəsində müstəqil ekspert Anton Mardasov “Regnum” xəbər agentliyinə açıqlamasında bununla razılaşır:

“Bir tərəfdən İran “xüsusi effektlərlə” maksimum, mahiyyətcə məhdud zərbə vurdu, digər tərəfdən isə İsrailin müttəfiqləri nəinki yerüstü infrastrukturu hazırlamaq üçün vaxt, həm də açıq-aydın hava növbətçiliyinin təşkili vaxtı haqqında məlumat aldılar. Bu cür “xəbərdarlıq” sistemi yeni deyil. Məlumdur ki, general Süleymaninin qətlindən sonra Amerika bazasına sonuncu hücumu zamanı hücumun xarakteri və vaxtı barədə məlumatlar İraq və Qətər vasitəçiləri ilə ABŞ-a ötürülüb”.

Cümə günü, İranın zərbəsindən bir gün əvvəl İsrailin müdafiə naziri Yoav Qalant və yüksək rütbəli zabitlər ABŞ Mərkəzi Komandanlığının rəhbəri ilə İsraildəki aviabazada görüşüblər və orada İsraili müdafiə etmək planlarını müzakirə ediblər.

Şənbə günü gecə saatlarda hücumdan əvvəl İsrail ordusu ictimai toplantılara və məktəblərin bağlanmasına məhdudiyyətlər elan edib və şimalda - işğal olunmuş Colan təpələrində, cənubda isə bir neçə bölgədə insanlara sığınacaqlara yaxın qalmalarını əmr edib.

Həmçinin, şənbə günü Britaniya dron hücumlarının qarşısını almaq üçün Yaxın Şərqə RAF təyyarələri və tankerlər göndərib. Britaniya pilotlarının “bir neçə” İran pilotsuz təyyarəsini vurması faktını bazar günü Britaniyanın baş naziri Rişi Sunak da təsdiqləyib.

Öz növbəsində, ABŞ prezidenti Co Bayden “görünməmiş” hücumu pisləyib və bildirib ki, ABŞ təyyarəsi və Vaşinqtonun keçən həftə bölgəyə yerləşdirdiyi iki ABŞ esminesi hücumun qarşısını almağa kömək edib.

“Qoşunlarımızın yerləşdirilməsi və müstəsna bacarığı sayəsində biz İsrailə daxil olan bütün dron və raketlərin məhvinə kömək etdik”, - deyə Bayden bildirib.

Fransa da hücumu dəf etmək üçün İsrailə yardım edib.

Kəşfiyyat qüvvədədir

İsrail rəsmiləri İranın 170 PUA, 30 qanadlı raket və 120 ballistik raket atdığını təsdiqləyib. İsrail, həmçinin İranın Livan, İraq və Yəməndəki regional müttəfiqlərinin də İsrailə raket və pilotsuz təyyarələr atdığını bəyan edib.

İsrail ordusunun sözçüsü Daniel Haqari bildirib ki, raketlərin və pilotsuz təyyarələrin 99 faizi ələ keçirilib. Onun sözlərinə görə, bir bədəvi qız cənubda qəlpələrlə ağır yaralanıb və hava qüvvələri bazasına "kiçik ziyan dəyib".

Bununla belə, İsrailin təqdim etdiyi məlumatlar, xüsusən də ballistik raketlərə gəldikdə, çox şişirdilmiş görünür.

Aprelin 13-14-də pilotsuz təyyarələrin və raketlərin bir hissəsi İraq üzərində Amerika Hərbi Hava Qüvvələri və hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən, bir hissəsi İordaniya üzərində yerli hava hücumundan müdafiə sistemləri, ABŞ və Britaniya aviasiyası, bir hissəsi isə İordaniya üzərində vurulub. Suriya üzərində İsrail ordusunun Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən tutulub və yalnız bundan sonra İsrailin laylı hava hücumundan müdafiə və raketdən müdafiə sistemləri fəaliyyət göstərib.

"Arrow" əsasən ballistik raketlərin tutulmasına yönəlmiş uzunmənzilli sistemdir, ondan sonra "David's Sling" - ortamənzilli raket əleyhinə sistemdir və növbəti sırada MLRS mərmiləri də daxil olmaqla raketləri tutmaq üçün nəzərdə tutulmuş "Dəmir Günbəz" (“Iron Dome”) dayanır. Bundan əlavə, Amerikanın “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemləri də İsraillə xidmətdədir.

İsrailin bütün raket əleyhinə müdafiə/hava hücumundan müdafiə sistemi 2009-cu ildən bəri İsrailin raketdən müdafiəsi üçün 3,4 milyard dollar maliyyə ayıran ABŞ-nin birbaşa yardımı ilə yaradılıb.

Anton Mardasovun sözlərinə görə, diqqətəlayiq haldır ki, bir neçə raket hələ də müdafiəni yarıb Nevatim bazasına ciddi ziyan vurmadan onu vura bilib ki, bu da, yeri gəlmişkən, döyüş başlıqları ilə təchiz edilmiş raketlərin mahiyyəti sualını gündəmə gətirir.

Eyni zamanda ekspert vurğulayır ki, “iranlılar nəinki kütləvi hücumda təcrübə qazandılar və hücumu dəf etmək üçün ABŞ, Böyük Britaniya və İordaniyanı birləşdirməyin real mexanizmini praktiki olaraq qiymətləndirdilər, həm də sırf texniki addımlar atdılar”.

Ekspertin qeyd etdiyi kimi, İranın Yəmən, İraq və Livandan vəkil qüvvələri tərəfindən atılan bəzi PUA və raketlərin hücumunun koordinasiyalı hərəkətdən daha çox kortəbii dəstək olması mümkündür.

İran öz ərazisindən zərbə endirməklə nəinki birbaşa İsrailə hücum etmək əzmini nümayiş etdirib, həm də faktiki olaraq “müqavimət oxu” üzrə müttəfiqlərini İsrailin onların mövqelərinə ciddi əks-hücumundan yayındırıb.

Lakin onların kiçik və razılaşdırılmamış iştirakı həm də İsrailə İran ərazisinə birbaşa hücum etmədən bu hücuma cavab verə və beləliklə, cavab addımlarından əl çəkmədən eskalasiyanı nəzarətdə saxlaya bilər.

Baxmayaraq ki, bu, Tel-Əvivin qaydalarına zidd olsa da, hətta asimmetrik cavab tədbirləri görsə belə, onların asimmetriyası məhz səbəbin özündən daha kütləvi intiqamda özünü göstərir.

Cavab vermək şansı

Amerika nəşrləri yazır ki, İsrail baş naziri guya İranın nüvə infrastrukturuna cavab zərbəsi endirməkdən imtina edib. Bununla belə, Ağ evin Tel-Əvivi cavab tədbirləri görməyə razı sala bildiyinə dair əlavə nəticələrə baxmayaraq, vurğunun xüsusi olaraq nüvə obyektlərinə yönəldilməsi bizi İsrail rəhbərliyinin hələ də birbaşa İran ərazisinə zərbə endirmək imkanını nəzərdən keçirdiyini düşünməyə vadar edir - digər qeyri-nüvə obyektləri üçün.

Bundan əlavə, digər asimmetrik reaksiya ssenariləri də ola bilər.

Daha əvvəl, şənbə günü verdiyi açıqlamada İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu hərbi cavabın mümkün olduğuna işarə etmişdi: “Biz aydın bir prinsip yaratmışıq: kim bizə zərər verirsə, biz də onlara zərər verəcəyik. Biz özümüzü istənilən təhlükədən qoruyacağıq”.

Netanyahu əlavə edib ki, istənilən cavab “ölçüləcək”.

Üstəlik, İsraildəki sərt xətt tərəfdarları artıq kəskin tədbirlər tələb ediblər və Netanyahu bitərəf qalacağı təqdirdə o, son müttəfiqlərini itirə bilər.

İsrailin ultramillətçi milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qvir sosial mediada yazıb: “Bizə [İrana] sarsıdıcı hücum lazımdır”.

Maraqlıdır ki, İsrailin bəyanatlarında İrana qarşı başqa cür, yəni Tehranın Rusiyanı silahla təmin etməsi ilə bağlı ittihamlar da yer alıb. Bu bəyanatlar İsraillə onun Avropa və Amerika müttəfiqləri arasında oxun güclənməsindən xəbər verir.

İsrail Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Lior Hayat deyib: “İranın İsrailə hücumu, ABŞ-a qarşı təhdidləri və Rusiyaya silah tədarükü dünya sülhünü təhdid edir”.

Yeni reallıq

İndiyədək İran və İsrail birbaşa qarşıdurmadan yayınıblar. Uzunmüddətli rəqabət tarixinə baxmayaraq, iki ölkə heç vaxt öz ərazilərindən öz adından endirilən zərbələrlə bağlı qarşıdurmaya girməyib. Baxmayaraq ki, Qərb mənbələri bir dəfə - 2018-ci ildə Suriyada yerləşən İran qüvvələrinin İsrail ordusunun Suriya ərazisini atəşə tutmasına cavab olaraq İsrailə atəş açdığını bildirir. Ancaq hətta burada da, çox güman ki, İran deyil, “Sepah”ın dəstəklədiyi şiə qruplara aid olan bu bölmələrin mənsubiyyəti ilə bağlı suallar qalmaqdadır. Buna görə də, Yaxın Şərq özünü yeni reallıqda tapır, burada eskalasiyanın bütün inkişaf istiqamətlərini indi proqnozlaşdırmaq çətindir və hər bir dönüşdə idarəolunmaz spirala düşmək riski var.

Həqiqətən də, son vaxtlara qədər İranın İsrail ərazisinə birbaşa hücumu ehtimalı az görünürdü. Beləliklə, eskalasiya artıq yeni mühüm səviyyəyə çatıb. Əgər İsrail İran ərazisinə zərbə endirmək qərarına gəlsə, bu, ən riskli ssenaridir və bu, Tehranın daha kütləvi reaksiyasına səbəb ola bilər. Bundan sonra İran çox güman ki, xəbərdarlıq etmədən hərəkətə keçəcək və hədəflərin tutulmasını asanlaşdırmaqdansa çətinləşdirəcək şəkildə zərbə endirəcək. Bu, “dəniz müharibəsi”nin yeni mərhələsinə səbəb ola bilər, çünki İran hücum ərəfəsində Hörmüz boğazında daha bir tankeri ələ keçirməklə artıq açıq şəkildə bəyan edib.

“Hizbullah”ın İsrailin şimal sərhədlərində, İraq “İslami Müqavimət”inin isə Colanda fəaliyyətini artırması da mümkündür.

Eyni zamanda, İsrail İranın hücumuna cavab olaraq, İran ərazisinə hücumdan qaçaraq, özü Livan “Hizbullah” qüvvələrinə əvvəlkindən daha kütləvi hücumlar edə bilər.

Bundan əlavə, Tel-Əviv burada özünü yalnız hava hücumları ilə məhdudlaşdırmaya, İranın müttəfiqlərinə qarşı genişmiqyaslı quru əməliyyatına başlaya bilər və bunun üçün hər şey hazırdır. Bu, Netanyahunu “Hizbullah”a qarşı əməliyyatlarda istifadə etmək üçün qoşunlarını Qəzzadan çıxarmağa vadar edə bilərdi.

Netanyahunun iki vəzifəsi

7 oktyabr hücumlarının xəyalı İsraili təqib etməyə davam edəcək və “Hizbullah”ın hərbi imkanları indi yəhudi dövləti üzərində qaldırılan daimi qılınc kimi görünür və oktyabrın 7-sini daha geniş miqyasda təkrarlamağa hazırdır. Burada Netanyahu eyni anda iki problemi həll edir.

Məhz cinayət təqibindən və istefadan qaçmaq istəyən İsrail baş nazirinin gələcəyinin bağlı olduğu hərbi hökumətin fəaliyyətinin uzadılması və İsrail ordusu əməliyyatlarının dalana dirəndiyi Qəzzadan vurğunun dəyişdirilməsi.

İndi HƏMAS-ın tamamilə məhv edilməsi planlarından imtina etmək üçün İranın hücumlarına cavab vermək zərurəti şəklində ciddi arqument yarana bilər. Təbii ki, bu variant eskalasiyanın yeni mərhələsinə gətirib çıxara və İranı öz müttəfiqini daha fəal dəstəkləmək məcburiyyətində qoyar. Bu, artıq İsrailin Avropa və Amerika müttəfiqlərini münaqişəyə cəlb etmək riskini daşıyır.

Bundan əlavə, İsrail ordusunun Qəzzanı tərk etməsinə baxmayaraq, Rəfaha hücum məsələsi gündəmdən çıxarılmayıb.

Nəhayət, başqa bir ssenari quru qoşunlarından istifadə etmədən İranın müttəfiqlərinə hücumları əhatə edə bilər.

Özlüyündə regionda İranın etibarlı qüvvələrinə qarşı məhdud zərbələr artıq yeni bir şey deyil, lakin iranlıların özləri hücuma məruz qalmasalar, bu, İranı yeni cavabdan yayındıracaq. Lakin bu hücumların daha kütləvi xarakter daşıması çətin ki, Tel-Əvivə “intiqam aktı” kimi uyğun gəlir. Baxmayaraq ki, bu, eskalasiyanın qarşısını alacaq və görünür, bu, amerikalıların və avropalıların israilliləri cavab verməyə inandırmağa çalışacaqları cavabdır.

***

Hər halda nəzərə almaq lazımdır ki, İranın nöqteyi-nəzərindən eskalasiya və deeskalasiya tənliyinin əsaslı şəkildə dəyişib-dəyişmədiyi sual altındadır.

Əgər iranlılar həqiqətən də İsrailin İranın şəxsi heyətinə və aktivlərinə qarşı hər hansı zərbəsinə İsrail ərazisinə yönəlmiş əhəmiyyətli birbaşa cavabla qarşılanacaq yeni siyasət həyata keçirsələr, bəlkə də indi İsraili cilovlamaq üçün yeni bir düstur yarana bilər. Çünki o, bütün regionu genişmiqyaslı qarşıdurmaya aparır. Amma istənilən halda Birləşmiş Ştatlar çox güman ki, İsraili təmkinlə cavab verməyə və artan regional müharibənin qarşısını almaq üçün səy göstərməyə təşviq edəcək.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}