Azərbaycan-Pakistan iqtisadi əlaqələri genişlənəcək
Tarix: 13-07-2024 12:51 | Bölmə: İqtisadiyyat
Azərbaycan-Pakistan iqtisadi əlaqələri genişlənəcək

Şəfa ƏLİYEV,
UNEC Qarabağ İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, iqtisad elmləri doktoru, professor

Azərbaycanla Pakistan arasında münasibətlər dost ölkə xarakterindədir. Keçmiş SSRİ-nin süqutundan sonra Pakistan İslam dünyasının iri və nüfuzlu dövlətlərindən biri kimi Azərbaycanın müstəqilliyini 1991-ci il dekabrın 12-də ilk tanıyanlardandır. Diplomatik əlaqələrimiz isə 9 iyun 1992-ci ildən başlayıb və daim qarşılıqlı etimad, dost münasibətləri çərçivəsində olub.

Pakistan qədim sivilizasiya mərkəzlərindən biridir. İslam dini bu ölkənin ərazisində 8-ci əsrdən yayılmağa başlayıb. Böyük Britaniyanın müstəmləkəçiliyindən ayrılmaqla, müstəqil Pakistanın yaradılması reallaşıb. Pakistan öz müstəqilliyini 1947-ci ildə elan edib. Pakistan adı ölkəyə 1933-cü ildə qoyulub və mənası “paklar diyarı” deməkdir. Siyasi fəal Çaudhri Rəhmət Əlinin verdiyi bu adın mənasında ilk hərif – “P” – Pəncab mənasında, “a” – afqan, “k” – Kəşmir, “i” – İndus çayı və islam dini, “s” – sindi, “tan” isə – Bəlucistan ifadə olunub.

Pakistan əhali sayına görə dünyada ilk beşlikdə yer alıb (əhalinin sayı təxminən 242 milyon nəfərdir). Ölkə ərazisi 881,9 min km2-dən çoxdur. Alıcılıq qabiliyyətinə görə ÜDM-nin həcmi 2022-ci ildə 1,5 trilyon səviyyəsində olub. Pakistan nüvə silahına və sənayesinə malik ölkələrdəndir. Ölkənin idarə olunmasında federativ respublika quruluşundan istifadə edilir və 4 əsas əyalət var (Pəncab, Sind, Hayber-Paxtunxva və Belucistan). Ölkəyə prezident rəhbərlik edir və 5 illik müddətə seçilir. Hökumət isə prezident tərəfindən təsdiq olunur və ona rəhbərliyi baş nazir həyata keçirir. Maraqlıdır ki, bu ölkənin baş naziri mütləq şəkildə müsəlman olmalıdır. Ölkənin qanunvericilik hakimiyyəti isə 2 pilləlidir – Senat və Milli Assambleyadan ibarətdir. Pakistan müstəqil müsəlman dövlətlərinin önündə gedən iri və güclü dövlət kimi möhkəmlənib. Ölkənin hərbi qüvvələri dünyada sayına görə 6-cı yerdədir və əksər hərbi birləşmələrlə təmsil olunur.

Pakistanın iqtisadiyyatında liman infrastrukturu və iri limanlar strateji rol oynayır. Əsas limanlar Kəraçi və Benqaliyadır. İxracda mühüm rol oynayan limanlardan biri isə Kəlküttə limanıdır. Kənd təsərrüfatı ölkənin mühüm iqtisadiyyat sahəsidir və ixracın 75 faizi bu sferada formalaşır. Əsas ixrac məhsulları kimi buğda, şəkər çuğunduru, pambıq, düyü və digər ərzaq məhsulları daha çox paya malikdir. Orta illik buğda ixracının həcmi, 26-27 milyon ton səviyyəsindədir. Digər ixrac məhsulları kimi ərik, ərinmiş yağlar, soğan, süd məhsulları və dəvələrin ixracı daha çox yer alır. Kənd təsərrüfatında ölkənin iqtisadi fəal əhalisinin, konkret olaraq işçi qüvvəsinin təxminən 42-43 faizi cəmləşib. Ölkə ÜDM-də kənd təsərrüfatının payı isə 20 faiz səviyyəsindədir.

Bundan əlavə, Pakistanda – Bellucistanda, həmçinin Sinda və Pəncabda 7 təbii qaz və neft yatağı istismar olunur. Bunlarla yanaşı, ölkədə bir sıra faydalı mineralların hasilatı aparılır (kömür, mərmər, xörək duzu, əhəng, uran, xrom filizi, fosforlar, kükürd, barit, qiymətli metallar və s.). Emal sənayesində isə əsas aparıcı iqtisadiyyat sferası tekstildir və Pakistan dünyanın müxtəlif ölkələrinə geniş çeşiddə tekstil malları ixrac edir. Kəraçi yaxınlığında isə metallurgiya kombinatı fəaliyyət göstərir.

Pakistanın dövlət neft şirkəti, bir sıra neftayırma və emal zavodları var. Həmçinin idman malları və əczaçılıq məhsulları istehsalı geniş inkişaf edib. Maraqlıdır ki, Pakistan 2005-ci ildən başlayaraq özünün avtomobilini – REWO-nu istehsal edir. Digər maraqlı bir məqam isə bərpa olunan enerji potensialı ilə bağlıdır. Pakistanda bərpa olunan enerji istehsalı 30 min meqavat həcmindədir və onun 10 min meqavatı günəş enerjisinin payına düşür.

Müasir dövrdə Azərbaycanla Pakistan strateji müttəfiqlik səviyyəsindədir. Pakistan Azərbaycanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü daim dəstəykləyib və bununla bağlı yerində, vaxtında, məqamında zəruri addımları atıb. Ulu öndər Heydər Əliyevin 1996-cı il 9 apreldə Pakistana səfəri zamanı bir sıra mühüm sənədlər imzalanıb. Pakistan Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzünü ardıcıl şəkildə pisləyən dost dövlətdir və Ermənistanı təcavüzkar dövlət kimi ittiham edib. Azərbaycanla Pakistan arasında 2002-ci ildə müdafiə və hərbi sahədə əməkdaşlıq barəsində müvafiq saziş imzalanıb.

Prezident İlham Əliyevin Pakistan prezidenti ilə 2023-cü il sentyabrın 25-də keçirilən ilk görüşündə iki ölkə arasında münasibətlərin daha geniş inkişaf etdirilməsi bildirilib. 8 iyul 2004-cü ildə Pakistan prezidenti Azərbaycana 3 günlük rəsmi səfərə gəlib. Əsas müzakirə mövzuları 2 dost ölkə arasında münasibətlərin inkişafının genişləndirilməsi, beynəlxalq terrorçuluğa qarşı birgə mübarizənin aparılması, həmçinin irtisadi sahələrdə əməkdaşlığın, o cümlədən turizm və gömrük işi sahəsində hökumətlərarası əməkdaşlığın təşkilinə dair sazişin imzalanması olub.

2005-ci aprelin 12-də prezident İlham Əliyev Pakistan İslam Respublikasına 2 günlük rəsmi səfər edib. Həmin səfər zamanı ölkələr arasındakı qarşılıqlı münasibətlər müzakirə edilib, həmçinin nəqliyyat, infromasiya və kommunikasiya, aviasiya, mədəniyyət, eyni zamanda, təhsil və maliyyə sferaları üzrə 6 əməkdaşlıq sazişi razılaşdırılaraq imzalanıb. 2015-ci il mart ayının 11-də Azərbaycanla Pakistan arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyənnaməyə imza atılıb. Müxtəlif mühüm siyasi-iqtisadi, humanitar və s. istiqamətlərdə Azərbycanla Pakistan arasında 30-dan çox rəsmi sənəd imzalanıb.

2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayan və 44 gün davam edən II Qarabağ müharibəsində Pakistan İslam Respublikası Azərbaycanın ədalətli mövqeyini və ərazi bütövlüyünü birmənalı şəkildə müdafiə edib və Pakistanın baş naziri tarixi qələbə münasibətilə ölkəmizi təbrik edib və bu qələbənin əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirib.

Qeyd edək ki, Azərbaycanla Pakistan arasında ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi 2023-cü ildə 27 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bunun 6,9 milyona yaxını ixrac, 20,1 milyonu isə idxaldan ibarətdir. Pakistandan əsasən kartof, düyü, sabun və s. idxal olunur. İxracın strukturunda isə reaktiv mühərriklər üçün kerosin yanacağı əsas yeri tutur. Azərbaycana Pakistandan idxal olunan düyü məhsullarına idxal rüsumu üzrə güzəşt tətbiq olunub, 2027-ci il dekabrın 31-dək bu rüsum 15 faizdən 0 faizə endirilib.

Hesab edirik ki, bu iki dost ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin strukturu mövcud potensiala adekvat deyildir və onun genişləndirilməsi üçün böyük imkanlar və perspektivlər var. Azərbaycanda Pakistanın 3600 şirkəti qeydiyyatdan keçib. Bu şirkətlər əsasən kənd təsərrüfatı, sənaye, tikinti, nəqliyyat, ticarət və həmçinin xidmət sahələrində fəaliyyət göstərirlər. Pakistan şirkətlərinin Azərbaycanın qeyri-neftqaz sektoru sahələrinə yatırdıqları investisiyaların həcmi 4,8 milyon ABŞ dollarına yaxındır.

Bunlarla yanaşı, fikrimizcə, Pakistandan düyü idxalının artırılması daha real görünür. Ərzaqlıq buğda idxalı da müzakirə predmeti ola bilər. Eyni zamanda, turizm sahəsində əlaqələrin təşkilində maraqlı istiqamətlər diqqət çəkir. Ölkəmizdə Pakistan şirkətləri tərəfindən IT kampuslarının təşkili perspektivləri vardır. Neft-qaz sferasında əməkdaşlıq layihələri də müzakirə proseslərindən keçib və müxtəlif layihələr istiqamətində imkanlar qiymətləndirilməkdədir. Bir sözlə, iki dost ölkənin iqtisadi subyektləri arasında əlaqələrin genişləndirilməsi, o cümlədən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə birgə layihələrin reallaşdırılması imkanları var.

Əminliklə deyə bilərik ki, dövlət başçısının Pakistana rəsmi səfəri bu əlaqələrin şaxələndirilməsinə və ticarət dövriyyəsinin intensiv şəkildə artımına əlavə təkan verəcəkdir.




Bölməyə aid digər xəbərlər